Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 321, 11 November 1891 — Page 2
| This text was transcribed by: | Lawrence Gersaba |
| This work is dedicated to: | Judith Nalani Kahoano Gersaba |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
MA KE KAUOHA.
HOOLOLI I MANAO OA O KE KUMUKANAWAI.
He kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 55, 59, 62 a me 63 o ke
Kumu kanawai a e pakui mai i pauku hou i ke
Kumukanawai, e kapaia Pauku 84.
E Hoololoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ka Aupuni Hawaii.
Pauku 1. Ma keia ke hooliloia nei ka Pauka 48 o ke Kumukanawai a penei e heluheluia ai na pauka ia:
"Pauku 48, O na Bila Kanawai a pau i hooholoia eka Ahaolelo mamua oka lilo ana i kanawai e waihoia imua o ka Moi Ina e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ma aole oia i kakau inoa, e hoihoi hou ae eia me na kumu pao kona hoole ana i ka Ahaolelo a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo hou ana na hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua-hapakolu o na hoa a pau i koho ia o ka Ahaolelo e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoaia ana, alaila e lilo no ia i kanawai. Maia mau hana ana a e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae me na hoole, a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo na inoa o na poe i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila. Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he umi (koe na la Sabati) mahope o ka waiho ia ana aku imua ona, alaila e lilo no ia i kanawai me he mea la he kanawai i kakauinoa ia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela aole ia e lilo i kanawai."
Pauku 2. Ma keia ke hooliliia nei ka Pauku 56, o ke Kumukanawai a Penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:
Pauku 56. O ke Alii o ka Ahaolelo he kane kupa ia no ke Aupuni i hiki aku na makahiki he iwakalua-kumamalima a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a Pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malale o eono haneli dala.
Pauku 3. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 59. O kela a me keia kane ku pa o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii Amerika, a he Europa paha ma ka ha nau ana, a ina na hiki aku kona mau ma kahiki i ka iwakalua, a ua hookomo oia kona inoa ma ka paua inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na 'Lii o ka Ahaolelo, alaila, na kupono oia ke koho i na 'Lii, a ua loaa iaia he kuleana e koho i na 'Lii o ka Ahaolelo, i kela a me keia koho ana, ina nae:"
A e hoolilo ia no hoi ka mahele o na Pauku ia a penei e heluhelu ia ia:
"Alua - He waiwai ponoi kona ma ke ia Paeaina i kupono i ka auhau ia i emi ole iho ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala iloko o ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na poe kupono i ke koho."
Pauku 4. Ma keia ke hoolilo ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 63. Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana pana ma ka Ahaolelo, ina aole i koho ia malalo a kulike hoi me na hoakaka ana o keia Kumukanawai."
Pauku 5. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:
"Pauku 62, O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na kanawai e like me ka mea i hoakaka ia no na poe nana e koho i na 'Lii, a i hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, a Enelani a Europa paha, (ina i hanau ia mahaue mai o ka makahiki 1840,) a ina ua hookomo i ko inoa ma ka papa inoa o na poe koho kona o apana e like ma ka mea i huaka ka ma ke kanawai, alaila, ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no ka Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha oia apana; aka, nae, o na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike he lahelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai."
Pauku 6. Ma keia ke pakuiia aku nei i ke Kumukanawai he Pauku hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la a kapaia Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku hou la:
"Pauku 83. Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai i manao ai na kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai loko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai ma loko o ke Aupuni oia poe limahana oiha na mahiai a me na oihana a hana paha a lakou e lawelawe ai."
Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.
CHARLES WILCOX,
Oct. 26, 3ts Kakauolelo.
HE HOOLOLI I MANAO IA.
No ka Pauku 55 o ke Kumukanawai o 1887, e like me na olelo o ka Pauku 82
o ia Kumukanawai. E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke
Aupuni Hawaii.
Pauku 1. E hoololiia a ma keia ua hoololiia no ka Pauku 55 o ke Kumukanawai o 1887, ma ke kapae ana i na hua olelo "elua haneri me kanalima" ma ka lalani ehiku, a e hookomo ana i na huaolelo "elima haneri" ma ia wahi, a e heluheluia ua Pauku la penei:
"Pauku 55, E uku ia na Lunamakaainana no ka lakou hana e like me ka mea i oleloia ma ke kanawai, no loko ae o ka waihona dala o ke Aupuni, aole no nae e hoonui ia keia uku i ke au o na makahiki elua i hooholoia ai ka olelo e hoonui i ka uku, aole hoi e kau ia kekahi kanawai e hoomahuahua ana i ka uku o ua poe la mamua o na dala elima haneri no kela a me keia au o na makahiki elua."
Ke hooia nei au na hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.
CHARLES WILCOX,
Oct. 26, 3ts Kakauolelo.
NA APANA AINA HOME LIILII MA PUNA HAWAII.
Ke hoolaha ia aku nei ma keia:
1 Aia he 20 mau apana ma Nauawale, Puna, Hawaii, e loaa no he mau apana kupono no ka noho ana kuonoono, mai keia mau apana aina home liilii mai.
2 E ike ia no ke kii o keia mau apana aina, maloko o ke keena Aina o ke aupuni, ma Honolulu a i ole ma ke keena o J. F. Elderts ma Kapoho, Puna, Hawaii.
3 Na J. E. Elderts, e kuhikuhi mai i na apana i ka mea e makemake ana o ike i ua mau apana la, a no ia hana ana e loaa iaia ka uku o $1.00 mai ka mea noi aku.
4 O ka poe makemake i mau apana aina, e nonoi mai no, ma ke kakau ana mai i ke Kuhina Kalaiaina, maluna o ka pepa i pa'i hakahaka ia, a loa no ke kope oia mau palapala me ka uku ole mai a J. F. Elderts.
5 Aole e noonoo ia ke noi a kekahi mea he aina ponoi kona.
6 O kela a me keia mea nonoi e loaa iaia na makahiki oo ma ke kanawai.
7 E ae ia no ka mea nonoi i umi makahiki e uku ai no ka aina ma ia manawa, e hookuu ia no ka aina mai na auhau aupuni a pau.
8 Iloko o hookahi makahiki, ke kauoha ia nei oe e kukulu i hale nou maluna o ka apana aina i lilo ia oe a e hoomau aku oe i ka noho ana no ke koena o na makahiki he umi.
9 Iloko o ekolu makahiki, ke kauoha ia aku nei oe e hoopuni i ua aina la me kekahi pa kupono a paa hoi.
10 He mea pono ia oe e hookaa mua mai i kela a me keia hapa makahiki, i ka uku panee maluna o ke kumukuai o ka aina ma ka 5 pakeneka o ke dala i ka makahiki hookahi: ua hiki no hoi ia oe ke hookaa i ke kumukuai holookoa, a o ka hapa paha ma kela a me keia wa, he mea ia e emi mai ai ka uku panee.
11 O ka aelike mua ana, aole hiki ke hoolilo ia aku, a aole no hoi e hiki ke hoolilo ia aku ka aina, a hiki i ka hooko piha ia ana o na kumu aelike.
12 Ke haule hope ka hooko ia ia ana o kekahi o kela mau kumu i hoike ia ae la, he mea ia e loaa ole ai ka aina.
C. N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Nov. 6, 1891. 318-4t.
KUAI O KA AINA AUPUNI ILOKO O PULEHUIKI,
KULA, MAUI.
Ma ka Poakolu Dekemaba la 2, 1891, ma ka hora 12 o ke awakea, ma ke alo iho o ke komo ana o Aliiolani Hale, ma ia wahi i makemake ia ai e kuai aku ma ke kudala akea ana i ke koena o ka Apana Aina Aupuni o Pulehuiki, Kula, Maui, a o kona ili he 13.97 eka oi a emi mai paha. Kumu hoomaka $5.00 o ka eka.
C. N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Nov. 6, 1891. 319-d3ts.
KUAI O KA AINA AUPUNI MA KE AWAAWA O LAUPAHOEHOE,
HILO , HAWAII .
Ma ka Poakolu, Dekemaba 2, 1891, ma ka hora 12 o ke awakea, ma ke alo iho o ke komo ana o Aliiolani Hale, ma ia wahi i makemake ia ai e kuai aku ma ke kudala akea ana; a e hoomaopopo ia hoi o Haawi a he wahi kupono hoi no ka noho ana ma kela awaawa o Laupahoehoe, Hilo, Hawaii, a o kona ili he 50 eka, oi a emi mai paha. Kumu hoomaka $500.
C. N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina. Nov. 6, 1891. 319-d3ts.
KA LEO O KA LAHUI.
JNO. E. BUSH.
Lunahooponopono a me Puuku.
POAKOLU, NOVEMABA 11, 1891.
HALAWAI AOAO LAHUI HAWAII LIBERALA.
E malama ia ana ka halawai mua o keia Hui Kalaiaina ma ka Hale Paikau kahiko, maluna ae o kahi o Burua ma, i ke ahiahi Poaha ae nei, hora ehiku. E hele mai na hoa a pau i kakau inoa i ke kumukanawai, a e hele pu mai no hoi na hoa kanaka Hawaii a pau i makemake e lohe i na olelo hookumu o ka hui -
J. Nawahi J. Pipikane
J. E. Bush D. W. Pua
R. W. Wilikoki M. W. P. Kanealii
HE KUHIHEWA.
Me he la ke kuhihewa nei na koa he elua kanawai o ka aina, he hookahi no lakou a he hookahi no na mea e ae. Na rula o ka oihana koa he mea okoa loa ia, a ua pili wale no ia no na koa, aole no na koa a me ka poe mawaho. Hookahi kanawai a he hookahi wale no wahi e hoona ai ka mea i hoeha ia, oia hoi ke kanawai kiwila a me karaima, a ina o na Aha Hookolokolo o ka aina iloko o ka wa maluhia o ke aupuni.
NA HANA A KA ONA RAMA.
Ma ka auina la Kapule iho nei ua ike ia aku la kekahi koa ona rama e pepehi ana i kekahi wahine opio, me ka mainoino a me ka manao e lawe i ke ola. Ua kuikui a ua peku oia i keia wahine, a no kalawa ole o kona enaena pupule rama, ua hehi iho la oia i kona wawae ma ka a-i o na wahine la a hoao iho la e hahaki i ka a-i o kona hoa hooili kaua. No ka nui o ka ona, a me ka hemahema paha o ke ao ia ana ma ka oihana koa, aole ike kona makemake, a no ka ehaeha o ka naau o kekahi wahine opio i keia hana holona a keia kanaka mamuli o ka ona, lele aku nei oia a ka ae nei i keia koa o ka Moiwahine Liliuokalani , a nana i hoeu ua kokua ia mai la oia e ka poe e noho nana maka aku ana. O ka hana keia a ka rama. I hea hoi na makai? Aole he hookahi makai i ike ia ma na alanui mai ke alanui Moiwahine a alanui Rikeke, alanui Moi a me alanui Puowaina. Ua lilo loa paha ka Ilamuku i ke alualu i ka opiuma, a ua hemahema kana oihana, no ke kiai kupono ole mahope nei, no ke aha la? E pane mai ka maka nana i hoonoho, i ike ia ke ano o na hana hoopunahele, me ka hoohemahema ia o ke ola o ka lehulehu.
NA NU HOU.
Ua oleloia e aneane ana e hiki i ke 32,000,000 ka nui o ka poe e noho make pololi la ma Rusia. He 3,000,000 rubala ka hookupu a ka Emepera, no ke kokua i ka make ai o na makaainana. A ua nonoi aku oia i na lii a me na kaukau alii e kokua pu i keia pilikia nui. Aole paha he wi a poino nui i ike ia i keia ao e like me keia, a i ka hoomaopopo iho, he haawina a he hoailona ho hoi keia o na la hope e like me ka olelo a ka Haku, a e manao ia nei e na haipule eia ke hookokoke mai nei.
He wahi ae pohihihi kaua kai hoea ae mawaena o Amerika a me Chili, aka, aole i kuhihewa na luna aupuni o Chili, e hoaano mai ai ia Amerika. He oiaio ua hewa no paha na sela o ka mokukaua o Amerika, a ulu ai ka haunaele me ka make ana o kahi o lakou, aka, na hewa no hoi na Chili i ka hana ino hoomainoino wale i na luina o na mokukaua o Amerika.
HE LFTA MAI MOLOKAI MAI.
Mr. Lunahooponopono: Aloha oe:
E oluolu ee me kou ahonui, e hookomo iho ma kahi kea kaawale o kau nupepa wiwo ole i keia poo manao e kau hoolai ae ia maluna i ike mai ai olu mau hoa a pau o moho mai nei ma na @ a ou e Hawaii.
Oiai, ke hookokoke aku nei kakou e hui a e launa pu aku me ka makahiki 1892; nolaila, ke waiho e aku nei au i ka'u olelo kahoahoa imua o oukou e o'u mau hoa makaainana a pau e noho ana mai ka la puka ae ma Kumukahi a hoohuelo loa aku ma ka mole olu o Lehua.
No ka mea, he wa keia no oukou a me kakou pu no a pau e noonoo pono ai, a e kaana pono ai hoi i ko kakou mau manao maikai a pau a hooili pono iho hoi maluna o ko kakou mau lunaikehala, a nana auanei e hoike mai i kala kanaka a i keia kanaka, i ka mea ana i ike ai he pono, a oia auanei kana e lawe ae ai a koho i wahaolelo no ka hale hanohano kau kanawai o keia Aupuni Hawaii oiaio. No keia mau mea a pau a'u e hooaiai e aku nei imua o oukou a pau e o'u hoa kanaka o ka pupuu hookahi, e hoike aku ana au ma na mea a'u i ike ai he pono, a o na mea a pau a oukou i ike ai he pono ole na oukou o kala mai ia'u no ia mea -
1 E koho i ke kanaka kupaa a hoopono.
2 E koho i ke kanaka aloha lahui oiaio.
3 E koho i ke kanaka aloha Moi.
4 E koho i ke kanaka aloha aina.
5 E koho i ke kanaka naauao i hui ia me ka maka'u i ke Akua.
O keia mau ano kanaka auanei ka'u e hooaiai e aku nei imua o ko oukou mau kii onohi maka; a e hoohui pu mai auanei oukou me ka kanaka i hoopiha ia me ka ike loea kanawai, a oia auanei ka oukou e apo lokahi mai ai ke hiki aku i ka monete mua o Feb.
Mai koho mai oukou i ke kanaka kumakaia ia oe e Hawaii, a mai ko no hoi i ke kanaka hoopilimeaai a puni oihana, a makemake hoi i na waiwai kipe ia mai, a ano hupo no hoi, ike ole i ke ano o na kanawai, a puni hoi i ka wai o ke kiaha ke panee ia mai imua o kona alo. O keia ano kanaka a kou hoa makaainana e waiho aku nei imua o kou hanohano, e hoopoino loa oukou ia manao ana pela.
E pono ia'u ke hahai aku i na kumu a'u i manao ai e hoopoina loa oukou i ke ano o ke kanaka i hoikehike ia ko lakou mau ano kulana ma na mea a pau i hooaiai ia maluna o ke kahua o keia kukulu manao ana i hoike ia maluna ae nei.
Oiai, ia oukou e o'u mau hoa o ka Aina Makuahine, e noho mai nei ma na home a oukou i hoomakaulii ai, a e noho ana me ka lealea, a e pili paa ana ke kane me ka wahine, ka makua me ke keiki, ke kupuna me ka moopuna, na hoaloha me na hoaloha.
Aka nae, ina oukou e hopu hewa mai ana i ka loli, i ka i'a maka ole, alaila, e ala mai ana kela huaolelo o ke au i hala, oia keia olelo kaulana, "Panapau kakou he aa ko ka hale," oia hoi, e pau mai ana kakou ma ka lua kupapau e kanu ola ia ai na kino o kakou ka aina hoi i moe uhane mua ole ia mamua. Ke koho oukou i ke kanaka aloha ole i keia lahui, alaila, e aai ana kela huaolelo i hoike ia maluna a hiki mai ka manawa e hooko ia ai ka huaolelo maluna e oukou.
@laha e noho mai ma ke kahua o