Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 430, 12 ʻApelila 1892 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

MA KE KAUOHA.

 

HOOLOLI I MANAOIA NO KE KUMUKANAWAI.

 

:o:

 

            @ Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai e kauaia Pauku 83.  E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:

            Pauku 1.  Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua Pau@la:

            "Pauku 48.  O na Bila Kanawai a pau i hooholoia e ka Ahaolelo mamua o ka lilo ana i kanawai, e waiho ia imua o ka Moi.  Ina e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea.  Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua-hapakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana, a ina e hoole hou ia mai ke kakauinoa ana, alaila, e lilo no ia i kanawai.  Ma ia mau hana ana a pau, e hoomaopopoia ke koho aua ma ke  kahea ana i na ae a me na hoole. a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo, na inoa o na poe a pau i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai.  Ina e noinoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (koe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona, alaiia, e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kakauinoaia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela, aole no ia e lilo i kanawai."

            Pauku 2.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 56.  O ke Alii o ka Ahaolelo, he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua-kumamalima, a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu, a he waiwai kona iloko o ke@a Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malalo o eono haneri dala."

            Pauku 3.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 59.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana. a ina ua hiki aku kona mau makahiki i ka iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na 'Lii o ka Ahaolelo, alaila, ua kupono oia i ke koho i na 'Lii. a ua loaa iaia ke kuleana e koho i na 'Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia koho ana, ina nae:"

            A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la, a penei e heluhelu ia ai:

            "Alua - He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i ka auhaui@ i emi ole iho ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i @ui ole malalo o eono haneri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hokomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono i ke koho."

            Pauku 4.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 63.  Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana ma ka Ahaolelo ina aole i kohoia malalo a kulike hoi me na ho@kaka ana a keia Kumukanawai."

            Pauku 5.  Ma keia ke noolo@ ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 62.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia no ua poe nana e koho i na 'Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha (ina i hanauia mahope mai o ka makahiki 1840,) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaia ma ke kanawai, alaila, ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no na Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o oia apana; aka na@, o na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kaka@lima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i @a poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai."

            Pauku 6.  M keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapaia, Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la;

            "Pauku 83.  Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a@me keia manawa e hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oihak@ mahiai a me na oihana a hana paha a lakou e lawelawe ai."

            Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii, ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.

CHARLES WILCOX.  Kakauolelo.  feb 19 lf-d

 

KA LEO O KA LAHUI.

 

J N O. E. BUSH

Lunahooponopono a me Puuku.

 

POALUA, APERILA 12, 1892.

 

NA HANA A KE KANAKA.

 

            I keia mau la akahai no makou a ike e malama ia ana kekahi hoolewa aupuni o kekahi luna aupuni, mawaho o na 'lii hanau o ka aina, a me ka poe i alii ma o ko lakou mare ana me na 'lii.  O ka hoolewa o ka Lunakanawai Makale paha ka mua loa o na hoolewa o na l@aupuni i malama ia, he hoolewa lahui.  He mea hou keia, a ina he mea hiki i ka mea make ke ike iho, ua maopopo aole e hauoli ana oia, aka, e pane ae oia e like me Solomona.  "lapuwale o na lapuwale."  Aka, ua hoopakele oia i ka ike ana i keia mau hana hoomaewaewa, ka hele ana o ka poe i launa ole a i aloha ole paha iaia, e like me ka Daniela i hoike ai mai ke Akua mai, "puka aku no kona ea, a hoi oia i ka lepo:  i ua la no, make pu iho la kona mau manao."  Ua lokomaikai ke Akua i ka hoonele ana i ka ike ia kakou mahope o ka make ana, oiai he mea hoohaeha wale no na hana hookamani a hoino mahope aku o kona make ana.

 

Ka Moku Kama@ Mawa@ o ka Lae o Makapuu.

 

            Ma ka waenakonu po o ka po Poalima nei, ua ike mai la ka Mokolii i kekahi moku ano kiapa a kal@pa paha, mawah@ o ka Lae o Makapuu, @ hookokoke ana i uka i ka maloe, aka nae i ka ike ana mai o ua moku la i ka Mokolii e holo aku ana, na haawi ae la ua moku la he mau hoolele kukui hoailona, aia hoi ike aku la na mea a pau o luna o ka Mokolii he wahi moku kuna e ku ana ma kahi aole i mamao loa aku mai ua kalepa nei aku.  Oiai ka Mokolii mawaho o Leahi, mamuli o ka malamalama o ua kukui hoailona, ua ike ia aku la kekahi wahi waapa i ka holo ana mai mai Waialae mai, a me he la no luna o ke kalepa ua waapa la.

            A ma ka huli hoi ana mai hoi a kekahi o na maku holo piliaina o kakou nei, ua @ mai na moku pepehi kohola Mermaid a me E. F. Herriman mawaho o Makapuu i ke@a po aku nei.  I ko makou manao nae, ma Makapuu ka makole, o ka uwahi opiuma ia puehu ma nolaila e noonoo me ke akahele, mai pulale i ka ike a ka maka.

 

HE MEA INO KA PAKA.

 

Ua loaa kekahi mea i ka Pupule mamuli o ke Puhi Kikalika.

 

Mamua aku nei, oiai kekahi moku kalepa o kalewa ana mawaho aku nei o kakou no kekahi mau la loihi, ua hoolele ia mai ia iuka nei o ka aina kekahi o ka aina kekahi o kona mau luina no ka mai. ai ua hoihoi loa ia no ka Halemai Moiwahine i loaa mai ai na lapaau ana mailaila mai.  Ua hoao na kauka elike me ka hiki.  Aka nae aole i loaa iki iaia ka lanakila, a o ka lono hope loa i loaa mai ia makou e pili ana nona, ua kii ia aku oia ma kekahi o na la o ka pule i hala a ua lawe loa ia no ka Halemai Pupule, mahope o ko na kauka nana pono ana a ike, ua loaa oia i ka mai pupule.  No ka mea e kamailio mau ana keia kanaka opio poino no ka paka kikalika, a oiai he ipo manuahi ka paka kikalika nana, nolaila, ua manao wale ia no ke puhi nui i ka paka kikalika ke kumu i inoino ai kona noonoo a pupule.  He wahi kumu ao maikai keia i ko kakou mau opio mai hoohalike me keia kanaka poino, o loaa auanei i ka poino.

 

Ka Hoku Ao, Ua Ku mai i ka La Pule Nei.

 

            Ua kapalulu mai ka mokuahi misionari Amerika Hoku Ao i keia awa i ka hora ehiku o ke kakahiaka Poahiku nei, Aperila 10, malalo o ka noho kuhikuhi puuone ana a Kapena G F Garland, iloko o na la holo he 36 a oi mai Kusaie mai.  Iloko o ka makahiki i hala, i ka mahina o Novemaba, i haalele mai ai ka Hoku Ao i keia awa no na Paemoku o ka Hema, a ku aku la i Apaiang, o ka Paeaina o Gilibati iloko o ka mahina o Dekemaba, a mailaila aku @o Kusaie o na Paemoku Karoline.  Haalel@ ia Kusaie no Honolulu nei, ma ka la 5 o ka mahina i hala.

            Mawaena o na ohua i kau mai maluna ona no keia awa, o ke Keikialii Oliva Napie kekahi, keiki a ke Keikialii Heneri Napie o Ponape i hiki mua mai nei i Honolulu nei mamua aku nei, a i holo mai nei oia no ke komo ana i ke Kula o Kamehameha.

 

UA KOMOHEWA.

 

            Aia ma ka pepa @ ka la 7 o keia mahina, i kakauia ma Ka Leo, kekahi poomanao me na el@ pili ana i ka Ilamuku o ke Aupuni Hani Hawaii; aohe p@ oia mau olelo, ma kahi e pili ana, i ka lawe i ke dala i mea puhi ki ka.

            Nolaila, aole oia i hana ia mau @ana; aka, o na lono lauahea i pili no kela mau ano, he mau olelo no ia e hoohaahaa ia ai o kana oihana.

            Nolaila, ke hai aku nei au, ua kaia ia ka Ilamuku ma na ano a pau loa.  Aole wahi kinaunau iki maluna ona, a ne ka oiaio ole o kela, ke hoike nei au i ko'u inoa nololei, oia hoi o

J. W. H. KAAIALII.  Nana, Aperila 8, 1892.

 

Ka Pepehi Kanaka i Manaoia o @

 

            Ka Nupepa Ka Leo, Aloha oe:  O ka mea hou ano nui, oia ka pepehi ia ana o kekahi limahana lapana mahiko o Kekaha, ma ka apana o Waimea Kauai.

            O ka manawa i hanaia ai keia pepehi kanaka, ma ka hope no ia o ka pule hope o ka mahina o Maraki 1892 nei.  O kahi i pepehi ia ai, ma kahi hana ko, pekuia mahope o ke kikala me ka puhaka me ke kamaa o ka luna hana.

            Ma keia peku ia ana ma keia mau wahi o ke kino o ka limanana, ua hoonawaliwali ia mai la kona ola kino a moe aku la oia ma kahi moe a make aku ia, no ekolu wale no la kona moe ana.

            Mahope o ia make ana, ua noho ka aha koronero e nana i ke kumu o ka make hikiwawe ana o keia limahana; ma ia naho ana, aole loa i huli ia na hoike i ike pono i ka pepehi ia ana o ka mea i make.

            O na hoike i lawe ia mai imua o ke koronelo i ka wa i noho ai e huli i ke kumu o ka make ana, he mau hoike launa ole loa aku me ko lakou ike i kahi i hana ia ai ka pepehi kanaka.  He mau hoike keia e hoonalo ana i ka hewa. a e hookaawale loa ana i ka mea pepehi kanaka mai ka hewa aku ana i hana ai.

            Ua kanalua no kekahi mau hoa o ke koronero no na olelo ike a keia poe hoike, a ma ia kanalua ana, ua hoopuka kekahi hoa o ke koronero i kona manaoio maoli, e hoopanee ka noho ana o ke koronero, no ke kumu, aole he mau hoike kupono e lawa ai ka huli ana i ke kumu o ka make hikiwawe ana o ka limahana, a he mea pono e huli hou aku i mau hoike hou, malia ma ia mau hoike e maepopo ai ke kumu o ka make ana.

            Ma keia noi ana a kekahi hoa o hoopanee no ke kumu i hai ia ae la, ua pane koke mai la ka Hope Makai Nui o Waimea imua o ke Koronelo, aole e hiki i ke Koronelo ke hoopane@ no ka huli ho@ ana i mau hoike, oiai o na.  hoike imua o ke Koronelo i kela wa, oia wale no na hoike i loaa iaia ma ka huli ana, aole hoi he mau hoike hou aku i koe.

            Na keia mau olelo a ka Hope Makai Nui o Waimea, i hookuihe mai i ka hapa nui o ke Koronelo, a ae ole ai i ka hoopanee e like me ke noi a kekahi hoa o ke Koronelo, aka, e ka manao nae o ia hoa, ua paa loa kona manao no ka hoopanee ano.  A malia paha, ma ia hoopanee ana, e loaa ana na hoike kupono e pili ana i ka make o ka Iapana.

            @ [paragraph unreadable]

            Ma keia @ [line unreadable] Hope Makai Nui e Waimea, oiai oia kona makemake, o ka p@ ko@e o ka olelo hoohole a ke Koronero, aole hoi o ka hoopanee aku no ka huli hou i mau hoike e p@ mai ai ka oiaio o na mea i hana ia maluna o ke kino make o ka Iapana.          

            Ma keia olelo hooholo a ke Koronelo, ua kanalua loa ke kauka Iapana.  Ua hoi koke ke kauka Iapana no Koloa, a ma ka P@ono, kau ma ka mokuahi a hole i Honolulu, e hoopii ai i ke Kanike@a Iapana.

            No ka loaa ana o ka @ i ke Kanike@a mai ke kauka aku no ka make ana o ka Iapana limahana, ua hoolimalima koke Kanike@a Iapana ia P. Numana i @ no ka huli pono ana i ke ku@ o ka make ana.

            Ua hiki mai ke Kanake@a Iapana me ka loio no Waimea nei; a ma ka Poalima, la @ o Aperila nei, ua noho ka aha e huli ai i ke kumu o ka make ana, a ma ia huli ana, ua loaa na hoike oiaio no lakou ka huina he ewalu ka nui, a na lakou i hoike mai i ka mea oiaio i hanaia maluna o ke kino o ka Iapana i make, oia hoi.  Ua  make oia ma ke peku ia ana ma kona kikala a me @a puhaka, a na ia mau eha i hoonawaliwali i kona ola kino a hiki i ka make ana no ekolu wale no la.

            Ma keia wahi e maopopo loa ai ka makemake e hoonalo i ka pepehi kanaka, a e hoolilo i mea ole loa a owai la ka mea nana i hoopalaleha keia hana?  O ka Hope Makai Nui o Waimea, ka mea a ka Aoao Hoomaemae i hoonoho ai, a ke manao nei e hehi i ke kanawai ma kona wawae.

M. PAWEHE.

 

NU HOU KULOKO.

 

            Oiai ua waiho mai o D. M. Punini Jr., i kona noho lawelawe ana no keia nupepa ma na ano a pau, nolaila.  ke kauohaia aku nei na poe a pau @ koena aie, e hookaa pololei mai ma keia Keena, a o na hookaa ana mawaho ae, aole ia me makou.  Ma ke Kauoha.  Mar. 28, 1892.

 

            He Kiure haole ko keia kakahiaka.

 

            Mamuli o ke ano onawaliwali o ka Lunakanawai Hoomalu, aole i nohe ka Aha ma ke kakahiaka Poaono noi.

 

            He mau kakahiaka malama mau ia keia o ua anaina pili hoomana maloko o ka luakini Enelani, e hoomaka ana mai ka ha@lua aku o ka hora 6.

 

            E malamaia ana maloko o ka Hale Hamony ma ko Alanui Moi, ko hiki aku i ka la @6 ae nei o keia mahina, he mau lealea himeni me hulahula, o kekahi poe haole o keia kulanakauhale.

 

            He pepa pili-ahi ka hana a kekahi poe o ke ao a me ka po e hana mai nei.  He hana kue kanawai keia; nolaila, ke kahea nei makou i ka makai, e makaala ae.

 

            Ina aole kuia, me he mea la e hapaiia mai ana na noonoo ana e ka hoopii hoohalahala e ke Koho Alii o ka Mokupuni o Oahu nei imua o ka Ahe Kaulike i keia kakahiaka Poaone iho.