Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 343, 11 Kekemapa 1891 — Page 1
| This text was transcribed by: | Paul Davis |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
Buke II. HONOLULU DEKEMABA 11, 1891. Helu 343
Na Manao Kuahaua no ke Kahua o na Kumuhana Kalaiaina
O KA
AOAO LAHUI HAWAII LIBERALA.
NA KAHUA O KE AUPUNI A ME KE KUMUKANAWAI.
1. Ua manao makou he mea pono e hookahua ia na aupuni a pau maluna o na kumu o ka noho Lanakila, Kaulike a me ka Lokahi; ua manao makou ua hanau ia na kanaka a pau he kuokoa a he like imua o ke kanawai, a ua hoohua ia mai me na kuleana paa, e ola, e noho keakea ole ia, e paa i waiwai no lakou, a e imi i ka oluolu a i ka hoomalu - kino ia mai na hana a ka lima ikaika hoohaiki mana, a ka pono waiwai kino ole, a me ka paio kaukapakahi ana. Ua manao makou ua kukulu ia na aupuni kupono mamuli wale no o ka ae ana o ka Lehulehu, a ua hiki no ia lakou ke hoopau i na ano o ke aupuni e ku ana, a e kukulu hou aku i na ano aupuni i oi loa aku ka pomaikai me ke kaulike; a oiai ke Kumukanawai o ka Paeaina Hawaii o keia manawa, aole loa i apono ia aku e ka Lehulehu, aka, i kukulu ia mamuli o ka hooweliweli a me na hana apuka ana a kekahi poe no ka pono o kekahi poe okoa, a nolaila, ua kokua makou i ka hooholo hou ana i kekahi Kumukanawai hou i oi aku ka maikai, a e loaa oiaio ai he Aupuni no ka Lehulehu, ma o ka Lehulehu a no ka Lehulehu.
KE KUOKOA O KA AINA.
2. Mamuli o ko makou noonoo maikai ana no na pono kumu a me ka makemake o ka Hawaii ponoi, ua makemake makou e hoopaa ia no ke Kuokoa o ka Aina a e hoopakele i kona noho'na aupuni malalo o kekahi noho'na hooponopono aupuni akea; aka, he kupono nae e hooponopono hou ia ko kakou mau Kuikahi, ke kuikahi me Amerika Huipuia, i mea e hiki pono ai ke hookui aku me na mea e pono ai ko kakou mau pilikia, a i kumu e loaa hou aku ai na pomaikai hou e kaulike ai na panailike i ae ia aku ma ko kakou aoao.
NA HOOMAEMAE OIHANA HOOKOLOKOLO.
3. Ua kupono e waiho ia no ka hooponopono piha hou ana, ke ana o ko kakou oihana hookolokolo a me ke ano o na rula o ka hoohana ia ana o ka oihana i kumu e loaa ai kekahi hooponopono emi e eleu ana o ke kanawai, me ke kaawale mai na manao pili hoomana, a i mea e hooi ae ai i ka mana o ka Lehulehu maluna ponoi o na Lunakanawai; e kokua no hoi makou i ka unuhi hoakea hou ana o na olelo Kumukanawai e hiipoi ana i ke keakea ole ia @ na olelo ana, a me ka papapa'i.
NA AUHAU ANA.
4. E hookumu ia hoi kekahi kahua o ka Auhau ana i oi aku ka pono a me ka maikai, e hoopau i na paewaewa e ku nei, nona mai hoi ka auhau hookoikoi ia o ka poe ilihune, a e hoemi ia nei a hoopakele loa ia ai hoi ka waiwai o ka mea nui o ka waiwai nai na auhau, nolaila, e koi aku ana no makou e hooholo ia na kanawa i hiki ai ke hookau ia na auhau kupono maluna o ka waiwai o ka poe waiwai a me na hui a Ahahui nui hoi e like me ke kuleana o ko ke aupuni hoomalu ana, a haawi pu ana aku hoi i na hooluolu kupono i ka poe ilihune; a i kumu hoi kekahi e hoopau ia ai na hana nana e paa nei na aina nunui i mahi ole ia, e kau ia kekahi auhau e ae, mawaho o na auhau mau, e like hoi me ke ano o ka momona o ka lepo. E kokua no hoi makou i kekahi hoauhau papa ana maluna o na loaa makahiki, a me ia mea e loaa ai na dala e lawa pono ai no ka hookele ana i ke aupuni a me ka malama ana hoi i na hana kupono o ke aupuni me ka hooauhau ole ana aku maluna o ka lahui.
MONOPOLE.
5. E hooikaika no makou e loaa na kanawai e hoolilo ai, he mea hiki ole i na hana hoopunahele ma na hookele ana e ke aupuni, a me na Monopole, hoohuihui a haawi ana i kekahi mau pono i kekahi poe i hooi ia hoi ma na olelo kanawai piha, moakaka a mana hoi.
NA KAUWA O KA LEHULEHU.
6. He mea kupono e loaa na kanawai i oi ae ka maikai no ka hoohana ana i ka oihana civila a ka lehulehu. He mea kupono na ka Lahui e koho i na luna aupuni a pau, a aole hoi e ae ia e noho kekahi mea mamua aku o hookahi oihana loaa, aka, e lawa kupono no nae hoi ka uku e like me ke ano o ka hana i hana ia. E hoemi ia na uku oihana kiekie a e hoopau ia hoi na oihana hana ole.
HOOPAKELE ANA I NA HANA KULOKO
7. Ua kokua makou i na hoohoihoi ana i na hana mahi a me na hana e ae, a me na mea a pau o keia ana, e laa ke kope, raiki, huluhipa, paka, etc. He kupono e hoopale ia a e hoohoihoi ia ma na hooponopono auhau dute kupono; a o kekahi hoi he mea kupono i ke aupuni ma kana @@@ aelike ana a me na hana e ae, e haawi i ka haawina mua no na @@@ ka aina, ma mua o na mea o @@@@@ e mai.
NA HOOPONOPONO @@@@IO O KELA A KE@@...
8. Ua makemake @@kou e kukulu ia na hana ka @@@ oi aku ka maikai i na Apana @@@ o ka Paeaina, mawaho @@@@; he mea pono no e loaa @@@ na haawina kupono, man@@@@ a manawa, no ka hooulu @@@@ lakou mau waiwai, a no @@@@a ana i ko lakou mau pilikia @@@ mea oiaio, he kupono ma@@@@ hoakea ia aku ke kuleana @@nopono pili apana, e hiki @@@@@a mea, ke loaa i kekahi @@@ i olelo ia, ke kuleana o @@@@ ko lakou mau lunahoopo@@@ ihana, a ke hoauhau iho @@@ kou palena iho i na auhau @@@@ hooponopono ana i na hana h@@@ i ka pono ke lehulehu.
KA HOOMALU ANA I KA PONO O NA LUNA HANA.
9. E kokua no makou i na mea a pau e hana ia ana no ka hoomaikai ana ae i ka noho ana o na limahana o ka aina, a no ia mea. me ka hoopoino ole ana i na kuleana i ili mai, e hooikaika no makou e hana ia na kanawai e hoopau aku ai i ka hoopae hou ana mai a hoohana ia ana o na limahana aelike o kela a me keia ano, e pae nei malalo o na kumu e hiki ai ke lawe ia mai a paio me na hoopoino a me na hoohaahaa ana i na limahana Hawaii a haole hoi. E nonoi aku ana no hoi makou, ma o ke kuleana e hoopakele oi aku ai i ka poe ilihune, e hoomama hou ia ae na mea e pili ana i ka waiwai o ka poe ilihune, mai na kuai ana mamuli o ke koi a ke kanawai, a mai na hoopaa ana hoi mamuli o na hooponopono banekarupe ana.
NA MAHINAAI LIILII A ME NA APANA AINA HOME.
10. Ua kaomi hoi kekahi mahele uuku o ka poe waiwai o ko kakou heluna kanaka, me keia mua iho nei, i ka ulu ana o kekahi mahele makaainana kuokoa; ua apu ia aku hoi na aina aupuni a eia ke paa ia nei maloko o ka lima o kekahi poe uuku, a i ole, ua mahelehele ia e like me ka makemake o na punahele, a ua kipaku ia hoi na kanaka mahiaina liilii a me ke kanu ko e ka poe hui a e ka poe hoohuihui dala; aka, oiai o na mahi liilii ka mea nana e hoopuipui aku i ka pono nui o ka aina, he kupono no e hoohoihoi hou ia aku hoi me kekahi kanawai Aina Home i oi loa aku ka maikai, i lilo ai hoi i mea hiki ke noho a ona ia na apana aina liilii e na kanaka o ko kakou lehulehu e noho nei ano, -a o ka oi loa hoi i loaa aku i na Hawaii ponoi i hoonele ia i ka aina a me ka home e noho ai. No ia kumu, he kupono e hoolilo ia na aina aupuni a me na Aina Lei Alii i mea mahelehele aina home no ka poe e makemake ana e noho maoli a hookuonoono maluna o ka aina, ( e like me ka hiki me ke kue ole i na pono mua a kekahi poe) me ka hookuu ia o na auhau no kekahi mau makahiki kupono. A he hana kupono hou aku no hoi no ke aupuni e hoomaka koke aku hoi e hana, a hooponopono hou i na kumu e hiki ai ke lawe ia ka waiwai me ka oluolu ma na makeke - ma ka apana, ma ka paeaina a me na alanui moana pili aupuni hoi.
NA PONO KOHO.
11. Ua manao makou o ka hoopono a me ke ano hoopololei o ke kanaka, oia iho ia ke ana o ke kuleana e koho ai ke kanaka i ke alii me ka lunamakaainana, aole hoi o ka waiwai ana, i hoopaa ia he ana me ka lima nui; a aole hoi e hooi ia aku ke kuleana o ka balota koho o ke kanaka waiwai mamua o ko ka mea ilihune. O na h@a@i pono ole ana i hana ia iloko o ka kakou Kumukanawai ano, he kue loa ia i na kumu mua loa o ka pono a me ke kaulike, a no ia mea, he kupono e hoopau loa ia. No keia hopena e kokua no makou i na hookaulike ana i na hoano e, mamuli o ka waiwai e ku nei i keia wa, mawaena o na mahele o ka Lehulehu kanaka, e hoano e ana i ko kakou kanawai e pili ana i ka pono no ke koho ana i na 'lii, a ma ia mea hoi e hoihoi aku ai i na Hawaii ponoi, i na pono i pili ia lakou iloko o ko lakou aina ponoi, ka mea hoi i lawe kupono ole ia ae mai ia lakou ae.
NA HANA KULOKO.
12. E kokua ana no makou i na hoolilo ana i na dala mahuahua kupono e loaa ai kekahi mau hana hou i ike ia ke kupono ma Oahu. a ma na mokupuni e aku; na kula, na alan@@ hao, na awa a me na uwapo pae, @@@ukukui o ka lehulehu, a me na hooponopono ana hoi i na ano hana o ka oihana-wai, aole wale no Honolulu, aka, no na wahi a puni na mokupuni.
NA KALAI AKEA ANA.
O keia ae la na kumu a makou i manao ai. oia ke kah ua maa mau kahi hoi e @ele ole ai ka lokahi o na hoaloha o ke aupuni lahui a holomua (leberala), ina no aole i hoomaopopo ia a moakaka loa; aka, ma ka hoomaopopo ana e loaa kekahi aupuni oiaio "no ka Lehulehu a me ka Lehulehu," i ko makou manao, he kupono keia mau kumuhana a me na ninau kalaiaina iloko o lakou, e kuka akea ia me ka piha o na kalai ana, mamua o ka loaa ana o ka mana i na kanaka e holo balota ana no ka Lehulehu, i hiki ai ia lakou ke ike pono me ka hoohewahewa ole i na manao o ka Lehulehu. O na mea a makou i manao ai, he kupono e wehewehe ia, oia iho keia:
(a) Ka Ninau Paahana, e hiki ai ke hoolauna pu ia iho na hookele kalai holomua ana, me ka hoopoino ole ana aku i ko kakou mau mea hooulu ano nui, me ka makaala pono ia o ka pono ia o na Hawaii a me na paahana e ae.
(b) Ke koho ia ana ma ke akea e ka lehulehu o ka mahele o na luna aupuni i oi mamua o keia e koho ia nei i keia wa.
c) Ka hooponopono a malama ia ana o na Ma'i Lepera me ke ola o ka Lehulehu.
(d) Ka hoopau loa ia ana o na kuleana k@@@, ka mea kue i ka pono o ka mea ilihune no ka mea waiwai hoi.
(e) Na hooponopono ake ana i na @@@ e pili ana i ka Lapule i @@@@ p@@ hana na hooluolu a me na @@@@ h@ maikai ia poe.
A o @@@@ loa, na manao ma kou man@@@@ hooholo a apono ia a@@ ke @@ ninau e ka manao o ka lehulehu e @ aole hoi e loaa aku @@@ o ka Aoao Lahui Liberala, ke ole @@@ e hoopaa pololei iaia iho e pono a e kokua i na kumuhana o ka Aoao Lahui Libarala.
Honolulu, Sepatemaba 30, 1891.
OLELO HOOLAHA.
Ua make @..... moa@.... ana i na P@@a
HAK@@...@@ELE a me ka poh@@....@@ kupapau, a me na @@....@@ia hoomanao. O ka @@....@@ waiho mai i ka @@....@@ loane
Akina @@
@@@WLER.
@@@
OLELO HOOLAHA.
E ike auanei na kanaka a pau, eia ma ka Pa Aupuni o Makiki nei, kekahi mau lio hele hewa. Lio k ulaula, 2 wawae mua i paa i ka hao, kiko keokeo ma ka a-i pela ma ke kua, 1 wawae keokeo hope hema kiko keokeo ma ka lae, hao kuni auo e, kohu kiaha puaniki ke ano. Lio k melemele, 3 wawae keokeo, eleele keokeo ka hulu o ka wawae mua akau, kiko keokeo maluna o na kue maka a elua, hao kuni X hope hema. Lio k ulaula, keokeo uuku ma ka wawae hope akau, keokeo lokihi ma ka ka lae, kiko keokeo ma ke kua pela no na aoao a elua, 4 wawae i paa i ka hao, hao kuni ano e hope akau hapala ka hao malalo o keia mau kuni. O ka mea a mau mea paha no lakou kei mau lio, e pono ia lakou e kii mai, o hala auanei na la he 12 e kuai kudala aku no wau ke hiki aku i ka la 7 o Novemaba 1891.
D KAOAO.
Oct 27. 303-dtf. Luna pa Aupuni.
Hoolaha Kookapu.
Ke hoike ia aku nei ka lohe i na ano kanaka a pau loa. Ua hookapu loa maua i ko maua mau Apana Aina ekolu i kapaia o Kalaheo, Kahaleula a me Puuoihala, no lakou na eka 202 e waiho la ma ka Paa, Kailua, Koolaupoko, Oahu, i hoolimlima ia e maua mai ia Keleau (w) mai. Nolaila, ke papa loa ia aku nei na holoholona o kela a me keia ano, aole e hookuu wale ia maluna o ua mau Apana Aina la, a o ka mea a mau mea paha e kue ana i keia, e hopu ia no e maua, a i ole, e ko maua mau hope paha, a e hooko ia e like me ke kuhikuhi a ke kanawai. O na poe a pau e makemake ana e komo iloko o keia Hui, e pono lakou e hele mai e hui pu me Mrs. C. I. HIRAM, a i ole ia, me DAVID DAYTON, a i ole ia KUKA.
Owau no me ka haahaa,
MRS. C. I. HIRAM.
Honolulu. Oahu. Oct. 8. 1890. 3ms-d
Kauka Yong Kam Pung.
(APANA.)
Helu 53, Alanui Maunakea.
Ke Kauka Loea o ka
Aina Pua!
Ua hiki he hoola ia kela a me keia ano
ma'i, mai ko na kane, wahine a me
na keiki liilii. O na ma'i ha-no
na hiki loa ia ke hoola ia me
ka maalahi. A o na ma'i
e pili ana i ka maka
pau pu ia i ke
ola. Ke ho-
ike ia aku nei,
eia ke ola ia nei, ma
ka oluolu pu o kahi au-
hau. Ka poe pilikia hanau
keiki a hele nui paha o ke koko
a paa a lohi paha ka hanau ana, pa
paha o ka waiu, e hele nui mai i o'u nei.
E KIPA mai e ka poe i hooluu-
luu ia me na haawina pilihua a ka ma'i,
a na'u oukou e hooluolu aku.
KAUKA YONG KAM PUNG.
Honolulu Sept. 2, 1891. 272-d3m
I KA LEHULEHU HAWAII
Ke hooiaio aku nei ka mea nona ka inoa malalo, ua hoolaia @@@ wahine mai ka pilikia hoomailo a ka ma'i kokopaa ka'u keiki elua makahiki hoi mai ka aneane loa ana e make i ka ma'i emi pu wale no o ke kino, oia hoi ka pilikia ai maloko o ke kino. Mai ke @@.... Ke kono nei au i na maka@@ Hawaii o'u e hele ae ia Ka@@@ Apana. (Yong Kam Pung) a e @@@ ka maha. Mai ka@@@..... ano elua - oia @@.... pilikia @@.... auhau ana.
Me ka oiaio
F. M. AEA