Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 321, 11 Nowemapa 1891 — Page 1

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

Buke II                        Honolulu, Novemaba 11, 1891           Helu 321

 

Na Manao Kuahaua no ke Kahua o na Kumuhana Kalaiaina

 

O KA

 

AOAO LAHUIHAWAII LIBERALA

 

NA KAHUA O KE AUPUNI A ME KE KUMUKANAWAI.

1.                   1.         Ua manao makou he mea pono e hookahua ia na aupuni a pau maluna o na kumu o ka noho Lanakila. Kaulike a me ka Lokahi; ua manao makou ua hanau ia na kanaka a pau he kuokoa a he like imua o ke kanawai, a ua hoohua ia mai me na kuleana paa, e ola, e @oho keakea ole ia, e paa i waiwai no lakoa, a e @i i ka oluolu a i ka hoomalu-kino ia mai na hana a ka lima ikaika hoo@iki mana a ka pono waiwai kino ole, a me ka paio kaukapakahi ana. Ua manao makou ua kukulu ia na aupuni kupo no mamuli wale no o ka ae ana o ka Lehuiehu, a ua @ ia l@kou ka hoopau i na ano o ke aupuni e ku ana, a e kukulu hou aku i na ano aupuni i oi loa aku ka pomaikai me ke kaulike; a oiai ke Kumukanawai o ka Paeaina Hawaii o keia manawa, aole loa i apono ia aku e ka Lehulehu, aka, i kukulu ia mamuli o ka hooweliweli a me na hana apuka ana a kekahi poe no ka pono o kekahi poe okoa, a nolaila, ua kokua makou i ka hoonolo hou ana i kekahi Kumukanawai hou i oi aku @ maikai, a e loaa oiaio ai he Aupuni no ka Lohulehu, ma o ka Lehulehu, a no ka Lehulehu.

 

KE KUOKOA O KA AINA.

1.                   2.         Mamuli o ko makou noonoo maikai ana no na pono kumu a me ka makemake o ka Hawaii ponoi, ua makemake makou e hoopaa ia no ke Kuokoa o ka Aina a e hoopakele i kona noho’na aupuni malalo o kekahi noho’na hooponopono aupuni akea; aka, he kupono nae e hooponopono hou ia ko kakou mau Kuikahi, ke kuikahi me Amerika Huipuia, i mea e hiki pono ai ke hookui aku me na mea e pono ai ko kakou mau pilikia, a i kumu e loaa hou aku ai na pomaikai hou e kaulike ai na panailike i ae ia aku ma ko kakou aoao.

 

NA HOOMAEMAE OHANA HOOKOLOKOLO

3. Ua kupono e waiho ia no ka hooponopono piha hou ana, ke ana o ko kakou oihana hookolokolo a me ka ano o na rula o ka hoohana ia ana o ka oihana i kumu e loaa ai kekahi hooponopono emi a eleu ana o ke kanawai, me ka kaawale mai na manao pili hoomana, a i mea e hooi ae ai i ka maoa o ka Lehulehu maluna ponoi o na Lunakanawai; e kokua no hoi makou i ka unuhi hoakea hou ana o na olelo Kumukanawai e hiipoi ana i ke keakea ole ia o na olelo ana a me ka papapa’i.

 

NA AUHAU ANA.

4. E hookumu ia hoi kekai@ kahua o ka Auhau ana i oi aku ka pono a me ka maikai e hoopau i na paewaewa e ku nei, nona mai hoi akauhau hookoikoi ia o kapoe ilihune, a e hoemi ia nei a hoopakele loa ia ai hoi ka waiwai o ka mea nui o ka waiwai mai na auhau, nolaila, e koi aku ana no makou e hooholo ia na kanawa i hiki ai ke hoolau ia na auhau kupono maluna o ka waiwai o ka poe waiwai a me na hui a Ahuhui nui hoi e like me ke kuleana o ko ke aupuni hoomalu ana, a haawi pu ana aku hoi i na hooluolu kupono i ka poe ilihune; a i kumu hoi kekahi e hoopau ia ai na hana nana e paa nei na aina nunui i mahi ole ia, e kau ia kekahi auhau e ae, mawaho o na auhau mau, e like hoi me ke ano o ka mo@ona o ka lepo. E kokua no hoi makou i kekahi hoauhau papa ana maluna o na loaa makahiki, a ma ia mea e loaa ai naa @ e lawa pono ai no ka hookele ana i ke aupuni a me ka malama ana hoi i na hana kapono o ke aupuni me ka hooauhau ole ana aku maluna o ka lahui.

 

MONOPOLE.

5. E hooikaika no makou e loaa na kanawai e hoolilo ai, he mea hiki ole i na hana hoopunahele @a na hookele ana o ke aupuni, a me na Monopole, hoohuihui a haawi ana i kekahi mau pono i kekahi poe i hooi ia hoi ma na olelo kanawai piha, moakaka a mana hoi.

 

NA KA@WA O KA LEHULEHU.

6. He mea kupono e loaa na kanawai i oi ae ka maikai no ka hoohana ana i ka oihana civila a ka lehulehu. He mea kupono na ka Lahui e koho i na luna aupuni a pau, a aole hoi e ae ia e noho kekahi mea mamua aku o hookahi oihana loaa, aka, e lawa kupono no nae hoi ka uku e like me ke ano o ka hana i hana ia. E noemi ia uka oihana kiekie a e hoopau ia hoi na oihana hana ole.

 

HOOPAKElE ANA I NA HANA KULOKO.

7. Ua kokua makou i na hoohoihoi ana i na hana mahi a me na hana e ae, a me na mea a pau o keia aina, e laa ke kope, raiki, huluhipa, paka, etc. He kupono e hoopale ia a e hoohoihoi ia ma na hooponopono auhau du@e kupono; a o kekahi hoi he mea kupono i ke aupuni ma kana mau aelike ana a me na hana e ae, e haawi i ka haawina mua no na mea o ka aina, ma mua o na mea o na aina e mai.

 

NA HOOPONOPONO ANA IHO O KELA A KEIA WAHI.

8. Ua makemake makou e kukulu ia na hana kalaiaina, i oi aku ka maikai i na Apana a pau o ka, Paeaina, mawaho aku o Oahu; he mea pono no e loaa ia lakou na haawina kupono, mamua o keia manawa, no ka hooulu ana i ko lakou mau waiwai, a no ka hoolawa ana i ko lakou mau pilikia. He mea oiaio, he kupono maoli no e hoakea ia aku ke kuleana hooponopon pili apana, e hiki ai hoi ma ia mea, ke loaa i kekahi mau wahi i olelo ia, ke kuleana e koho ai i ko lakou mau lunahooponopono oihana, a ke hoauhau iho ma ke lakou palena iho i na auhau no ke hooponopono ana i na hana hou i pili i ka pono o ka lehulehu.

 

KA HOOMALU ANA I KA PONO O NA LUNA HANA.

9. E kokua no makou i na mea a pau e hana ia ana no ka hoomaikai ana ae i ka noho ana o na @mahana o ka aina, a no ia mea, me ka hoopoino ole ana i na kuleana i ili mai, e hooikaika no makou e hana ia na kanawai e hoopau aku ai i ka hoopae hou ana mai a hoohana ia ana o na limahana aelike o kela a me keia ano, e pae nei malalo o na kumu e hiki ai ke lawe ia mai a paio me na hoopoino a me na hoohaahaa ana i na limahana Hawaii a haole hoi. E nonoi aku ana no hoi makou, ma o ke kuleana e hoopakele oi aku @ i ka poe ilihune, e hoomama hou ia ae na mea e pili ana i ka waiwa o ka poe ilihune, mai na kuai ana @ o ke koi a ke kanawai, a mai @ ana hoi mamuli o ma hooponopono @anekarupe ana.

 

NA MAHINAAI @ A ME NA APANA AINA HO@E.

10. Ua kaomi hoi kekahi mahele muku o ka poe waiwai o ko kakou heluna kanaka, ma keia mua iho nei, i ka ulu ana o kekahi mahele makaainana kuokoa; ua apu ia aku hoi na aina aupuni a eia ke paa ia nei maloko o ka lima o kekahi poe uuku, a i ole, ua mahelehele ia e like me ka makemake o na punahele, a ua kipaku ia hoi na kanaka mahiaina liilii a me ke kanu ko e ka poe hui a e ka poe hoohuihui dala; aka, oiai o na mahi liilii ka mea nana e hoopuipui aka i ka pono nui o ka aina, he kupono no e hoohoioi hou ia aku hoi me kekahi kanawai Aina Home i oi loa aku ka noho a ona ia na apana aina liilii e na kauaka o ko kakou lehulehu e noho nei ano, @a o ka oi loa hoi i loaa aku i na Hawaii ponoi i hoonele ia i ka aina a me ka home e noho ai. No ia kumu, he kuponoe hoolilo ia na aina aupuni a me na Aina Lei Alii i mea mahelehele aina home no ka poe e makemake ana e noho maoli a hook@ maiuna o ka aina, (e like me ka hi ki me ke kue ole i na pono mua a kekahi poe) me ka hookuu ia e na auhau no kekahi mau makahiki kupono. A he hana kupono hou aku no hoi no ke aupuni e hoomaka koke aku hoi e hana, a hooponopono hou i na kumu e hiki ai ke lawe ia ka waiwai me ka oluolu ma ua makeke @ ma ka apana, ma ka paeaina a me na alanui moana pili aupuni hoi.

 

NA PONO K@O

11. Ua manao makou o ka hoopono a me ke ano hoopololei o ke kanaka, oia iho la ke ana o ke kuleana e koho ai ke kanaka i ke alii a me ka lunamakaainana, aole hoi o ka waiwai ana, i hoopaa ia he ana me ka lima nui; a aole hoi e hooi ia aku ke kuleana o ka @alota koho o ke kanake waiwai mamua o ko ka mea ilihune. O na hoaui pono ole ana i hana ia iloko o ka kakou Kumukanawai ano, he kue loa ia i na kumu mua loa o ka pono a me ke kauliki, a no ia mea, he kupono e hoopau loa ia. No keia hopena e kokua no makou i na hookaulike ana i na hoano e mamuli o ka waiwai e ku nei i keia wa, mawaena o na mahele o ka Lehulehu kanaka, e hoano e ana i ko kakou kanawai e pili ana i ka pono no ke koho ana @ @ii, a ma ia mea hoi e hoihoi aku ai i na Hawaii ponoi, i na pono i pili ia lakou iloko o ko lakou aina ponoi, ka mea hoi i lawe kupopono ole ia ae mai ia lakou ae.

 

NA HANA KULOKO

12. E kokua ana no makou @ hoolilo ana i na @ala mahuahua kupono e loaa ai kekahi mau hana hou i ike ia ke kupono ma Oahu, a ma na mokupuni e aku; na kula, na alanui-hao, na awa a me na uwa po pae, na ipukukai o ka lehulehu a me na hooponopono ana hoi i na ano hana o ka oihana wai, aole wale no Honolulu aka, no ae wahi a puni na mokupuni.

 

NA KALAI AKEA ANA

O keia ae la na kumu a makou i manao ai, oia ke kahua maa mau, kahi hoi e pele ole ai ka lokahi o na hoaloha o ke aupuni lahui a holomua (le@erala), ina no aole i hoomaopopo ia a moakaka loa; aka, ma ka hoomaopopo ana a loaa kekahi aupuni oiaio “no ka Lehulehu me ka Lehulehu,” i ko makou manao he kupono keia mau kumuhana a me na uinau kalaiaina iloko o lakou, e kuka akea, ia me aka piha o na kalai ana, mamua o ka loaa ana o ka mana i na kanaka o helo @alota ana no ka Lehulehu, i hiki ai ia lakou keake pono me ka hoohewahewa ole i na manao o ka Lehulehu. O na mea a makou i manao ai, he kupono e wehewehe ia, oia keia:

(a) Ku Ninau Paahana, e hiki ai ke hoolauna pu ia iho na hookele kalai holomua ana, me ka hoopoino ole ana aku i ko kakou mau mea hooulu ano nui, me ka makaala pono ia o ka pono ia o na Hawaii a me na paahana e ae.

(b) Ke koho ia ana ma ke akea e ka lehulehu, o ka mahele o na luna aupuni i oi mamua o keia e koho ia nei i keia wa.

(c) Ka hooponopono a melama ia ana o na Ma’i Lepera me ke ola o ka Lehulehu.

(d) Ka hoopau loa ia ana o na kuleana koho, ka mea kue i ka pono o ka mea ilihune no ka mea wai wai hoi

(e) Na hooponopono akea ana i na kanawai e pili ana i ka Lapule i loaa ai i ka poe hana na hooluolu a me na hoomaha maikai ia poe.

A o ka hope loa, ua manao makou mahope o ka hooholo a apono ia ana o keia mau ninau e ka manao o ka lehulehu, aole hoi e loaa aku ke kokua o ka Aoao Lehui Liberala, ke ole oia e hoopaa pololei iaia iho e apono a e kokua i na kumuhana o ka Aoao Lahui Liberaia.

Honolulu, Sepatemaba 30, 1891

 

OLELO HOOLALA

Ua makaukau ka mea nona Oinoa malalo iho, e hana i na P@ HAKU PUNA ELEELE a me ka pohaku e ae no an pa kupapau, a me na kahua kukulu kia-hoomanao. O ka poe makemake e waiho mai ka lakou mau kauoha me @oane Akina.

J. ROWLER

Sept. 22, ’90. d@ly

 

OLELO HOOLAHA.

E ike au nei na kanana a pau, @ ma ka Pa Aupuni o Makiki nei, kek@ mau lio hele hewa. Lio k ulaula, 2 wa@ m@a i paa i ka hao, kiko keokeo ma ka a@i pela ma ke kua, @ pe hema, kiko keokeo ma ka @, hao kuni auo e, kohu kiaha @ Lio k melemele, 3 wawae keokeo, eleele keokeo ka hulu o ka wawae @ kiko keokeo malama o na kue maka a elua, hao kuni X hope hema. Lio k ula ula, keokeo @ ka wawae hope akau, keokeo @ ka ka @, kiko keokeo @ pela no na anao a eiua, 4 wawae i paa i ka hao, hao kumi ano e hope akua @pala ka hae @ mau kuni. O ka mea a mau @ paha no lakou@ mau @,  e pono ia la @ o @ auanei na la he 12 e kuai @ aku no wau ke hiki aku i ka la 7 o Novemaba 1891.

D KAO@

Oct 27. 303@

Luna pa @

@

 

Hoolaha Hoakapu

Ke hoike ia aku @ ka lohe @ ano kanaka a pau loa. Ua hookapu loa @ i ko mana mau Apana @ i kap@ o Ka@eo, Kahaleala @ no lakou na @ la ma ka Pae, Kail@, K@laupoko, Oa@, i hoolimalima ia e ma@a nui ia Ke@ (w) mai. @ ke pa@ loa @ aku nei na @ ano, @ man Apana Aina @, a o ka @ a mau mea paha e kue @eia, e @ ia  no e maua, a i ole ia, @ paha, a e @ ia e like me ke @ a ke kanawai. O @ kemake ana e komo @ pono lakou e hele @ e hui pa @ C.I.Hiram, a i ole ia, me DAVID DAYTON, a i ole ia KUKA.

Owan no me ka haahaa,

MRS. C.I.HIRAM

Honolulu, Oahu, Oct. 8, 1890

3ms@d

 

Kauka Yong Kam

Pung

(APANA)

 

Helu 53, Alanni Mannakea

Ke Kauka Loea o ka

Aina Pua!

 

Ua hiki ke hoola ia kela a me keia ano

ma’i, mai ko na kane, wahine @

na keiki liilii. O na ma’i ha-no

ua hiki loa ia ke hoola ia me

ka maalahi. A o na ma’i

e pili ana i ka maka

pau pu ia i ke

ola. Ke ho-

ike ia aku nei,

eia ke ola la nei, me

ka oluolu pu o kahi au-

hau. Ka poe pilikia hanau

keiki a hele nui paha o ke koko,

a paa a lohi paha ka hanau ana, paa

paha o ke waiu, e hele nui mai o o’u ne.

E KIPA mai e ka poe i hooluu

luu ia me na naawina pilihua’a ka ma’i

a na’u oukou e hooluolu aku.

KAUKA YONG KAM PUNG

Honolulu Sept. 2, 1891           272-d3m@

 

I KA LEHULEHU HAWII

Ke hooiaio aku nei ka mea nona ka inoa malalo, ua hoolaia ka’u wahine mai ka pilikai hoomailo a ka ma’i kokopaa, ka’u keiki elua makahiki hoi mai ka aneane loa ana e make i ka ma’i emi pu wale no o ke kino, oia hoi ka pilikia ai maloko o ke kino. Mai ke ola a@a o ka ma’i a hiki i keia la, aole i @ hou mai na pilihua o ia ano. Ke kono nei au i na makamaka Hawaii o’u e hele ae ia Kauka Apana (Yong Kum Pung) a e loaa no ka maha. Mai kanalua @ na ano elua - @ ka oluolu a na pilikia ma’i a me ka haahaa o na auhau ana.

Me ka @,

F.M. AEA@