Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 315, 3 Nowemapa 1891 — Page 1

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

Honolulu November 3, 1891

 

 

Na Manao Kuahaua no ke Kahua o na Kumuhana Kalaiaina

 

o Ka

 

AOAO LAHUIHAWAII LIBERALA

 

 Na Kahua o ke aupuni a me ke Kumukanawai. 1. Ua manao makou he mea pono e hookahua ia na aupuni a pau maluna a na kumu o ka noho Lanakila. Kaulike a me ka Lokahi ua manao makou ua Hanau ia na kanaka a pau he kuokoa a he like imua o ke kanawai, a ua hoohua ia mai me na kuleana pae, e ola, e aoho keakea ole ia, e paa i waiwai no lakou, a e imi i ka oluolu a i ka hoomalu-kino ia mai na hana a ka lima ikaika hoohaiki mana, a ka pono waiwai kino ole, a me ka paio kaukapakahi ana. Ua manao makou ua kukulu ia na aupuni kupo no mamuli wale no o ka ae ana o ka lehulehu, a ua hiki no ia lakou ke hoopau i na ano o ke aupuni e ku ana, a e kukulu hou aku i na ano aupuni i oi loa aku ka pomai kai me ke kaulike; a aiai ke Kumukanawai o ka Paeaina Hawaii o keia manawa, aole loa i apono ia aku e ka Lehulehu, aka, i kukulu ia mamuli o ka hooweliweli a me na hana apuka ana a kekahi poe no ka pono o kekahi poe okoa a nolaila, ua kokua makou i ka hoonolo hou ana i keahi Kumukanawai hou i oi aku ka maikai, a e loaa oiaio ai he Aupuni no ka Lehulehu, ma o ka Lehulehu, a no ka Lehulehu.

 

KE KUOKOA KA AINA.

 

  2. Mamuli o ko makou noonoo maikai ana no na pono kumu a mo ka makemake o ka Hawaii ponoi, ua makemake makou e hoopaa@a no ke Kuakoa o ka Aina a e hoopakele i kona noho'na aupuni malalo o kekahi noho'ne hooponopono aupuni akea, aka, he kupono nae e hooponopono hou ia ko kakou mau Kuikahi, ke kuikahi me Amerika Huipuia, i mea e hiki pono ai ke hookui aku me na mea e pono e loaa hou aku ai na pomaikai hou e kaulike ai na panailike i ae ia aku ma ko kakou aoao.

 

NA HOOMAEMAE OIKANA HOOKOLOKOLO.

 

  3. Ua kupono e waiho ia no ka hooponopono piha hou ana, ke aua o ko kakou oihana hookolokolo a me ke ano o na rula o ka hoohana ia ana o ka oihana i kumu e loaa ai kekahi hooponopono emi a eleu ana o ke kanewai, me ke kaawale mai na maunao pili hoomana, a i mea e hooi ae ai i ka mana o ka Lehulehu maluna ponai a na Lunakanawai; e kokua no hoi makou i ka unuhi h@akea nou ana o na olelo Kumukanawai e hiipoi ana i ke keakea ole ia o na olelo ana, a me ka papapa'i.

 

NA AUHAU ANA.

 

  4. H@hookumn ia hoi kekaki kahua o ka Auhau ana i oi aku ka pono a me ka maikai, o hoopau i na paewaewa e ku nei, nona mai h@i@akanhau hoohoikoi ia o kapoe ilihune, a e hoemi ia nei a hoopakele loa ia ai hoi ka waiwai o ka mea nui o ka waiwai mai mai na auhau, nolaila, e koi aku ana no makou e hoololo ia na kanawa i hiki ai ke hookau ia na auhau kupono maluna o ka waiwai o ka poe waiwai a me na hui a Ahahui nui hoi' e like me ke kuleana o ko ke aupuni hoomalu ana, a haawi pu ana aku hoi i na hooluolu kupono i ka poe ilihune; a i kumu hoi kekahi e hoopau ia ai na haua nana e paa nei na aina nunui i mahi ole ia, e kau ia kekahi aunau e ae, mawaho o na o ka momona o ka lepo. E kokua no hoi makou i kekahi hoauhau papa ana maluna o na loaa ai na dala e lawa pono ai no ka hookele ana i ke aupuni a me ka malama ana hoi i na hana kupono o ke aupuni me ka hooauhau ole ana aku maluna o ka lahui.

 

MONOPOL.

 

  5. E hooikaika no makou e loaa na kanawai e hoolilo ai, he mea hiki ole i na hana hoopunahele ma na hookele ana o ke aupuni, a me na Monopole, hoohuihui a haawi ana i kekahi mau pono i kekahi poe i hooi ia hoi ma na olelo kanawai piha, moakaka a mana hoi.

 

NA KAUWA O KA LEHULEHU.

 

  6. He mea kupono e loaa na kanawai i oi ae ka maikai no ka hoohana ana i ka oihana civila a ka lehulehu. He mea kupono no ka Lahui e kohoina luna aupuni a pau a aole hoi e ae ia e noho kekahi mea mamua aku o hookahi oihana loaa, aka, e lawa kupono no nae hoi ka uku e like  me ke ano o ka hana i hana ia. E noemi ia na uku oihana kiekie a e hoopau ia hoi na oih@ @ hana ole.

 

HOOPAKELE ANA I NA HANA KULOKO.

 

  7. Ua kokua makou i na hoohoihoi ana i na hana mahi a me na hana e ae, a me na mea a pau o keia aina, e laa ke kope, raiki, huluhipa, paka, ect. He kupono e hoopale ia a e hoohoihoi ia ma na heoponopono auhau dute kupono; a o kekahi hoi he mea kupono i ke aupuni ma kana mau aelike ana a me na haua e ae, e haawi ka haawina mua no na mea o ka aina, ma mua o na mea o na aina e mai.

 

NA HOOPONOPONO ANA IHO O KELA A KEIA WAHI.

 

  8. Ua makemake makeu e kekulu ia na hana kalaiaina, i io aka ka maikai i na Apana a paa o ka Paeaina, mawaho aku o Oahu; he mea pono no e loaa ia lakou na haawina kupono, mamua o keia manawa, no ka hoouia ana i ko lakou mau waiwai, a no ka hoolawn ana i ko lakou mau pilikia. He mea oiaio, he kupono maoli no e hoakea ia apana, e hiki ai hoi ma ia mea, ke loaa i kekahi mau wahi i olelo ia, ke kuleana e koho ai i ko lakou mau lunahooponopono oihaua, a ke hoauhau iho ma ko lek@@ palena iho i na auhau no ka hooponopono ana i na hana hou i pili i ka ponoo ka lehulohu.

 

KA HOOMALU ANA I KA PONO A NA LUNA HANA.

 

  9. E kokua no makou i na mea a pau e hana ia no ka hoomaikai ana ae i ka noho ana a na limahana o ka aina, a no ia mea, me ka hoopoino ole ana i na kuleana i ili mai, e hooikaika no makou e hana ia na kanawai e hoopau aku ai i ka hoopae hou ana mai a hoohana ia ana o na limahana aehke o kela a me keia ano, e pae nei malalo o na kumu e hiki ai ke lawe ia mai a paio me na hoopoino a me na hoohaahaa ana i na limahana Hawaii a haole hoi. E nonoi aku ana no hoi makou, ma o ke kuleana e hoopakele ei aku ai i ka poe ilihune w hoomama hou ia ae na mea e pili ana i ka waiwai o ka poe ilihune, mai na kuai ana mamuli o ke koi a ke kanawai, a mai na hoopaa ana hoi mamuli o na hooponopono hanekaiupe ana.

 

NA MAHINAAI @@LII A @@ NA APANA AINA HOME.

 

  10. Ua 'kaomi h@i kekahi mahele uuku o ka poe waiwai o ko kakou heluna kanaka, ma keia mua iho nei, i ka ulu ana o@kekahi mahele makaainana kuokoa@ ua apu ia aku hoi na ama aupupi@a eia ka paa ia nei maloko o ka lima o kekahi poe uuku, a i ole, ua @ahelehele ia e like me ka makemake o na punahele, a ua kipaku ia hoi ma kanaka mahiaina liilii a me ke kanu k@ e ka poe hui a e ka poe hoohuihui dala; aka, oiai o na mahi liilii ka mea nana e hoopuipui aku i ka po no nui o ka ama, he kupono no e hoohoihoi hou ia aku hoi i mea hiki ke noho a ona ia na apana aina liilii e na kahaka o ko kakou lehulehu e noho nei ano, a ka oi loa hoi i loaa aku i na Hawaii ponoi i hoonele ia i ka aina a me ka home e noho ai. No ia kumu, he kupono e hoolilo ia na aina aupuni a me na Aina Lei Alii I mea maheleaele aina home no ka poe e makemake ana e noho maoli a hookunoono maluna o ka aina, (e like me ka hi kimeke kue ole i na pono mua a auhau no kekahi mau makahiki kupono. A he hana kupono hou aku no hoi no ke aupuni e hoomaka koke aku hoi e hana, a hooponopono hou i na kumu e hiki ai ke lawe ia ka waiwai me ka oluolu ma na makeke ma ka apana, ma ka paeaina a me na alanui moana pili aupuni hui.

 

NAPONO KONO.

 

  11. Ua manao makou ka hoopono a me ke ano hoopolele@ o ke kanaka, oia iho la ke ana o ke kuleana e koho ai ke kanaka i ke alii a mo ka lunamakaamana, aole hoi o ka waiwai ana, i hoopaa ia he ana me ka lima nei; a aola hoke hooi ia aku ke kuleana o ka halo@a koho o ke kanaka waiwai mamua o ko ka @@@@ @@hane. O na hoani pono ole ana i h@@@ ia iloko o ka kakou Kumukanawai ano he kue loa ia i na kumu mua loa o ka pono a me ke kaulike, a no ia mea he kupono e hoopau lea ia. N@ k@la hopeaa e kokua no makou i na hookaulike ana i na hoano e, mamuli o ka waiwai e ku nei i keia wa, mawaena o na mahele o ka Lehulehu kanaka, e hoano e ana i ko ke koho ana i na 'lii, a ma ia mea hoi e hoihoi aku ai i na Hawaii ponoi, i na pono i pili ia lakou iloko o ko lakou aina ponoi, ka mea hoi i lawe kupopono ole ia ae mai ia lakou ae.

 

NA HANA KULOKO.

 

  12. E kokua ana no makou i na hoolilo ana i na dala mahuahua kupono e loaa ai kekahi mau hana hou i ike ia ke kupono ma Oahu, a ma na mokupuni e aku; na kula, na alanui hao, na awa a me na uwa po pae, na ipukukui o ka lehulehu, a me na hooponopono ana hoi i na ano hana o ka oihana wai, aole wale no Honolulu aka, no na wahi a puni na mokupuni.

 

 NA KALAI AKEA ANA

 

 O keia ae la na kumu a makou i manao ai, oia, ke kahua maa mau, kahi hoi e @ele ole ai ka lokahi o na hoaloha o ke aupuni lahui a holomua (leberala), ina no aole i hoomaopopo ia a moakaka loa; aka, ma ka hoomaopopo ana e loaa kekahi aupani oiaio "no ka Lehulehu a me ka Lehulehu," i ko makou manao, he kupono keia mau kumuhana a me na ninau kalaiaina iloko o lakou, e kuka akea ia me ka piha o na kalai ana mam@a o ka loaa ana o ka mana i na kanaka e helo balota ana no ka Lehulehu, i hiki ai ia lakou ke ike pono me ka Lehulehu. O na mea a makou i manao ai, he kupono e wehewehe ia, oia iho keia:

 

  (a) Ka Ninau Paahana, e hiki ai ke hoolauna pu ia iho na hookele kalai holomua ana me ka hoopoino ole ana aku i ko kakou mau mea hooulu ano nui, me ka makaala pono ia o ka pono ia o na. Hawaii a me na paahanna e ae.

 

  (b) Ke koho ia ana ma ke akea e ka lehulehu, o ka mahele o pa luua aupuni i oi mamua o keia e koho ia nei i keia we.

 

  (c) Ka hooponopono a malama ia ana o na ma'i Lepeia me ke ola o ka Lehulehu.

 

  (d) Ka hoopau loa ia ana o na kuleaua koho, ka mea kue i ka pono o ka mea ilihune no ka mea wai wai hoi.

 

  (e) Na hooponopono akea ana i na kanawai e pili ana i ka Lapule i loaa ai i ka poe hana na hooluolu a me na hoomaha maikai ia poe.

 

  A o ka hope loa, ua manao ma@ kou mahope o ka hooholo a apono ia ana o keia mau ninau e ka manao o ka lehulehu aole hoi e loaa aku ke kokua o ka Aoao Lahui Liherala, ke ole oia o hoopaa pololei iaia iho e apono a e kokua i na kumuhana o ka Aoao Lahui Liberala. Honolulu Sepatemaba 30, 1891.

 

  Ua nui ka poe i holo aku no ka makaikai ana i ka hale wiliko o ka i'a hamau leo ae nei, a ua mahalo ia no hou ka holopono o na mea hana @ole nae i makeukau loa ne inea hana.

 

OLELO HOOLAHA

 

  Ua makaukau ka mea nona. O inoa malalo iho, e hana i na Pua HAKU PUNA ELEELE a me ka pohaku e ae no na pa kupapau, a me na kahua kukulu kai-hoomanaa. O ka poe makemake e waihe mai i ka lakou mau kauoha me Ioane Akina. - J. Bowler Sept 22, '90, d-ly*

 

Aila Kauai.

E LOAA NO MA KAHI O

J. F. COLBURN.

(KEONI KOLOBANA.)

Ma ke kihi o na Alanui Nuuanu me Moi.

 

  E loaa no uo ke kumukuai haahaa loa o $2.50 o ka pahu. Hele mai hookahi, hele mai elua, hele mai no a pau. Ko oukou hoaloha, J. F. COLBURN. IIonolulu, Iuai, 8, 1891. 232 dtf

 

HE HOOLAHA I KA@AKEA

 

  E ike auanei na ano lahui a pau, e noho a@@ ma ke Aupuni Hawaii, mai na kaue, wahine a me na keiki; i loa i na ma'i o kela a me keia ano, e nane mai i ko'u Keena hana, a na'u e hoopau aku i na ehaeha a ka ma'i maluna o oukou e na makamaka, he hiki ia'u ke lapaau i na ano ma'i a pau, ma'i iloko o ka opu, hu'i ke kino, aki loko o ka iwi, eha oke poo, ma'iwahine a pela aku. Mai hoololoho aku e na hoa, hele mai hookahi, hele mai elua, hele mai no a pau loa; he oinolu ka auhau, ke hui me ia ina na kukai olelo ana; ua makaukau wau e pulama mai i na kono aua mai mai ua Mokupuni mai, me ka eleu a me ka hi kiwawe loa, he makamaka a he hoaloha maikai no oukou e na Hawaii. Owou iho no. DR. LEONG KENG PONG. Helu 40, Huina o na alanui Kamike me Hotele. Honolulu, Oahu. Aug, 31.

 

Hale Hana Wai Momona

WAI-ANIANI

Sam. Lad me John Grace na Ona.

 

 Ka poe wale no na lakou e hana nei NA WAI HOOMAEMAE KOKO KAULANA oia hoi ka

 

SASEPARILA

A ME KA

WAI-HAO

 

NA WAI MOMONA AWAPUHI, SASEPARILA LEMI WAI PILIL SO@@@@ LI SIPA KAMEPENA

 

Mutu@@ TELEPONA