Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 441, 27 April 1892 — Page 2
This text was transcribed by: | Alika Olsen |
This work is dedicated to: | Woodcarving teacher Fritz Abplanalp |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
MA KE KAUOHA.
HOOLOLI I MANAOIA NO KE KUMUKANAWAI.
-:o:-
He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e pauku hou i ke Kumukanawai e kauaia Pauku 83.
E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ka Aupuni Hawaii:
Pauku 1. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:
"Pauku 48. O na Bila Kanawai a pau i hooholoia e ka Ahaolelo mamua o ka lilo ana i kanawai, e waiho ia imua o ka Moi. Ina e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi – hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona haole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea. Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua-hapakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana, a ina e hoole hou ia mai ke kakauinoa ana, alaila, e lilo no ia i kanawai. Ma ia mau hana ana a pau, e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo, na inoa o na poe a pau i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai. Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (koe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona, alaila, e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kakauinoaia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela, aole no ia e lolo i kanawai."
Pauku 2. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 56. O ke Alii o ka Ahaolelo, he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua-kumamalima, a i koho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu, a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malalo o eono haneri dala."
Pauku 3. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 59. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina na he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, a ina a hiki aku kona mau makahiki i iwakalua, a ua hookaa oia i komau auhau, a ina ua hookomo kona moa ma ka papa inoa o ka poe koho o kona apana no ke koho ana i na 'Lii o ka Ahaolelo, alaila, ua kupono oia i ke koho i na 'Lii, a ua loaa iaia ke kuleana e koho i na 'Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia koho ana, ina nae."
A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la, a penei e heluhelu ia ai:
"Alua-He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i ka auhauia i emi ole iho ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, na loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono i ke koho."
Pauku 4. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 63. Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana ma ka Ahaolelo, ina aole i kohoia malalo a kulike hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai."
Pauku 5. Ma keia ke hoololi ia nei ka Puaku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 62. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia no na poe nana e koho i na 'Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha (ina i hanauia mahope mai o ka makahiki 1840,) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaia ma ke kanawai, aliala, ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no na Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o ia apana: aka nae, o na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai."
Pauku 6. Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku hou ma ke ano he hoololi i na Kumukanawai la, a e kapaia, Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 83. Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekehi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahini, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana,oihana mahiai a me na oihana a hau i paha a lakou e lawelawe ai."
Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii, ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.
CHARLES WILCOX, Kakauolelo.
feb 19 tf.d
KALEO O KA LAHUI.
JNO. E. BUSH.
Lunahooponopono a me Puuku.
POAKOLU, APERILA 27, 1892
KA PUALI KAUA.
Ua lohe mai makou eia ke honeia nei na Lunamakaainana e loko, a ke alakai nei o Seoni i ka poe e ae ana e alakai ia, e komo e ike ia Nahienaeua. Ua komo ike alii aku la kekahi Honehala hou, malalo o ke pailaka ana a Seoni, a ua hoomaka mai la ke kamailio no na mea e pili ana i ka pono o ke alii. Iwaena o ka nui olelo, o ka mea nui loa a makou i lohe ai he makamake nui e ke Alii, oia no e hoonui aku i ka puali kaua i ka elima haneri; ka kiai hoi i hookahi tausani.
He mau olelo keia e hoike ana aole he maikai o ka manao o ke Alii, a o kona ake nui, aole ma ka noho ana moi ma ke aloha o ka lahui nana i koho o Kalakaua a loaa palaualelo mai ke kuleana ana i kuko ai, oiai ka imi hale e ola ana, aka, ma ka hilinai ana e noho ma ka noho moi ma ke ano hookiekie a ano Kaikera, me ke koo ana o ka mana elau pu. No keia ano hookiekie i ike ai ka Moiwahine aole e paa kona noho alii ana ke ole na koa, a no ia ke hone aku la e hoonui ia ka puali koa, a na ka Waihona o ka Lahui e hanai a hoolako ai ka Lahui ana e hoowahawaha a e hoohemahema nei i keia wa.
He wa emi keia o ka waiwai o ka aina, a he wa kupono e hookele pakiko ia na lilo o ka Waihona Lahui, aole he wa hoonui aku o na lilo. O ka hana nui a ke aupuni i keia wa, oia no ka imi i kahi e mama ai na auhau, a e loaa ai ka hana e ulu mai ai ka loaa i na makaainana, a mailoko ae oia pono e hoolawa ai i na uku auhau o ke Aupuni a e malama ai hoi i ka noho ana. Aole he hana kiai a hoohanohano, a he mea uwa o ka po i lohe mai ai paha ka uhane o na lii i hala i ka make, oiai ka lakou Ahaolelo e noho ana ma ka rumi hookipa o Halealii i na kulu aumoe. Ina no ka manao ana he mea kiai ola no ka Moiwahine, ua lalau loa ia manao, no ka mea, aole i oi aku ka manalo o na hana kipi a hookahuli noho alii mamuli o na koa. Eia no ka naau o na koa me na makaainana, a ina he haunaele ko ka la apopo, aole makou i manao, e pakele ana ke alii i na koa, a ina makai paha. Eia ke noho nei ka hoomwahawaha iloko o na makai a me na koa, a he mau kuko moe uhane wale no ka manao ana aia ke ola ilaila, ina ua hoowahawaha ia na hana a ke aupuni, ma o na hoonohonoho ana a ka Moiwahine.
Ina ua ike maopopoia he mea e pomaikai ai ka noho ana aupuni o keia lahui, ma o na hoolilo ana o na koa, a me na hoohiluhilu no ka la hookelakela o ke aupuni, alaila ua kupono la hoi ka hoolilo ana he mau tausani dala. Aka, aole he pomaikai, he poho ka mea i ike ia. Ua oi aku e haawi ia ke 62,000 dala no na koa no kekahi mau kokua ana i ka lahui, ma ke ano he makana i ka poe nele, e hoi e noho maluna o na aina aupuni, a e kula ke dala e makana ai i ka poe hookuonoono maluna o na aina aupuni. He oi a ke aloha a me ka malama ia o ka Moiwahine no ia mau ano hookele aupuni ana. He mea no hoi e hoopau ai i na manao kue iaia a e hoopau ia ai o na manao hopohopo iloko ona, a e lilo ai he kumu ole ka malama ana i na koa i mea kiai ola.
Ina ua hiki ole i ke aupuni Moi Hawaii ke hookele ia maluna o na hana maikai e hiki ai ke aloha a mahaloia, a ma ia kumu e hoomau ia ai mamuli o ka hilinai a mahalo o na mea a pau, alaila ua makehewa ka hoao ana e hoomau ia mamuli o ka mana hookikina o ka puali koa, a maua kaua paha. He mea maopopo loa no hoi, he mea hiki ole loa no ke malama ia ka maluhia o ke aupuni moi o Hawaii me na wahi kauna koa, malalo o na kumu he lehulehu. He ekolu mau kipi ia ana o ke aupuni, he ekolu no moe malie ana o na koa, me ka hooko ole ana i ka mana a me ka hana i pili ia lala o ke aupuni. He oiaio aole no na koa ka hewa, aka, no ka puali koa a me na mana ia lakou ka hookele ana ia mahele o ke aupuni.
I ka hoopau ia ana o na koa e Lunalilo, a noho wale ke aupuni, aohe i kaihi ia aku ka noho mai ona aku. No ke aha la keia? No ka mea, he alii oia i aloha i kona lahui, a i makaukau e hooilihune iaia i oluolu ai ka noho ana o na makaainana. Nolaila he aloha ka mea nana oia i maluna a i kiai, a oia aloha he luhiluhi a he lilo ole. Ina maluna oia kulaia ka maluhia o ka Moi e hoomalu ia ai, alaila he mau; aka ina e like me ka manao me na nui hoolilo na na koa e hoomalu e hoomau i ka noho moi, he mea maopopo he mau la helu wale no ko ke aupuni Moi o Hawaii.
Eia ka ninau, he pono anei o na koa ke hoomau ia, mamua o ka hana ana i na alanui, na uwapo, na awapae, na alahaka, a pela aku? O ke aha la ka oi, a na hoohiluhilu anei, mamua o ka hoolilo ana i ke dala no ka lapaau ana i na mai? He mau mea ano nui keia, aka, ma ka nana aku eia ke aupuni a me ka moi, ke mauna a hoopoina nei he lahui Hawaii kekahi, a he pono a he ola kekahi o na kanaka a ia lahui, koe wale no oia, na kuhina na luna aupuni aihue opiuma a po a aku.
Eia hou no Keia Poino.
Oiai kekahi kanaka hana o ke alanui Pali o Nuuanu e hana ana i ke alanui Pali i ka Poalima aku la, ua pakele oia mai lilo kona ola mamuli o ke pahu ia ana e ke giana pauda. Mahope iho o ke kuni ia ana o ka hiki o ke giana pauda a o ua kahea aku ka luno hana iaia e hookaawale ma kahi e, aka nae aole he hooloheia mai. Ua hoopaahiki no oia, a i ka wa i pahu ai o ke giana Pauda e like me ka mea maa mau, ua kiola ia aku la ua kanaka nei iluna o ke alanui, o ka mea laki loa nae, aole i lilo kona ola, e like me na lono he nui e pili ana no keia mea weliweli he giana pauda.
He Hana ma ka @
Ua hoohauli la ao la hoo@ mau i ka lohe ana i kekahi @ ala a hoomana kii e puhi ana ike lae haa@kau "Ao Leoleo" (@ By and By) no ka huakai hoolana o kekahi kamaaina kalepa waiwai, i hoi aku la iloko o ka opu o hana makua honua, nona na hoomana e kue ana i ke kaena o ka leo mele i oleloia ae nei.
Na Hana Hooikeike.
Eia ke hoohalahala mai nei na nupepa haole no ka lawe ia o na waiwai o ka lehulehu, oia hoi ka Bana Hawaii, e like me ke mau, i ka lehulehu, a me na malihini, ma ka la e holo ai ka moku lawe leta no na aina e; a hooliloia hoi he mea hoolaulea i kekahi o na kauwa o ka lehulehu, oia hoi he Kuhina Paka. Ma na ia kaawale, he oiaio, ua kupono a ua oi aku ka Moi, a me na Kuhina, i ka Bana, aka aole nae maluna o ka lehulehu, e like me ia.
He Heala Hikiwawe.
I ka Empera o Geremania i hoao ai e hookele i kona aupuni mamuli o kona makemake hookahi iho, me ka hoole i na pono a me ka leo o ka lehulehu, ua ala koko mai he haunaele, e kue aku ia mau hana hookiekie. Ma keia kakou e ike ai, eia na aupuni i hoao e huki ma ka mana alii, ke ku nei, e like me kakou, a me na aupuni maluna o kekahi imu, i hoopiha ia i ke kiana pauda me na poka pahu.
HE Nupepa Aupuni.
No kekahi manawa ua hooliloia aku la ka nupepa Buletina i nupepa aupuni, a ua komo aku la ka Moiwahine, he mau tausani dala, na Kuhina hoi, a me na hoa a ke aupuni e hanai nei mai na omaka o kona waihona, ka mea o hiki ai hoomau aku i ka weuweu no na nupepa nei, a makou e kapa nei o "Opealu." No ka lawa ole o ka ikaika ia "opealu" e paio ae kinai i ka pono o ka lahui, e puka ana ma na olelo elua ma o na kolamu o Ka Leo, ua komo hou aku nei o Hale Alii holookoa ma o na wahi kakee i koe, iloko o kekahi nupepa hou, a eia ke kau mai nei ka hooilona papahi ma kona lae "Babulna Nui" he alii wahine e noho ana maluna o na lahui kanaka he lehulehu, nana e hoohainu i na kanaka me na kiaha waiona o kana mau hana hewa.
NU HOU KULOKO.
Oiai, ua waiho mai o D. N. Puuini Jr., i kona noho lawelawe ana no keia nupepa ma na ano a pau, nolaila, ke kauohaia aku nei na poe a pau he kuena aie, e hookaa pololei mai ma keia Keena, a o na hoohaa ana mawaho ae, aole ia me makou. Na ke Kauoha.
Mar. 28, 1892.
Ma ka la inehinei i haalele mai ai i keia ola ana, ka moi Koratina, a ua hoike mai ka pae opua i ko lakou kaumaha no kona make ana, no ka mea i poluluhi wale ia no kona mai kakahiaka a hiki i ka po ana. Ua hoohanohanoia ka hoolewa o ua moi Koratina nei ma ka Puali Puhi Ohe o ke Aupuni, na Hui Pakini a na Pake, a pela aku