Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 341, 9 December 1891 — Page 1

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

Buke II.          HONOLULU DEKEMABA 9, 1891        Helu 341

 

Na Manao Kuahaua no ke Kahua o ua Kumuhana Kalaiaina

O  KA

AOAO LAHUI HAWAII

LIBERALA.

 

NA KAHUA O KE AUPUNI A ME KE

KUMUKANAWAI..

 1. Ua manao makou he mea pouo e hookahua ia na aupuni a pau maluna o na kumu o ka noho Lanakila, Kaulike a me ka Lokahi; ua manao makou ua hanau ia na kanaka a pau he kuokoa a he like imua o ke kanawai, a ua hoohua ia mai me na kuleana paa, e ola, e noho keakea ole ia, e paa i waiwai no lakou, a e imi i ka oluolu a i ka hoomalu-kino ia mai na hana a ka pono waiwai kino ole, a me ka paio kaukapakahi ana. Ua manao makou ua kukulu ia na aupuni kupo no mamuli wale no o ka ae ana o ka Lehulehu, a ua hiki no la lakou ke hoopau i na aho o ke aupuni e ku ana, a e kukulu hou aku i na auo aupuni i oi loa aku ka pomaikai me ke kaulike; a oiai ke Kumukanawai o ka Paeaina Hawaii o keia manawa, aole loa i apono ia aku e ka Lehulehu aka, i kukulu ia mamuli o ka hooweliweli a me na hana apuka ana a kekahi poe no ka pono o kekahi poe okoa, a nolaila, ua kokua makou i ka hoonolo hou ana i kekahi Kumukanawai hou i oi aku ka maikai, a e loaa oiaio ai he Aupuni no ka Lehulehu, ma o ka Lehulehu, a no ka Lehulehu.

KE KUKOA O KA AINA.

  2. Mamuli o ko makou noonoo maikai ana no na pono kumu a me ka makemake o ka Hawaii ponoi ua makemake makou e hoopaa ia no ke Kuokoa o ka Aina a e hoopakele i kona noho'na aupuni malalo o kekahi noho'na hooponopono aupuni akea; aka, he kupono nae e hooponopono hou ia ko kakou mau Kuikahi, ke kuikahi me Amerika Huipuia, i mea e hiki pono ai ke hookui aku me na mea e pono a@ ko kakou mau pilikia. a i kumu e loaa hou aku ai na pomaikai hou e kaulike ai na panailike i ae ia aku ma ko kakou aoao.

NA HOOMAEMAE OIHANA HOOKOLOKOLO.

  3. Ua kupono e waiho ia no ka hooponopono piha hou ana, ke ana o ko kakou oihana hookolokolo a me ke ano o na rula o ka hoohana

 ia ana o ka oihana i kumu e loaa ai kekahi hooponopono emi a eleu ana o ke kanawai me ke kaawale mai na manao pili hoomana, a i mea e haoi ae ai i ka mana o ka Lehulehu maluna ponoi o na Lunakanawai; e kokua no hoi makou i ka unuhi hoakea hou ana o na olelo Kumukanawai e hiipoi ana i ke keakea ole ia o na olelo ana, a me ka papapa'i.

NA AUHAU ANA.

  4. E hookumu ia hoi kekahi kahua o ka Auhau ana i oi aku ka pono a me ka maikai, e hoopau i na paewaewa e ku nei, nona mai hoi ka auhau hookoikoi ia o ka poe ilihune, a e hoemi ia nei a hoopakele loa ia ai hoi ka waiwai o ka mea nui o ka waiwai mai na auhau. nolaila, e koi aku ana no makou e hooholo ia na kanawa i hiki ai ke hookau ia na auhau kupono maluna o ka waiwai o ka poe waiwai a me na liui a Ahahui nui koi e like me ke kuleana o ko ke aupuni hoomalu ana, a haawi pu ana aku hoi i na hooluolu kupono i ka poe ilihune; a i kumu hoi kekahi e hoopau ia ai na hana nana e paa nei na aina nunui i mahi ole ia. e kau ia kekahi auhau e ae, mawaho o na auhau mau, e like hoi me ke ano o ka momona o ka lepo. E kokua no hoi makou i kekahi hoauhau papa ana maluna o na loaa makahiki, a ma ia mea e loaa ai na dala e lawa pono ai no ka hookele ana i ke aupuni a me ka malama ana hoi i na hana kupono o ke aupuni me ka hooauhau ole ana aku maluna o ka lahui.

MONOPOLE.

  5. E hooikaika no makou e loaa na kanawai e hoolilo ai, he mea hiki ole i na hana hoopunahele ma na hookele ana o ke aupuni, a me na Monopole, hoohuihui a haawi ana i kekahi mau pono i kekahi poe i hooi ia hoi ma na olelo kanawai piha, moakaka a mana hoi.

NA KAUWA O KA LEHULEHU.

  6. He mea kupono e loaa na kanawai i oi ae ka maikai no ka hoohana ana i ka oihana civila a ka lehulehu. He mea kupono na ka Lahui e koho i na luna aupuni a pau, a aole hoi e ae ia e noho kekahi mea mamua aku o hookahi oihana loaa, aka, e lawa kupono no nae hoi ka uku e like me ke ano o ka hana i hana ia. E noemi ia na uku oihana kiekie a e hoopau ia hoi na oihana hana ole.

HOOPAKELE ANA I NA HANA KULOKO

  7.  Ua kokua makou i na hoohoihoi ana i na hana mahi a me na hana e ae, a me na mea a pau o keia aina, e laa ke kope, raiki, huluhipa, paka, etc. He kupono e hoopale ia a e hoohoihoi ia ma na hooponopono auhau dute kupono; a o kekahi hoi he mea kupono i ke aupuni ma kana mau aelike ana a me na hana e ae, e haawi i ka haawina mua no na mea o ka aina, ma mua o na mea o na aina e mai.

NA HOOPONOPONO ANA IHO O KELA A

KEIA WAHI.

  8. Ua makemake makou e kukulu ia na hana kalaiaina, i oi aku ka maikai i na Apana a pau o ka Paeaina, mawaho aku o Oahu; he mea pono no e loaa ia lakou na haawina kupono, mamua o keia manawa, no ka hooulu ana i ko lakou mau waiwai, a no ka hoolawa ana i ko lakou mau pilikia. He mea oiaio, he kupono maoli no e hoakea ia aku ke kuleana hooponopono pili apana, e hiki ai hoi ma ia mea, ke loaa i kekahi mau wahi i olelo ia, ke kuleana e koho ai i ko lakou mau lunahooponopono oihana, a ke hoauhau iho ma ko lakou palena iho i na auhau no ka hooponopono ana i na hana hou i pili i ka pono ka lehulehu.

KA HOOMALE ANA I KA PONO O NA

LUNA HANA.

  9. E kokua no makou i na mea a pau e hana ia ana no ka hoomaikai ana ai i ka noho ana o na limahana o ka aina, a no ia mea. me ka hoopoino ole ana i na kuleana i ili mai, e hooikaika no makou e hana ia na kanawai e hoopau aku ai i ka hoopae hou ana mai a hoohana ia ana o na limahana aelike o kela a me keia ano, e pae nei malalo o na kumu e hiki ai ke lawe ia mai a paio me na hoopoino a me na hoohaahaa ana i na limahana Hawaii a haole hoi. E nonoi aku ana no hoi makou, ma o ke kuleana e hoopakele oi aku ai i ka poe ilihune, e hoomama hou ia ae na mea e pili ana i ka waiwai o ka poe ilihune, mai na kuai ana mamuli o ke koi a ke kanawai, a mai na hoopaa ana hoi mamuli o na hooponopono banekarupe ana.

NA MAHINAAI LIILII A ME NA APANA

AINA HOME.

  10. Ua kaomi hoi kekahi mahele uuku o ka poe waiwai o ko kakou heluna kanaka, ma keia mua iho nei, i ka ulu ana o kekahi mahele makaainana kuokoa; ua apu ia aku hoi na aiua aupuni a eia ke paa ia nei maloko o ka lima o kekahi poe uuku, a i ole, ua mahelehele ia e like me ka makemake o na punahele, a ua kipaku ia hoi na kanaka mahiaina liilii a me ke kanu ko e ka poe hui a e ka poe hoohuihui dala; aka. oiai o na mahi liilii ka mea nana e hoopuipui aku i ka po no nui o ka aina, he kupono no e hoohoihoi hou ia aku hoi me kekahi kanawai Aina Home i oi loa aku ka maikai. i lilo ai hoi i mea hiki ke noho a ona ia na apana aina liilii e na kanaka o ko kakou lehulehu e noho nei ano, --a o ka oi loa hoi i loaa aku i na Hawaii ponoi i hoonele ia i ka aina a me ka home o noho ai. No ia kumu, he kupono e hoolilo ia na aina aupuni a me na Aina Lei Alii i mea mahelehele aina home no ka poe e makemake ana e noho maoli a hookuonoono maluna o ka aina: (e like me ka-hi ki me ke kue ole i na pono mua a kekahi poe) me ka hookuu ia o na auhau no kekahi mau makahiki kupono. A he hana kupono hou aku no hoi no ke aupuni e hoomaka koke aku hoi e hana, a hooponopono hou i na kumu e hiki ai ke lawe ia ka waiwai me ka oluolu ma na makeke--ma ka apana, ma ka paeaina a me na alanui moana pili aupuni hoi.

NA PONO KOHO.

  11. Ua manao makou o ka hoopono a me ke ano hoopololei o ke kanaka, oia iho ia ke ana o ke kuleana o koho ai ke kanaka i ke alii a me ka lunamakaainana, aole hoi o ka waiwai ana, i hoopaa ia he ana me ka lima nui; a aole hoi e hooi ia aku ke kuleana o ka balota koho o ke kanaka waiwai mamua o ko ka mea ilihune. O na hoaui pono ole ana i hana ia iloko o ka kakou Kumukanawai ano, he kae loa ia i na kumu mua loa o ka pono a me ke kaulike, a no ia mea, he kupono e hoopau loa ia. No keia hopena o kokua no makou i na hookaulike ana i na hoano e, mamuli o ka waiwai e ku nei i keia wa, mawaena o na mahele o ka Lehulehu kanaka, e hoano e ana i ko kakou kanawai e pili a ia i ka pono no ke koho ana i na 'lii, a ma ia mea hoi e hoihoi aku ai i na Hawaii ponoi, i na pono i pili ia lakou iloko o ko lakou aina ponoi, ka mea hoi i lawe kupopono ole ia ae mai ia lakou ae.

NA HANA KULOKO.

  12. E kokua ana no makou i na hoolilo ana ina dala mahuahua kupono e loaa ai kekahi mau hana hou i ike ia ke kupono ma Oahu. a ma na mokupuni e aku; na kula, na alanui-hao, na awa a me na uwa po-pae, na ipukukui o ka lehulehu, a me na hooponopono ana hoi i na ano hana o ka oihana-wai, aole wale no Honolulu, aka, no na wahi a puni na mokupuni.

NA KALAI AKEA ANA.

  O keia ae la na kumu a makou i manao ai, oia ke kah ua maa mau kahi hoi e nele ole ai ka lokahi o na hoaloha o ke aupuni lahui a holomua (leberala), ina no aole i hoomaopopo ia a moakaka loa; aka, ma ka hoomaopopo ana e loaa kekahi aupuni oiaio "no ka Lehulehu a me ka Lehulehu," i ko makou manao, he kupono keia mau kumuhana a me na ninau kalaiaina iloko o lakou, e kuka akea ia me ka piha o na kalai ana, mamua o ka loaa ana o ka mana i na kanaka e holo balota ana no ka Lehulehu, i hiki ai ia lakou ke ike pono me ka hoohewahewa ole i na manao o ka Lehulehu  O na mea a makou i manao ai, he kupono e wehewehe ia, oia iho keia:

  (a) Ka Ninau Paahana, e hiki ai ke hoolauna pu ia iho na hookele kalai holomua ana, me ka hoopoino ole ana aku i ko kakou mau mea hooulu ano nui, me ka makaala pono ia o ka pono ia o na Hawaii a me na paahana e ae.

  (b) Ke koho ia ana ma ke akea e ka lehulehu, o ka mahele o pa luna aupuni i oi mamua o keia e koho ia nei i keia wa.

  (c) Ka hooponopono a malama ia ana o na Ma'i Lepera me ke ola o ka Lehulehu.

  (d) Ka hoopau loa ia ana o na kuleana koho, ka mea kue i ka pono o ka mea ilihune no ka mea wai wai hoi.

  (e) Na hoopoonopono akea ana i na kanawai e pili ana i ka Lapulo i loaa ai i ka poe hana na hooluelu a me na hoomaha maikai ia poe.

  A o ka hope loa, na manao ma kou mahope o ka hooholo a apono ia ana o keia mau ninau e ka manao o ka lehulehu, aole hoi e loaa aku ke kokua o ka Aoao Lahui Liberala, ke ole oia o hoopaa pololei iaia iho e apono a e kokua i na kumuhana o ka Aoao Lahui Libarala.

  Honolulu, Sepatemaba 30, 1891.

 

OLELO HOOLAHA.

  Ua makaukau ka mea nona Oinoa malalo iho, e hana i na Pn@ HAKU PUNA ELEELE a me ka pohaku e ae no na pa kupapau, a me na kahua kukulu kia-hoomanao. O ka poe makemake e waiho mai i ka lakou mau kauoha me Ioane Akina

                 J. BOWLER.

Sep. 22, '90, d--1y *

 

OLELO HOOLAHA.

  E  ike auanei na kanaka a pau, eia m@ ka Pa Aupuni o Makiki nei, kekahi ma@ lio hele hewa. Lio k @laula. 2 wawae mua i paa i ka hao, kiko keokeo ma ka a-i pela ma ke kua, 1 wawae keokeo h@ pe hema kiko keokeo ma ka lae, ha@ kuni auo e, kohu kiaha puaniki ke ano. Lio k melemele, 3 wawae keokeo, eleele keokeo ka hulu o ka wawae mua akan@ kiko keokeo maluna o na kue maka @ elua, hao kuni X hope hema. Lio k ulaula, keokeo uuku ma ka wawae hope akau. keokeo lokihi ma ka ka lae, kik@ keokeo ma ke kua pela no na aoao @ elua, 4 wawae i paa i ka hao, hao kuni ano e hope akau hapala ka hao malalo o keia mau kuni. O ka mea a mau mea paha no lakou kei i mau lio, e pono ia la kou e kii mai, o hala auanei na la he @ e kuai kudala aku no wau ke hiki aku i ka la 7 o Novemaba 1891.

                                D  KAOAO,

Oct 27, 303-dtf.    Luna pa Aupun@,

 

Hoolaha Hookapu.

  Ke hoike ia aku nei ka lohe i na ano kanaka a pau loa. Ua hookapu loa mana i ko mana mau Apana Aina ekolu i kapaia o Kalaheo, Kahaleula a me Puuoihala, no lakou na eka 202 e waiho la ma ka Paa, Kailua, Koolaupoko, Oahu, i hoolimalima ia e maua mai ia Keleau (w) mai. Nolaila, ke papa loa ia aku nei na holoholona o kela a me keia ano, aole e hookuu wale ia maluna o ua mau Apana Aina la, a o ka mea a mau mea paha e kue ana i keia, e hopu ia no e maua, a i ole ia, e ko maua mau hope paha, a e hooko ia e like me ke kuhikuhi a ke kanawai. O na poe a pau e makemake ana e komo iloko o keia Hui, e pono lakou e hele mai e hui pu me Mrs. C. I. HIRAM, a i ole la, me DAVID DAYTON, a i ole ia KUKA.

          Owau no me ka haahaa.

             MRS. C. I. HIRAM.

Honolulu, Oahu. Oct. 8, 1890,     3ms-d.

 

Kauka Young Kam

Pung.

(APANA.)

 

Helu 53, Alanui Maunakea.

Ke Kauka Loea o ka

Aina Pau!

 

Ua hiki ke hoola ia kela a me keia ane

ma'i, mai ko na kane, wahine a me

na keiki liilii. O na ma'i ha-no

na hiki loa ia ke hoola ia me

ka maalahi. A o na ma'i

e pili ana i ka maka

pau pu ia i ke

ola. Ke

hoike ia aku nei,

ia aku nei.

eia ke ola ia nei, me

ka oluolu pu o kahi

auhau. Ka poo pilikia hanau

keiki a hele nui paha o ke koko,

a paa a lohi paha ka hanau ana, paa

paha o ka waiu, e hele nui mai i o'u nei.

 

  @   E KIPA mai e ka poe i hooluuluu ia me na haawina pilihuaa ka ma'i, a na'u oukou e honluulu aku.

KAUKA YONG KAM PUNG.

Honolulu Sept. 2, 1891.     272--d3m*

 

I KA LEHULEHU HAWAII

  Ke hooiaio aku noi ka mea nona ka inoa malalo, ua hoolaia ka'u wahine mai ka pilikia hoomailo a ka ma'i kokopaa, ka'u keiki elua makahiki hoi mai ka aneane loa ana e make i ka ma'i emi pu wale no o ke kino, oia hoi ka pilikia ai maloko o ke kino. Mai ke ola ana o ka ma'i a hiki i keia la, aole i hoea hou mai ua pilihua o ia ano. Ke kono nei au i na makamaka Hawaii o'u e hele ao ia Kauka Apana (Yong Kum Pung) a e loaa no ka maha. Mai kanalua ma na ano elua--oia ka oluolu o na pilikia ma'i a me ka haahaa o na auhau ana.       Ne Ka oiaio

                P. M. AEA.