Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 270, 1 Kepakemapa 1891 — Page 2
| This text was transcribed by: | Lovey Slater |
| This work is dedicated to: | Dr. Timothy Ahu |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
MA KE KAUOHA
I keia ia ua hookohu ia aku o W. Gravemeyer Esq. i hoa no ka Papa Alanui o Hana, Mokupuni o Maui, ma kahi o P. M. Rooney i waiho mai.
Eia na hoa o ua Papa la:
DAVID CENTER Luna Hoomalu.
OSCAR
W. VON. GRAVEMEYER
C. N. SPENCER
Kuhina Kalaiaina
Keena Kapaiaina, Aug. 28, 1891, 3ts-@
KUAI O KA HOOLIMALIMA O
NA AINA AUPUNI O MANUKA
A ME KAULANAMAUNA,
ILOKO O KA APANA O KAU, HAWAII
Ma ka Poakolu, Separtmaba 23, 1891, ma ka hora 12 awakea, ma ke alo iho o Aliiolani Hale, ua makaukau e hoolilo ia aku ma ke kuai kudala akea ana, ka hoolimalima o na Aina Aupuni o Mauu-ka a me Kaulanamauna, iloko o ka apana o Kau, Hawaii, o ka nui o ko laua ili, he 26,000 eka oi, a emi mai paha.
Ka manawa hoolimalima 10 makahiki Uku koho mua, $100. a ma ka hapa makahiki ka uku ana.
Ua kuai ia na hoolimalima o keia mau aina me ke kuleana, ua hiki no hoi i ke Aupuni i kekahi wa iloko o ke manawa o ka hoolimalima, ke komo aku a ke lawe nona, ke hoolilo aku a pau i kekahi mahele paha o ua mau aina nei, no na mea e pili ana i na pa aina home, me ka hookuu ana o ke aupuni i na hoemi kupono mai ka uku hoolimalima aku.
C. N. SPENCER
Kuhina Kalaiaina
Keena Kaleiaina, Aug. 27, ’91. 269 4t-d
KA LEO O KA LAHUI
J N O. E. BUSH
Lunahooponopono a me Puuku
POALUA, SEPATEMABA 1, 1891
HE HOOMANAO
Ua lohe mai makou, ua hookohu ia aku nei kekahi mau kanaka Hawaii i hoa no ka Aha Kukamalu. Ua komo ka inoa o keia poe Hawaii malalo o ka hooikaika ponoi ana a ka Moiwahine, me ka hoole hoi o ke Kuhina Nui Samuel Paka, a o kana i hooikaika ai, oia no na haole elua i hookomo ia iho la. He mau hana ku keia i ka hoapono ia o ka Moiwahine, a he hoike ana mai no hoi ia, o Kana mau hookele ana, i Kona huhu wale iho no ia makou no ka hoohuakeo o mahope ona a me Kona Lahui, me ka apono no nae o Kona lunaikehala, i ka pololei o ka makou hoakaka a hoahewa ana i na mea Ana i hana ai mamuli o Kona manao hoomeamea a mahope hoi o na alakai ia. O ka huhewa o ke Alii, aole ia mamuli o Kona nele-ike, aka mamuli
o Kona houpuupu ia o neie loa, a mamuli no hoi o Kona lilo mahope o na manao lili pilikino iho. Ma keia hana, he wani mahalo ko makou i ka Moiwahine, aole nae he mahuahua, oiai, ua hele pahu’a ae la no ka hookohu ana, aka, e aho paha ia.
Aka, no ke Kuhina Nui Hoi, he mea haohao loa no makou, ka ike a me ku lohe i na olelo hoowahawaha a keia kanaka. Aole pela o Keoni Kamaki. Ke hoohalikelike ia laua ma keia mea me he la, he haole loa ka maa, a he Hawaii no ka lua. Aka, he kuhihewa, no ka mea, ke ole keia kanaka e akahele i kana mau hana, aole e loihi loa ka manawa e ilihia iho ana maluna ona ka hopena okeia mau hana ana e hana nei no na haole, me ke kue ino wahi a ka oleloia, i Kona lahui ponoi. Aole he mea nana oia e hehi iho ina he mea hiki, e like me na hoaloha a mau hoahanau hou la ona ana e pipili la. He kupanaha no hoi paha ke ano o na hana o keia wa.
Ua olelo ia mai makou, ua kue loa ke Kuhina Nui kamalii i keia poe: Ke Lii Kawananakoa, Jno. Richardson, Geo. F. Beckly a me A. Fernandez. He mai kuhewa paha ko ke Kuhina ke olohewa la ka hooikaika ana a me ke kue ana.
KA HAIOLELO A KA MOIKALAKAUAI.,
IMUA O KA HUI POOLA
(Malalo iho nei e loaa ai i ko makou poe helukelu, ka haiolelo a ka Moi Kalakaua I., imua o kona mau makaainana, i heohui ia malalo o ka inoa ka “Hui Poola.”)
E ka lahui Hawaii oiaio, ke hoolaha aku nei makou i keia haiolelo walohia, a ko kakou Lani Moi ilihia i moe aku la, aka, o ke anoanoo kana mau olelo alii, he oia mau oia.
E ka Peresidena a me na hoa o ka Hui Poola o ke kulanakauhale alii o Honolulu nei Aloha oukou.
Ua ae au i ko oukou mau leo poloai, ma o ko oukou Peresidena, e hele mai au e hoike aku i wahi manao hoolana imua o oukou, no ka pono o ko oukou Hui.
Ua hauoli au ia manao maikai ana o oukou, a me ko oukou hui pu ana mai nei me ke poo o ke aupuni, oiai au ma ia noho, a e komo ana hoi i na kamaa o ko kakou waa aupuni, oia ka hanu ola me ko’u kino palaho nei.
O ko oukou hoohui ana ia oukou iho iloko o keia hana hooholo mua, a hoolana aloha aina i’o hoi, he mau hana maikai no ia, oiai o na hana o keia ano, oia ke kahua o ka noho ana lahui , a aupuni hoi; a he hana keia i ike nui ia ma na aina naauao a puni ka honua nei, a he kakoo ikaika hoi na hui o keia ano, no ke aupuni, a me kia lahui.
E o’u mau makaainana hoi, ka’u poe keiki o ko’u nohoalii ana, o oukou no ke koo e mau ai ka maluhia o ka aina, a i ka wa e mokuahana ai oukou, alaila, e pau auanei ka hie o ke aupuni a me ka lahui. O ko oukou inoa, he “Poola” he inoa hanohano a kiekie loa ia, aole no hoi ia he inoa hou no keia mau la koke ae nei.
He inoa kahiko loa ia, a he mea kupanaha a kahaha no hoi, ke ninau iho, pehea la i loaa mai ai, a i ala hou mai ai keia inoa i keia wa?
A pehea la oukou i manao ai, e lawe a e koho i keia inoa i inoa no ko oukou hui?
O keia inoa, he kapu kahiko ia no ko’u maupuna i hala e aku, a o keia inoa ke ola nei oia a hiki i keia la na makaainana. O keia inoa i ka wa kahiko ua kapa ia, ke Poohoolewa i ka La; a penei no ia, no ke kapu o keia alii, o Kauhiokalani, ke alii o Hana kekahi o ko’u mau kupuna; nolaila, ua menemene ia na lii oia lalani alii, aole o kau na kukuna o ka la maluma o ko lakou poo, a e huna i kahi malu ka pono.
Aia a puka mai ka la i ke kakahiaka, alaila, e holewa auanei ke poo o ua alii nei makai, aia a huli mai ha la, alaila hoololi mauka ke poo. Ua maka’u i ka la i ke kau iho o kona malamalama maluna o ke poo o na lii, aka, i ka wa i makemake ai ua mau alii nei e imi i pono no lakou, ua menemene ole ae la lakou i ua la ala, a komo poo aku la iloko o na hana, i mea e lanakila ai ka noho ana ma ke ano aupuni, ka noho ana a me ke ano maluhia.
Aole wale ma Hawaii nei ke ano o keia mea he “Poola;” aka, ma na wahi a pau o ka honua nei i na wa a pau a hiki wale ia kakou e noho nei i keia wa; pela ka hoike o ka moolelo o ka honua nei.
Aia ma ka Palapala hemolele kekahi mau olelo, i piha i ka hoike ana i na kumu kiekie, i loaa ai ia oukou keia inoa he “Poola.”
Aia maloko o na kanaka mua o ka honui nei, ela o Adamu laua o Ewa, i ko laua wa i kipaku ia aku ai, mai ke kihapai nani aku o Edena, a huli aku la laua malalo o ka na, a huli aku la laua malalo o ka hoohilahila ia, no ka hewa a laua i hana ai, ua hele aku la laua ma ka ili o ka honua, a e kake ka hou mai ko laua mau lae mai, e huli, a hana a e lilo i mau Poola mua no ka lahui holookoa o ka honua nei.
O ka lua, o Kaina laua o Abela. I ko Kaina wa i pepehi ai i kona kaikaina, a kau ia mai ai ka hoopai maluna o kona poo, ehele kuewa ia maluna o ka ili o ka honua nei, aia hoi ua lilo oia i Poola, a ma ona la i ulu mai ai na lahui kanaka he nui, a i pomaikai ai ka honua nei.
Aole i pau.
Heaha la na Kumu Nui o ka Emi
Ana o ka Lahui Hawaii?
O ka malama pono ole ana o ke kane a me ka wahine i ko laua mau kino iho, o kekahi no keia o na mea nana e popahi nei i keia lahui, a kapae ae la i ke kanawai o ke Akua a mamuli o keia hele haukae ana, ua komo aku a komo mai ke ea o kela a me keia i ke kane a wahine paha, a o ka hopena e ike ia ana, oia no ka loaa ana i na ma’i inoino loa, oiai, ua inoino ke koko, uuluhaku, a mai loko mai o keia koko ino, ua ulu mai ke kaoko, puho, pala, lepera, a pela aku.
O keia mau kumu poino, ua loaa mai no ia mamuli o ka malama pono ole ana i ke kino, oiai, o ka noonoo maikai iloko o ke kanaka, ua kaawale ia mai iaia aku, aole ona manao he pono paha a he hewa paha.
O ke umi malu o na wahine hapai i ka lakou mau keiki, oiai na’e lakou e hapai ana, ua omilo malu iho la lakou i na keiki iloko o ko lakou mau opu, oiai hoi, mako’i he keiki kela e ola ana, a e loaa aku ana paja hoi iaia he mau pua hou, aka, ua lilo ae la no kona ola, oiai no oia aia no iloko o ka ole kahi i noho ai.
Aka, me he mea la, o ke kumu nui paha o keia mau hana, mamuli no paha ia o ka hilahila o ikea mai, he hanau keiki, a kapa ia mai paha he luahine.
Nolaila, o na wahine i loaa kela noonoo ana pela, he kuhihewa ia, oiai, o ka hua mai ka puhaka mai o ka wahine, ua like no ia me ka pua nani i mohala ae iloko o kekahi kihapai pua, a ka mea kanu pua.
O ko kakou malama pono ole ana i ko kakou mau ola kino iho, oiai o ke ano o ko kakou noho ana e ike ia nei, aole no ia i maemae, a o ke ano o ka kakou ai ana, e hapuku ana i kea a me keia , o ka palena hope wale no o ka kakou ai ana, oia hoi ka hiki ole i ka puu ke moni aku.
A i kekahi wa, na poino kekahi poe mamuli o ka ai ino loa, ana i na mea ai, a ku a ma’i maoli no, a pela wale aku.
Oiai, o oe e Hawaii, kekahi o na lahui ike ia e ko ke ao a puni, a o oe hoi ke kiko waena o ku moana Pakipika nei.
Nolaila, ina o na kumu keia o ke emi ana o keia lahui, alaila, o ka hana wale no e ulu hou ai keia lahui, e lawe i ka olelo kuahaua a Kauikeaouli oia kona kauoha ana i na haipule, mai Hawaii a Kauai, e pelu i na kuli ilalo, a e nonoi aku i ka Haku, a nana auanei e holaupai mai i ka aina; oia ka hana e ola hou ai ka aina, ka lahui, aole he alahele e ae.
NUHOU KULOKO
E na Luna lawe pepa o ka Leo, ke kauoha ia aku nei oukou, ina he mau helu koe e paa ia nei e oukou, o ka la 6, 11, 17, e hoihoi mai i ke Keena nei.
I keia la o ku mai ai ke Zealandia, mai Kaleponi mai, me na mea hou mai o na aina mamao.
He 2,128 leka, me 501 nupepa a ka Mariposa i lawe aku nei mai ko kakou Hale Leka aku no na Ai na e.
He 12 mau lio Kaleponi a ka moku pea Albert i lawe mai nei no keia awa, ama ke kakahiaka la Kapule nei.
E paani ana ka hana a ka pa alii i na la a pau, mai ka hora 4 a ka hora 6 o ke ahiahi, a hiki i ka la e hoolewa ia ai ke Lii.
Aia ma ka hale kuai mea ai o Lewis kekahi wili kope na ka uwila e hoohana keia wili, aohe he oopao ka lima i ka wili, na uwila ka hana.
Mama nowai kou niho? Kamaiki no ka iole, i loaa kuu niho i kuu uwe ana “uwi, uwi ka niho o ka iole, ka niho o ka ioleno !
Ua lohe mai maou, ua ike ia aku la kekahi mau kanaka e waiho a make ana maloko o ka pa o Kaumakapili, malalo o na puliki ana a ka rama hoano-e manao.
Nui ka make o na halawai pule ma na apana o waho o Waikiki ma. Pehea la, aohe ka paha he hoouna ia o na upamakani hoomakeaka o na
Ahahui Hookohukohu Akua.
I ka Poaono nei, ma Kahaukipila, ua make iho la kekahi haole hana uwati, o Mr. R. Salter kona inoa, i ka 26 o kona mau makahiki.
Ma na nupepa o ka hema a ka Mariposa i lawe mai nei, i ike iho ai makou, i ke ohohia nui ole ia o ke ku’iku’i puu;uu kaulana o ke ao nei J. L. Sulivana.
He hora a oi ka haiolelo ana a Ben Hogana, i na lawehala o Kawa i ke kakahiaka la Kapule nei, a ma ia ahiahi iho no, ma ka halepule o Kaukeano.
Nui ka make o na bipi ma na pali o Manoa, o ka oi aku nae ma ka Paliluahime. Me he la, no ka nui o ka la a me ka maloo o ka mauu, a no ka wai ole paha no hoi kekahi.
I ka la inehinei i malama ai ka Aha Kukamalu i ka lakou halawai ma ke keena o ke Kuhina o ko na Aina o; me he ala, no na mea paha e pili ana i ka hoolewa o ke Lii J. O. Dominis, e malama ia anai keia lapule, la 6 o keia mahina.
Eia kekahi makamaka pupepa iloko o ka ma’i ka-lilolilo, mamuli o ka nui ole o na kakoo, a ua manao ka ona o hooki pu i ke ola ana mamua o @ kau koho o 1892, no ka nui heahewa o na lilo, aohe wahi mea loaa mai.
Piha pono ka oneki o ke Aliiwahine aukai Likelike, i keia ku ana mai nei ana i na ohua o na kuaaina mai, a pela no hoi ka Mikahala mai Kauai o Mano mai.
Ma ka hale o lalo paha o ka halepule o Auwaiolimu, a ma kekahi wahi paha malaila, e hoopuka ia mai ana i kekahi o keia mau la iho e ka hoomana o na La Hope, he wahi nupepa hou, eia ae na lako han ke au mai nei ike kai.
Mawaena o na makana i manao ia e haawi aku i ko kakou Moiwahine i kona la hanau he umeke i hana ia mai loko mai o ka laau milo he 80 ka nui. Na na wahine o na hui Liliuokalani keia makana maikai na Mr. J. D. Wicke i hana keia poe umeke.
Ua maloo a pika’o haalele loa iho nei kekahi lua wai aniani o Waikiki ae nei, oia hoi ka luawai aniani o Goo Kim; a o kekahi mau luawai e ae ma ia wahi no, ke ano emi iho la. Ua hoomaemae hou ia iho nei ka luawai “Kuikahi Panailike” a ka Moi aohe no he ano ikaika.
Ma ka moolelo o ka huakai a ka Moiwahine no Oahu nei i ike ia iho ai o Rev. S. Kapu, ke kahunple mua loa o ke ao nei nana i pule hoolaa kekahi alahaka, a o Rev. E. S. Timoteo hoi ke kapena alakai o kekahi puali kaulio holo lealea o na wahine. He nui ka ka hauoli o ka Papa Hawaii ia laua.
Makai o ka makeke kuai i’a o Ulakoheio i ka Poaono nei, ua ike ia aku la kekahi mau wahine e hoikeike ana i ko laua mau niho, ma o ka nuku ana aku o kahi i kekahi a holo ana hoi kekahi i Kalakaua Hale e hoopii ai, heaha la ke kumu aole i ike ko makou makai kiu o k makou wale no e kau leo aku nei mai hoonana ka mea liilii i ka mea nui, o eha auanei, no ka mea he liilii na wahi iwi.
Ina oukou e haohao i ka mea nana i hoolaha i kekahi o oukou iloko o ka nupepa e pili ana no ka hua kiko; a eia ka mea e pau ai ko oukou pohihihi, e hele e ninau i ka police mana a i ole, e kipa mai ma keia keena, he ole loa ka hoohauhili wale aku no iluna o ka mea hala ole; no ka mea, aole i hana maluia, ua hele no i ke ao i ka wa e ike ai o na mea a pau. Mai huhu, no ka mea oiaio aia he hoopunipuni pono ka huhu ana.
HE HOOLAHA I KA AKEA
E ike auanei na ano lahui a pau, e noho ana ma ke Aupuni Hawaii, mai na kane, wahine, a me na keiki; i loa i na ma’i o kela a me keia ano, e nana mai i ko’u Keena hana, a na’u e hoopau aku i na ehaeha a ka ma’i maluna o oukou e na ano ma’i a pau, ma’i iloko o ka opu, hu’i ke kino, aki iloko o ka iwi, eha o ke poo, ma’i wahine a pela aku Mai hoololohe aku e na hoa, hele mai hookahi, hele mai elua, hele mai no a pau loa; he oluolu ka auhau, ke hui me ia ma na kukai olelo ana; ua makaukau wau e pulama mai i na ko@o ana mai mai ua Mokupuni mai, me ka eleu a me ka hikiwawe loa, he makmaka a he hoaloha maikai no oukou o na Hawaii. Owou iho no
Dr. LEONG KENG PONG.
Helu 40, Hui@a o na alani Kamika m@
Hotele, Honolulu, Oahu. Aug. 31, ly
OLELO HOOLAHA
Ua makemaike ia i 50,000 kawowo Alani momona, aole e emi malalo o 6 iniha ke kiekie, a e uku ia no he 5 keneta o ke kumu hookahi. No na mea ae i koe, e pono e hele ae e kuka pu me Dilinahama.
R. F. DILINAHAMA
Luna Nui O. R. & L. Co.
Honolulu, Aug 24, ’91 263-dlim.