Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 339, 7 December 1891 — Page 1

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

Buke II                                    HONOLULU DEKEMABA 7,1891                         Helu 339

 

Na Manao Kuahaua no ke Kahua o na Kumuhana Kalaiaina

O KA

AOAO LAHUI HAWAII LIBERALA

 

NA KAHUA O KE AUPUNI A ME KE KUMUKANAWAI

1.         Uamanao makou he mea popo e hookahua ia na aupuni a pau maluna o na kumu o ka noho Lanakila Kaulike a me ka Lokahi; ua manao makou ua hanau ia na kanaka a pau he kuokoa a he like imua o ke kanawai, a ua hoohua ia mai me na kuleana paa, e ola, e noho keakea ole ia, e paa i waiwai no lakou, a e imi i ka oluolu a i ka hoomalu-kino ia mai na hana a ka lima ikaika hoohaiki mana, a ka pono waiwai kino ole, a me ka paio kaukapakahi ana.  Ua manao makou ua kukulu ia na aupuni kupo no mamuli wale no o ka ae ana o ka Lehulehu, a ua hiki no ia laokou ke hoopau i na ano o ke aupuni e ku ana, a e kukulu hou aku i na ano aupuni i oi loa aku ka pomaikai me ke kaulike; a oiai ke Kumukanawai o ka Paeaina Hawaii o keia manawa, aole loa i apono ia aku e ka Lehulehu, aka, i kukulu oa ,mamuli o ka hooweliweli a me na hana apuka ana a kekahi poe no ka pono o kekahi poe okoa a nolaila ua kokoa makou i ka hooholo hou ana i kekahi Kumukanawai hou i oi aku ku maikai, a e loaa oiaio ai he Aupuni no ka Lehulehu, ma o ka Lehulehu, a no ka Lehulehu.

 

KE KUOKOA O KA AINA

2.         Mamuli o ko makou noonoo maikai ana no na pono kumu a me ka makemake o ka Hawaii ponoi, ua makemake makou e hoopaa ia no ke Kuokoa o ka Aina a e hoopakele i kona hoho’na aupuni malalo o kekahi noh’na hooponopono aupuni akea; aka, he kupono nae e hooponopono hou ia ko kakou mau Kuikahi, ke kuikahi me Amerika Huipuia, i mea e hiki pono ai ke hookui aku me na mea e pono ae ko kakou mau pilikia, a i kumu e loaa hou aku ai na pomaikai hou e kaulike ai na panailike i ae ia aku ma ko kakou aoao.

 

NA HOOMAEMAE OIHANA HOOKOLOKOLO

3.         Ua kupono e waiho ia no ka hooponopono piha hou ana, ke ana o’ko kakou oihana hookolokolo a @ue ke ano o na rula o ka hoohana ia ana o ka oihana i kumu e loaa ai kekahi hooponopono emi a eleu ana o ke kanawai, me ke kaawale mai na manao pili hoomana, a i mea e hooi ae ai i ka maua o ka Lehulehu maluna ponoi o na Lunkanawai e kokua no hoi makou i ka unuhi hoakea hou ana o nu olelo Kumukanawai e hiipoi ana i ke keakea ole ia o na olelo ana, a me ka papapa’i.

 

NA AUHAU ANA

4.         E hookumu ia hoi kekahi kahua o ka Auhau ana i @ aku ka pono a me ka maikai, e hoopau @ na paewaewa e ku nei, nona oiai hoi ka auhau hookoikoi ia o ka poe ilihune, a e hoemi ia nei a hoopakele loa ia ai hoi ka waiwai o ka mea nui o ka waiwai mai na auhau, nolaila, e koi aku ana no makou e hooholo ia na kanawa i hiki ai ke hookau ia na auhau kupono maluna o ka waiwai o ka poe waiwai a me na hui a Ahahui nui hoi e like me ke kuleana o ko ke aupuni hoomalu ana, a haai pu ana aku hoi i na hooluolu kupono i ka poe ilihune; a i kumu hoi kekahi e hoopau ia ai na hana nana e paa nei na aina nunui i mahi ole ia, e kau ia kekahi auhau e ae, mawaho o na auhau mau, e like hoi me ke ano o ka momona o ka leeo.  E kokua no hoi makou i kekahi hoauhau papa ana maluna o na loaa makahiki, a ma ia mea e loaa ai na dala e lawa pono ai no ka hookele ana i ke aupuni a me ka malama ana hoi i na hana kupono o ke aupuni me ka hooauhau ole ana aku maluna o ka lahui.

 

MONOPOLE

5.         E hooikaika no makou e loaa na kanawai  hoolilo ai, he mea hiki ole i na hana hoopunahele ma na hookele ana o ke aupuni, a me na Monopole, hoohuihui a haawi ana i kekahi mau pono i kekahi poe i hooi ia hoi ma na olelo kanawai piha, moakaka a mana hoi.

 

NA KAUWA O KA LEHULEHU

6.         He mea kupono e loaa na kanawai i oi ae ka maikai no ka hoohana ana i ka oihana civila a-ka lehulehu.  He mea kupono na ka Lahui e koho i na luna aupuni a pau, a aole hoi e ae ia e noho kekahi mea mamua aku o hookahi oihana loaa, aka, e lawa kupono no nae hoi ka uku e like me ke ano o ka hana i hana ia.  E hoemi ia na uku oihana kiekie a e hoopau ia hoi na oihana hana ole.

HOOPAKELE ANA I NA HANA KULOKO

7.         Ua kokua makou i na hoohoihoi ana i na hana mahi a me na hana e ae, a me na mea a pau o keia aina, e laa ke kope, raiki, huluhipa, paka, etc.  He kupono e hoopale ia a e hoohoihoi ia ma na hooponopono auhau dute kupono: a o kekahi hoi he mea kupono i ke aupuni ma kana mau aelike ana a me na hana e ae, e haawi i ka haawina mua no na mea o ka aina, ma mua o na mea o na aina e mai.

NA HOOPONOPONO ANA IHO O KELA A KEIA WAHI

8.         Ua makemake makou e kukulu ia na hana kalaiaina, i oi aku ka maikai i na Apana a pua o ka Paeaina, mawaho aku o Oahu; he mea pono no e loaa ia lakou na haawina kuono, mamua o keia manawa, no ka hooulu ana i ko lakou mau waiwai, a no ka hoolawa ana i ko lakou mau pilikia.  He mea oiaio, he kupono maoli no e hoakea ia aku ke kuleana hooponopono pili apana, e hiki ai hoi ma ia mea, ke loaa i kekahi mau wahi i olelo ia, ke kuleana e koho ai i ko lakou mau lunahooponopono oihana a ke hoauhau iho ma ko lakou paiena iho i na auhau no ka hooponopono ana i na hana hou i pili i ka pono ka lehulehu.

 

KA HOOMALU ANA I KA PONO O NA LUNA HANA

9.         E kokua no makou i na mea a pau e hana ia ana no ka hoomaikai ana ae i ka noho ana o na limahana o ka aina, a no ia mea, me ka hoopoino ole ana i na kuleana i ili mai, e hooikaika no makou e hana ia na kanawai e hoopau aku ai i ka hoopae hou ana mai a hoohana ia ana o na limahana aelike o kela a me keia ano, e pae nei malalo o na kumu e hiki ai ke lawe ia mai a paio me na hoopoino a me na hoohaahaa ana i na limahana Hawaii a haole hoi.  E nonoi aku ana no hoi makou, ma o ke kuleana e hoopakele oi aku ai i ka poe ilihune, e hoomama hou ia ae na mea e pili ana i ka waiwai o ka poe ilihune, mai na kuai ana mamuli o ke koi a ke kanawai, a mai na hoopaa ana hoi mamuli o na hooponopono banekarupe ana.

 

NA MAHINAAI LIILII A ME NA APANA AINA HOME

10.       Ua kaomi hoi kekahi mahele uuku o ka poe waiwai o ko kakou heluna kanaka, ma keia mua iho nei, i ka ulu ana o kekeahi mahele makaainana kuokoa; ua apu ia aku hoi na aina aupuni a eia ke paa ia nei maloko o ka lima o kekahi poe uuku, a i ole, ua mahelehele ia e like me ka makemake o na puna .  Lele, a ua kipaku ia hoi na kau@ ka mahiaina liilii a me ke kanu ko e ka poe hui a e ka poe hoohuihui dala; aka, oiai o na mahi liilii ka mea nana e hoopuipui aku i ka po no nui o ka aina, he kupono no e hoohoihoi hou ia aku hoi me kekahi kanawa Aina Home i oi loa aku ka maikai, i lilo ai hoi i mea hiki ke noho a ona ia na apana aina liilii e na kanaka o ko kakou lehulehu e noho nei ano,            a o ka oi loa hoi i loaa aku i na Hawaii ponoi i hoonele ia i ka aina a me ka home e noho ai.  No ia kumu, he kupono e hoolilo ia na aina aupuni a me na Aina Lei Alii i mea mahelehele aina home no ka poe e makemake ana e noho maoli a hookuonoono maluna o ka aina, (e like me ka hiki me ke kue ole i na pono mua a kekahi poe) me ka hookuu ia o na auhau no kekahi mau makiahiki kupono.  A he hana kupono hou aku no hoi no ke aupuni e hoomaka koke aku hoi e hana, a hooponopono hou i na kumu e hiki ai ke lawe ia ka waiwai me ka oluolu ma na makeke ma ka apan, ma ka paeaina a me na aianui moana pili aupuni hoi.

 

NA PONO KOHO

11.       Ua manao makou o ka hoopono a me ke ano hoopololei o ke kanaka, oia iho ia ke ana o ke kuleana e koho ai ke kanaka i ke alii a me ka lunamakaainana, aole hoi o ka waiwai ana, i hoopaa ia he ana me ka lima nui:  a aole hoi e hooiia aku ke kuleana o ka balota koho o ke kanaka waiwai mamua o ke ka mea aihune.  O na @ pono ole ana i hana ia iloko o ka kakou Kumukaaawai @ he kue loa ia i na kumu mua loa o ka pono a me ke kaulike, a no ia mea, he kupono e hoopau loa ia.  No keia hopena e kokua no makou i na hookaulike ana i na hoano e, mamuli o ka waiwai e ku nei i keia wa, mawaena o na mahele o ka Lehulehu kanaka, e hoano e ana i ko kakou kanawai e pili ana i ka pono no ke koho ana i na lii , a ma ia mea hoi e hoihoi aku ai i na Hawaii ponoi, i na pono i pili ia lakou iloko o ko lakou aina ponoi, ka mea hoi i lawe kupopono ole ia ae mai ia lakou ae.

 

NA HANA KULOKO

12.       E kokua ana no makou i na hoolilo ana i na dala mahuahua kupono e loaa ai kekahi mau hana hou i ike ia ke kupono ma Oahu, a ma na mokupuni e aku; na kula, na aianui @ o, na awa a me na uwa po-pae, na apukukui o ka lehulehu, a me na hooponopono ana hoi i na ano hana o ka oihana-wai, aole wale no Honolulu, aka, no na wahi a puni na mokupuni.

 

 

NA KALAI AKEA ANA

            O keia ae la na kumu a makou i manao ai, oia ke kah ua maa mau kahi hoi e nele ole ai ka lokahi o na hoaloha o ke aupuni lahui a holomua (leberala), ina no aole i hoomaopopo ia a moakaka loa; aka, ma ka hoomaopopo ana e loaa kekahi aupuni oiaio “no ka Lehulehu a me ka Lehulehu,” i ko makou mana, @ kupono keia mau kumuhana a me na ninau kalaiaina iloko o lakou, e kuka akea ia me ka piha o @ kalai ana mamua o ka loaa ana o ka mana i na kanaka e holo balota ana no ka Lehulehu, i hiki ai ia lakou ke ike pono me ka hoohewahewa ole i na manao o ka Lehulehu.  O na mea a makou i manao ai, he kupono e wehewehe ia, oia iho keia:

            (a)        Ka Ninau Paahana, e hiki ai ke hoolauna pu ia iho na hookele kalai holomua ana, me ka hoopoino ole ana aku i ko kakou mau mea hooulu ano nui, me ka makaala pono ia o ka pono ia o na Hawaii a me na paahana e ae.

            (b)        Ke koho ia ana ma ke akea e ka lehulehu, o ka mahele o na luna aupuni i oi mamua o keia e koho ia nei i keia wa.

            (c)        Ka hooponopono a malama ia ana o na Ma’i Lepera me ke ola o ka Lehulehu.

            (d)       Ka hoopau loa ia ana o na kuleana koho, ka mea kue i ka pono o ka mea ilihune no ka mea wai wai hoi.

            (e)        Na hooponopono akea ana i na kanawai e pili ana i ka Lapule i loaa ai i ka poe hana na hooluolu a me na hoomaha maikai ia poe.     

            A o ka hope loa, ua manao ma kou mahope o ka hooholo a apono ia na o keia mau ninau e ka manao o ka lehulehu, aole hoi e loaa aku ke kokua o ka Aoao Lahui Liberala, ke ole oia e hoopaa pololei iaia iho e apono a e kokua i na kumuhana o ku Aoao Lahui Libarala.

Honolululu, Sepatemaba 30, 1891

 

OLELO HOOLAHA

            Ua makaukau ka mea nona O inoa malalo iho, e hana i na Pua HAKU PUNA ELEELE a me ka pohaku e ae no na pa kupapau a me na kahua kukulu kia hooh@anau.  O ka poe makemake e waiho mai i ka lakou mau kauoha me ioane Akina.                      J. BOWLER

                                                                                                Sept.22, @90, d-ly

 

OLELO HOOLAHA

            E ike auanei na kanaka a pau, eia ma ka Pa Aupuni o Makiki nei, kekahi mau lio hele hewa.  Lio k ulaula, 2 wawae mua i paa i ka hao, kiko keokeo ma ka a-i pela ma ke kua, 1 wawae keokeo hope hema, kiko keokeo ma ka lae, hao kuni ano e, kohu kiaha puaniki ke ano.

Lio k melemele, 3 wawae keokeo, eleele keokeo ka hulu o ka wawae mua akua, kiko keokeo maluna o na kue maka a elua, hao kuni X hope hema.  Lio kula ula, keokeo uuku ma ka wawae hope akau, keokeo lokihi ma ka ka lae, kiko keokeo ma ke kua pela no na aoao a elua, 4 wawae i paa i ka hao, hao kuni ano e hope akau hapala ka hao malalo o keia mau kuni.  O ka mea a mau mea paha no lakou keia mau lio, e pono ia la kou e kii mai, o hala auau i ua la he @ e kuai kudala aku no wau ke hiki aku i ka la 7 o Novemaba 1891.                               D. KAOAO

                                                            Oct. 27, 303-dtf.                     Luna pa Aupuni

 

Hoolaha Hookapu

Ke hoike ia aku nei ka lohe i na ano kanaka a pau loa.  Ua hookapu loa maua i ko mana mau Apana Aina ekolu i kapaia o Kalaheo, Kahaleula a me Puuoihala, no lakou na eka 202 e waiho la ma ka Paa, Kailua, Koolaupoko, Oahu, i hoolimalima ia e maua mai ia Keleau (w) mai.  Nolaila, ke papa loa ia aku nei na holoholna o kela a me keia ano, aole e hookuu wale ia, maluna o ua mau Apana Aina la, a o ka mea a mau mea paha e kue ana i keia, e hopu ia no e maua, a i ole ia, e ko maua mau hope paha, a e hooko ia e like me ke kuhikuhi a ke kanawai. o na poe a pau e makemake ana e komo iloko keia Hui, e pono lakou e hele mai e hui pu me Mrs. C. I. HIRAM, a i ole ia, me DAVID DAYTON,  ai ole ia KUKA.  Owau no me ka haahaa

                                                                                                            Mrs. C. I. HIRAM

Honolulu, Oahu, Oct. 8, 1890.                                                           3me-d

 

Kauka Yong Kam Pung

(Apana)

 

Helu 53, Alanui Maunakea

Ke Kauka Loea o ka

Aina Pua!

 

            Ua hiki ke hoola ia kela a me keia ano ma’i, mai ko na kane, wahine a me na keiki liilii.  O na ma’i ha-no ua hiki loa ia ke hoola ia me ka maalahi.  A o na ma’i e pili ana i ka maka pua pu ia i ke ola.  Ke hoike ia aku nei, eia ke ola ia nei, me ka oluolu pu o kahi auhau.  Ka poo pilikia hanai keiki a hele nui paha o ke koko a paa a lohi paha ka hanau ana

2 paha o ka waiu, e hele nui mai i o’u nei.

            F. KIPA mai e ka poe i hooluuluu ia me na naawina pilihaa a ka ma’i, a na’u oukou e hooluolu aku.

KAUKA YONG KAM PUNG

Honolulu, Sept. 2, 1891                                                                                              272-d3m

 

I KA LEHULEHU HAWAII

            Ke hooiaio aku nei ka mea nona ka inoa maialo, ua hoolaia ka’u wahine mai ka pilikia hoomailo a ka ma’i kokopaa, ka’u keiki elua makahiki hoi mai ka aneane loa ana  @ make i ka ma’i emi pu wale no e ke kino, oia hoi ka pilikia ai malo ko o ke kino.  Mai ke ola ana o ke mai’i a hiki i keia la, aole i hoea hou mai na pili@ @ @.  Ke kona nei au i na makamaka Hawaii o’u e hele ae ia Kauka Apana (Yong Kam Pung) a e @ ka maha. Mai kana@ ma na ano elua-a @ @ @ @ ana.                                                                                                                 Me ka @

                                                                                                                                    F. M . AEA