Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 425, 5 ʻApelila 1892 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

KA LEO O KA LAHUI

JNO. E. BUSH

Lunahooponopono a me Puuku.

POALUA, APERILA 5, 1892.

 

MA KE KAUOHA.

 

HOOLOLI I MANAOIA NO KE KUMUKANAWAI.

 

            He kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai e kapaia Pauku 83.

E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:

            Pauku 1. Ma keia ke hoololiia ne ka Pauku 48 o ke Kumukanawai, a penei e heluehlu ia ai ua Pauku la:

            "Pauku 48. O na Bila Kanawai a pau i hooholoia e ka Ahaolelo mamua o ka lilo ana i kanawai, e waiho ia imua o ka Moi. Ina e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea. Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua-hapakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana, a ina e hoole hou ia mai e kakauinoa ana, alaila, e lilo no ia i kanawai. Ma ia mau hana ana a pau, e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo, na inoa o na poe a pau i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai. Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (koe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona, alaila, e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kakauinoaia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela, aole no ia e lilo i kanawai."

            Pauku 2. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 56. O ke Alii o ka Ahaolelo, he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua-kumamalima, a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu, a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malalo o eono haneri dala."

            Pauku 3. ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 59. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, a ina ua hiki aku kona mau makahiki i ka iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na 'Lii o ka Ahaolelo, alaila, ua kupono oia i ke koho i na 'Lii, a ua loaa iaia ke kuleana e koho i na 'Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia koho ana, ina nae:"

            A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la, a penei e heluhelu ia ai:

            "Alua – He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i ka auhauia i emi ole iho ka waiwai @ malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono i ke koho."

            Pauku 1. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 63. Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana ma ka Ahaolelo, ina aole i kohoia malalo a kulike hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai."

            Pauku 5. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 62. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia no na poe nana e koho i na 'Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani, a Europa paha (ina i hanauia mahope mai o ka makahiki 1840,) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaia ma ke kanawai, alaila, ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no na Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o ia apana: aka nae, @ na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani, a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawai i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai."

            Pauku 6. Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapaia, Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 83. Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oihaka mahiai a me na oihana a hana paha a lakou e lawelawe ai."

            Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua no ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii, ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.

CHARLES WILCOX.

Kakauolelo.

feb 19 tf-d

 

HE KOHO HOU ANA.

 

            Ua lohe mai makou e holo ana o Mr. J. K. Pa@awaho no Kau, Hawaii, ke hiki oia, ma kahi o Hon. Wilikoki, no ke kokua ana i ka holo balota o M . J. N. Kapahu, o ka Aoao Liberala. He pilikia hiki ole ke alo ae, oia ke kumu e hiki ole ai o Mr. Wilikoki, a no ia hoi keia holopani aku o ke Kakauolelo Nui o ka Hui Hawaii Liberala. He kanaka makaukau, eleu, a makaala o M. J. K. P@awaho. Ma ka hooikaika ana aole ona lua elike ai. Ua hiki ke papahi ia ka inoa o ke kaikoeke o Napoliona ekahi, maluna ona, oia hoi ke Lii Murata.

 

Ua Kuhihewaia.

 

            I nehinei ua hoolaha aku makou ua kii ia ae o Hon. J. Nawahi e kilo i ka mai o ka Moiwahine, oia hoi kona mau pilikia o na hana houpuupu kaua o keia mau la. He oiaio ua hele io no oia e ike alii, a ua hele pu aku me Sam Nowlein a ma ia kumu paha i manoia ai ua kii ia mai oia e hele aku. Wahi ana, i hele wale aku no oia, e ike i ke Alii, mahope o kona hoi ana mai mai Hilo mai, a me kona koho hou ia ana he Lunamakaainana no ia Apana no keia Kau Ahaolelo, e like me ke ano mau iaia mai mua loa mai.

 

HE RULA LALAU.

 

            Ua ike iho makou ma ka nupepa P. C. Advertiser, he leta na kekahi mau malihini kane a me kana wahine, e olelo ana i ko laua kipaku ia ana e ke koa kiai ma ka ipuka pa o Aliiolani Hale, oiai laua ma ke alanui hele loa, e ku makaikai ana i ka Hale Alii. He rula hou keia, ina he oiaio ua kauoha ia na koa e kipaku i ka poe ma ke alanui hele e ku makaikai ana paha i ka pa a me ka Halealii. Aka, me he la no he oiaio, oiai, ke pii ae nei ka haakei o na alakai aupuni e like me ka lama, a oopuhue paha, ka hoohake ae a kikii o ka opu e ka hookiekie kuhihewa. E nihi e Hawaii, mai kuhihewa, o ka hoino wale me ke kumu ole oia ka mea e mau ai ka noho'na aupuni, malia paha, o kau i kipaku ai me ka hailiili, he anela kiai ia nana e hoopakele ia Hawaii.

 

He Onene Kaua.

 

            E like me ka makou i hoolaha ai i ke ku ana mai o ka moku kiapa Planter me na nuhou i kela pule aku nei, he omamalu kaua ka i okuku ae mawaena o Amerika a me Enelani. Eia hou, ua hiki mai ma ka mokumahu Batavia, mai Iapana mai, na nu hou e hooia mai ana, aia ke mahuahua ae la ke ao omamalu kaua mawaena o keia mau aupuni. Ua haohao nui kekahi poe i keia ao kaua, a ua hoole aole e ulu ana ia mea he kaua mawaena o keia mau aupuni. Ko ke konaka kuhihewa keia, aka, aole he pololei o ia mau manao, a aole no he kumu oiaio o ka hilinai ana e oki mai ana ke kaua o keia mau lahui mamua o ke kaua o na lahui e ae. Aia wale no a pau ka L wa a me ke kuko hewa mai keia ao aku, alaila, hiki ke oleloia he maluhia. Wahi a ka Buke, i ua wa a lakou e olelo ana he maluhia ma ke ao, oia ka wa e ulu ai o na kaua, aole he lua i ike ia mamua, a aole no hoi mahope aku.

            O ke kumu o keia poluluhi kaua mawaena o Enelani a me Amerika, ua hui ae no ia mamuli o ka awili pu ia ana aku nei o ko Amerika kuleana i ke kai o Berina, mai a Rusia mai no ia i ke kuai ia ana a lilo o Alasaka, a aole ke e hoole ana o Rusia i kona hoolilo ana e e like iho la me ia, a e kakoo ana oia ia kuleana ua lilo io ia Amerika mai iaia aku

            No kela kumu, pela ko makou hoomaopopo aku, i ulu mai ai keia eena o Haku Saleibara, ke Kuhina Nui o Enelani, a hoole mai i ke aupuni Amerika i kana kumu koi, e pani ia ke kai Berina, a akaka ka hopena o keia hoopaapaa, iloko o keia kau lawaia sila e hoea mai nei. Ina e hoomaopopoia, he kumu ko Salebare hoole ana i keia ano hou o ka ninau, no ka mea, aole o Rusia i papa i keia kai e hoike ai la hoi i kona kuleana io. I ko makou ike he mau hana hoimihala keia na Rusia ia Enelani, ma ka hokua mai o Amerika, i mea e hono ai o Enelani ia laua a elua, a maila paha, ia Farani pu kekahi. Aka, he kuhihewa ia mau manao, ia Enelani a me ia lahui, no ka mea, aole i moe ka huelo o na ilio a Vikoria, aia no ke ka-ka la. Eia no o Enelani ke pookela nei, a aole no oia e kinaiia a hiki i ka hana ia ana o na lahui e kela Pohaku i kalai ole ia e na lima o ke Kanaka, oiai oia kekahi o na mahele aupuni i mahelehele ia ae mailoko o Roma, ka ha o ke aupuni nui o ke ao i Wanana ia e Daniela, ma na hihio, a ma ka wehewehe ana i hoike ai ka moeuhane a Nebukaneza (o ka mea e heluhelu e ike oia i na mea i oleloia)

Aole i pau.

 

      Na Olelo Hoopunipuni.

 

            Ke olelo nei kekahi mea maloko o na nupepa Hawaii, ua hele aku na alakai o ka Aoao Liberala e launa me ka Adimarala. He oiaio keia mau olelo, ua hele io aku no na alakai e like me ka haohao ia i ka hele ole aku e iki iaia. Eia kahi hoopunipuni a ka mea e ao hoopunipuni ia nei ua oleloia mai aole oia e kokua i kekahi hookahuli aupuni, hoohui paha a repubalika paha. He mau olelo kamalii kela, a ua like me ka olelo i oleloia iho nei i hopohopo ai ka lahui, e lele mai ana oia i uka nei e kokua i ke aupuni.

            Eia ka makou i lohe mai kona waha ponoi, i kona ninau ia ana aku i ko ke aupuni Amerika manao ia kakou i keia wa, a eia kana pane: "Ano aole au i ike i ka manao o ko'u aupuni, aka, ua ao ia mai au i ko'u wa i holo mai i Hawaii nei, e holo mai e kiai i ka pono o ko'u lahui, a e malama ia lakou." E eia ka ninau, e malama no keaha, e malama no ka hopohopo ia o ulu mai kekahi haunaele, no na hana ino a hana lapuwaleia o ka pono o ka Lahui Hawaii, a me ka maikai ole o ka hookeleia ana o ke Aupuni.

            Ua hoomaka ke Kau Kiure o keia Kau ma ka la iho la inehinei, i noho Kahu ia e Lunakanawai Bikeko@a.

 

Ka Hale Hoikeike Bihopa.

 

            Ma ka Poalima nei i malama ia ai he hoikeike ma ka Hale Hoikeike Bernice Pauahi Bihopa ma ke Kula Kamehameha. He nui no na kamaaina o ke kulanakauhale nei i hiki kino ae, a mawaho ae o lakou he poe makaikai kekahi, a ua nui ko lakou mahalo no ka nani a me ka maemae o ke kahua kahi o ke kula i kukulu ia ai, a pela no hoi me na mea i wae ia no ka hoikeike ana. He maikai na hale a pela pu me ke ola o na keiki. No ka hoolauna ana i na malihini a me ka hoomakaikai ana ana, aia malalo o Prof. W. T. Brigham, ka mea malama o ke keena o na mea hoikeike, a ma kana mau hoolauna ana, he waipahe maopopo, e hookakana lua ole ai ka malihini.

 

NU HOU KULOKO.

 

            Oiai, ua waiho mai o D. M. Punini Jr., i kona noho lawelawe ana no keia nupepa ma na ano a pau, nolaila, ke kauohaia aku nei na poe a pau he koena aie, e hookaa pololei mai ma keia Keena, a o na hookaa ana mawaho ae, aole ia me makou. Ma ke Kauoha.

Mar. 28, 1892.

            I go find out myselt –,

              Your humbug Servant – J.

            Ua hookohuia aku nei o J. S. Smithies i Luna nana aila mahu no ke awa o Mahukona, Kohala.

            Aole i ku aku ke Kinau ma ke awa o Laupahoehoe, Hilo, i kela huakai aku nei ana. No ke kumu, no ka nui loa o ka ooloku o ke awa.

            Ma ke kauoha a A. K. Weir, e kuai aku ana ka Luna Kudala eleu Kimo Mokana i na ukana lako hala ma Alanui Kukui, i keia kakahiaka.

            He umi dala ka uku makana i ka mea nana e hopu a paa o Andrew Oleson, kekahi o na luina o ke kiapa Andrew Welsh, i mahuka ai mamua aku nei.

            Aole o ka Honolulu ke paani ana me ka Hawaii i keia Poaono iho, aka o ka Mahina Hoaka (Crescent) a e hoomaka ana i ka wa mau, ma ke kahua mua ma Makiki.

            Mamuii o ka haule hope ana o ka palapala noi a ka moho a na poe mahiko o ka Apana o Hilo Akau, oia o Rickard, ua lilo ia J. Matton, ka noho lunamakaainana no ia apana.

            O kela manuwa Adimarala Beritania a makou i hoolaha mua aku ai, e ku mai ana oia no na kapakai o Hawaii nei, nona ka inoa o Warspite, aole oia e ku mai ana ia nei, oiai kela hoopaapaa kai lawaia maena o Amerika me Enelani.

            Ua hoopaiia kela pake a makou i hoolaha aku ai no ka aihue moa, imua o ka Aha Hoomalu i ke kakahiaka Poaha i hala, no eono mahina e noho ai i Kawa ma ka hana oolea. He hoomahuahua hou ana mai keia i ko ke aupuni ikaika hakoko me na alanui iloko o keia wa.

            Aia i Enelani o Morrison, ke kapena mua iho nei o ke kiapa Hawaii Andrew Welch, no ka hana ana i moku hao hou o 1150 tona no Messrs Welsh & co., o Kapalakiko. Ina e paa keia moku, e hele ana oia mawaena o kela mau kai malalo o ka hae Hawaii.