Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 316, 4 Nowemapa 1891 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

 

MA KE KAUOHA

 

 

HOOLOLI I MANAO IA O KE KMUKANAWAI.

 

He Kanawai e hoololi aii na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai, @ kapaia Pauku 84.

 

E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii.

 

Pauku 1.  Ma kela ke hooliloia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai a penei e @elulieluia ai ua Pauku la:

 

Pauku 48.  O na Bila Kanawai a pan i hooholoia @ka Ahaolelo mamua oka lilo @na i kanawai e waihoia imua o ka Moi @na e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanwai; aka, ina aole oia i kakau in@a, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko @akou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo hou ana ua hoapenoia na Bila Kanawai nei e ka elua-hapakolu o ua hoa a pau i koho ia o ka Ahaolelo e hoihoi hou ia aku i ka Mei no ke kakauinoaia ana, alaila e lilo no ia i kanawai.  Maia mau hana ana a e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae me na hoole, a e kakau ia ma ka buke mo olelo o ka Ahaolelo na inoa i ka Bila.  Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he umi (koe na la Sabati) mahope o ka waiho ia ana aku imua ona, alaila e lilo no ia i kanawai me he mea la he kanawai i kakauinoa ia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoi hoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela aole ia e li lo i kanawai.”

 

Pauku 2.  Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 56. o ke Kumukanawai a Penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:

 

Pauku 56.  O ke Alii o ka Ahaolelo he kane kupa ia no ke Aupuni i hiki aku na makahiki he iwakalua-kumamali ma a i noho ma ke Aupuni no na makahi ki ekolu a he waiwai kona iloko o keia Aupuni ikupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hi hia a Pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malale o cono haneli lala.”

 

Pauku 3.  Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

 

“Pauku 59.  O kela a me keia kane ku @a o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii Amerika, a he Europa paha ma ka ha nau ana, a ina ua hiki aku knona mau ma kahiki; ka iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na ‘Lii o ka Ahaolelo, alaila, na kupono oia ke koho i na’ Lii,, a ua loaa iaia he kulea na e koho i na ‘Lii o ka Ahaolelo, i kela a me keia koho ana, ina nae;”

 

A e hoolilo ia no hoi ka mahele o na Pauku la a penei e heluhelu ia ia;

 

“Alua – He waiwai ponoi kona ina ke ia Paeaina i kupono i ka auhau ia i emi ole iho ka waiwai io malalo o hookahi @ausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, ua loaa inaoli iaia keka hi loaa makahiki i emi ole malalo o @ono haaneri dala iloko o ka inakahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na poe kupono i ke koho.”

 

Pauku 4.  Ma keia ke hoolilo ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauki 1a:

 

“Pauku 63.  Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana pana ma ka Aha olelo,, ina aole i koho ia malalo a Kumukanawai.”

 

Pauku 5.  Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e h3luh3lu ia ai ua Pauku la:

 

“Pauku 62.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaiua. ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanan ana ina ua hoohiki oia e kokua m@a@uli o ke Kumukanawai a me na kanawai e like me ka mea i hoakaka ia no na poe nana e koho i na ‘Lii, u i hoo kaa i kona mae auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakaiua, a i noho ma keia Aupuni ne ka makahiki hooka hi ma@@a ponoi iho o ko koho ala, a i ike i ka heluhelu a me ke kul@@ulima ma ka olelo Hawaii, a Euelani a Europa paha. (ina i @@ ia ma@@ mai o ka makahiki 1840.) a ina @a hookomo i ko i@oa ma ka papa i@oa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoaka ka ma ke kanawai. alaila. ua @@ iaia ke kuleana e hookomo i hookahi ba@o a no ka Lunamakaainana a mau Lunama kaainana paha oia apana; aka nae o na olelo no ka makahiki hookahi mamoa ponoi iho o ke kolio ana a me ka ike he luhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii Euelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukana wai,, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malolo o keia Kumukanawai,, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho ba lota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai.”

 

Pauku 6.  Ma keia ke pakuiia aku nei i ke Kumukanawai he Pauku hou ma ke ano ho hoololi i ua Kumukanawai la o kapaia Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku hou la:

 

“Pauku 83.  Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai i manao ai ua kupono no ka hoo ponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai loko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia kanawai e hoohaiki a kaupelena i ka manawa e noho ai ma loko o ke Aupuni oia poe limahana oiha na mahiai a me na oiha na a hana paha a lakou e lawelawe ai.”

 

Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.

 

CHARLES WILCOX,

Octo. 26, 3ts                                  Kakauolelo.

 

 

HE HOOLOLI I MANAO IA.

 

No ka Pauku 55 o ke Kumukanawai o 1887, e like me na olelo o ka Pauku 82 o ia Kumukanawai.

 

E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii.

 

Pauku 1.  E hoololiia a ma keia ua hoololiia no ka Pauku 55 o ke Kumukanawai o 1887, ma ke kapae ana i na hua olelo “elua haneri me kanalima” ma ka lalani ehiku, a e hookomo ana i na huaolelo “elima haneri” ma ia wahi, a e heluheluia na Pauku la penei:

 

“Pauku 55.  E uku ia na Lunamaka ainana no ka lakou hana e like me ka mea i oleloia ma ke kanawai, no loko ae o ka waihona dala o ke Aupuni aole no nae e hoonui ia keia uku i ke au o na makahiki elua i hooholoia ai ka olelo e hoonui i ka uku, aole hoi e kau ia kekahi kanawai e hoomahuahua ana i ka uku o ua poe la mamua o na dala elima haneri no kela a me keia au o na makahiki elua.”

 

Ke hooia nei au na hooholoia ka Bila manua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.

 

CHARLES WILCOX,

 

Oct. 26, 3ts                                     Kakauolelo.

 

 

NA APANA AINA HOME LIILII MA HAMAKUA.

 

Ke hoolaha ia aku nei ma keia:

 

1.Aia he 48 mau apana ma Ahualoa, a me 14 mau apana ma Kainehe, Hamak ua Haawaii, i hookaawaleia no ke kuai ana aku i ka poe e makemake ana e loaa ona apana home e noho ai.

 

2.  E ike ia no na kii o keia mau apana aina maloko o ke Keena Aina o ke Keena Kalaiaina una Honolulu, a i ole, ma ke keena o C. Williams ma Honokaa.  Hamakua Hawaii.

 

3.  Na C. Williams e kuhikuhi mai i na apana i ka mea e makemake ana e ike i ua mau apana la, a no ia hana ana e loaa i@@ ka uku o $1.00 mai ka mea noi aku.

 

4.  O ka poe makemake i mau apa na aina, e nonoi mai no ma ke kakau ana mai i ke Kuhina Kalaiaina, maluna o ka pepa i pa’i hakahaka ia, a e loaa no ke kope o ia ano palapala me ka uku ole mai a C. Williams aku.

 

5.  Aole e noonoo ia ke noi a ka poe i loaa mua ko lakou aina.

 

6.  O kela a me keia mea noi, @ loaa iaia na makahiki i oo nia ke Kanawai.

 

7.  E ae ia no ka mea noi i umi makahiki e uku ai no ka aina, ma ia manawa, e hookuu ia no ka ai@a aole e uku i na auhau aupuni.

 

8.  Iloko o hookahi makahiki, ke kauoha ia nei e@ e kukulu i halo nou maluna o ka apana aina i lilo nou, a e hoomau aku oe i ka noho ana no ke koena aku i koo o na ma kahiki he umi.

 

9.  Iloko o ekulu makahiki, ke kauoha ia aku nei oe e hoopuni i ua ai na la me kekahi pa kupono a paa hoi.

 

10. He meapono iaia e hookaa mua mai i kela a me keia hapa ma kahiki i ka uku panee maluna o ke koena kumukuai o ka aina ma ka 5 pa-keneta o ke dala i ka makahi ki hookahi.  Ua hiki no i ka mea kuai aina ke hookaa ike kumukuai holookoa a o ka hapa paha, ma kela a me keia wa, a he mea ia e emi mai ai ka uku panee.

 

11. O ka aelike mua ana, aole hi k@ ke hoolilo ia aku, a aole no hoi e hiki ke hoolilo ia aku ka aina a hi ki i ka hooko piha ia ana o na kumu aelike a pau.

 

12. Ke haule hope ka hooko ia ana o kekahi o kela ma@ kumu i hoike ia ae la, he mea @@ole ai o ka aina.

 

C. N. SPENCER,

Kuhi@a Kalaiaina.

Keena Kalaiaina.  Oct 20, 1891.  310-4t.

 

 

NA APANA AINA PA-HALE KUAI MA KA AOAO MAUKA O ALANUI WAILA, A MAWAEO ALANUI MAKIKI A ME KA LAINA O ALANUI KEWALO, MAKIKI, HONOLULU OAHU.

 

HE 33 ka nui o na pa i hoolala ia, ma ka aoao mauka o Waila, a mawaena o ke alanui Makiki a me ka laina o ke alanui Kewalo, Makiki, mawaena ka nui o .75 a .79 o ka eka, a ua makaukau ano no ke kuia.

 

E lawe ia no na palapala nonoi no keia mau apana aina pahale, ma ke Keena Kalaiaina, ma na kumukuai e hookumu aku ai ke koho ana e loaa ana ma ke ke Keena Aina, e loli ana mai ka $250 a ka $500 no ka pa, hookahi, e like me ka nui a me kahi e waiho la.

 

E hoike mai hei ka mea noi, he makemake kuai kona me ka manao e kukulu a hoohana hou ana ma ka aina.

 

He kuike kuai ana, a i ole, he uku hapaha @ like me ka makemake o ka mea kuai, a o ke koena, e uku ia ma ka puunaue like ana iloko o hookani, elua a me ekolu man makahiki, me ka ukupanee he 7 keneta o ka makahiki, e uku pa hapa makahiki ia.

 

E hoopuni hoi ka mea kuai i ka aina me ka pa kupono a maikai ilo ko o hookahi makahiki mai ka lilo ana @aia, a e hoomoe i ka wai mai na paipu wai aupuni mai.

 

E hoopuka ia aku no na Palapala Sila no ka aina ma ke kaa pau ana mai o ke dala.  E ike ia no ko kii o keia mau aina ma ke Keena Aina @ mo na hoakaka ana a pau.

 

Aneane e hoomoe ia aku na alanui, a e hoomoe ia na paipu wai o ke alanui e pili ana a keia mau pa aina ma keia manawa mamua koke iho.

 

C. N. SPENCER,

Kuhiua Kalaiaina.

Keena Kalaiaina, Oct. 4, 299 – 10tsd

 

 

HOOLAILA NO KA PA AUPUNI MA HAMANAMANA, KALAOA, N. KONA HAWAII.

 

I kulike ai me ka pauku 1. mokuna XXXV o na kanawai o 1888, i keia la, ua hooloii @u i kahi e ku ai ka pa aupuni o Hamanamana, kalaoa; Kona Akau, Hawaii, aia ma kekahi aina pa aupuni e waiho nei ma ka aoao makai o ke alanui aupu ni a e pili ana i ka ha@e o C.K. Kapa ma Kohanaiki, Kona Akau, Hawaii.

 

C. N. SPENCER,

Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina, Okatoba 27, 1891.   313-d3ts.

 

 

I keia la i hookohu ia aku ai o SAMUEL E. KAIUE ESQ., i Notari no ka lehulehu, no ka apana hookolokolo elua o ke Aupuni.

 

C. N. SPENCER,

Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaiua, Okatoba 26, 1891.   313 – d3ts.

 

 

KA LEO O KA LAHUI.

 

JNO. E. BUSH.

 

Lunahooponopono a me Puuka.

 

 

PAOKOLU, NOVEMABA 4, 1891.

 

 

KA NINAU ANONUI.

 

O ka minau nui e pahola a e kamailio ia nei e na nupepa haole, oai no ka pilikia no ka nele i na limahana.  O ke kumu o keia eia ka manao o na haole a pau ke hilinai nei maluna o ka pono e loaa mai ana is kakou mai na mahiko mai.  He wahi i’o no ko keia olelo, aka, aole nae kakou e manao kuhihewa oia wale ka hua o ka honua a me ka hana hookahi a ke kanaka e ola ai ka lahui.  Mamua aku o ke kanu ko, he okoa ka mea i ola ai o ka lahuikanaka; a pela no. ina aole e puka pono ka mahiko no ke emi mai o ke kumakuai, e like me ka na mahiko e kanikau nei, aole e pilikia ana kakou.  I ko makou manao, e oi loa aku ana ko kakou @omaikai like ma ka hoihoi ia ana mai o keia hana nui o ka aina a luna pono iho o kona kulana io nona iho, me ka nele ana i na manawalea mai a Amerika mai, ma na Kuikahi Panailike, a me ka hoo nele ia ana hoi mai na manawalea mai ke aupuni Hawaii aku, ma ka hoolilo ia o na pono e ae o na mea a pau i mea ole.

 

He nui ae no na ninau i oi ae ko kelakela no ka pono o na mea a @@ i ko keia, ka nele limabana o na mahiko.  He mea hope keia ke hookuku ia me ia mau mea, a he pomaikai kuonoono no hoi ko ka poe mahi ma ka hooko ia ana o ia mau kumahana, oia keia:  1 – Ka hoonaanao ia o ka lahui me ka ike hoopono a me ka noho’na haipule.  2 – Ke ola kino.  3 – Ka hoonaauao ana ma ka ike palapala a me ka ike hana.

 

O keia mau ano, he oi aku i na kalaiaina a pou.  O keia maoli no ka mole, ke kumu oiaio, ke ola a ke kanaka ana na a@o a pau, ko keia noho ana a me ko kela noho ana.  O ka mea e pono ai kekahi, oia no ka mea e pono ai ko ka  lua.  o like me ka olelo maauao e imi moa oukoa i ke @upuni o ke aupuni o keia ola kino ana.

 

@@a kako@ e @mi i ka hoopno, ke puaua ae nei makou, aole keia @ilikia limahana e ikea @oko o keia aina.  Eia ka @ina ke pi@a mau nei i na kamaka @@ o ka aina aole ke hilika nei ko kakou nohe ana maluna o ke alakai a na haole i hoopouli ia ko lakou ike k@naka, ka ike hoi i olelo ia he hupo, a he hupo io no e hoike ia nei ma na ha na o keia ao.  He kanakolu aenei a oi na makahiki o ka uwe ana o na oihana i ka nele i na limahana, a ke mau nei keia leo a hiki i keia la; heaha la ke kumu?

 

Ko ka hupo o ke kanaka mamu@ o kona mau hookele ana ua haale le oia i ke kumu o ka ike a me ka naauao.  Ke kalai nei ka poe e ake nei i limahana e like me ka hanau h@u e imi ana i pono no keia wa me ka hoolala ole i kahi e piha ai ka hemahema mahope aku.  Ua alai ia keia mau kalaiaina e na manao anunu pilikino, e ake ana no lakou wale iho no.  Malalo o keia kumu, ua hoonukapuka ia ka pono o ka lahui holookoa ma o ka na kuhina, no ka hoopae ana mai i na limahana no ka pono o keia poe e uwe mau nei i na limahana, limahana emi, limahana Asia, limahana kane, me ka noonoo ole i ka hoopae ana mai i ka poe maikai e lilo ai i lahui kupono a e awili a e ulu ae hoi no keia manawa a me keia mua aku.  Ina o keia mau makahiki he kanakolu i hoolilo ia ma keia hana he hoopae Limahana, i hooko ia e na Kuhina e like me ka makemake o ka Moi Kalakaua a me na kanaka Hawaii naauao i hiipoi ia e ia he mau hoa kaaiaina pu me ia, oia hoi ka hoolaupa’i ma ka awiliwili ana i na kanaka i hoopae ia mai no ka pono mahi-aina, ina eia ke ulu nei na pulapula i oo i keia la e hiki ai ke hoolawa ia keia poe e kanikani ana ole nei i pono no lakou, a no lakou wale no.

 

Eia keia poe mai ka ilihune o ka pae olulo ana mai i Hawaii nei ke pii ae nei, a aia iluna o kaupeku o Hanalei, e ha-lo ana me he Kaupu la e ale i ke koena i koe o ka aina a me ka pono e ae i koe, - oia hoi e moe ka pono o na mea a pau imua o ko ka poe mahiko wale no.  A e lilo ka mana aupuni i mea paa ni na lakou mai ke poo a hiki i ka hi’u.  Ua akaka, ua lilo ke poo he mea paani mamuli o ka hoopouli ia e hele pu ma ke alanui imi loaa pilikino e like me ko na mahiko, ma ka hehiku ana i ka pene o na makaainana.  Aka, he okoa ka ke kanaka mau hoolala ana, a he okoa ka ke kanaka mau hooala ana, a he okoa ka ka Mea nana i hana ke kanaka.

 

He oiaio, he ninau nui keia ano i ua poe haakei nei, no ka loaa ana mai la i ka newa hoopono a ke ka laiai@a hopoole o Amerika Huipuia Makinele.  Ua ike ia ka no’a a na mahiko i hoomomoa ai malalo o keia lahui, oia hoi, e haawi mai i na pono kuikahi i mea e hoowaiwai ai i na kanaka Hawaii; aka, i ka ike ia ana mai nei o ka oiaio, ua ho ilihune ia ka lahui maoli, ua hiu ae oia, a ua oki e kaanini ana ua mahi k@ hookahuli aupuni nei a pakaha wale i ka pono o na kanaka Hawaii.

 

Ua pau hoi ka Amerikama keia mea.  Ka Hawaii koe a oia hoi, e o-u kakou i keia mau hana kanakahi o hoopoino ana i ko ka @@ noho ana, a e kalai aku ma @@ hop@ maluna o ka pono kaulike no @@ mea a pau.