Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 451, 11 Mei 1892 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

MA KE KAUOHA.

----------------------

-----------------------

NA KOHO I MAKEMAKEIA.

-------

   E lawe ia no na kohoan ama ke Keena o ka Loio Kuhina, a hiki i ka hora 12 awakea o ka Poaha, la 19 o Mei, 1892, no ka hoolawa ana i ka Hale Paahao Oahu @ (Kawa) no aoao mahina, e hoomaka ana mai ka Poakolu, la mua o Iune, 1892 , me na lako i hoakaka ia i kulike me na manawa e eilike ka nui me ka mea i makemakeia.

   Na ka Ilamuku, a na kekahi luna aupuni e ae paha, ana e hoomaopopo ai, e kauoha aku, a ua ku i kona mana e nana a me ka apono ana.

   O ka hulu i kakauia ma ka aoaoa o kekahi mau @amu iloko o ka Papa Helu, oia iiho la ka ane huina nui i makemakeia no na eono mahina, aka o na mae a pau i makemakeia e hoolawa ia aku no ia elike me ke kauoha a ka Ilamuku.

   E lawe ia no na koho ana no na mea a pau, a i ole no kekahi mahele paha, o na mea i heluia.

   E waiho mai ka mea e koho ana i na bona kupono no ka hooko pololei ana i na mea a pau me kona aoao o ka aelike.

   E hoailona moakakaia na koho ana a apu me “Na Koho no Lako, Halepaahao Oahu,” a e sila ia hoi a paa.”

-----------

PAPA HELU.

Pei, ma ka paona (oi a emi mai i ka 10,000……………...

Bipi Hou, ma ka paona…………………………………...

Barena (Medin@) ma ka peona no ka mahina, mawaena o ………4,000 a 5,000

Palaoa omoomo Hou ma ka omoomo…………………….

Kamano (ula) ma ka 6 a 7 paona o ka mahina……………

@, ma ka paona no 600 paona…………………………….

Kope ma ka paona hope o Kona no 300 paona…………....

Papapa ma ka paona keokeo a i ole he ulaula……………..

Uala Tahiti ma ka paona…………………………………...

Akaakai ma ka paona……………………………………....

Raiki Helu 1 avariga o 6 eke no ka mahina………………..

Auka Sopa ulaula ma ka paona………………………….....

Ko Helu 2 ma ka paona………………………………….....

Waiu ma ke quata…………………………………………..

Na Papale Laiki liilii @ea ke kakini no 3 kakaini o k mahina………………………………………………………

Ainakini Haulaula ma ka i-a………………………………...

Ia pe’a Helu 1 ma ka ia……………………………………...

Na Huluhulu moe liilii ma ka paa…………………………...

Na Bakeke Hao no ke kaini 13 a 14………………………...

Na Pakini Pauia no ke kakini palua a ne pakahi…………….

Na Bu@ami @ ma ke kakini……………………………......

Lemi ma ka paona no 1 a 2 paona o ka mahina…………......

Pana Pohaku ma ka paono, no 1 a 2 pa ona o ka mahina…

Na Kamaa Maoanoa Brogen ma ka 3 kakini paa liilii no ka mahina………………………………………………….

Mauu Kaleponi ma ke @ona……………………………...

Oka Nu Kilani ma ketona…………………………………

Ili Poli Wawae…………………………………………….

W. Austin Whiting.

Loio Kuhina.

Koena Loio Kuhina, Mei 9, 1892.

May 11 7 tsd.

-----------------------------------------------------

HOLOLI I MANAOIA NO KE KUMUKANAWAI.

----:o:----

@e Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ka Kumukanawai, a e pakui mai k pauku hou i ke Kumukanawai e paoaia Pauku 83.

E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:

   Pauku 1.  Ma keia ke  hoololiia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai, a pea@i e heluhelu ia ai ua Pauku ‘a:

   “Pauku 48. O na Bila Kanawai a pau i hooholoia e ka Aheolelo mamua o ka lilo ana i kanawai, e waiho ia imua o ka Noi.  Ina o apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai la i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a ma ka Ahaolelo e kaku i na kumu o kona aeole ana malokoo o ko lakou buke noolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea.  Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei o ka elua-hapakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana, a ma e hoole hou ia mai ke kakauinoa ana, alaila, e lilo no ia i kanawai.  Ma ia mau hana ana a pau, e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo, na inoa o na pe a pau i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Biia Kanawai.  Ina e noihoi ole ia mai kekahi Biia Kanawai e ka Moi iloko o na la ne 10 (koe ka ia Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona, alaila, e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kakauinoaia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela, ..ole no ia e lilo i kanawai.”

   Pauku 2.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

   “Pauku 56.  O ke Alii o ka Ahaolelo, he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua- kumamalima, a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu, a ne waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malalo o eono haneri dala.”

   Pauku 3.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

   “Pauku 59.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina na he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, a ina u hiki aku kona amu makahiki i ka iwakalua , a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na ‘Lii o ka Ahaolelo, alalila, ua kupono oia i ke koho i na ‘Lii, a ua loaa iaia ke kuleana e koho i na ‘Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia koho ana, ina nae!”

   A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la, a penei e heluhelu ia ai:

   “Alua—He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i ka auhauia i @ ole iho ka waiwai io malolo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pu, a i ole pela, ua loaa maoli laia kekahi loaa makahiki i emo ole ma@alo o eono haneri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o @ inoa o ka poe kupao i ke koho.”

   Pauku 4.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a [penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

   “Pauku 63.  Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakainana ma ka Ahaolelo ina aole i kohoia malalo e kulike hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai.”

   Pauku 5.  Ma keia ke poololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei o heluhelu ia ai ua pauku la:

   “Pauku 62.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana ina ua hoohiki oia o kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia no na poe nana e koho i na ‘Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho a ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha (ina i hanauia mahope mai oka makahiki 1840), a ina ua hookoomo i kena inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kkonoa apana e like ma ka mea i hoakakaia ma ke kanwai, alaila, ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no na Lunamakaainanaa a mau Lunamakaainana paha o ia apana; aka nae o na olelo o ka makahiki hookahi mamaua onoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e nono ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke kooho mua ana malalo o keia Kumukanawai.”

   Pauku 6.  Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku hou ma ke ano ne hoololi i ua Kumu kanawai la, a e kapaia, Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauka la:

   “ Pauku 83.  Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa o hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hookaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oi@ mahiai a me na oinana a hana paha a lakou e lawelawe ai.”

   Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamau ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii, ma ka la 10 o Novwermaba, M. H. 11890.

CHARLES WILCOX

Kakauolelo.

Feb. 19 tf-d.

-----------------------------------------------

-----------------------------------------------

KA LEO O KA LAHUI.

-----------JNO.. E. BUSH.

Lunahooponopono a ne Puuku.

----------------------------------------------------

----------------------------------------------------

POAKLOU, MEI 11, 1892

----------------------------------------------------

   KE NOI AKU nei makou i ka noonoo akahele o ko makou ppe heluhelu, e kilohi iki ae i ka olelo hoolaha a J. T. Walakahauki e puka hou aku nei ma ka pepa o keia la, e pili ana i ka lakou kuai hoena nui ma na mahele pili aahu a pau, ma kona halekuai ma ke alanui Papu, a oiai he lunakanwai kela a me keia nona iho, a he manawa hune a ilikole hoi keia o ke kulana@ @, aole a maluna @ hauoli e ae, o ka h@ wale @ no la eoukou l ke alanui o hiki @ oukouo ke ai paki@ a hala ao hoi nei mau la makap@ o ka a@a nei.  Nolaila, i noho a kapa no ka makemake i na lako aahu, e kipa mua ae i o J. T. Walakahauki la, a i loaa kau upu ana ilaila mai no a kapae ae o ppa auanei oe i ka @, no ka mea o ka hoemi lilo ka hana kupono o keia wa.

-----------

   O KEKAHI o na hana ano nui kuloko o ka aina nei, a he nana no hui i pili loa i ke ola o kela lahui, oia no ka oihana piopiole poi.  Aka nae, me ke akumaha , makou e olilo ae nei, oia ka lawelawe a me ka hoonee mua ana i keia hana iloko o ka lima o na malihini mai ne aina e mai, a na lakou o ohi nei kona hua.  O ka hoihoi ana mai i ka hua o keia hana iloko o ka lima o na kanaka ponoi o ka aina, he hana paakiki ia, no ka mea ua nuina ho@o ia ana pela mamua, aka nae ua haule wale.  O kekahi o na ho@ iakika loa ana i ike ia a kinai i ke komo ana mai o na malihini e @ka’e iloko o keia hana o ka aina, iloko o ke Kau Ahaolelo i hala, aole no nae i holopono, aka ua lomi ua mai a hiki i ka pepo wale ana.  Ua mau mai ka moe wale ana pela o ka manao kuiai i na Pake, ke poe hoi na lakou e paa nei ia hana a hiki iloko o keia mau la, lohe hou mai la makou e hapai hou ia ana ia hana hookahi malalo oia kumuhookahi no, e kekahi poe ma ka noho pou hana nui ana a kekahi hoa hanohano o keia Kau Ahaoelo iho.  No keia manawa nae, aole makou i hookahua pono i ko makou manao maluna o keia kumu, no ka mea aole i maopopo loa ia makou ka oiaio o keia lono, koe nae ko makou olelo ana ae, ina e hapai hou ia ana keia hana ma ke alanui a makou i lohe mai ai, e loaa ana ia kakou ke ola, no ka mea he mea hiki ole ke kanalua ia ka hoao ana o ka aoao hoopio i na malihini e hooemi i ka auhau o ka pakeke poi e ike ia nei mai ka hapalua a ka hapaha, a mai ke dale hookahi hoi a ka hapalua.  O ka makou e kau nui nei, e hoea koke mai ia manawa hooemi lilo oiai kakou iloko o ka hune hana, ka makaha e loaa mai ai ke dala ke ola o ka noho ana.

----…----

NO KE KANAWAI PEPEHI KANAKA.

-------

   Oiai hoi ke kanawai e kauoha ana i ka Papa Ola, e huna i ka inoa e ka mea nana e haawi kekahi i ka Papa Ola ma’ke ano ua manao ia he mai(lepera) hookaawale ohona ko kekahi kane wahine e keiki paha.  He kanawai pepehi kanaka maopopo keia, a he mea kupono maoli no i na Lunamakaainana me na ‘lii o ke kau Ahaolelo o 1892 i komo kahi aweawea kooko Hawaii iloko o ko lakou kino e he wahi aloha iki hoi ko lakou iko lakou lahuim ke hooikaika a lokahi e kapae loa i keia kanawia lapuwale, @ Ola i ka mea @ ka @ o ka poe e haawina @ me ka lima o ka Pa@ O@, no ka lakou mai @li, aka, @ ka @ enemi wale ae no o kahi kanaka i kekahi aku,hele aku la a @ malu.  I ke kii ia ana aku aole loa he wahi hoa@ e ua mai la o kau mai ana.

   He mea ino maoli no ekia @ i haawi ia kau ai i k@ a me @ mea i alanui @ e hoo@ ai, @ manao lili a @ho a  pili ohana paha.  Ina o ka mea e pakele ai ka lahui mai ka holapu ana a keia mai weliweli, ke hookaawale ana o ka poe i loaa ia mai, ua hiki no, e hookaawie no. aole nae me ka hai malu, ana, aka, ma ka hele maoli ana aku no a haawi i ka Papa Ola, me kona kakau ana i kona inoa i ka Buke o ka Papa Ola, i hiki ai i ka ohana o ka mea i haaawi la ke ike a hoomaopopo i ka mea a poe paha aoao i haawi, aole hoi ke kuhihewa iho a manao ino wale aku ai i kela a me keia hoalaha a makamaka paha.  A o hanaia i kanawai aole m@ o na Luna o ka Papa Ola e huna mai i ka mea nana i haawi kekahi, ma kona manao wale a ike paha @ mai lepera ia ia mea.  Aohe ka@ima a ke mea mai i hana, a loaa mai na hoailena o ka mai iaia, aka, ua hooholike ia oia me ka poe papehi kanaka, aihue, powa, a pela aku, ka haawi ia malalo o ka maua o ke kanawai.

   E aho no uae ka poe i hana maoli i ka karaima, e hoike ia mai ana no ia lakou ka poe nana i hoahiki kona hewa, imua a ke kanawai, a e loaa ana no iaia ka mana e imi i kokua nona, e pale aku ai i ka hoopai e manao ia ana e hooili ia iho maluna ona, a e imi aku ai i kahi o kona pakele, a i ole, o ka hoomama iki ana ae paha i koua hoopai.  Aole pela ka mea i haawi ia ma ke ano he mai lepera.He oki loa no kona lawelawe i aana.  I kona manawa i paa ai ka inoa i ka Papa Ola ia manawa koke no ua pau ae ia kekahi o kona mau pono ma ke kanawai e akaka ai oia he kanaka a he mea okoa, mai ka holoholona.  Ua haule koke iho la oia ma ke kulana o na holoholona a me ka poe hana i na karaima oleole.  Aole ona mana i koe maluna o kona kino iho, aole e hiki iaia ke i ae e, maanei au, mao au.  Ua pau koke ae la kona mau pono kivila.  O ka Papa Ola a me kona mau Lana ka mana maluna o kona kino holokea, elike no hoi me ka pu’a pipi e lawe ia ana ma na pa pepehi pipi, o na keiki paniolo me ka mea kuni pipi ke kuleana maluna o k o lakou mau kino.  He knawai ko kakou e ka nei aole e hoomainoino i na holoholona.   Aole hoi e hana ia kekahi kanwai no ka poe kino uhane i hoolilo ia aku la ma kekahi kulana o na holoholona. 

   Na ka O ana mai no a na Luna o ka Papa Ola, i hookomo mai i ka mai lepera iloko o na kino o kakau,