Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 449, 9 Mei 1892 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

MA KE KAUOHA.

HOOLOLI I MANAOIA NO KE KUMUKANAWAI.

--:O:--

He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai e kapaia Pauku 83.

            E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:

            Pauku 1.  Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu is ai ua Pauku la:

            "Pauku 48.  O na Bila Kanawai a pau i hooholoia e ka Ahaolelo mamua o ka lilo ana i kanawai, e waiho ia imua o ka Moi.  Ina e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea.  Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua hapakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana, a ina e hoole hou ia mai ke kakauinoa ana, alaila, e lilo no ia i kanawai.  Ma ia mau hana ana a pau, e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo, na inoa o na poe a pau i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai.  Ina e nohoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (koe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona, alaila, e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kakauinoaia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo a ina pela, aole no ia e lilo i kanawai."

            Pauku 2.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 56.  O ke Alii o ka Ahaolelo, he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua-kumamalinia, a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu, a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole @a, he loaa makahiki kona aole i emi malalo o eono haneri dala."

            Pauku 3.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 5@.  O keia a me keia kane kuna o ko Hawaii Paeaina na he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, a lua u hiki aku kona mau makahiki i ka iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na 'Lii o ka Ahaolelo, alaila, ua kopono oia i ke koho i na 'Lii, a ua loaa iaia ke kuhana @ koho i na 'Lii o ka Ahaolelo i kela a me kela kono ana, ina nae:"

            A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la, a penei e heluhelu ia ai:

            "Alua—He waiwai penei @ ma keia Paeaina i kupono i ka @hania i emi ole iho ka waiwai @o malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, @a loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo, o eono haneri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono i ke koho."

            Pauku 4.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 63.  Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana ma ka Ahaolelo, ina aole i kohoia malalo a kulike hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai."

            Pauku 5.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 62.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia no na poe nana e koho i na 'Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu e me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha (ina i hanauia mahope mai o ka makahiki 1840.) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaia ma ke kanawai @alaila, ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no na Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o ia apana:  aka nae, o na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe o noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai."

            Pauku 6.  Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku h@u ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapaia, Pauku 33, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 83.  Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oiha@a mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oi@ mahiai a me na oihana a hana paha a lakou e lawelawe ai."

            Ke hooia n@i au @a hoaholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii, ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.

CHARLES WILCOX.

Kakauolelo.

feb 19 tf-d

 

@ MAU OLELO HOOLAHA.

            Oiai, ua lohe mai makou mai ka poe lawe nupe@a o KA LEO, ua hookaa mua lakou i ka uku o ka nupepa no ka malama o Mei nei, nolaila, e kupono i ka poe i hookaa mua e kii koke ia Kaneaiakala, ina he oiaio ua hookaa mua lakou iaia, e koi aku i ke dala, a i ole e lawe pu mai iaia ma keia keena, i ike pono ia ka hoopono o keia haipule o ka hoomana kalavina a i ike ia hoi ka hana pono ole.

            Hookahi mea i maopo@o ia makou, aole oia i hookaa mai i ke dala o ka mahina i hala, a aole no hoi ona ike iki @a ma keia keena.

            Ke pa@i aku nei no hoi makou i na hoa lawe nupepa e uku mua ana i na Luna o keia nupepa, e nana i ko lakou inoa ma ke kolamu o ka poe hookaa mua.

 

KA LEO O KA LAHUI.

JNO. E. BUSH.

Lunahooponopono a me Puuku.

 

POAKAHI, MEI 9, 1892.

            EIA no ka Moiwahine Liliuokalani ke noho mai nei iloko o Halealii Iolani, kahi hoi a kona kaikunane Haku i hoau mua loa ai i ka omaka ana o ka lalani moi a na pua a Kapaakea laua o Keohokalole.  A oiai hoi, ua hala ka nui me ka lehulehu i ke ala mau o ka honua, aole i nele ko ka lahui uwalo ana aku i ko lakou o@uolu, e hoomamaia ae na hana kuapapanui e h@kau ana malu@a o ka aina, e hanaia na hana e laupai hou ai ka ulu ana o ka lahui, a e hoopau loa ia ke Kumukanawai o 1887, ke Kumukanawai hoi a ka lahui ili ulaula i ikemaka maoli ai, aia he moonihoawa o ka hapuku pomaikai a me ka alunu iloko ona.  A o ka poe nana i hanau a hoomaemae i ua keiki la, ua puni ka aina i ko lakou mau leo hauoli, mai ka Hikina a ke Komohana, mai ka Akau a ka Hema:  e ai ana, @ inu ana, a e haawi ana i na ahaaina palala no na la hanau o ka lakou kamakahi hookahi wale iho no.

            Ua hoao ka lehulehu e u-@i i keia keiki poo ole, i kona wa he mau la wale no kona iwaho, aka, me ka ikaika nui o na makua a me na kahu @mai, ua pakele oia i ka make Pela no a hiki i keia la, ko a@ nei ka lahui e kinai ia keia keiki uhauha, (Kumukanawai o 1887), a @ holoi loa ia aku kona hoomana@a ana mai ka @uuwai aku o na kanaka Hawaii oiaio a pau.  A@ oiai h@ o ka la 28 o keia mahina, oia ka la e hoau mua loa ai ka Victoria o ka Moana Pakipika i Kona Ahaolelo Kau Kanawai o ke Aupuni, a @ia no paha he manao aloha iloko ona, no kona lahui a me kona aina makuahine, alaila e @liu ana oia i ka leo o kona mau makaainana, alaila he manaolana ko kakou e loaa ana @

 

Ua H@ o P. Fernand@

            I ke koko@o ana i ka wa@ ka Poaha aku nei, ua lele m@ aku la ka uhane @ Peter Fernand@ kekahi o na hamaaina kahiko o Honolulu nei, no ke aupuni uhan@.  Iloko o na makahiki loihi he kana ha a oi mai kona h@hi mua ana mai i ka lepo o Hawaii nei m@a Inia Hikina mai, ua lawelawe @leaina oia, a ua manao la oia ka mea mua loa nana i h@ mua l@ ka haleaina m@ Honolulu nei, a o kahi i ku ai kona haleaina, mahope iho ia o ke kua o ka Hale Banak@ o Bihopa ma e ku nei i keia wa. Ua haalele iho ia mahope nei, he wahine kane make me na keiki lehulehu, he eha keikikane a he hookahi kaikamahine.  Ma kona manawa i make ai, he 80 ona makahiki.

 

Ua P@l@ a Paa.

            Maloko o ka Haleku@a Hanai Kaikamahine o Kawaiahao i ka po Poaha i hala, ua hauhoaia ae e Rev. D. Beckwith maloko o ka mare o Miss C. Io@a me Mr. H. Gibson.  O kahi i malamaia ai ka mare, maloko no ia o ka rumi kula, i hoohihia ia me na luhiehu o na ano lau like ole o ka nahele.  Mahope o ka malamaia ana o ka mare, he nui na hoaloha a me na makamaka i akoakoa mai ia manawa no ka lululima aloha ana me Mr. Gibson a me kana Eva, me ka manaolana ua ke Akua e haawi mai i ka hauoli a me na pomaikai o keia ola ana ia laua, a me he mea la, mawaena o ka poe i loaa ia mau manao, aole KA LEO i haule hope, no ka mea o ko makou mea kakau pu kekahi ia manawa.  He mea maikai ka mare no na mea a pau.

 

HE LETA MAI KA LAHAMAULEO MAI.

            I KA LEO O KA LAHUI.  Welina auanei oe a nui:

            E oluolu oe e hookomo iho ma kekahi wahi kaawale o kaa mau nupepa i keia mau wahi lalani pokole e pili ana i ka manawa o Kapena Kuke i Hawaii nei, oia keia

            Oiai aia ka hapanui o na kanaka Hawaii malalo o na hoomanao wale ana kuhihewa, a hooma@onao ana.  Ua @ o Kapena Kuke @ na kanaka Hawaii, mamuli o na manao hupo, ahiu, a hana @ wale, Kia wau ke pahola aku nei imua o ku'u Lahui Hawaii oiaio maloko o ka uwea telepona, KA OIAIO me KA LEO, @le loa i make o Kapena Kuke mamuli o ka lima nui wale ana a na kanaka Hawaii, oiai, ua hoolaha ae kekahi mea ma ka aupepa haole Pacific Advertise, e pili ana i ka hele ana aku nei o kekahi @.  A @ hope loa ai.

            Ua maopopo ma ke@a @, aole l@a i hana na kanaka @ kekahi hana @, elike me ka mea @ olelo mau ia nei, @ hoohaahaa mau ana i ka lahui, oia @ ka @oki @a ana o kona kino a ai la kekahi wahi.

            He mau hoohilahila wale ana no ia i ka Hawaii, o ka olelo wahi a ka Advertiser.  Ua @ uku hoop@i no kana mau hana @ i ka rula maikai o@a mau la, @ ka hana @ nui a hoowalewale i na wahine Hawaii.

            Ina aole i nalowale @ o ka Advertiser ia'u, m@ nei @a wehewehe pono aku @ i na mea i hoola@aia maloko oia p@p@.  Ak@ i ko'u manao, ua lawa iho la kela, o ka maopopo ka p@ i kuu kini, ua hewa ole kona mau kup@, aole no paha e n@ ka i@ e kekehi o na keiki Hawaii i kela poe manao, i ike i ka olelo paka@, a@a, i mea e pau pono ai me ka poe i makaukau ole i ka namu, @a m@i na kea wiwo ole o Hawaii @ au aku la i na al@ ha@pa@pa o ka moana, @ lana ia @ ae i ka mea nana @ kilohi ana i ko laua mau kino lahilahi.

            He lahui io, kanaka makua, wiwo ole a puuwai hamama ka Lahui Hawaii, a ke hoomaopopo nei wau ka mea kakau, ina e mau ka hookele ia ana o ko aina o ka poe kupono ole i ka hookele ana, e like me k@ keia mau la e @ eni, @ lilo ana ka lahui Hawaii i @ ole, aia a hiki m@ i ua la ala, alaila e olelo iho auanei ka mea i koho kue i ka balota lahui a moho o ka @o Liberala, na hewa loa ia i ke koho i ka balota o ka aoao hoomaemae.

            mea @ ka ha'oha'o o ko'u lunaikeha@ i ka ike aku i keia mau Hawaii oiaia, R. W. Wilcox, J. Nawahi, kekahi mau Hawaii kak@kahi iho, a me ko lakou alakai kupono J. E. @, @ hooikaika ana no ka lahui, a iloko no oia ike aku o ka maka o kekahi mau @ poe hakahaka o ka @iau ia @ hoi ai @a maka, o ka huli ole ae la no @ hookaawale a hookomo i ka balota lahui i loaa ai, a i hiki ai ke maa@lana he pono ko mua aku, a @e pono e loaa ana i na maopuna @ lakou o keia mua aku @ hele nei.

            E like hoi me na mea a ko kakou mau kupuna i hana ai i ka wiwo ole a rula maoli, a waiho a puka mai ka h@a no @a hana, e ka puka mai no ia.

            I ko'u hoomaopopo ana i ko Kamehameha mau la, o ka mea mua ia lakou:  ekahi, ke kulana m@ o ke aupuni:  elua, ke aloha lahui a me ka malama kanaka:  aka i ko keia mau la, he @ lea.

            Manao @, ua lawa ae @