Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 356, 30 December 1891 — Page 1

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

Na Manao Kuahaua no ke Kahua o na Kumuhana Kalaiaina

 

O KA

 

AOAO LAHUI HAWAII LIBERALA

 

NA KAHUA O KE AUPUNI A ME KE KUMUKANAWAI

 

            1. Ua manao makou he mea pono e hookahua ia na aupuhi a pau maluna o na kumu o ka noho Lanakila, Kaulike a me ka Lokahi: ua manao makou ua hanau ia na kanaka a pau he kuokoa a he like imua o ke kanawai, a ua hoohua ia mai me na kuleana paa, e ola, e noho keakea ole ia, e paa i waiwai no lakou, a e imi i ka oluolu a i ka hoomalu-kino ia mai na hana a ka lima ikaika hoohaiki mana, a ka pono waiwai kino ole, a me ka paio kaukapakahi ana. Ua @@@ makou ua kukulu ia na aupuni kupo no mamuli wale no o ka ae ana o ka Lehulehu, a ua hiki no ia lakou ke hoopau i na ano o ke aupuni e ka ana, a e kulukulu hou aku i na anon aupuni i oi loa aku ka pomaikai me ke kaulike; a @@ ke Kumukanawai o ka Paeaina Hawaii keia manawa, aole loa i apono ia aku e ka Lehulehu, aka, i kukulu ia mamuli o ka hooweliweli a me na hana apuka ana a kekahi poe no ka pono o kekahi poe okoa, a nolaila, ua kokua makou i ka hooholo hou ana i kekahi Kumukanawai hou i oi aku ka maikai, a e loaa oiaio ai he Aupuni no ka Lehulehu @@ o ka Lehulehu, a no ka Lehulehu.

 

KE KUOKOA O KA AINA.

            2. Mamuli o ko makou noonoo maikai ana no na pono kumu a me ka makemake o ka Hawaii ponoi, ua makemake makou e hoopaa ia no ke Kuokoa o ka Aina a e hoopakele i kona noho'na aupuni malalo o kekahi noho'na hooponopono aupuni akea; aka, he-kupono nae e hooponopono hou ia ko kakou mau Kuikahi, ke kuikahi me Amerika Huipuia, i mea e hiki pono ai ke hookui aku me na mea e pono ai ko kakou mau pilikia, a i kumu e loaa hou aku ai na pomaikai hou o kaulike ai na panilike i ae ia aku ma ko kakou aoao.

 

NA HOOMAEMAE OIHANA HOOKOLOKOLO.

            3. Ua kupono e waiho, ia no ka hooponopono piha hou ana, ke ana o ko kakou oihana hookolokolo a me ke ano o na rula o ka hoohana ia ana o ka oihana i kumu e loaa ai kekahi hooponopono emi a @@ ana o ke kanawai, me ke kaawale mai na manao pili hoomana, a i mea e hooi ae ai i ka mana o ka Lehulehu maluna @@ o na Lunakanawai; e kokua no hoi makou i ka unuhi hoakea hou ana o na olelo Kumukanawai e hiipoi ana i ke keakea ole ia o na olelo ana a meka papapai.

 

NA AUHAU ANA.

            4. E hookumu ia hoi kekahi kahua o ka Auhau ana i oi aku ka pono a me ka maikai, e hoopau i na paewaewa e ku nei, nona mai hoi ka auhau hookoikoi ia o ka poe ilihune, a e hoemai ia nei a hoopakele loa ia ai hoi ka waiwai o ka mea nui o ka waiwai mai na auhau, nolaila, e koi aku ana no @@ e hooholo ia na kanawa i hiki ai ke hookau ia na auhau kupono maluna o ka waiwai o ka poe waiwai a me na hui a Ahahui nui hoi e like me ke kuleana o ko ke aupuni hoomalu ana, a haawi pu ana aku hoi ina hooluolu kupono i ka poe ilihune; a i kumu hoi kekahi e hoopau ia ai na hana nana e paa nei na aina nunui i mahi ole ia, e kau ia kekahi auhau e ae, mawaho o na auhau @@ e like hoi me ke ano o ka momona o ka lepo. E kokua no hoi makou i kekahi hoauhau papa ana maluna o na loaa makahiki, a ma ia mea e loaa ai na dala e lawa pono ai no ka hookele ana i ke aupuni a me ka malama ana hoi i na hana kupono o ke aupuni me ka hooauhau ole ana aku maluna o ka lahui.

 

MONOPOLE.

            5. E hooikaika no makou e loaa na kanawai e hoolilo ai, he mea hiki ole i na hana hoopunahele ma na hookele ana o ke aupuni, a me na Monopole, hoohuihui a haawi ana i kekahi mau pono i kekahi poe i @ ia hoi ma na olelo kanawai @ @ a mana hoi.

 

NA KAUWA O KA LEHULEHU.

            6. He mea kupono e loaa na kanawai i oi ae ka maikai no ka hoohana ana i ka oihana civila a ka lehulehu. He mea kupono na ka Lahui ekohoina luna aupuni a @, a @@ hoi e ae ia e nohokekahi mea mamua aku o hookahi oihana loaa, aka e lawa kupono no nae hoi ka uku e like me ke ano o ka hana i hana ia. E noemi ia na uku oihana kiekie a e hoopau ia hoi na oihana hana ole.

 

HOOPAKELE ANA I NA HANA KULOKO

            7. Ua kokua makou i na hoohoihoi ana i na hana mahi a me na hana e ae, a me na mea a pau o keia aina, e laa ke kope, @, huluhipa, paka, etc. He kupono e hoopale ia a e hoohoihoi ia ma na hooponopono auhau dute kupono; a o kekahi hoi he mea kupono i ke aupuni ma kana mau aelike ana a me na hana e ae, e haawi i ka haawina mua no na mea o ka aina, ma mua o na mea o na aina e mai.

 

NA HOOPONOPONO ANA IHO O KELA A KEIA WAHI.

            8. Ua makemake makou e kukulu ia na hana kalaiaina, @@ aku ka maikai i na Apana a pau o ka Paeaina, mawaho aku o Oahu; he mea pono no e loaa ia lakou na haawina kupono, mamua o keia manawa, no ka hooulu ana i ko lakou mau waiwai, a no ka hoolawa ana i ko lakou mau pilikia. He mea oiaio, he kupono maoli no e hoakea ia aku ke kuleana hooponopono pili apana, e hiki ai hoi ma ia mea, ke loaa i kekahi mau wahi i olelo ia, ke kuleana e koho ai i ko lakou mau lunahooponopono oihana, a ke hoauhau iho ma ko lakou palena iho i na auhau no ka hooponopono ana i na hana hou i pili i ka pono ka lehulehu.

 

KA HOOMALU ANA I KA PONO O NA LUNA HANA.

            9. E kokua no makou i na mea a pau e hana ia ana no ka hoomaikai ana ae i ka noho ana o na hinahana o ka aina, a no ia mea, me ka hoopoino ole ana i na kuleana i ili mai, e hooikaika no makou e hana ia na kanawai e hoopau aku ai i ka hoopae hou ana mai a hoohana ia ana o na limahana aelike o kela a me keia ano e pae nei malalo o na kumu e hiki ai ke lawe ia mai a paio me na hoopoino a me na hoohaahaa ana i na @@ Hawaii a haole hoi. E nonoi aku ana no hoi makou, ma o ke kuleana e hoopakele oi aku ai i ka poe Hihune, e hoomama hou ia ae na mea e pili ana i ka waiwai o ka poe ilihune, mai na kuai ana mamuli o ke koi a ke kanawai, a mai na hoopaa ana hoi mamuli o na hooponopono banekarupe ana.

 

NA MAHINAAI LIILII A ME NA APANA AINA HOME.

            10. Ua kaomi hoi kekahi mabele uuku o ka poe waiwai o ko kakou heluna kanaka, ma keia mua iho nei, i ka ulu ana o kekahi mahele makaainana kiokoa; ua apu ia aku hoi na aina aupuni a eia ke paa ia nei maloko o ka lima o kekahi poe uuku, a i ole, ua mahelehele ia e like me ka makemake o na punahele, a ua kipaku ia hoi na kanaka mahiainaliili a me ke kanu ko e ka poe hui a e ka poe hoohuihui dala; aka, oiai o ua @ liilii ka mea nana e hoopuipui aku i ka po no nui o ka aina, kupono no e hoohoihoi hou ia aku hoi me kekahi kanawai Aina Home i oi loa aku ka maikai i lilo ai moi i mea hiki ke noho a ona ia na apana aina liilii e na kanaka o ko kakou lehulehe e noho nei ano, a o ka oi loa hoi i loaa aku i na Hawaii ponoi i hoonele ia i ka aina a me ka home e noho oi. No ia kumu, he kupono e hoolilo ia na aina aupuni a me na Aina Lei Alii i mea mahelehele aina home no ka poe e makemake aha e noho maoli a hookuonoono maluna o ka aina, (e like me ka hi ki me ke hue olo i na pono mua a kekahi poe) me ka hookuu ia o na auhau no kekahi mau makahiki kupono. A he hana kupono hou aku no hoi no ke aupuni e hoomaka hoke aku hoi e hana, a hooponopono hou i na kumu o hiki ai ke lawe ia ka waiwai me ka oluolu ma na makeke--ma ka apana, ma ka paeaina a me na alanui moana pili aupuni hoi.

 

NA PONO KOHO.

            11. Ua manao makou o ka hoopono a me ke ano hoopololei o ke kanaka, oia iho ia ke ana o ke kuleana e koho ai ke kanaka i ke alii a me ka lunamakaainana, aole hoi o ka waiwai ana, i hoopaa ia he ana me ka lima nui; a nole hoi e hooi ia aku ke kuleana o ka balota koho o ke kanaka waiwai mamua o ko ka mea ilihune. O na hoaui pono ole ana i hana ia iloko o ka kakou Kumukanawai ano, he kue loa ia i na kumu mua loa o ka pono a me ke kaulike, a no ia mea he kupono e hoopau ioa ia. No keia hopena e kokua no makou i na hookaulike ana i na hoano e, mamuli o ka waiwai e ku nei i keia wa, mawaena o na mahele o ka Lehulehu kanaka, e hoano e ana i ko kakou kanawai e pili ana i ka pono no ke koho ana i na @lii, a ma ia mea hoi e hoihoi aku ai i na Hawaii ponoi, i na pono i pili ia lakou iloko o ko lakou ama ponoi, ka mea hoi i lawe kupono ole ia ae mai ia lakou ae.

 

NA HANA KULOKO.

            12. E kokua ana no makou i na hoolilo ana i na dala mahuahua kupono e loaa ai kekahi mau hana hou i ike ia ke kupono ma Oahu, a ma na niokupuni e aku; na kula, na alanui hao, na awa a me na uwa po pae, na ipukukui o ka lehulehu, a me na hooponopono ana hoi i na ano hana o ka oihana wai, aole wale no Honolulu, aka no na wahi a puni na mokupuni.

 

NA KAI AI AKEA ANA.

            O keia ae la na kumu a makou i manao ai oia ke ka ua maa mau kahi hoi e @@@ ka lokahi o na hoaloha o ke au ani @ a holomua (leberala), ina no ae i hoomaopopo ia a meakaka loa; uka ma ka hoomaopopo ana e loaa kekahi aupuni oiaio "no ka Lehulehu a me ka Lehulehu," i ko makou manao, he kupono keia mau kumuhana a me na ninau kalaiaina iloko o lakou, e kuka akea ia me ka piha o na kali ana, mamua o ka loaa ana o ka maua i na kanaka o holo balota ana no ka Lehulehu, i hiki ai ia lakou ke uke pono me ka hoohewahewa ole i na manao o ka Lehulehu. O na mea a makou i manao ai, he kupono e wehewehe ia, oia hoi keia:

            (a) Ka Ninau Paahana, e hiki ai ke hoolauna pu ia iho na hookele kalai holomua ana me ka hoopoino ole ana aku i ko kakou mau mea hooulu ano nui, me ka makaala pono ia o ka pono ia o na Hawaii a me ha paahana e ae.

            (b) Ke koho ia ana ma ke akea o ka lehulehu, o ka mahele o naluna aupuni i oi mamua o keia e koho ia nei i keia wa.

            (c) Ka hooponopono a malama ia ana o na Mai Lepera me ke ola o ka Lehulehu.

            (d) Ka hoopau loa ia ana o na kuleana koho, ka mea kue i ka pono o ka mea ilihune no ka mea wei waihoi.

            (e) Na hooponopono akea ana i na kanawai e pili ana i ka Lapule i loaa ai i ka poe hana na hooluolu a me na hoomah@ maikai ia poe.

            A o ka hope loa ua manao ma kou mahope o ka hooholo a apono ia ana o keia mau ninau e ka manao o ka lehulehu, aole hoi e loaa aku ke kokua o ka Aoao Lahui Liberala, ke ole oia e hoopaa pololei iaia iho e apono a e kokoua i na kumuhana o ka Aoao Lahui Libarala.

            Honolulu, Sepatemaba 30, 1891.

 

He Moolelo

NO

MASEPA

Ka Olali o Denemada!

A I OLE:

Ke Kaulio Keokeo!!

            O ka hikiwawe loa o keia mau hana a ke kaulio, ua hiki ole i ka haku Kasela ke makaukau nona iho ia minute lilo pio, a oia kana i hoomaopopo iho ai, aia oia iwaena o ka make a me ke ola, e laa keia ahai puahi ia o kona lio, a me ka loaa ole iaia he wa e hoopakele ai nona iho mai ka lilo ana he kinoweluwelu na na lala laau e wanaoa ana ma kela a me keia aoao.

            Wahi a na haku Kasela nei iaia iho; o ka hanohano o ka hana ai, i hoopaa ai i kau mau olelo, eia au ke ike nei i kou kuhihewa nui, a o ka heihei ana no ke ola a me ka make, oia kau o lawe ae ai i keia wa, a ke @@ au me na haawina o ka wiwo ole e like me kela kaulio, alaila he kanaka make au iloko o keia mau ululaau.

            Me keia mau olelo a ua haku @ nomaka ia, @ aku la oia imua @ ka paa ana i ka a-i o kena lio, a hookahi haua o kahi a ke kaulio keokeo e lawa ai ina no ka make a me ke ola.

            E like me na mea a @ ike mua ae nei e ka mea heluhelu; o ka eleu a me ka hikiwawe o na hoohana ana a ke kaulio, peia no ua kau na @ nei i olali aku ai me ka haaheo nui e like me kona @, ka olali kaulio o Denemaka, a o keia hoi kahi i olelo ia ai ma ke poo o ko kakou mokuna, ka heihei no ka make a me ke ola.

            O ka hihipea o na laau a me ka wanaoa o ko lakou mau lala, ua lilo ia i mau mea ole i ke kaulio Masepa, a o ka haku Kasela hoi a me kona lio, ua umi ia mai la ia e @ olali la o Denemaka, a @ mau @ wale no ke kowa mahope aku ona.

            E holo ana laua imua @ ka pua hi nui, e holo hou ana i hope me ka puahiohio, a i ka hope loa o keia huakai heihei no ke ola a me ka make, hoea aku la laua iluna o na kula laula a ma kahi o waiho make ana o ka ilio a ka @ Kasela hookuu aku la ua Masepa nei i kana pio, a iloko o na minute pokole nalowale @ la oia mai ke @ ku o ua haku pio nei o Denemaka.

            O ka haku @ hoi mahope @ o ka hemo @ aku o ke kaula ili a kona @ mai ka paa ana ka ai o kona lio haule pahu aku la ia ilalo o ka lepo ua laau na lala a o kona lio hoi ke naka haalulu @ ia a hiki i kona haule pahu ana ilalo o ka honua.

 

Ke Kaulio Masepa-Ke Kanaka Kiu Denemaka.

           

            E aneane ae ana ka la e kupono i ka lo@, eia ka manawa a kekahi holoho keokeo i oili mai ai mailoko mai o ka naele hihipea o na laau a holo ae la me ka mama nui maluna o kekahi kualapa e ku kokoke ana e kahi i kapa ia, na oawa ahiu o Denemaka, a no ka hapaha minute nalowalo aku la oia ma kela huli o ua kualapa la.

            O keia hololio keokeo, o ke kauna opio Masema no ia, akahi no oia a huli hoi no ko lana home oawa mahope iho o kana hamabaga ana ia haku Kasela o Denemaka, kamea hoi nana ka olelo kaena @ @ hopu pio ana oia i ke kaulio a kaawi aku ma ke ano o kana ma@ i kona moi.

 

OLELO HOOLAHA.

            E ike @ na kanaka a pau, eia @ ka Pa Aupuni o Makiki nei, kekahi @ lio hele hewa. Lio @ alaala, kiko keo keo maka lae i wawao keekeo mua @ i wawae keokeo hope hemo ke ano o ke ia @ @ haiki laimana he kaha @ i la @ akau Lio keiki @ @ i wawae eleele kiko keokeo ma ka lae @ kuni kohu kaimana hope akau @ i @ keokeo lokihi ma ka @ keokeo ma ka ai aoaa akau malalo o ka apa he mau @ keokeo akau a @ @ hema @ @ @ hope hema. O ka @ @ @ mea paha no lakou koi @ kou o kii mai, o hela @ @ @ o @ aku no @ @ @ @@@@@.

@@@

@@@

Dec. 28, @@@. @@