Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 354, 28 December 1891 — Page 1
This text was transcribed by: | Beatrice Lawelawe Santiago |
This work is dedicated to: | PuakeaN |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
Buke II. HONOLULU DEKEMABA 28, 1891. Helu 354
____________
Na Manao Kuahaua no ke Kahua o na Kumuhana Kalaiaina
o ka
AOAO LAHUI HAWAII LIBERALA.
____________
NA KAHUA O KE AUPUNI A ME KE KUMUKANAWAI.
1. Ua manao makou he mea pono e hookahua ia na aupuni a pau maluna o na kumu o ka noho Lanakila, Kaulike a me ka Lokahi; ua manao makou ua hanau ia na kanaka a pau he kuokoa a he like imua o ke kanawai, a ua hoohua ia mai me na kuleana paa, e ola, e noho keakea ole ia, e paa i waiwai no lakou, a e imi i ka oluolu i ka hoomalu-kino ia mai na hana a ka lima ikaika hoohaiki mana, a ka pono waiwai kino ole, a me ka paio kaukapakahi ana. Ua manao makou ua kukulu ia na aupuni kupo no mamuli wale no o ka ae ana o ka Lehulehu, a ua hiki no ia lakou ke hoopau i na ano o ke aupuni e ku ana, a e kukulu hou aku i na ano aupuni i oi loa aku ka pomaikai me ke kaulike; a oiai ke Kumukanawai o ka Paeaina Hawaii o keia manawa, aole loa i apono ia aku e ka Lehulehu, aka, i kukulu ia mamuli o ka hooweliweli a me na hana apuka ana a kekahi poe no ka pono o kekahi poe okoa, a nolaila, ua kokua makou i ka hooholo hou ana i kekahi Kumukanawai hou i oi aku ka maikai, a e loaa oiaio ai he Aupuni no ka Lehulehu, ma o ka Lehulehu, a no ka Lehulehu.
KE KUOKOA O KA AINA.
2. Mamuli o ko makou noonoo maikai ana no na pono kumu a me ka makemake o ka Hawaii ponoi, ua makemake makou e hoopaa ia no ke Kuokoa o ka Aina a e hoopakele i kona noho’na aupuni malalo o kekahi noho’na hooponopono aupuni akea; aka, he kupono nae e hooponopono hou ia ko kakou mau Kuikahi, he kuikahi me Amerika Huipuia, i mea e hiki pono ai ke hookui aku me na mea e p0no ai ko kakou mau pilikia, a i kumu e loaa hou aku ai na pomaikai hou e kaulike ai na panailike i ae ia aku ma ko kakou aoao.
NA HOOMAEMAE OIHANA HOOKOLOKOLO.
3. Ua kupono e waiho ia no ka hooponopono piha hou ana, ke ana o ko kakou oihana hookolokolo a me ke ano o na rula o ka hoohana ia ana o ka oihana i kumu e loaa ai kekahi hooponopono e@ a @ ana o ke kanawai, me ko kaawale mai na manao pili hoomana, a i mea e hooi ae ai i ka mana o ka Lehulehu maluna ponoi o na Lunakanawai; e kokua no hoi makou i ka unuhi hoakea hou ana o na olelo Kumukanawai e hiipoi ana i ke keakea ole ia o na olelo ana, a me ka papapa’i.
NA AUHAU ANA.
4. E hookumu ia hoi kekahi ka hua o ka Auhau ana i oi aku ka pono a me ka maiki, e hoopa@ i na paewaewa e ku @, nona @ hoi ka auhae hookoikoi ia o ka poe ilihune, a e hoemi ia nei a hoopakele loa ia ai hoi ka waiwai o ka mea nui o ka waiwai mai na auhau nolaila, e koi aku ana no makou h@ hookau ia na @ na o ka waiwai o ka poe waiwai a me na hui a Ahahui nui hoi e like me ke kuleana o ko ke aupuni hoomalu ana, a haawi pu ana aku hoi i na hooluolu kupono i ka poe ilihune; a i kumu hoi kekahi e hoopau ia ai na hana nan’e paa nei na aina, nunui i mahi ole ia, e kau ia kekahi auhau e ae, mawaho o na auhau mau, e like hoi me ke ano o ka momona o ka lepo. E kokua no hoi makou i kekahi hoauhau papa ana maluna o na loaa makahiki, a ma ia mea e loaa ai na dala e lawa pono ai no ka hookele ana i ke aupuni a me ka malama ana hoi i na hana kupono o ke aupuni me ka hooauhau ole ana aku maluna o ka lahui.
MONOPOLE.
5. E hooikaika no makou e loaa na kanawai e hoolilo ai, he mea hiki ole i na hana hoopunahele ma na hookele ana o ke aupuni, a me na Monopole, hoohuihui a haawi ana i kekahi mau pono i kekahi poe i hooi ia hoi ma na olelo kanawai piha, moakaka a mana hoi.
NA KAUWA O KA LEHULEHU.
6. He mea kupono e loaa na kanawai i oi ae ka maikai no ka hoohana ana i ka oihana civila a ka lehulehu. He mea kupono na ka Lahui e koho i na luna aupuni a pau, a aole hoi e ae ia e noho kekahi mea mamua aku o hookahi oihana loaa, aka, e lawa kupono no nae hoi ka uku e like me ke ano o ka hana i hana ia. E noemi ia na uku oihana kiekie a e hoopau ia hoi na oihana hana ole.
HOOPAKELE ANA I NA HANA KULOKO.
7. Ua kokua makou i na hoohoihoi ana i na hana mahi a me na hana e ae, a me na mea a pau o keia aina, e laa ke kope, raiki, huluhipa, paka, etc. He kupno e hoopale ia a e hoohoihoi ia ma na hooponopono auhau dute kupono; a o kekahi hoi he mea kupono i ke aupuni ma kana mau aelike ana a me na hana e ae, e haawi i ka haawina mua no na mea o ka aina, ma mua o na mea o na aina e mai.
NA HOOPONOPONO ANA IHO O KELA A KEIA WAHI.
8. Ua makemake makou e kukulu ia na hana kalaiaina, i oi aku ka maikai i na Apana a au o ka Paeaina, mawaho aku o Oahu; he mea pono no e loaa ia lakou na haawina kupono, mamua o keia manawa, no ka hooulu ana i ko lakou mau waiwai, a no ka hoolawa ana i ko lakou mea pilikia. He mea oiaio he kupono maoli no e hoakea ia aku ke kuleana hooponopono pili apana, e hiki ai hoi ma ia mea, ke loaa i kekahi mau wahi i olelo ia, ke kuleana e koho ai i ko lakou mau lunahooponopono oihana, a ke @ iho ma ko lakou palena iho i na auhau no ka hooponopono ana i na hana hou i pili i ka pono ka lehulehu.
KA HOOMALU ANA I KA PONO O NA LUNA HANA.
9. E kokua no makou i na mea a pau e hana ia ana no ka hoomaikai ana ae i ka noho ana o na limahana o ka aina, a no ia mea, me ka hoopoino ole ana i na kuleana i ili mai, e hooikaika no makou e hana ia na kanawai e hoopau aku ai i ka hoopae hou ana mai a hoohana ia ana o na limahana aelike o keia a me keia ano, e pae nei malailo e @ kumu e hiki ai ke lawe ia mai a paio me na hoopoino a me na hoo@haa ana i na limahana Hawaii [@ line] aku ana no hoi makou, ma o ka kuleana e hoopakele oi aku ai i ka poi ilihune, e hoomama hou ia ae na mea e pili ana i ka waiwai o ka poe ilihune, mai na kuai ana mamuli o ke koi a ko kanawai, a mai na hoopaa ana hoi mamuli o na hooponopono banekarupe ana.
NA MAHINAAI LIILII A ME NA APANA AINA HOME.
10. Ua kaomi hoi kekahi mahele uuku o ka poe waiwai o ko kakou heluna kanaka, ma keia mua iho nei, i ka ulu ana o kekahi mahele makaainana kuokoa; ua apu ia aku hoi na aina aupuni a eia ke paa ia nei maloko o ka lima o kekahi poe uuku, a i ole, ua mahelehele ia e like me ka makemake o na punahele, a ua kipaku ia hoi na kanaka mahiaina liili a me ke kanu ko e ka poe hui a e ka poe hoohuihui dala; aka, oiai o na mam liilii ka mea nana e hoopuipui aku i ka po no nui o ka aina, kupono no e hoohoihoi hou ia aku hoi me kekahi kanawai Aina Home i oi loa aku ka maikai i lilo ai hoi i mea hiki ke noho a ona ia na apana aina liilii e na kanaka o ko kakou lehulehe e noho nei ano-a o ka oi loa hoi i loaa aku i na Hawaii ponoi i hoonele ia i ka aina a me ka home e noho oi. No ia kumu, he kupono e hoolilo ia na aina aupuni a me na Aina Lei Alii i mea mahelehele aina home no ka poe e makemake ana e noho maoli a hookuonoono maluna o ka aina, (e like me ka hiki me ke kua ole i na pono mua a kekahi poi) me ka hookuu ia o na auhau no kekahi mau makahiki kupono. A he hana kupno hou aku no hoi no ke aupuni e hoomaka koke aku hoi e hana, a hooponopono hou i na kumu e hiki ai ke lawe ia ka waiwai me ka oluolu ma na makeke – ma ka apana, ma ka paeaina a me na alanui moana pili aupuni hoi
NA PONO KOHO>
11. Ua manao makou o ka hoopono a me ke ano hoopololei o ke kanaka, oia iho ia ke ana o ke kuleana e koho ai ke kanaka i ke alii a me ka lunamakaainana, aole hoi o ka waiwai ana, i hoopaa ia he ana me ka lima nui; a aole hoi e hooi ia aku ke kuleana o ka balota koho o ke kanaka waiwai mamua o ko ka mea ilihune. O na hoaui pono ole ana i hana ia iloko o ka kakou Kumukanawai ano, he kue loa ia i na kumu mua loa o ka pono a me ke kaulike, a no ia mea, he kupono e hoopau loa ia. No keia hopena e kokua no makou i na hookaulike ana i na hoano e, mamuli o ka waiwai e ku nei i keia wa, mawaena o na mahele o ka Lehulehu kanaka, e hoano e ana i ko kakou kanawai e pili ana i ka pono no ke koho ana i na ‘lii, a ma ia mea hoi e hoihoi aku ai i na Hawaii ponoi, i na pono i pili ia lakou iloko o ko lakou aina ponoi, ka mea hoi i lawe kupopono ole ia ae mai ia lakou ae.
NA HANA KULOKO.
12. E kokua ana no makou i na hoolilo aua i na dala mahuahua kupono @ loaa ai kekahi mau hana hou i @ke ia ke kupono ma Oahu, a ma @ mokupuni e aku; na kula, na @ hao, na awa a me na uwa po @ ipukukui o ka lehulehu, a me @ hooponopono ana hoi i na ano @ ka oihana-wai, aole wale @, aka, no na wahi a @ mokupuni.
KALAI AKEA ANA.
O @ la ua kumu a makou @ ke kahua maa mau @ pele ole ai ka lokahi o @ke aupuni lahui a ho@ berala) ina no aole i @ moakaka loa; aka, ma @ ana e loaa kekahi @ “no ka Lehulehu a me @ ,” i ko makou manao. @ keia mau kumuhana a @ kalaiaina iloko o la-@ akea ia me ka piha o @ mamua o ka loaa ana o ka @ i na kanaka e helo halota ana no ka Lehulehu, i hiki ai ia lakou ke ike pono me ka hoohewahewa ole i na manao o ka Lehulehu. O na mea a makou i manao ai, he kupono e wehewehe ia, oia hoi keia:
(a) Ka Ninau Paahana, e hiki ai ke hoolauna pu ia iho na hookele kalai holomua ana, me ka hoopoino ole ana aku i ko kakou mau mea hooulu ano nui, me ka makaala pono ia e ka pono ia o na Hawaii a me na paahana e ae.
(b) Ke koho ia ana ma ke akea e ka lehulehu o ka mahele o na luna aupuni i oi inamua o keia e ko ho ia nei i keia @a.
(c) Ka hooponopono a malama ia ana o na Ma’i Lepera me ke ola o ka Lehulehu.
(d) Ka hoopau loa ia ana o na kuleana koho, ka mea kue i ka pono o ka mea ilihune no ka mea @ waihoi.
(e) Na hooponopono akea @ na kanawai e pili ana i ka Lapu@ i loaa ai i ka poe hana na hooluolu a me na hoomaha maikai iai poe.
A o ka hope loa, ua manao ma kou mahope o ka hooholo a apono ia ana o keia mau ninau e ka manao o ka lehulehu, aole hoi e loaa aku ke kokua o ka Aoao Lahui Liberala – ke ole oia e hoopaa pololei iaia iho e apono a e kokua i na kumuhana o ka Aoao Lahui Libarala.
____________
He Moolelo
--: no :--
MASEPA.
____________
Ka Olalio Denemada!
--: A I OLE :--
Ke Kaulio Keokeo!!
____________
Oiai, ua kapoo aku la ka pua ka kaka a ke kauna opio Masepa iloko lilo o kana puuwai, a pela iho la i hoomaha iho ai ka ilio Duke, hoohuli hou ae la ke kaulio Masepa i kona lio a holo hou aku la imua no loko o ka hihipe’a o ka ululaau.
He mau minute pokole keia olali ana aku a ua kaulio keokeo la, ha lawai aku la oia he lo a he alo me ka haku Kasela, e hookolo mai ana ma kona meheu:
Alaila, e like me na mea i ike mua ia no ua Masepa la, pela oia i hookuu aku ai i ka holo o kona iio me he maulu hoohaehae opua la, a loko o na minute pokole, @ ia oia mai na ike anu aku a ka haku Kasela.
Ua lilo keia mau hana a ke kaulio Masepa i mea hoonaukiuki loa i ka haku Kasela, oiai, mai ko laua halawai ana iho la a Iiki i ko ke kaulio nalowale ana aku la, aole loa i loaa iaia he wa pono e hoohana ai i kana kaula ili, aole hoi i kana poka pu.
Nolaila, i ka wa a ke kaulio i na aku ai puhi ao la ia i kana o-le no ka haawi ana aku i ka hoailona i hana ilio, aia la oia ihea i kela manawa.
No kaua iho e ka m@a heluhelu, ua maopopo ia kaua ua make ua make ua ilio la, a aia oia iluna o na kula laula o Denemaka kahi i waiho ai, a o keia o-le kahea a ua haku Kasela nei e puhi la, he o-le kahea ia i ka makani.
A o ka panai no keia o-le kahea a na haku Kasela nei, oia no ke poha ana mai o kekahi leo o-le mai @ko mai o ka ululaau.
He poha paapaaina a me ke kani kapalili ana, oia na hoike ana e kela leo o-le a ka haku Kasela i lohe aku ai, alaila, me ka leo malie, puana ae la oia i keia mau huaolelo:
He poe uhai holoholona anei kela, a i ole, o kela kaulio lapuwale no anei?
Ina o kela kaulio ka mea nana kela o-le, alaila, auhea la o Duke, ka hooko kanoha hopo ole, a no ke aha la oia i hooko ole mai ai i ka’u o-le kahea i puhi aku nei iaia?
Me keia mau olelo a ua haku Kasela nei, poha alapine hou aku la kana o le kahea ia Duke ka ilio, aka, o ka pane i loaa mai oia no ka leo pohapoha o kela o le a ua haku la i lohe mua aku ai, a oia hoi ka ua haku la i namuuamu hou ae ai iaia iho penei:
Aole no ka paha kela o ke kaulio keokeo, he poe uhai holoholona no paha.
Ina he poe uha@ holoholona kela alaila, e laukanaka ana au iloko o keia ululaau mehameha.
A maha, o haawi mai lakou i na kokua ana e paa pio ai kuu enemi, alaila, he maalahi loa ana ia ma ko’u aoao.
Me keia mau olelo ae la a ua haku Kasela nei, puhi hou ae la ia i kana o-le, no ka ninau ana aku ina paha he hoaloha ka mea nana kela ole, a i ole, he enemi paha.
I ka o le a ua haku Kasela nei i poha wawalo aku ai, a i ka hooma@ ana iho, a ia wa i poha alapine @ ai ai ka lua o ka o-le me na kani maokioki ana, a oia ka haku Kasela i pane ae ai:
Aole k@la he poe uhai holoholona, aole no hoi keia o kuu enemi: aka, owai la hoi keia eu hookalakupua.
E @ [line] hope o kona meheu, a hiki i ko’u wa e ike pono aku ai, owai la ua hoa nei o’u e @, nei ma ka o-le.
Aole i pau.
____________
.