Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 353, 25 December 1891 — Page 1

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

 

Na Manao Kuakaua no ke Kahua o na Kumuhana Kalaiaina

_____

O KA

AOAO LAHUI HAWAII LIBERALA.

_____

NA KAHUA O KE AUPUNI A ME KE KUMUKANAWAI.

 

            1.  Ua manao makou he mea pono e hookahua ia ha aupuni a pau maluna o na kumu o ka noho Lanakila, Kaulike a me ka Lokahi; ua manao makou ua hanau ia na kana a pau he kuokoa a he like imua o ke kanawai, a ua hoohua ia mai me na kuleana paa, e ola, e noho keakea ole ia, e paa i waiwai no lakou, a e imi i ka oluolu a i ka hoomalu‑kino ia mai na hana a ka lima@@ ka hoohaiki mana, a ka pon@@ i kino ole, a me ka paio kauka@@ hi ana.  Ua manao makou ua kukulu ia na aupuni kupo no mamuli wale no o ka ae ana o ka Lehulehu, a ua hiki no ia lakou ke hoopau i na ano o ke aupuni e ku ana, a e kukulu hou aku i na ano aupuni i oi loa aku ka pomaikai me ke kaulike; a oiai ke Kumukanawai o ka Paeaina Hawaii o keia manawa, aole loa i apono ia aku e ka Lehulehu, aka, i kukulu ia mamuli o ka hooweliweli a me na hana apuka ana a kekahi poe no ka pono o kekahi poe okoa, a nolaila, ua kokua makou i ka hooholo hou ana i kekahi Kumukanawai hou i oi aku ka maikai, a e loaa oiaio ai he Aupuni no ka Lehelehu, ma o ka Lehulehu, a no ka Lehulehu.

 

KE KUOKOA O KA AINA.

 

            2.  Mamuli o ko makou noonoo muikai ana no na pono kumu a me ka makemake makou e hoopaa ia no ke Kuokoa o ka Aina a e hoopakele i kona noho’na aupuni malalo o kekahi noho’na hooponopono aupuni akea; aka, he kupuno nae e hooponopono hou ia ko kakou mau Kuikahi, ke kuikahi me Amerika Huipuia, i mea e hiki pono ai ke hookui aku me na mea e pono ai ko kakou mau pilikia, a i kumu e loaa hou aku ai na pomaikai hou e kaulike ai na panailike i ae ia aku ma ko kakou aoao.

 

NA HOOMAEMAE OIHANA HOOKOLOKOLO.,

 

            3.  Ua kupono e waiho ia no ka hooponopono piha hou ana, ke ana o ko kakou oihana hookolokolo a me ke ano o na rula o ka hoohana ia ana o ka oihana i kumu e loaa ai kekahi hooponopono emi a eleu ana o ke kanawai, me ke kaawale mai na manao pili hoomana, a i mea e hooi ae ai i ka mana o ka Lehulehu malana ponoi o na Lunakanawai; e kokua no hoi makou i ka unuhi hoakea hou ana o na olelo Kumukanawai e hiipoi ana i ke keakea ole’ia o na olelo ana, a me ka papapa’i.

 

NA AUHAU ANA.

 

            4.  E hookumu ia hoi kekahi kahua o ka Auhau ana i oi aku ka pono a me ka maikai, e hoopau i na paewaewa o ku nei, nona mai hoi ka auhau hookoikoi ia o ka poe ilihune, a o hoemi ia nei a hoopakele loa ia ai hoi ka waiwai o ka mea nui o ka waiwai mai na auhau, nolaila, e koi aku ana no makou e hooholo ia na kanawa i hiki ae ke hookau ia na auhau kupono maluna o ka waiwai o ka poe waiwai a me na hoi a Ahahui nui hoi e like me ke kuleana o ko ke aupuni hoomalu ana, a haawi pu ana aku hoi i na hooluolu kupono i ka poe ilihune; a i kumu hoi kekahi e hoopau ia ai na hana nana e pau nei na aina nunui i mahi ole ia, e kau ia kekahi auhau e ae, mawaho o na auhau mau, e like hoi me ke ano o ka momona o ka lepo.  E kokua no hoi makou i kekahi hoauhau papa ana maluna o na loaa makahiki, a ma ia mea e loaa ai na dala e lawa pono ai no ka hookele ana i ke aupuni a me ka malama ana hoi i na hana kupono o ke aupuni me ka hooauhau ole ana aku maluna o ka lahui.

 

MONOPOLE.

 

            5.  E hooikaika no makou e loaa na kanawai e hoolilo ai, he mea hiki ole i na hana hoopunahele ma na hookele ana o ke aupuni, a me na Monopole, hoohuihui a haawi ana i kekahi mau pono i kekahi poe i hooi ia hoi ma na olelo kanawai piha, moakaka a mana hoi.

 

NA KAUWA O KA LEHULEHU.

 

            6.  He mea kupono e loaa pa kanawai i oi ae ka maikai no ka hoohana ana i ka oihana civila a ka lehulehu.   He m@ kupono na ka Lahui e koho i na luna aupuni a pau, a aole hoi e ae ia e noho kekahi mea mamua aku o hookahi oihana loaa, aka, e lawa kupono no nae hoi ka uku e like me ke ano o ka hana i hana ia.  E hoemi ia na uku oihana kiekie a e hoopau ia hoi na oihana hana ole.

 

HOOPAKELE ANA I NA HANA KULOKO

 

            7.  Ua kokua makou i na hoohoihoi ana i na hana mahi a me na hana e ae, a me na mea a pau o keia aina, e laa ke kope, raiki, huluhipa, paka, etc.  He kupono e hoopale ia a e hoohoihoi ia ma na hooponopono auhau dute kupono; a ao kekahi hoi he mea kupono i ke aupuni ma kana mau aelike ana a me na hana e ae, e haawi i ka haawina mua no na mea o ka aina, ma mua o na mea o na aina e mai.

 

NA HOOPONOPONO ANA IHO O KELA A KEIA WAHI.

 

            8.  Ua makemake makou e kukulu ia na hana kalaiaina, i oi aku ka maikai i na Apana a pau o ka Paeaina, mawaho aku o Oahu; he mea pono no e loaa ia lakou na haawiua kupono, mamua o keia manawa, no ka hooulu ana i ko lakou mau waiwai, a no ka hoolawa ana i ko lakou mau pilikia.  He mea oiaio, he kupono maoli no e hoakea ia aku ke kuleana hooponopono pili apana, e hiki ai hoi ma ia mea, ke loaa i kekahi mau wahi i olelo ia, ke kuleana e koho ai i ko lakou mau lunahooponopono oihana, a ke hoauhau iho ma ko lakou palena iho i na auhau no ka hooponopono ana i na hana hou i pili i ka ono ka lehulehu.

 

KA HOOMALU ANA I KA PONO O NA LUNA HANA.

 

            9.  E kokua no makou i na mea a pau e hana ia ana no ka hoomaikai ana ae i ka noho ana o na limahana o ka aina, a no ia mea, me ka hoopoino ole ana i ua kuleana i ili mai, e hooikaika no makou e hana ia na kanawai e hoopau aku ai i ka hoopae hou ana mai a hoohana ia ana o na limahana aelike o kela a me keia ano, e pae nei malalo o na kumu e hiki ai ke lawe ia mai a paio me na hoopoino a me na hoohaahaa ana i na limahana Hawaii a haole nei.  E @@oi aku ana no hoi makou ma o ke kulena e hoopakele oi aku ai i ka poe ilihune, e hoomama hou ia ae na mea e pili ana i ka waiwai o ka poe ilihune, mai na kuai ana mamuli o ke koi a ke kanawai, a mai na hoopaa ana hoi mamuli o na hooponopono @anek@rupe ana.

 

NA MAHINAAI LIILII A ME NA APANA AINA HOME.

 

            10.  Ua kaomi hoi kekahi mahele uuku o ka poe waiwai o ko kakou heluna kanaka, ma keia mua iho nei, i ka ulu ana@o kekahi mahele makaainana kuokoa; ua apu ia aku hoi na aina aupuni a oia ke paa ia nei maloko o ka lima o kekahi poe uuku, a’i ole, ua mahelehele ia e like me ka makemake o na punahele, a ua kipa@@ ia hoi na kanaka mahiaina liili a me ke kapu ko o ka poe hui a e @a poe hooohuihui dala; aka, oiai o na @ liilii ka mea nana e hoopuipui aku i ka po no nui o ka aina, kupono no e hoohoihoi hou ia aku hoi @@@ hi kanawai Aina Home i oi loa @@@ ka maikai i lilo ai hoi i mea hiki ke noho a ona ia na apana @@@ liilii e na kanaka o ko kakou lehulehe e noho nei ano a o ka oi loa hoi i loaa aku i @a Hawaii ponoi i hoonele ia i ka @aa a me ka home e noho oi.  No ia kumu, @@  @@pono e hoolilo ia n@ aina au@@@ me na Aina Lei Alii@ mea mahelehele aina home no ka poe e makemake ana e noho mao@@ a hookuonoono maluna o ka aina, (e like me ka hi ki me ke kue o@ i na pono mua @ kekahi poe) m@@ka hookuu ia o na auhau no kekahi mau makahiki kupono.  A h@@hana kupono hou aku no hoi no @@ aupuni e hoomaka koke aku h@@ e hana, a hooponopono hou i na kumu e hiki ai ke lawe ia ka waiwai me ka oluolu ma na makeke‑ma ka apana, ma ka paeaina a me na alanui moana pili aupuni hoi.

 

NA PONO KOHO,

 

            11.  Ua manao makou o ka hoopono a me ke ano hoopololei o ke kanaka, oia iho ia ke ana o ke kuleana e koho ai ke kanaka i ke alii a me ka lunamakaainana, aole hoi o ka waiwai ana, i hoopaa ia he ana me ka lima nui; a aole hoi e hooi ia aku ke kuleana o ka balota koho o ke kanaka waiwai mamua o ko ka mea ilihune.  O na hoaui pono ole ana i hana ia iloko o ka kakou Kumukanawai ano, he kue loa ia i na kumu mua loa o ka pono a me ke kaulike, a no ia mea, he kupono e hoopau loa ia.  No keia hopena e kokua no makou i na hookaulike ana i na hoano e, mamuli o ka waiwai o ku nei i keia wa, mawaena o na mahele o ka Lehulehu kanaka, e hoano e ana i ko kakou kanawai e pili ana i ka pono no ke koho ana i na ‘lii, a ma ia mea hoi e hoihoi aku ai i na Hawaii ponoi, i na pono i pili ia lakou iloko o ko lakou aina ponoi, ka mea hoi i lawe kupopono ole ia ae ma ia lakou ae.

 

NA HANA KULOKO.

 

            12.  E kokua ana no makou i na hoolilo ana ina dala mahuahua kupono e loaa ai kekahi mau hana hou i ike ia ke kupono ma Oahu, a ma na mokupuni e aku; na kula, na alanui‑hao, na awa a me na uwa po‑pae, na ipukukui o ka lehulehu, a me na hooponopono ana hoi i na ano hana o ka oihana‑wai, aole wale no Honolulu, aku, no ua wahi a puni na mokupuni.

 

NA KALA@AKEA ANA.

 

            O keia ae la na kumu a makou i manao ai, oia ke kah ua maa mau kahi hoi e nele ole ai ka lokahi o na hoaloha o ke aupuni lahui a holomua (lehe@aia), ina no aole i hoomaopopo ia a moakaka loa; aka, ma ka hoomaupopo ana e loaa kekahi aupuni oiaio “no ka lehulehu a me ka Lehulehu,” i ko makou manao, he kupono keia mau kumuhana a me na ninau kalaiaina iloko @ lakou, e kuka akea ia me ka piha o na kalai ana, mamua o ka loaa ana o ka mana i na kanaka e hele @@ lota ana no ka Lehulehu, i hiki ai ia lakou ke ike pono me ka hoohewahewa ole i na manao o ka Lehulehu.  O na mea a makou i manao ai, he kupono e wehewehe ia, oia hoi keia:

            (a)  Ka Ninau Paahana, e hiki ai ke hoolauna pu ia iho na hookele kalai holomua ana, me ka hoopoino ole ana aku i ko kakou mau mea hooulu ano nui, me ka makaala pono ia o ka pono ia o na Hawaii a me na paahana e ae.

            (b)  Ke koho ia ana ma ke akea e ka lehulehu, o ka mahele o na luna aupuni i @i mamua o keia e koho ia nei i keia wa.

            (c)  Ka hooponopono a malama ia, ana o na Ma’i Lepera me ke ola o ka Lehulehu.

            (d)  Ka hoopau loa ia ana o na kuleana koho, ka mea kue i ka pono o ka mea ilihune no ka mea wai waihoi.

            (e)  Na hooponopono akea ana i na kanawai o pili ana i ka Lapule i loaa ai i ka poe hana na hooluolu a me na hoomaha maikai ia poe.

            A o ka hope loa, ua manao makou mahope o ka hooholo a aponoia ana o keia mau ninau e ka manao o ka lehulehu, aole hoi e loaa aku ke kokua o ka Aoao Lahui Liberala, ke ole aia e hoopaa pololei iaia iho o apono a e kokua i na kumuhana o ka Aoao Lahui Libarala.

            Honolulu, Sepatemaba 30, 1891.

_____

NA LUNA NUI A ME NA KOMITE O KA HUI AOAO LAHUI LIBERALA.

_____

Hon. JNO. E. BUSH              Peresidena

  “   J. NAWAHI        Hope   “

Mr. J. K. PRENDERGAST    Kakauolelo

 “  C. B. MAILE                   Puuku.

_____

 

KOMITE.

_____

Hon. R. W. WILIKOKI

Nob. D. W. PUA

Mr. J.K. BIPIKANE

“   A. SMITH

“   GEO. MARKHAM

“   D. W. KAHUAKAI

“   M. A. PAOA.

 

KOMITE WAIWAI.

 

Mr. J. K. PRENDERGAST

 “   C. B. MAILE

 “   J. ALAPAI

 “   J. WL. KUALAKU

 “   SAM. KEKUKAHIKO.

 

KOMITE AHAOLELO.

 

Hon. J. E. BUSH

  “  J. NAWAHI

  “  R. W. WILIKOKI

  “  W. P. KANEALII

Nob. D. W. PUA

Mr. J. ALAPAI

 “   D. M. PUNINI.

 

KOMITE ELELE.

APANA 1.

 

Hon. J.E. BUSH

Mr.  J. W. KAHALEWAI

 “    D. K. KAMAKAUWILA

 

APANA II.

 

Mr. J. W. BIPIKANE

 “  D. KL. KAHUAKAI

 “  J. KAHAHAWAI.

 

APANA III.

 

Mr. J. K. PRENDERGAST

 “  SAM. KEKUKAHIKO

 “  J. AULD.

 

APANA IV.

 

Mr. C. B. MAILE

 “  G. W. KUALAKU

 “  R. PALAU

 

APANA V.

 

Nob. D. W. PUA

Mr. W. KALAEHAO

 “  J. B. KANOA.

 

KUMUKANAWAI O KA HUI A@ LAHUI HAWAII LIBERALA.

 

            Ua hookumuia keia Hui, i kulana@@ ke kukulu ana i na manao aloha Aina a aloha Lahui.  A i mea hoi e h@mau aku a@ i ka noho ana kuokoa o Hawaii nei.  A e hoop@a loa ai hoi n@@, hooponopono aupuni kaulike no ka lehulehu.

 

KA INOA.

 

            PAUKU I—E kapaia ka inoa o ka Hui, Ka Aoao Lahui Hawaii Liberala.

 

NA LALA.

 

PAUKU II—O na Lala o keia Hui, oia no ka poe a pau i komo mai, a kakou inoa malalo o keia Kumukanawai.

 

NA LUNA NUI.

 

            PAUKU III—Eia na Luna Nui o ka Hui, He Peresidena, Hope Peresidena, Kakauolelo, Puuku.  E noho no lakou ma ka oihana no ka manawa, a@@ makahiki, mai ko lakou la i koho ia ai; oia nae, e hakahaka no ka make, a haalele, a hoopau ia paha no kekahi hewa.  E paniia ia hakahaka e ka mea i koho ia no ka manawa wale no i koe @ piha ai na makahiki @@@.

 

NA @@@ A NA UNA NUI.

 

            PAUKU IV—Na ka Peresidena @@@ le @@@@@ hope paha, e noho hoomalu i @@@ wai a pau o ka Hui, a nana no e @@@ i na kauoha a pau o ka Hui.

            @@@@@akauolelo e malama i na Bu@@@@ a me na moolelo o na halawai a pau o ka Hui, a e hoopaa hoi i na huina dala i @@ mai a i hooliloi ia aku.

            Na ka Puuku e malama i na dala a me na waiwai a pau o ka Hui, a e hoike i na loaa mai a e na hoolilo ana imua o ka Hui, i na manawa a pau e makemake ia ai.  Aole nae e hiki iaia ke hoolilo i kekahi dala o ka Hui me ka ae ole o ka Hui, a me ka apono ole hoi o ka Peresidena.

 

PAPA KOMITE HOOKO.

 

PAUKU V—E koho ia ehiku lala mai loko mai o na Ho@ o ka Hui i Papa Hooko.  A ina ia Papa e imi a e waiho mai i ka Peresipena, i na Kumuhana ma nao ia ne ka Hui.

 

KOMITE KUMAU.

 

            PAUKU VI—E koho ia mai waena mai o na lala o ka Hui i elima Hoa i Komite Waiwai.  Ehiku Hoa Komite Ahaolelo, umikumamalima Hoa Komipe Elele, iwakalua kumamakahi Hoa Komite Lahui or Kuwaena.

            A‑Na kekahi Komite Waiwai e hooponopono no na mea pili i ka ohi dala ana.

            B‑Na ke Komite Ahaolelo e hooko na mea pili i ka Ahaolelo.

            C‑Na ke Komite Elele, e noonoo @ hoike mai i na inoa o na poe @manao ia i mau moho balota no ka Aoao Lahui, no ke kau ahaolelo e hiki mai ana, a na ka Hui e hook@ loa.

            D‑O ke Komite Lahui, oia no ke Komite Kuwaena iloko o keia Pae Aina holookoa.  Na ia Komite @@ e hoolaha aku ma keakea, no na poe @paa loa i aponoia, no ka holo @oko @@ @@ o keia aupuni ma ka Aoao Lahui.  A na ia Komite no e poloai aka i na Komite o na apana Mokupuni @@ na hana ano nui a ka Hui i manao ai@ @ halawai.

 

NA HUI M@@ NA MOKUPUNI.

 

PAUKU VIII—O ka Hui p@ka Aoao Lahui Hawaii Liborata e ku nei,k a e kukulu ia aku a@@ ma keia mua aku ma na pana Mokupuni, i ku like na manao Kalaiaina @o ka pono o ka Aoao Lahui o lakou @o na Aha Hui Lala no keia Hui

 

 

            PAUKU IX—E hiki no ke hoo@@@ a @@@ ma@a hoopau loa paha i keia Kumukanawai ma@@ o ka hooholo a@@ @@ ka @@nui o @@ @oa o ka Hui, i hiki m@@@@@halawai i ka@@ ia o ia hana.

_____

 

PUAA KUAI LIILII A NUNUI

 

            @ia he puaa kuai ma Kapahu@@ he aina mahiaik ma ke @@@ @@@ mawaena o Kapiolani Pak@ a @@ Kama@@@

            @@@ e  @@@ kekahi, e ninau ma ke @@@@@ @@ la @@@@@