Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 438, 22 April 1892 — Page 2
This text was transcribed by: | Cyndi Defenbaugh |
This work is dedicated to: | Kaelene Ahu Rey |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
MA KE KAUOHA.
HOOLOLI I MANAOIA NO
KE KUMUKANAWAI.
He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui
mai i pauku hou i ke Kumukanawai a kapia Pauku 83.
E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:
Pauku 1. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:
“Pauku 43. O na Bila Kanawai a pau i hooholoia e ka Ahaolelo mamua o ka lilo ana i kanawai, e waiho ia imua o ka Moi. Ina e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona noole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea. Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua-hapakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana, a ina e hoole hou ia mai ke kakauinoa ana, alaila, e lilo no ia i kanawai. Ma ia mau hana ana a pau, e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo, na inoa o na poe a pau i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai. Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (koe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona, alaila, e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kukauinoaia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela, aole no ia e lilo i kanawai.”
Pauku 2. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 56. O ke Alii o ka Ahaolelo, he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua-kumamalima, a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu, a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malalo o eono haneri dala.”
Pauku 3. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 59. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, a ina ua hiki aku kona mau makahiki i iwakalua, a ua hookaa oia i ko@ mau auhau, a ina ua hookomo @ kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na ‘Lii o ka Ahaolelo, alaila, ua kupono oia i ke koho i na ‘Lii, a ua loaa iaia ke kuleana e koho i na ‘Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia koho ana, ina nae:”
A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la, a penei e heluhelu ia ai:
“Alua—He waiwai ponoi kona ma keai Paeaina i kupono i ka auhauia i emi ole iho ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, na loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono ike koho.”
Pauku 4. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
Pauku 63. Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana ma ke Ahaolelo, ina aole i hohoia malao a kulike hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai.”
Pauku 5. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai na pauku la:
“Pauku 62. O kela ame keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia no na poe nana e koho i na ‘Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha (ina i hanauia mahope mai o ka makahiki 1840,) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaia ma ke kanawai, alaila, ua loaa iaia ke kuleana ehookomo i hookahi balota no na Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o ia apana; aka nae, o na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai.”
Pauku 6. Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapaia, Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 83. Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oihaka mahiai a me na oihana a hana paha a lakou e lawelawe ai.”
Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii, ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.
CHARLES WILCOX.
Kakauolelo.
feb 19 tf-d
KA LEO O KA LAHUI.
JNO. E. BUSH,
Lunahooponopono a me Puuku.
POALIMA, APERILA 22, 1892.
Poino Hou No.
Ma ka auwina la o ka Poakolu nei, ua pakele mahunehune mai o Adimarala Baraunu o ka mokukaua amerika Lawe Hae Kapalakiko, me ka loaa ana mae he poino i kekahi o kona mau wawae, oiai oia ma kahi noho o Mr. W. W. Hall, a iaia i makaukau ai no ka hoi mai, ua hapa iho la @@h hehi ana o kona wawae i ke alanui pii, nolaila ua kakaa aku la oia ilalo no kekahi mau anuu o ke alapii.
Ua hoihoi koke ia oia no kona hale noho ma ka Hotele, me ke kauoha pu ia o Kauka Edgar o ka mokukaua. Mahope iho o kona hoea ana mai, ua nana oia i ka poino o ka Adimarala a ike, ua haki ke kuapoi o ke kuli hema mamuli o kela kakaa ana, me ka hoaaunu pu ia o kona kuekue akau. Mamuli o keia ulia, ua hoike ae ke kauka e hala ana i ka Adimarala poino he mau hebedoma loihi e waiho ai maluna o kona wahi moe. A oiai, ma ka aoao o ka lahui Hawaii, he aie nui ko kakou ia Adimarala Baraunu, nolaila, e hoomama ia mai ka pilikia o ka Adimarala poino.
He Hoaloha Hoopalaimaka.
No kekahi mau pule i hala ae nei, ua haalele iho la o Mr. Jones i ke kulanakauhale nei a holo aku la ilalo o na Pali Hauliuli, no ke alualu ana mahope o ka oluolu maikai o kona ola kino. Iaia nae i holo ai ilalo o Koolau, aole oia i ohi kukaa i kona mau pono a pau me ia, no ka mea he huakai pokole no kana a hoi mai, a oiai no hoi he hoaloha pili paa kekahi ona a oia no hoi kona hoa moe pu; nolaila ua waiho iho la oia i kona bahu lole nana o malama a hiki i kona hoi ana mai. Ma kekahi nae o keia mau la iho nei, ia Jones i huli hoi mai ai, ua halawai iho la oia me ka mai kaumaha, mamuli o ka ike ana iho aole kona hoaloha pili paa a o kahi pahu lole ona,ua heo pu no me Robine. Iaia nae i ninau ai i kekahi poe no kahi i puehu ai kona kokoolua, ua hahai ia mai e na keiki hoehoe waapa o ka uwapo ae nei, ua haalele mai kona hoaloha a me ka pahu lole i keia awa maluna o ka moku pepehi kohola Mormaid. O keia ke ano hoaloha a makou e olelo nei, he hoaloha hoopalaimaka a ke minamina nei makou i kekahi poe e kapa nei ia lakou iho he mau hoaloha olaio no ka lahui, aka nae, o lakou no na enemi oiaio o ka lahuikanaka.
Ike hou i ka Aina Hanau.
No kekahi makahiki i kaa hope ae nei, ua haalele mai la o Mr. a me Mrs. Fennell o Honuapo, Hawaii, i na kaiaulu aloha o Hawaii nei a holo aku la no Kapalakiko, me ka lawe pu ana me laua i kekahi kaikamahine Hawaii, nona na makahiki he 12, ma ke ano he kaikamahine lawelawe. Iko lakou hiki ana i Kapalakiko, ua hana ua wahine opio nei i na hana ua wahine opio nei i na hana a kona mau haku me ke kunukunu ole mai na hana kupono i ka aoao palupalu a na hana kupono i ke keikikane. No kekahi mau makahiki loihi kona noho hana ana me ka hoomanawanui, ua haulele iho la oia i kona mau haku mua a noho hou aku la malalo o kekahi mau haku hou, a malalo o kona ano hoopono me ka hoomakaulii ana i kona mu kulu hou, ua pii ae la oia iloko o na makahiki mahuahua a hiki i kona lilo ana i wahine opio kupono no ka pili ana me ke kane. Aole i liuliu mahope iho, ua koi mai la kekahi ili puakea ma ka inoa o Mr Moore i kona pulima no ka mare ana, a ua ae ia aku me ka oluolu kana noi. A ma ke ku ana mai o ka mokuahi Auseteralia i ka Poalua nei, o Mr a me Mrs. Moore kekahi mawaena o kona mauohua no keia awa. O keia wahine opio mahope iho o kona kaawale loihi ana mai kona ana hanau aku no kekahi mau makahiki loihi ua ano poina laia ke kamailio pololei ana i ka olelo Hawaii, oiai no nae o ke olelo no mai kona aina makuahine aku nei, a he buka aka o ka mea e lohe aku ana iaia e kamailio ana ma ka olelo Hawaii.
I waho o Waikiki na Kumu Virgine a me na haumana o ke Kula Bihopa ma ka @a kolu iho nei. Ua eaea kai ka hap@ ani o lakou i koi mai ai i ke ahiahi.
No Hakaka Papalua.
Ua malamaia he hakaka papalua me ka pululima ma ka Poalua nei ma Kakaako ae nei, e kekahi mau haole maluna mai o ka Australia, a ma ia hakaka ana ua nui ka poino i loaa i kekahi. Me he mea la, ma keia huakai mai nei a ka moku, ua luai ia kekahi mau olelo kue mawaena o laua mamuli o kekahi kumu a ua hoopaa laua i he lana manao, e hakaka laua ke ku mai i Honolulu nei. Mahope iho o ko ka moku ku ana mai, ua hele aku la ua mau haole nei i ukaliia e kekahi o ko laua mau hoaloha, a hoomaka iho la e hakaka ma kahi i hai ia ae nei malalo o na rula haalei puupuu a ka Makuiea o Quinibele. I ka hala ana ae o kekahi mau puni o ka laua hakaka ana, ua puali ka hau nui i ka hau iki, nolaila, ua hoopauia ka hakaka ana. Ua hoihoi ia ka mea ikaika ole iluna o ka moku no ka wahi ana i kona mau wahi i eha, a me ka lapaau ana i kona mau maka uliuli kohu uala pulehu.
NU HOU KULOKO.
Lau-kanaka ka halawai a ka Aoao Liberala Hawaii i ka po nei.
Ma Halemai Moiwahine ke puhi ohe o nehinei.
O Iwalanai ka i olali aku ma ka la inehinei no kona mau awa o Hamakua, Hawaii.
Eia no ke Aupuni ke puauu nei i ka nuku o Mamala me ka Mekini Eli Awa.
Ua hele makaikai aku o Prof M. M. Scott o ke Kula Alanui Papu i ke Kula o Punahou ma ka Poakolu iho nei.
He mau balaama hou mai nei kekahi o ka pa hoki o ke Aupuni, a eia ke hoomaamaa ia nei i ka huki kaa lepo iloko o keia mau la.
Ina aku ke au mai nei i ka moana kai uli kai hohonu ka mokukaua Farani Champlain no keia awa mai Kapalakiko mai.
He poe makaikai kekahi i kakau i ko lakou inoa maloko o ka buke inoa o ka poe e haalele mai ana i keia awa maluna o ka mokuahi Mariposa o keia mahina ae.
Iwaho o ke awa i ka auina la Poakolu nei ka Mea Mahaloia ke Kuhina Kalaiaina, no ka nana ana i ka holopono o na hana a ke kao eli awa hou.
E haalele ana ka mokuahi Kina ia Kapalakiko no keia awa ma ka la 28 o keia mahina, a ma kekahi la aku hoi @@Alameda. He hookahi ia ka like ole mawaena o laua.
Ua keep-@ool makou i keia kakahiaka o oili aku nei, aole hoi he hot i ka welawela; aka nae e alawa iki iho no i ka On Dit, aohe hewa o ia e ka fa-re-ne.
Ke panee mau nei imua kahi i pau o ke alanui Beritania i ka hoomaemaeia, a ua kokoke loa kona mau kahuna lapaau e hiki aku i ke kula ma ke alanui Beritania.
Eia ke palapala noi ke pakaukau hele ia nei imua o kekahi poe no ke kakauinoa ana, a waiho aku imua o keia Kau Ahaolo ae, a o ke ano nui o ua palapala la, oia no ko nei ana e hoolakola o Kalihi me ka wai.
Ma Kapuukelo ae nei i @@@ ai ke kino make e kekahi Pal@@ @ Kauka Oliwa a me Robeke, ma ke ahiahi Poakolu nei. Aole makau i mahui i ke kumu o ke kaha ia @@@.
Ke helo nei ka hana o na Alanui a ke olelo mai nei na kaniku a pau a me naa haole, akahi no a hana pono ia ke Alanui o ke kulanakauhale nei.
Ke pii mau ae nei ka oluolu o Dr. Woods, o ka mokukaua Amerika Kaletona, mai kela uila poino mai i loaa iaia ma keia kulanakauhale i kekahi manawa i hala ae nei.
Ua loohia o J. A. McKenzie, ka mea hana piula, ma ka Poakolu nei me kekahi poino oiai oia ma kana apana hana. Ua pepe ia ka manamana lima elua o kona lima akau me ka weluwelu pu o ka io.
He uku makana ka ka Hui Lokahi o na Pake o keia kulanakauhale i ka mea nana e hopu ka mea a mau mea paha nana i pepehi kekahi o ko lakou lahui ma ka La Sabati i hala.
O ka olelo hoohole a ka aha nieniele a pili ana no ka make ana o kela Pake i loaa ai iloko o ke kui, ua make oia mamuli o kela mau palapu maluna ona mai kekahi mea mai a mau mea paha i ike ole ia.
Ua kulia mai la kekahi poino ia Adimarala Baraunu i keia mau la aku nei. Iaia i pii aku ai ma he alapii o ka hale o W. W. Hall, ua kapeke aku la oia a ua poino ke po’i o kekahi o kona mau kuli.
O na kiapa ekolu a makou i hoolaha mua aku ai e heihei ana mai keia awa aku no ka mea o lakou o kapalulu e ana i Kapalakiko, ua holo like lakou a pau i ka Poalua nei: Nawai la auanei o lakou ka lanakila?
Mawaena o na ohua i huii hoi mai ma ka Anseteralia, Hon. P. Isenberg kekahi a me A. S. Wilikeki o ka moku o Kauai, a ma ke ahiahi o nehinei i huli hoi aku ai laua no ko laua home ma Kauai maluna o ka mokuahi Kaala.
Ua pau i ka lapaauia na hemahema o ka mokuahi Zelandia, a na makaukau oia i keia manawa no ka palau hou ana maluna o na alo hanupanupa o ka hohonu; a ua manaoia, e hoomaha ana ka Auseteralia a e lilo ana i ke Zelandia kona wahi iloko keia mahina ae.
Nui ka hoikeike niho o kekahi makai o ka uwapo i ke kakahiaka Poalua nei, mamuli o ka hoohalahala ana ilalo o ke alanui-uii o ka Auseteralia a me kekahi poe ohua. Aka nae, aole he mau poino i ike ia a koe wale no ke kua hananee ana o ke kikala o kekahi poe no ka wa pokole.
He mau la hoomaamaa iho nei keia no na Kaawai Helu 1 a me 2 i ka holo me ko laua mau lio ma na alanui o ke kulanakauhale nei, a i ka nana aku, ua holomua na mea a pau, a ua hiki loa hoi ke haawi koke ia na kokua ana ina he hale pauahi iloko o ka manawa pokole loa.
Mawaho ae o na ohua maka malihini o ka Poalua nei, o Miss K. Cummings kekahi o Kaleponi, a eia oia ko noho nei ma kahi o Mr. a me Mrs. J. A. Hapa. O keia Miss Cummings ka kapuu kaikamahine a Dr. O. S. Cummings @ kamaaina i kekahi poe o Honolulu nei mamua.