Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 280, 15 September 1891 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

KA LEO O KA LAHUI.

 

JNO. E. BUSH

Lunahooponopono a me Puukuu.

 

Poalua, Sepatemaba 15, 1891

 

OMA’IMA’I KE ‘LII.

 

            Ua lohe mai makou he onawaliwali ko kakou Moiwahine.  O keia ka mea a ka lahui i hopohopo ai uo ka mea, he wa maopopo alo ko ke kanaka.  Wahi a ka olelo nani hemolele a ke Akua:  “He hapa kona mau la. a ua piha i ka popilikia; pua mai no ia me he pua la, a ua oki ia aku, a ua holo aku no ia me he aka la, aole ia e mau.”  He oiaio ka makou e olelo nei, aole he loihi o ko ka Moiwahine aola ana e like me ko na mea a pau, ma kona ano a ma kona ola kino.  He manawa no ke ole e loohia ia e ke onawaliwali, aka, ina e lulukulu mau iho ka ma’i, he pilikia aku no ka hope.  O ka noho oluolu a me ke akahele wale no ka pono, a o ke aloha i ke Akua a me ka lahuikanaka ka mea e waipahe a e maha ai ka maau.  He ma’i ko ke Alii, a ua olelo ia, he ma’i ola ole,  Aka, he ole ka ma’i a me na mea a pau, ina kakou e makaukau mau, a o ka noho’na makaukau, oia ka waiwai nui e lilo ai ka welenia o ka make i mea ole.

 

NA HANA KINAI

 

            Ma ka nupepa “Advertiser” o nehinei, ua olelo ia, ua lohe ia mai ka Hon. Marsden, kekahi alii kanu-ko i koho ia ma ka mokupuni o Hawaii i ka M. H. 1890;  ua loaa iaia ma Inia, kahi e loaa ai na kanaka limahana emi.  Wahi ana, he .15 keneta ka uku la o ka limahana hookahi.

            O keia iho la ke ano o ka poe uha ne o ka poe mahiko e hana nei i ka poe emi o ka uka hana.  He uku keia e kinai ai i ka paahana o ke ono oiwi a me na limahana mekanika.  Aka, iloko o ka moakaka o keia mau hana, e manao aku hoi kakou e ike iho ana la na keiki mekanika a me kekahi o na limahana i ko lakou mau pilikia. aole nae.  Ua puni i na alakai hewa a ka poe i hoopouli ia e na kuko a me na manao hapuku no lakou na mea a pau.  Aka, he mau hana kupaiauaha kela; no ka mea ina e komo mai na paahana poola emi, e komo pu mai ana no na limahana mekanika emi.  A o keia poe i uku haahaa ia malalo o ka hiki ia kakou ke ola, o lakou ka poe nana e hoilihune i ka noho ana a like kakou me ka poe o na aina e e noho we ioai la a e make la ma na pa haneri tausani.

            E Hawaii hoelohe a me Hawaii kuhihewa, e noho noonoo kakou me ka naanao no kakou iho ma ua mea a pau, a mai hilinai paulele makapo loa kakou i na alakai a ka poe waiwai, oiai. he okoa kona alanui i kou, a he okoa kona noho ana.  Eia keia a-e ke kaahele nei ma ko ke ano he luna aupuni a he luna no na mahiko, e imi hele hoi i na paahana emi no lakou me ka noonoo ole i ka hooike a me ka hooike ole ia o ka pono o na kamaaina.  Hookahi wale no mea nui. e make na pono pomaikai a holomua o ka aina, i pomaikai a i pii mau ai ka waiwai o na mahiko.  Ua hiki i ke ola o ka hoa kanaka ke hoomaewaewa ia, a ke make no ke ake a me ke kuko waiwai o ke poe kakaikahi e noho mai nei ma na kalepa dala a me mahiko.

            Nolaila, i kumu e hiki ole mai ai na ulia a me na poina.  wi a ilihune e nele ole ana ke hoopae ia mai keia poe, he mea kupono i ka lahui Hawaii e nana popo a wae pono i ka poe kupaa a noonoo hoopono i poe nana e nale i keia ino nui e hoolala ia nei mamua e ka poe mahiko a me keia Aha Kuhina, a i koo ia aku hoi ma ia mea e ka aoao hoomaemae.

 

O KA LEHULEHU KA MANA.

 

            Wahi a ka N. Y. Tribune, e pili ana i ka mea i ike ia ma ia aina, penei kana i olelo ai:-  “Mai na mea i hala aku mamua, he mea maopopo loa o ka lehulehu ke kumu mai o na mana a pau ma keia aina.  Ua manao wale ia no ko kakou mau luna aupuni e hooko aku i ka makemake o ka lehulehu.  Nolaila, he mea i ike ia he mea kupono loa, i mea e loaa ai he aupuni naauao a ike, he kupono no hoi e maauao a e ike ko kakou lahui kanaka, no ka mea, o lakou maoli no ke aupuni.

            “Aole he hookahi kanaka i hanau ia no kekahi oihana civila o oihana aupuni e ae iloko o na Mokuaina Hui o Amerika.  E hookohu a e hoopauia ana na Mana mamulu o ka leo o ka lehulehu.  O ko makou lalaimanao, na ka lahui no e koho aku i ka poe kupono no kahi hana a no kahi mana.  E nui ana no na haule i ke koho ana i ka mea kupono, aka, he oi loa aku nae hoi ka pololei o ke koho ana i ke kanaka maikai mamua o ka mea i noho aku ma kahi mana mamuli o na ulia laki o ka hanau ana.

            “I ka manawa e ike pono ia ai ke ano o ko kakou aupuni, e ike ana no oia i ke ano aupuni i oi aku o na ano aupuni i hoolala ia.  O ke ano o ka hookele ana o kela a me keia mokuaina a apana nona iho me ka lehulehu, oia hookahi ke kalai hookele aupuni piha hookahi i hana ia.  Ina ko kakou poe kanaka a pau e lokahi ana ma ka mea kupono e hana ia, aole e nui ana na paonioni ma ka hoooponopono ana o ke aupuni.  Eia ma keia wahi i hoomaka ai ua pilikia.  E like ole ana ka manao o na kanaka mai kai i ka mea kupono e hana ai.  E awili ana no hoi na manao anunu pilikino me na manao hupo ma na noonoo ana i na kumu hana, a i kekahi manawa aole no i nele ke komo ana o na manao hana hewa a me na kiko ino.  Ma na aina moi na ke alii e hooholo iho i ka manao.  Ma ke aupuni lahui hoi.  na ka leo o ka lehulehu e hooholo i ka mea kupono.  I ko makou manao ua oi aku ka hilinai ana i ka pololei o ka manao o ka hapa nui mamua o ka hapa uuku, a oi loa aku hoi i ko ka mea hookahi paha.

            “Nolaila, ua lilo he mea maopopo loa aia ma ka ike a me ka naauao o ka mea koho e hiki ai iaia ke hooholo i ka mea pono me ka nuauao, alaila, ma ka helu hoopono ia ana o na balota e ike ia ai kahi e ku ai o ka hapa nui, o keia iho la ka mea e ola ai o ka repubalika.  Aia iluna o na kanaka ike, hoonaauao ia. a me ka hoopono, e pololei ai ke koho ana, - ke kahua oiaio o keia Lahui Amerika.  Na home maemae. na ohana i noi o me ka hoopoonopono ia me ka maikai. na kula lahui, na leo ao alai a keakea ole ia o ka papapa’i na koho balota hoopono a helu pono ia. oia ka mea nana o hoomau i keia aupuni. he aupuni amikai a naauaa iwaena o na lahui pookela o ke ao nei.”

            O keia mau manao naauao ka makou o unuhi aku nei, i kumu ao i ka lahui Hawaii, a i mea e ike iho ai ko poo o ka lahui, o ke aupuni e mau anam oia no ke aupuni i kukulu ia maluna o ka manao o ka lehulehu, a i hooko ia e ia a me na luna aupuni me ka hoopono maluna aupuni me ka hoopono maluna o ka pono o na mea a pau.

 

Ke Puapuai Mai Nei.

 

            Ma kahi o ka uahi aia no he ahi malaila. oia ka olelo kaulaua o kekahi o ko kakou nei aina; a oia ka makou e hoomanao ae nei, oiai kela poo maluna.  Ke puapuai mai nei.  Oiai hoi, eia na lono ke lauahea ia mai e paniku mai ana na ilikea i na wahi holo balota a pau, mai Hawaii a Kauai.

            Ke ake nei keia poai e kulai ia kakou na kanaka Hawaii maoli, a e hoolilo hoi ia kakou i mea ole.  Nolaila, e ka iwi, ka i’o. na olona na aahuki o ke kanaka Hawaii oiaio, ke pahola aku nei makou i keia imua o oukou e na hoa o ka Lahui hawaii oiaio, na pulapula oiaio o ka lepo aloha o Hawaii, mai poina i ka olelo kaulana o ko kakou nei aina, e ike ia kokou hoa kanaka, mai kipa hewa ke aloha i na kolea o ka hiki, oiai, o keia pohai, o lakou nei ka poe e aahu ana i na aahu hulu kamelo o ka hookamani, me na nanaina waipahe o ka moo kalegona nui ulaula, e hookuu ana i ka wale pahee o kona waha.

            Nolaila, e ka kpoe i loaa ia lakou ia manam mai hopohopo oukou, a o kakou hoi a pau, oiai o ke koho ana o ka balota i keia kau ae, oia ke koho lanakila loa i ike ole ia mai konohi mai, oiai, ua nani, ua maikai, a ua kaulike hoi ke kanawai a Hon. Jno. E. Bush i hana ai e pili ana no ke koho ana, oiai, o oe wale no kou noonoo maikai e koho nou iho, me ka mea ole nana e hoo kikina mai ia oe, nau e wae a e kaa na, a ike i ka pono koho iho.

            Nolaila, ina e hoea aku ana imaua o oukou kekahi o keia poe, a pohai paha o ia auna hulu like, ma keia mua aku alaila, e kapae ae i ko lakou leo ma kulakula, oiai aia he mea nou e make ai iloko oia auna.

            Aole makou e kue ana i na ilikea ina mai kona puuwai io mai kona aloha i ka aina o Hawaii nei, kokna Moi a me na lahui, alaila e kakoo ana makou iaia, aka hoi, ina e like me ka lakou nei iho nei i hana ai i ke Kau o 1890  alaiia. aole loa makou no ia poai, a o ka makou e hoike aku nei Hawaii no Hawaii.

 

Na Aihue Ano e.

 

            Ma na aihwe ana a ke kanaka hookahi, me ka loaa ole i ka hopu ia no eha mahina, wa hoike ia mai ka hemahema o ka oihana makai no keia ano kue kanawai.  He mai kai uo na makai Hawaii no ka lakou hana he kiai ma na alanui, a no ka hooponopono a hoomalu ana i na hakaka a hoohaunaole e ike ia aku ana a ua like no hoi na makai haole uku kiekie me ko ua Hawaii, aole i oi aku.  Aku, aole oia ko kakou kuleana, ko ka poe i auhauia.  Ua auhau ia kakou i uku no ka poe e kii ai a e hoomalu i ka noho ana o kela a me keia.  Pela anei kakou e hoho nei?  Aole.  Eia ka aihue a me ka pepehi kanaka ke ulu nei me ka maopopo ole o ka mea hana hewa.  Eia na piliwaiwai. na ona rama, na hoopae opiuma a me na ino a me na hewa he iehuiehu aole nae he hoomalu ia.  Aka ina nae he wahi ao na ka oupopa, a pau a pau, na lona aupani a me ka oihana makai e alu, a e kinai.  Aka, eia ka olelo kahiko la, he la ko kela a me keia ilio e hehiku ai.

 

Ke Kula Hanaluma a na Kaikamahine

 

            Ua hauoli makou i ka ike ana i ka ike ana i keia kula maikai no na kaikamahine a kakou e a’o ia’i, a he mea pono no hoi i ka makua mea keiki e lawe ae i ka lakou mau kaikamahine malaila.  Ua lohe mai makou, he 12 ka nui o na haumana o keia kula, a ua makemake ia ka poe he mau mea humuhumu ka lakou, e lawe ae malaila. na lakou e hana mai.

            O kekahi keia o na hana maikai a na keiki a kakou e hana, o ke a’o ana i ka lawelawe no na mea e pili ana i ka noho ana o ka home, e laa ke kuke ka humuhumu, ka holoi, ka aiana, ka hana ana i ka oloe o na kane’a pela aku; no ka mea, ua iko ia ka hemahema o kakahi poe kaikamahine i ko lakou wa e mare ai, ua loaa hoi ko lakou home ponoi a aole nae lakou i ike i ka hana a me ka hooponopono ana i ko lakou home hou.

            O kekahi mea i ike ia mawaena o kekahi poe makua, oia ko lakou hoopunahele ana i ka lakou mau keiki, aole e ae ia lakou e pa ko lakou lima i ka hana, ua manao keia poe makua naaupo o ka hoopailani ana i na keiki pela, oia iho la ke aloha o ka makua i ke keiki, aka, aole pela ka oiaio.

            O ke a’o ana o ka makua i kana keiki e hana, i loaa ai iaia he nohoana maemae a hoopono ma ia hope aku ke kaawale aku oia mai iaia aku, a o ke kokua no hoi i ka makua ma na mea e pili ana i ka noho ana, noonoo ana me ke akahele i ka hoolilo ana i na mea e lawa pono ai ka ohana, oiai hoi ka makua e hooikaika ana i kahi ola.

            Aole o ka uhauha, o ka hookano, ke ko ke mau i ke alanui ka mea e mahalo ia mai ai, aole; o ka hoohaahaa a me ke akahai, a noho malie malalo o ka leo o ka makua.

            Oia ka mea nana e ume mai ka naau o ka mea e nana mai ana maluna ou no kau mau hana maikai; aka, aole pela ka mea e ike ia nei i keia manawa, ua oi ino ae ke keiki maluna o ka makua, a ua hana e like me koua makemake, a hoopaa ae la i koua mau pepeiao mai ka hoolohe ana i ka leo a’o maikai a aloha o ka makua; ua kuu laula aku la i ua lealea o keia ao, e hele ana ma o a maanei a ma na wahi a pau ana i makemake ai me ka wiwo ole, a ua huli mai la a kue i ka makua a hoopuka mai la i na olelo pelapela a kupono ole, aka nae, ua hele aku la i ka lealea. a i kahi la, e hoi mai no i ka makua ka pono o ka noho ana.

            Aole loa i pomaikai no kana mau hana i hana ai, a oia ka hopena o ka mea kiekie o ka manao, he hoohaahaa ia ka mea loaa mai.

            Nolaila. e pono i na keiki e hoolohe i ko lakou mau makua, a o ka kou hoi, e a’o pono i ka kakou mau keiki, a he manawa pono keia e a’o a o hookomo ai i na kaikamahine a kakou ma ke kula a’o hanalima, i a’o ia mai ai i na rula o ka noho’’na maemae ana o ka home.  Aia keia kula ma ka hale pohaku ma alanui Moi, Makai iho o ke kula kaikanahine o Kawaiahao.

 

Ka Ahaolelo o na Holoholona

           

            I kekahi manawa, ua hoopaapaa na holoholona lako no ka mea o lakou ka mea i waiwai nui ai ko lakou mau kahu a pau ka olelo ana a ka lio, bipi kau o ,bipi waiu, hipa a me ka ilio, alaila wehewehe mai la ka puaa penei:

            Ua akaaka, wahi ana, ua makemake nui ia na holoholona i malama noi ia me ka hana ole.

            Owau hoi ua holoholona la, a o oe e ka lio, ua malama pono na kahu ia oe, ua hanai lakou ia oe a maona, a ua hoomaemae hoi lakou ia oe  a maona a ua hoomaemae hoi lakou ia oe, no kau hana, ke kumu o kou malama pono ia, ua ike au ia oe, ua paa oe i ke kaulahao, a me ke kamaa hao kaumaha, a malaila oe e hana ai, mai ka puka ana o ka la awakea, hoomaha iki, a hana hou no a napoo ka la.

            A pela no hoi ko lakou hoohana ana ia oe e bipi kane, aole hoi lakou i malama pono ia oe, e like me ko lakou malama ana ia lio.

            O oe hoi e bipi wahine, eia wale no kau waiwai, o kahi waiu i lawe ia i ke kakahiaka, a i ke ahiahi, pololi iho la kau keiki, a lilo wale aku la oia.

            O se hoi e hipa, ua waiho wale ia aku oe e lakou e huli i kau ai, ma na kula neoneo weuweu ole, a ua hoopaa ia hoi oe iloko o ka pa, me he paahao la, a ua lilo wale hoi kou hulu i kela a me keia makahiki, a aneane oe e make i ke anu.

            A o oe hoi e ka ilio, ka mea manao haaheo, no kou ai ana malaloo ka papaaina a kou kahu, a hoowahawaha mai hoi ia makou, ua hookauwa ia hoi oe i ke ao, a ua liko hoi oe i mea kiai i ka po, i ka wa a makou e hiamoe malie ana me ka oluolu, pela iho la ko oukou ano a pau, he mau kauwa hoohihi oukou a pau.

             A owau hoi o puaa, he wahi moe mehana ko’u, a ua nui loa hoi ka ai, aole nae i haawi ia mai ia’u ke kahi hana.

            Pela ka pane a ka puaa i akena ae ai nona iho imua o kona mau hoa holoholona.

            Ua kokoke mai hoi ka hooilo, ke anu, a hiki mai he wi nui, a pilikia ka aina, a oia auanei ka wa e pilikia ai ua kanaka waiwai la; nona keia mau holoholona no ka ai ole a lakou.

            Manao iho la oia iloko ona, aole paha e hiki ia’u ke malama i keia mau holoholona a pau, a ua pono hoi ia’u ke pepehi i kekahi o lakou, a aole hoi e hiki ia’u ke kuai i ka lio a me ka bipi kau o , no ka mea, he hana nui ka lakou, a o ka bipi wahine hoi, nona mai ka waiu, a o na hipa hoi, ua hiki ia lakou ke imi i ka lakou ai maluna o na puu a mamuli ulu ko lakou hulu, i mea aahu no ko ka hale o’u; aka, o na puaa hoi ua nui ka ai i lilo ia lakou, aole hoi he wahi waiwai  i ike ia mai a lakou mai, a nolaila, he mea pono ia’u ke pepei koke aku ia lakou.

            Pau ia olelo a ua kauaka nei, o kona lalau koke iho la no ia i ka puaa, a pepehi iho la ia lakou.

            Nolaila, e na makamaka, o kela olelo he olelo nane ia, e pili ana ia kakou, a e ao mai ana hoi ia kakou a pau mai hoohalike me keia puaa palaualelo ka akena wale iho no, aole nae he hana a mai hoolilo nui hoi ia kakou a pau i poe hiamoo wale ma na hale aka, e hoohalike kakou me na hipa e huli ana i ko lakou ola ponoi ino a me ka haawi pu ana aku hoi i na kokua i na kahu pela kakou e pono ai.

            Kia ma ka hale pohaku makai iho o ke hula kaikamahine o Kawaiahao ka hale a’o o na kaikamahine e ake ami e ike i ka rula o ka noho ahu o ka noho ana o ka home.