Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 650, 27 Pepeluali 1893 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

KA LEO O KA LAHUI.

JOSEPH NAWAHI,

Lunahooponopono a me Puuku.

 

POAKAHI, FEVBERUARI 27, 1893

 

Hoolaha a ka Lunahooponopono.

Mai keia la aku, ua lilo holookoa ae nei na aupena KA LEO O KA LAHUI a me "KA OIAIO" malalo o ka'u hooponopono ana.  Nolaila o na kauoha pepa a pau, na hookaa dala ana no ka pepa, na kakau manao ana mai, a pela aku, e hoouna ia mai ma ko'u inoa ponoi, me @a hua V. P. i ka@ia ma ke kihi hema malalo o ka wa hi leta.

JOSEPH NAWAHI.

Lunahooponopono a Puuku no na nupepa i oleloia maluna ae.

Honolulu, Feberuari 8th, 1893.

 

E malama i ka Maluhia.

O ka maluhia, oia ka puuhonua, kahi e @ekau aku ai na hana hoomanawanui.

No ko makou ake mau e loaa ia kakou, na pono o ka Lahui Hawaii malama maluhia, nolaila, ke kahea mau nei no ko makou @ ia kakou e noho malie kakou, e noho me ka manao aloha, a me ke kuikahi, ma na ano a pau.

E paulele i ko ke Akua hoomalu ana mai, a e nonoi aku e haawi mai i ka maluhia no kakou.

 

Ke Koho Balota o na Hawaii.

 

E KAPAE IA ANEI?

O ke kapae ana i ka mana Koho Balota o na Hawaii Ponoi nona keia aina; oia kekahi o na hana ino, a ku i ke aloha ole, o na poe mamo a na kahu hai ola.  He hana keia e hapalaia ai a eleele loa, ka hana Karistiano a lakou i hoolaha mai ai (ina e oiaio ana).

Mamua aku nei, ua ano pohihihi maoli ko lakou ano, aka, ano, ua maopopo loa,, ua puka ae keia manao hanai ino i ka lahui Hawaii, e hoonele ana ia kakou i na pono i loaa ia kakou iloko o na makahiki i aneane e hapalua Keneturia.

Ua hoonaauaoia kakou, a ua olelo no lakou, he Aupuni Karistiano keia; aka, ano, o ka hua o ka lakou ao ana mai, a o ka uku hoi o ka kakou mau hookipa aloha ana mai: eia ka, e hoonele ia kakou i ka pono o  ke koho balota ana, a e hoohalike ia kakou me na poe pupule a hupo, a ano holoholona paha, ka ike ole i ka pono a me ka hewa.

Ua loaa i kekahi poe Hawaii Ponoi maoli, na laikini Loio mamuli o na nina@inau ana, a no ka makaukau oia poe, ua haawi na Aha ia lakou i na palapala ae Loio, elike me ka loaa ana i na haole; aka, ma e komo k@ wahi, e kapae ana i  na Hawaii mai ke koho balota ana; alaila, ke olelo aku nei makou, ua hoonele pu ia ia poe naauao o ka aina, a ua hoonohoia ko lakou heluna iloko o ka papa o na pupule a me na hupo.

Ke ninau aku nei makou i na poe Hawaii oiaio.  Auhea ko kakou noho lanakila ana? Ahea ke kuokoa o ke kanaka Hawaii? Auhea kona pono Kuho Balota ana? Ua hoonele maoli ia, e na poe e olelo mai nei, he aloha makou i ka lahui Hawaii?

Olelo mai lakou he Aupuni lanakila o Amerika, a he kaulike kona mau Kanawai hoomalu; aka, aia mahea ia mau mea?

Ma na Kanawai o Amerika, o na Kupa Amerika wale no kai ae ia e loaa ka pono koho balota, aole ae ia o na poe e ae.  Aka, ano, ke hoao ia nei, e hoonele i na Kupa Hawaii Ponoi o ka aina, mai ke koho balota ana, a o na poe Amerika wale no ke koho,o na malihini mai.

He kupaianaha ke ino a me ka lapuwale, o ka ulu ana mai o keia mau manao alunu, a hoonele i na poe Hawaii i ke koho ana.

Ua olelo ae o Kapena Coodman, penei: (ma ka nupepa Puka Ia Cali o Kapalakiko:-

"O ka Hoohui Aina, oia ka h@a i ka umauma o na haole aka, he kue loa na poe Hawaii ponoi ia mea.

"Ina e haawiia ka hoohui aina, ma ke koho balota ana, alaila, e puka loa ana na kanaka Hawaii, no ka mea, he poe lokahi loa lakou."

O keia hoike ana a Kapena Goodman, he oiaio, a he pololei loa.  No keia manao makau o lakou, ua makemake lakou, ehoole loa i ka ae ana, e loaa ka mana koho balota i na poe Hawaii ponoi.

O ke Kumukanawa e ku nei i keia wa o ka A. D. 1897, aole ia na ka Lahui Hawaii i hana, aka, na lakou no; a ua makau no lakou i ke kumukanawai a lakou i hana ai, o loa no auanei i na kanaka Hawaii ka lanakila maluna o lakou.

O ka apono ana aku i keia, mau hana pakaha; he hoailona ia o ka hoi hou ana o kakaou i ke au naaupo, o ka wa ia Umi ma.  Ua hala loa ia wa: ea kakou iloko o ke au hou o ka noho malamalama ana: a e pono e paa kakou ia pono.

Aole kakou i hooneleia i ka noho koho balota i na makahiki he nui i hala, pela no ehiki ole ai kakou, e hoonele ia, ia pono ma keia mua aku.  O ka poe e hoao ana e lawe ae ia, pono mai ia kakou ae, he poe alunu lakou o ka wa naaupo loa.

Auhea na Kahunapule Hawaii?

Auhea na Lunakanawai Hawaii?

Auhea na Loio Hawaii?

Auhea na Kumukula Hawaii?

Auhea ka Lahui Hawaii ponoi naauao?

E olelo anei oukou he aupuni naauao ke aupuni e kaili ana i ko oukou pono koho balota a hoohalike ia oukou me he holoholona uhane ole la?

E hoao kanaka kakou, a hoole aku i na hana alunu o keia ano, me ke kue ikaika loa.  O ke aupuni no ka lehulehu, oia ka aupuniae ke koho balota ana.

 

Hoole o Mr. Numana.

Ma ka nupepa "Examiner" o Kapalakiko; ua hoopuka ae oia i kona hoole i ka oiaio o na hooleha e olelo ana; Ua hoomanaia aku oia e hoolilo aku i ka ponoo ka Nohoalii.

O na olelo, ua hele aku nei oia me na kope palua, a kope pakolu, paha o na palapala aelike, no ka hoolilo ana aku i ka Nohoalii o Hawaii nei @ Amerika Huipuia "he wahahee."

Penei ka Nuuanu olelo: "Ke nohoi nei ka Moiwahine i kona kuleana, e hoihoi hou ia mai ma kona ano Moiwahine."  Aole oiai nohoii aku no ke dala, aole hoi oia e piepiele aku ana i kona pono o ka lei alii; aka e noi wale no i ke aupuni mana nui o Amerika Huipala e hana mai ka pono oiaio iaia ma eia mea.

Ua olelo ae kahi nupepa "La Hoohuianina," he @ lakou e pili no ka oiaio o ko Mr. Numana, hele e hoolili i keia aupuni? Pehea ae la keia?

 

He Moku kana Beritania hou ka Royal Arthur.

Kauoha ia no ka Pakipika.

Ua kauohaia ka moku kaua Royal Arthur; o ka aumoku kaua o Beritania, e haalele koke ia Enelani, a e holo ma ka Moana Pakipika, no ka hoopuipui ana i ka uamoku Beritania e holoholo ana ma keia moana.

O keia  moku, oia kekahi o na moku holo loa a ikaik hoi no ka hakaka ana.

E hoike ana hoi ka Nupepa Manawa o Nu Ioka: Uahoopuka ia i ke Keena Kaua ua kauoha hoa ia aku ka Moku hao nui Temeraire eholo mai me ka awiwi nui no Exquimalt, ma Vitoria-B.C. I ka wa e hiki mai ai o ko Moku Royal Arthur, alaila, e lilo ana o@ ka moku lawe hae no ka aumoku Beritania a e hoi aku ana ka moku Wa@spite no Enelani.

O keia mau kanaha pupuahulu awiwi loa ana, no keia mau moku kaua ikaika e holo koke mai ma keia mau kai, oiai keia hookahuli aupuni ana ma Hawaii nei, he mea haohao nui loa ia na kumu.

O ka m@a loa keia ma ka Moolelo o Enelani, akahi no a ikela, ka hoomaia ana mai o keia mau moku, ka Royal Arthur a me Temeraire ma ka Moana Pakipika nei, a he hoomahuahua ana ae ia i na moku kaua h@a ma ka Pakipika.

O ka moku Royal Artur: oia kekahi o na moku oi o ke kulana nui ikaika no ka hakaka ano a me ka holo mama iloko o ka aumoku o Beritania.

Ua hoolana mua ia oia ma ka makahiki 1891 aku nei.  Ua kana mua ia kona inoa o Centaur, aka, mamuli o ke kauoha a ka Moiwahine, ua hoololiia a kapaia o Royal Arthur.

He mea haohao ia e na alii moku o Amerika, iloko o elua makahi i hala ae nei, ka ike ana aku i ko Beritania hoomahuahua mau ana ae i kona mau Aumoku kaua na ka hikina a me ke komohana o Amerika Huipuia, a oi ae ka ikaika a ina paha aole i like pu ma ka holo me na moku Amerika, aka ua like ma ka ikaika hoio.

Ma keia hoounaa ana mai nei i keia mau niokukaua ka Royal Arthur a me Temerire, ua ikeia ka nee mua ana o kekahi mau poai Aumoku e panaohao ai.

O na kaunu o ka hoea loa ana mai nei o keia mau moku i ka moana aka he hoike ana mai ia i ko ke Aupuni. Beritania makaala loa i ka ulu ana ae o ko Amerika Huipuia ikaika.

Iloko o umi makahiki mamua aku nei, ua lawe ko Beritania Aumoku, ma na kai o Amerika me namoku kaua laau.

He paneaiki mai ka moku Royal Arthur i ka moku kaua hao Blake;  ka moku lawe hae ma ke kapakai hikina o Amerika Huipuia.  O kona nui he 3,000 tona, o kona loihi, he 300 kapuni, ka laula, 60 kaupai, a he 28 kapuai me 9 iniha kona hohonu.  O ka ikaika o kona Enegine, he 12,000 ikaika lio, e onou ana i ka moku e holo no ka 19.5 (knote) mile i ka hora.

O ka Pakaua o ka Royal Arthur ua hoolakoia me hookahi pu o 22 tona kaumaha, o 9,2 iniha ke a@waena i kau ia mamua, o ka ihu; a he 12 pu raipela 6 imiha anawaena; ma na aoao.  Ua pakui hou ia aku he papu kaua helu elua me 12 pu.  6 paona a 6 pa 3 paona, o na pu alapine ke kani ana; a me 7 pu wili.  He 500 ka@nui o kona mau kanaka a pau.

Ina e holo ola ma ka 10 mile i ka hora; ua lawa ka lana@ nona e holo ai he @0,000 mile.  O kona wahi e waiho nanahu ai, he @ tona.

O ka Luna Moku nei oia o Kamoku i ka hae huipa o Rear Admiral, Henry Frederick Stephen @son, C. B. Ke Alii Moku Nui kou o oka aumoku kaua o ka Pakipika.

 

KA MOKU KAUA IAPANA "@ANIVA."

Ma ka awakea Poaha o ka pule i hala iho nei, ua ikeia aku la kela moku i kahi mamao ma ke kuhihewa aku a ko uka @ ane like ia me Charleston; a ua ma@oio no kekahi poe o a no kela: ak@ i kona kokoke loa ana m@, na ike@ ma ka hae, he Iapana ia moku.

Mawaho ae o ka hoo hele, ua haawi mai la oia i kona mau ki@ a oha ana ao ka hae Hawa @; a pau iamahope iho he mau pu aloha no ka Adimaraala Amerika, Skerrett o ka moku kaua Mohiouna.

He moku hao keia; he 300 tona kona oi aku mamua o ka moku kaua Charleston.

He 361 ka nui o kona mau kanaka, ka huiia na alii me na kanaka.  He moku huiia palua keia, i kapiliia e Armstrong Mychell& Co. o Enelani, a ua hoolana ia ma Newcastle-on-Tyrne, i ka makahiki 1885.

O kona a na loihi he 91 metre, o ka laia he 14 metro, o ka hohonu 5 metre, @1.  O kona nui he 3651 tona; e kona ikaika lio e holo ai, he 7,500; e hooholo ana i ka moku na ka 187 (knots) mile i ka hora ma ka moana.  He 800 tona kona waihona lanahu; he elua ona mau pu o ke ano a Krupp, mamua a mahope o ka moku, ma ka 28 tona kaumaha pakahi; o keia paha na pu nunui loa, i hekau mua mai ma na kai o Hawaii nei.

Ma ka hoike a na alii moku o luna, ua hiki i keia ano pu ke hoolele i na poka he 10,000 metre ka mamao, me ka ikaika hoonae o 275 kilogram a he 87 kilogram ke kaumaha e hiki ai e wawahi i na haoki@a manoanoa he 20 centtimetre.

Maluna o ka panahele o ka moku, ua hoonohoia he 6 pu 6 @ ke a nawaena a ka ano Krupp, a pa 5 tona ke kaumaha pakahi na kau ia keia mau pu maloko o na papu pal@kila ma na aoao o ka moku.

Ke lawe nei no keia moku he 12 pu wi@i a me 4 topide hoopahu o ke ano Geremania. O na papu kau i ka lewa iluna o na kia, ua hoolakoia me 2 p@wili pakahi.

Ma ka hoomaopopo ana, oia no kekahi o na mokukaua ikaika loa o ka helu o ka papa eka@i no ka hakaka ana, a no ka mama i ka holo o loko o ke aumoku Iapana.  He nui no na moku e ae o keia ano iloko o ke aumoku kaua o ka Mikado.  O kana huakai mua loa keia i puka mai nei Hawaii nei, a he 15 ona mau la holo a hiki mai nei.  He nani keia moku.

 

KA MAKOU HOIKEIKE.

O keia ma@o malalo iho kekahi o na manao oiaio, hoakakaia ana i ke ano, a me na hana maoli, i ulu ae ai neia mau hana hookahuli aupuni, mai mua mai o ka A. D. 1887 a hiki i ka A. D. 1893: Ua hoopukaia keia mai ka nupepa "Natick Citizen o ka mokuaina o Ma@ekuseta ma Amerika Huipuia: malalo o ke poo manao:-

 

E HOEA AKU ANA I KAHI O KA LUULUU.

{Mai ka "Holomua" o Feb. 24}.

"O ka ono i hoea mai no na hana kipi hookahuli i ka mana Aupuni o Hawaii, ua halawai mai ia me ko kakou lahui me he ku'i ana la na ka hekili ma loko mai o kekahi ao laelae o ka lewaluna.  A me ka hoa@i ana ae i na hoakaka liilii e like ma ka hiki, alaila, e nana pono iho kakou a e noonoo, ina