Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 433, 15 ʻApelila 1892 — Page 2
| This text was transcribed by: | Beatrice Lawelawe Santiago |
| This work is dedicated to: | PuakeaN |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
MA KE KAUOHA.
____________
HOOLOII I MANAOLA NO KE KUMUKANAWAI.
______: o :______
Ie Kanawai e hooloii ai i na Pauku 48, 56, 59, 62, a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui mai i pauku heu i ke Kamukanawai @ kauaia Puuku 83.
E hoololiia e ka Mei a me la Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:
Pauku 1. Ma keia ke hoololiia nei ka Puuku 48 o ke Kumukanawai a @ heluhelu ia ai ua Pauk@.
“Pauku @. O na Bila Kanawai a pau hooheloia e ka Ahaolelo mamua @ lilo ana i kanawai, e waiho ia @ o ka Mei. Ina e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea. Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua-hapakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana, a ina e hoole hou ia mai ke kakauinoa ana, alaila, e lilo no ia i kanawai. Ma ia mau hana ana a pau, e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakau ia ma ka @ o ka Ahaolelo, na mea o na p@ a pau @ kono ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai. Ina e aoiaoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi Moko o na la he @ (koe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona alaila, e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kakauinoaio e ia, ke ole nae e hiki ole ka loihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo a ma pela, aole no ia e lilo i kanawai”.
Pauku 2. Ma kelu ke hooloii ia nei ka Pauku @ [to endd of sentence]
Pauku @. O ke Alii o ka Ahaolelo, he @ [to end of paragraph]
Pauku @.
Pauku 5@. O keia a me kela @
A e hoololi ia no keia ka mahele elua e na pauku la, a @ heluhelu ia ai;
“Alua – He waiwai @ kona ma keia Pa@aina a kupono i ka au@ waiwai io @ o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, na loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole maialo o eono haneri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na moa o ka poe kupono i ke koho.”
Pauku 4. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 63. Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana ma ka Ahaolelo, ina aole i kohoia malalo @ hoakaka ana a keia Kumukanawai.”
Pauku 5. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 62. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii: Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ina ka hanau ana; ina ua hoo@ e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia no na poe nana e koho i na “Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki; he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii. Enelani a Europa paha (ina i Lanauia mahope mai o ka makahiki 1840,) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaia ma ke kanawai, alaila, ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no na Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o ia apana; aka nae, o na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e nono ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai.”
Pauku 6. Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku heu ma ke ano he hoololi i ua /// Kumukanawai la, a e kapaia, pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 83. Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e h@ i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana @ ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a @ o kekahi papa hookahi a @ i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ano i na hana @ mahiai, a ua hiki no hoi ma @ Kanewai e hoohaiki a kaupulena @ e noho ai maloko o @ Aupuni o ia poe limahana @ oihana @ a lakou e lawelawe @[rest of paragraph, down to] $1.00 mai ka mea e makemake ana i na apana aina.
IV. O na kanaka a pau e makemake a@ i na apana aina, e ui mai no lakou i ke Kuhina Kalaiaina, me kekahi palapala i pai-hakahakaia e loaa wale mai ana mai J. W. Kuaimoku mai.
V. Aole e noonoo ia kekahi nonoi mai kekahi wea wai e noho ona aina.
VI. O ka poe wale no i piha na makahiki ke ae ia e nonoi mai.
VII. E haawi ia no iloko o umi makahiki e aku ia ai ka aina, a iloko o ia manawa, na kuu ia ka aina mai na auhau aku.
VIII. E kukulu hoi ola i hale noho nona maluna o ka aina iloko o hookahi makahiki, a e hoo@ hoi e noho maloko o ia hale, a e hoomau aku i ke koena o umi makahiki.
IX. E hoopuni hoi oia i ka aina me kekahi pa kupono iloko o ekolu makahiki.
X. E uku hoi oia ina ka hapaha makahiki mamua o ka ukupanee, maluna o ke koena i uku ole ia o ke kumukuai, ma ka @ pa-keneta. Ua hiki no hoi i ka mea kuai ke hookaa @au, a i kokahi hapa paha o ke kumukuai i kela a me keia manawa, a i ka mea noho ole e oki ia ka ukupanee.
XI. Aole e hiki e hoolilo ia aku ka aelike mua, a aole no hoi e hiki ke kuai ia ka aina, aia a pau mua na olelo aelike i ka hooko ia.
XII. O ka haule ana o ka hooko ia ana o na kumu i aelike ia, he mea no ia e hoolilo wale ia ai o ka aina.
C. N. SPENCER.
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina. Feb. 23. 1892.
____________
KA LEO O KA LAHUI.
____________
J N O. E. BUSH.
Lunahooponopono a me Puuku.
____________
POALIMA, APERILA 15, 1892:
____________
Ua Make o Lino Peder.
____________
Ma ke kakahiaka o ka Poakolu nei, i haalele mai ai o Lino Peder i keia ola ana, ma kahi noho o kona makuahonowaikane, ma ke alanui Kula, mamuli o kela ulia poino loaa iaia ma ke kakahiaka o ka Poakahi aku nei. O keia Lino, oia ka mea i haule ai i ka lio ma ke alanui Moi kokoke i ke alanui Maunakea a makou i hoaiai mua aku ai, a me kona make ana, ua haalele iho oia he wahine a me ka ohana ao ke ka@ikau ana aku nona mahope nei. O na Pake i hoo@ puai me ia, ua paa i ka h@pu ia e ka makai i kela ia aku nei a i keia kakahiaka e @ ia ai koona hi@ imua o ka Alii Hoomalu.
____________
@ [title]
____________
Ma @ opiopio. O ke kumu nae o keia haule ana o Manuela opio, mamuli no ia o ka hookui ana o ke kaa @ manawa. Nolaila ua hopu ia oia @ ke ano he kalaiwa kaa kuupau i ka holonui me ka hooponopono ole. Ma ka noonooia ana @ o na Kiure haole i ka Poakolu nei, ua hoopuka mai na Kiure i ka lakou olelo hooholu e hookuu ana i ka mea i hoopiiia.
____________
Paa pu@ ka Ole.
____________
Ua hoopuka mai ka Aha Kauiike i kana olelo hoohola i ka Paokolu iho nei, no ka mea e pili ana i ka hoopii hoohalahala i ke kohe Alii o ka mokupuni o Oahu nei, i kakauinoa ia e Lunakanawai Kiekie Alapaki a me na Koku@ Lunakanawai, oia hoi o Dole a me Biketona; a ma ua olelo hooholo la, ua kakoo ia ae la kela koho ia ana iho nei o na alii, oia@ wahi a lakou, aia maloko o ke kanawai koho balota /// o ka 1890, aole i kauoha maopopo ia ka olelo i makemake ia, o ka olelo Hawaii paha o ka olelo Ber@tania paka, a oiai ua pa’i ia na balota alii ma ka olelo Ber@, no-
@ [to end of paragraph]
____________
HE OLELO AO KUP0NO.
____________
Wahi a kahik@, “Iluna no ka ua wehe e ke p@ .”
____________
Ua hala lakou, ua hala pu na Kamehameha a pau, na mamo a Kamehameha, aole no hoi he paa ma a Keeaumoku mai no ka noho moi o Hawaii, aole mai a Kamanawa a me Kameeiamoku, na pukaua a mau Kuhina nui o Kamehameha ka Nui.
Aka, o ka Keaweaheulu pua ke pua ka noho nei i ka noho moi o Hawaii ma ka aoao o na “Lii, ua pololei no ia hoonee ana.
O ke kuleana pololei no ia o na ‘Lii; a ua luhi pu no hoi, a eha pu no hoi na ili me Kamehameha.
Ma keia lalani, na Laamea i hoau mua ka noho moi ma ka M. H. 1874, i Feb. 12, me na hakoko, na kulu koko lehulehu i hookahe ia, kona pii ana aku i ka noho moi mamuli o ke aumeume i ka nono alii o kekahi alii hanau i hili@ e ka hapanui o ka lahui. Aka mamuli o ka hemahema o na alakai ka haule ana oia aoao.
Ke moe nei i ka moe kau, ka hiamoe kapu o Niolopua, ka hapanui o ka poe i ha@ai aku ia Laamea iluna o ka noho kalaunu o Hawaii.
Aole paha i kauna oia poe e ola @, oia ka mainoino nui wa’e a ka lokoino, ua hala ia mau la o ka walehia, ka uwe ehaeha a me ke ka@kau, ua hiki mai nei ka noho alii i na la o ka maluhia, he nee wale aku no a noho iho me ka oluolu ua @ na la o ka ehaeha. Pehea la ua poina haalele loa ia paha ia poe e ka noho alii o keia wa.
Na @akou i hapai ae he lalani alii hou mawaho o na Kamehameha me na puuwai lokahi, i na aole ia lokahi, ke noho @ i ke kalaunu i kalanui i keia la he lalani okoa mai ka Keaweaheulu ae.
Ua noho e Laamea ma na kumu elua: 1--@ alii hanau no ka aina; 2—Na @ lahui i koho.
Ua hono no o Laamea e hoonohonoho i na oihana o ke aupuni, a ua hookuu aku maluna o kekahi @ kanaka kaulana a naau@ no @ he mau kanaka laua i piha loa me na naau haakei a hookane, ka uhauha, @a puni lealea e lawe ana i na wahine manuahi, e ha@ a pepehi wale i ka lakou mau wai@ .
Ua hoa@ no he mau kanaka hou ae i ka noho kuhina, aole i liuliu a @ koke ke Kumukanawai i ka M. H. 1887, Iune 30. Pau ka Aha Kuhina o Kipikona @ , ke Kuhina Nui nana i hoike manao akea: “E noonoo mua ia ke kanaka Hawaii ma na Oihana Aupuni mamua o na lahui ae.”
O keiai @ kumuhana i ino loa ia ai e Kipikona, ua ,
Aka, ua pololei ka Kipikona i hoonohonoho ai i na oihana, i kulike me ka Kamehameha i olelo ai imua o na ‘Lii a me na makaainana, “E @ wale no oukou i ku@ pono aole e pau.” Oia no ka pono @ [balance of paragraph]
Ma @ela kahuli @[balance of paragraph].
He poe mamo a na Karistiano kekahi e kela poe hookahuli, a pehea la @ ao aina o ka lakou lunaikehala maikai ia lakou.
Aoli i pau,
____________
NU HOU KULOKO.
____________
O ko makou la lele @ keia H@ro! o makou no ka hek@
____________
I keia auwina la e puaku aku ai ka mokuahi Kinau no kona ma@ awa mau o Maui me Hawaii.
____________
E oluolu oe e nana ae @ ka makou hoolaha wati e paka aku nei ma ka pepa o keia kakahiaka.
____________
He mau la paluluhi keia o ke kulanakauhale nei, ke @ la a noho he ike ia aku o ka la e alohi nei.
____________
E malama ana ka Hui Liberala Hawaii i ka lakou halawai maa mau i keia Poaha iho, ma kahi maa mau.
____________
Ma ke ahiahi nei i palamimo aku ai ka mokuahi Likelike no kona mau awa maa mau ma ka huli makani.
____________
He elima kauna ka nui o na leta i kau aku maluna o ka moku Ceylona ma ka Poakolu nei mai keia awa aku.
____________
Mai palaka o hoopalaleha i ka hoonaue ae ma Piikoi i ka auwina la o ka la apopo, i ike i ka @aani ana a ka Hawaii me Mahina Hoaka.
____________
E haawi ana kekahi poe o keia kulanakauhale ma ka la 22 ae nei o keia mahina, he mau lealea @ Europa me kekahi mau hoonanea maikai e ae.
____________
Ua hookuu ia e ka Aha Hoomalu ma ke kakahiaka o ka Poakolu nei o James Quinn, kela haole kalaiwa kaa i wawahi ai i ka laina o ka poe paahao ma kekahi la a makou i hoolaha mua aku ai.
____________
Ua hoopaiia i ka Poakolu nei o B. S. Nelesona, kekahi o na luina hou pahi o ka mokukaua Amerika Kapalakiko, no ke oki ana i ka ihu o kekahi kaiko o ke Aupuni i kela ahiahi Poalua @ei, he 25 oohue.
____________
A@ e eha tausani ka nui o na leta a ko kakou Hale Leta nei i hoo@na aku ai maluna o ka mokuahi Za@ i ka Poakulu nei. O keia paha kekahi o na ka pepa piha leta i hoounaia mai keia awa aku.
____________
Ma ka pewa hi’u loa o keia mahina o kakele hou ai na balota ma ka @ahu balota o Kau, Hawaii, ae ke koho hou ana i ka laila @ moho, he hakoko ana hoi wawaena o J. N. Kapahu o ka aoao Liberala a me O. K. Apiki o ka aoao H:oomaemae. E hoomanao @ o ka Apiki no hoi kela i apiki @ ai ia oukou i ke kau oe pa@ iho nei o 18@0. Hoomaha ae iaia, a hoo@ ia mai ka pahu o ka @.
____________
.