Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 210, 8 June 1891 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

MA KE KAUOHA.

Ua hookohuia o George II, Hola i keia la i Luna e hopu ai @a helehewa ma na Alanui o ke Aupuni mai Moanalua a Alanui Liliha, mai laila aku a ka Owapo Haaliliamanu, a ma na aina Aupuni ma Kalihi, Honolulu, Oahu, he pani no W. Kapaa i haalele mai.

C.N. SPENCER

Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina, Iune3, 1891.        3ts-d.

 

 

O ka Poaha, ka la 11 o Iune, oiai, he la hoomanao o ka La Hanau o Kamehameha 1, e malama ia no he La Kulaia no na mea a pau, a e pani ia no hoi na Keena hana Aupuni ma na wahi a pau o ka Paelina ma ia la.

C.N. SPENCER,

Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina, Mei 3, 1891.                 3 ts-d.

 

Oihana Waiwai

Honolulu , H.I., Iune 4, 1891.

Ke hoolahaia aku nei ma keia i ka poo i waiho dala iloko o ka Baneko Houluulu Dala, mai a mahope aku o Iulai 1, 1891, e hoonohohoia ana keia mau uku penei:

Ma na Waihona aole e oi i $509                      41/2

“    “     “            maluna o $500 a $2000        4

“    “     “            i oi i ka $2000                        31/2

Malalo o ke Kanawai i aponoia Augare 6, 1890. Oa hiki no ke hoololi ia keia waihona aole e oi ana i ka $2500 i ka Waihona Aupuni, e loaa ana ma kahi o ka Buke Hoopaa Dala, no na Bona Aupuni, e ku ana i ka elima keneta ukupanee, i ku i ka ukuia aole i emi mai i ka elima makahiki a aole hoi e oi aku i ka umi makhiki mai ka hoopuka ia ana. Ua kaawale ka bona mai na auhau aupuni, a e uku ia ka ukupanee i ka hapa makahiki.

H.A., WIDEMANN.

Kuhina, Waiwai.

 

KA LEO O KA LAHUI.

JNO. E. BUSH.

Lunahooponopono a me Puuku.

 

POAKAHI, IUNE 8, 1891.

He Mohai no ka Pono.

No ko makou lilo he waha pio ole, hopo ole, i ka hoike ana i na mea e hooulu a e hoonaueue ana i ke kulana maluhia o ke Aupuni Hawaii, ua lilo makou he enemi no kekahi poe, a oia poe, he poe kue lakou i ka pono.

I ka La Sabati (Poaono) ua hoohiki ia aku la makou o Kakina a e Wanabaga, no ka olelo ana o ka Leo ua lohe ia aia laua ma ke poo o kekani hana hookahuli aupuni. Oiai ke kumu o ko makou lohe he mea i olelo akea ia, a he mau hiona kekahi e hoike ana he haunaele i’o ke kuko ia ana, a ua kamailio ia no hope ka nupepa aoao hoomaemae, “P.C. Advertiser,” me ka olelo haunaele, aole he oiaio, aia wale no na Bushi laua o Wilikoki alaila oiaio.

He oaio he hoike akea makou i na mea a pau me ka wae ole; he mau olelo no ka makou i ka Moiwahine, e wehewehe a e kuhikuhi ana i ka mea kupono e hana ia, a me ka hopena e hiki mai ana ke hoole ia ke ole e hookoia. Ua hoino, a ua hoowahawaha, a hoonaikola ia makou e ki’lii a me na aialo, me na olelo, he nuha, a he ake oihana ke kumu o ko makou hoike ana i na mea i olelo ia no ka pono ona a me kona mau makaaikana; he hoohui aina, he repubalika a pela aku. Aka, he olelo kahiko kekahi e i ana, aole e ike ia ana ke kaula i kona aina hanau iho, a he mea hoino ia no hoi oia – he oiaio keia mau olelo.

Ina ua wiwo ole makou i ka hoike aku i na hemahema, kuhihewa, a hewa paha, i hana ia e ka Moiwahine a me na Kuhina, heaha hoi na ohumu kipi ia makou? He mea kupono loa ia e hoike akea ia. A ina he ohumu e powa i ka Moiwahine a me ka hoololi ana i ko kakou aupuni, ma ka @ ka poe uuku e kuko kipi nei, o makou no ke hoole mua, a ke hoolaha i ike ia na hana lapuwale uhane anekaristo o keia mamo puni loaa, iloko nei o ka aina a me ko na aina e  O ka laha a lohe ia, oia ka hana a ka nupepa, e pili ana i na hana hewa a pau.

Ua kii aku e koi e hoolilo malu ia mai na pukuniahi, a eia ke halawai malu nei na kipi no eha mahina i hala. I ko makou lohe ana i keia ino, aole makou i pani i ka Leo o ka Lahui, aka, ua hookani aku makou i ka leo ia oe e Hawaii, e ala mai hohe i ka paio ana no ko  kakou mau pono, a noho ka Hawaii me ka lako, aole e lima ikaika aku i ka Moiwahine, aka, e koo aku iaia ma kona ano he poo no kakou ponoi iho.  

No keia hoopahuia ana a kolekolo ka inoa a ua poe kipi nei i hoopu nana ai a hoohua mai me ke koko i ka hoi ana mai nei o ka Moiwahine nolaila, ua hoopii ia makou. Aka, e Hawaii o kakou o ka pupuu hookahi, e hopu ia ana makou a piha ka pahiku kanahiku, aole ana makou e hopo, oiai, ua hoike  a ua kue makou i ka hewa a me ka poe hana hewa. He oiaio, e lilo ana keia he mea no makou e enemi ia ai, aole nae he mea no makou e kuemi hopo ai. Me he la maoli no, e hoeu  ia ana ko makou uhane e kue aku i ka hewa i na wa a pau. A ina ua ahewa ia, a e ahewa ia ana makou no ke kupaa ana nou e Hawaii i aloha ia, alaila, he mea no ia ua ae ia e ke Akua, a he mau hoao ana e puka mai ko ke Karistiano manaoio maoli me ka hookamani ole.

 

He Hana Apuka.

He mea maikai o lohe ia e na mea a pau ke ano o na hana hoopilikia e hookele ia nei o ko kakou aupuni, no keia mau makahiki i kaa hope iho nei, a hiki i keia wa. Me he la ua like ka hoohana ia ana o ka Waihona o ke aupuni me ka hoohana ana a kekahi kanaka uona iho ma kana nana ponoi, me keia ano e nae hoi, ua ike ke kanaka, nona iho e malama ana i ka hai dala, i ka manawa e kikoo ia mai ai ia mau dala, e hoihoi hou aku, a ma ko ke aupuni hoi me he la eia kekahi pono e kau mau ana maluna o ka waihona dala o ke aupuni, oiai aole he hoomaopopoia ka wa e kahe a wai mai ai na  kikoo a ka poe waihona iloko o ka aie aupuni.

Ua poloai aku ke aupuni Hawaii i na mea a pau e hookomo mai i ko lakou dala ma kona lima,  me ka hoihoi hou aku me ka ukupanee i ka manawa e kikoo ia mai ai. Ua hoolilo ia nae keia puu dala i oi aku mamua o ka miliona, me ka hiki ole ke hoihoi ia ina e kikoo ia aku ana. Ina e kii mai ka poe mea dala, alaila ua banekarupe iho la ke aupuni a ua inoino iho la kona inoa maikai. Ua oleloia he hiki no i kekahi mau kanaka eha ke kikoo aku, a ua malo a koe koena ole ka waihona, me ka unuhi ana i ka lakou mau dala mai ka Baneko Houluulu Hale Leta, iloko e elua pule, a koe iho ka ipu waihona e like ka hahaka me ka pahu-hula a Laka ke kani i ka hahaka pono olelo. Ia wa, aole ana e kaa ka uku o na Luna Aupuni, e paa ana ke kakau pono ana a ka mekini nana e hooholo aku i ko kakou oihana aupuni, a o ka hopena oia mea, oia no ko kakou komo kino ana aku maloko o ka lima o ka mea hooponopono waiwai.

O ka hooweliweli a me ka makau hoi ka hoopahuia mai e kikoo ia mai ana  na waihona hooluulu o ka Baneko Hale Leta, kekahi kumu o na Kuhina e hooko ole nei i na hoololi a lakou i olelo ai, a e hana ole ia nei na hana aupuni. Ua olelo liki ia iho nei no e ka nupepa hoomaemae “Advertiser” ina e hoopau ia ka Luna Leta iho nei, alaila e kikoo aku ana ka poe waihona ma ka Baneko Hale Leta. O ka hopena nae o keia hana, aole ua welu la i olelo mai, aka, ua hele aku nae keia poe keonimana eha a kamailio aku i ka hopena oia mea i na Kuhina. Ua hiki ole lakou ke hoopahele ia Wanabaga mai kona pau ana mai ka oihana leta, aku ua hoonoho ia nae kekahi mea i ku i ko lakou makemake. Ua ko ka ka Leo i koi ai, aka, holopahua aku no ke aupuni no ka makau i keia moraki maluna o ka waihona aupuni.

O keia iho la ke kumu e holehole nei na hana a ke aupuni, e like me ke ano o ka iho paumi; ua paa a aole e hiki ke hoohana ia na hana, Nolaila, loaa ai na hoopunipuni e lohea nei, a i hooili ia hoi maluna o Kale Mahope; a no keia kumu no hoi i paa ai na lima ekaeka o ke au kahiko.

Nolaila, he kupono no i na kanaka Hawaii e makaala i ka lakou mau wahi kenikeni  e hoiliili nei. He aneane koe e iho mua ka poe waiwai e unuhi i ka lakou dala, a ina e pau e aku, e pilikia ana o Hawaii. E like me ke ano kamaaina, o ka poe uuku no o ka loaa he poino ana.

E na hoa, oiai ka ua e noonene iho ana, e iho hoonee iho mamua o ke piholo ana e aho kakou e makaala. Oia keia leo e pahola aku la. Me oukou no nae ka noonoo no ia mau mea, he leo ao wale no keia, i ka Lani ka ua wehe e ke pulu.

 

He Poho Hou me ka Lole Kahiko.

Ua hu ae ko makou aka i ka ike ana i na hoahanau Kahunapule a me na Elele kahiko me na mahiole o ka poino, mai kahi mai o ka makua kalepa dala Walakahauki. He “hinuhinu” io no ua mahiole la, ke hoohalike ia me ka aahu puni o ke kino. I kela makahiki aku nei ua hoolakoia ka nui o na Kahunapule i na holoku-kuka, a no ka mehana loa, i na ahaaina inu ka o ka Aha Euanelio, ua makana hou mai no o Hanale i ka peahi, i pau ai ka welawela hoi o na aahu a ka makuakane i hoaahu iho ai i na Kahunapule. Hoomauao iho la makou i keia hoaahuia ana o ke kino a me ke poo o ke kanaka, e like me Elikai i hoopulou ia ai i ka holoku o Elia, hookahi ano e o keia, ua uhi ia keia poe kahunapule e ka aahu o ka hookamani i kela makahiki aku nei, a o keia makahiki koi, ua puloulou ia mai nei na puniu i na mea hookahuli noonoo a Walakahauki. He kamaa me na kakini aku ke kumukuai o keia makahiki halawai hou aku a na kahunapule, a Baala, alaila he puhi wale no ka hana i koe i ke ahi o Gehena. I make wale ai no ka hoomana o ke Akua oiaio i ka hookamani a me ka hoopunipuni o na hana a na kumu a na hoahanau. No keia mau hana, nolaila hele pouii na kumu, haha poele na kaumana, a hopipi ka a ana o ka Olelo Hemolele iloko o ka waha o Kamaka e hoomana ia Mamena- a e hoomaikai ana ia Walakauhiki ma ka olelo  hooholo iloko o ka Aha Ecumena o Hawaii, no ke kahei ia ana o na paniu o ka poe hoomaikai loaa me na papale “hoohinuhinu.” Ua mahaio kekahi i ka lala o ka pupule i ka mahunalu  o ka ihu no laila i wa mai ai i ka olelo hooholo  e palukuha aku ka Aha Euanelio

Hawaii ia Walakahauki; mahalo hoi kekahi i ka pakele o ka ili i ka la aole e panopano loa iho. Aka, he ku i ka aka ke ike aku i ka “hinuhinu” o luna, a hapala hoi o lalo iho.

 

Eia hou no keia.

Ua hiki mai nei he mau olelo kauoha huna, e pai mai ana, e like ai me ke ano o kela kuikahi a Kaaka. Eia iho ua olelo la i kekahi kanaka kiekie kipi o ka aina. me kona mau hoa kipi no o na la i hala. Mai Wasinetona mai keia mea huna e like no me ka mea huna a Blaine a me Kaaka i hana ai, e imi iho i ka pono. E hoopau ia Liliuokalani, ke ole e ae maikai mai e haalele a e uku kumau ia oia; e ku kulu iho i Repubalika, a o ua mea kiekie la ke poo mua, [oia no ke hokake ana a e palu ana i ka mea ana e makemake ana e kaihi i kona noho i ka po Poaono iho nei]. Ina e ko ole keia, e hooulu i ka hookahe koko, a ia wa e lele mai ai ke kaupu iuka nei me ka aahu nona na hoku he lehulehu wale, a he pa nalaau ka olelo ana. Ua hoike ae ka nupepa “Chronicle.” ua olelo aku o Blaine i kona mea kakau leta mai Wasinetona mai. e hoololi ana oia, a e hoolea iho i kana mau kalai aina e pili ana no Hawaii, Oia iho la keia i pahu ia ae la e Ka Leo O Ka Lahui a i ka makaala o ka Ilamuku Kale Wilikina. Aole wale makou ianei e ino ia nei, ke hui pu la ke ino a me ka maikai i Amerika. Heaha la hoi ka hewa, ho aku kakou imua, a e hilinai he nui na kokua ke HOOPONO  e like me Isaia a me kana kauwa imua o ko Asuria poe. Ina o Iehova me kakou, owai ke aa e kue mai? Nolaila, e hoopono kakou, a mai hopo a kanalua i Kona hana pono maluna o kakou a me lakou e kuko ino mai nei.

 

UA MAKE KE ALII KEOUA KE KUUAPAI

KALANINUI KEOHOHIWA MIAU.

Ma ke kakahiaka, hora 7 o ka la 23 Apr. A.D. 1891.  Ua oluolu i ka Makua Mana Loa ka lawe ana aku i ka hanu hope loa o ke Alii Keoua Kekupuapai Kalaninui Keohohiwa Miau, ma Kalaupapa, Molokai. Ua hanau ia oia ma Paauhau Hamaka Hawaii i ka makahiki 1835; kekahi o na pua alii kiekie loa, ma ka lalani pololei o na Kamehmeha .

Penei kona wahi moolelo pokole: O Kamalo (w) a me Kuailololua (k) kona makuakane, kekahi pua alii pili koke i na Kamehameha mai kona mau kupu mai. Ko Kuaioleloa makuakane oia o Keawemauili ko keawemauili makuakane, oia o Kalaninuiamaoiao. e olelo ia nei o ka Keawe hiapo kapu no ia.

Ua olelo ia ma ko lakou moolelo penei: O Keawelauwilipakaawiliawiliwilinoakahihookahi, o ke kaona oia mau huaolelo; moe aku no ke kaikunano i ke kaikuahina, o ka makuakane i ke kaikamahime ke keiki i ka makuahine. O ka aiai nui i keia poe alii, aole e komo mai kekahi koko haahaa iloko o ko la kou moolelo nolaila, kapaia lakou  o Keawelauwiipakaawiliauwiliwilinoakahihookahi. Ma ia alanui lakou i hele ai a loaa o Kuaiololoa, ko ia nei makuakane, nona na kekui o Iwikauikaua a me ka pulo’ulo’u, a eia maluna o keia Aliiwahine ia mau haawaina.

Mare mua oia i ke kane ia J.Mohisow, he haole Amerika, na laua mai na keiki elima, a ua pau no lakou i ka make. Mahope mai noho kane ole he mau makahiki;  a mare hou owau ke kane, i ka makahiki 1867, i ka malama o Iulai la 3. Na Rev. S. Kamelamela maua i hoohui.

Ua noho pu maua me ka oluolu he kane a he wahine; he hoohipa i na makamaka a me na hoaloha,  mai ka poe kiekie a i ka poe haahaa. He mau makahiki mahope mai, ua loaa oia i ka ma’i hano; ua nui ko maua huli ana i kona ola iwaena o na kauka haole a me na kauka Hawaii, aole no i loaa mai ka maha. A pela maua i noho ai  me ka hoomanawanui, a hiki i ka makahiki 1889, oia ka malama o Ianuari la 24, loaa iho la au i kekahi ulia pilikia. Ua imiia ke ola ia E. Gun Fuld, o Hamakua, no ekolu malam, aole no i loaa mai ka oluolu; a i ka malama o Aperila la 29, holo maua no Honolulu, no ka imi ana i ko’u ola. Noho au i ka Hale Ma’i Moiwahine no 3 malama me 11 la, malalo o ka lapaau ana a na Kauka o ka Hale Ma’i.  Ma ia la no i puka mai ai  ka olelo hooholo a na kauka; he ma’i hookaawale ohana ko’u; a e lawe ia ana wau e ke Aupuni no ka Panalaau o Molokai. Nolaila, he mau minute ia no ka ehaeha a me ke kaumaha; hoike  aku au i ka’u wahine; e haalele ana au ia oe e noho oe me ka ohana. I kona wa i lohe ai i keia mau huaolelo, o kona hoomaka mai la no ia i ka uwe helu mai i na wahi a maua i pili ai. A pau kona uwe ana, pane mai oia ia’u; aole au e noho, ma kau wahi e hele ai, malaila au e hele ai; a ma kou wahi e noho ai, malaila au;  o ka make ka mea nana e hookaawale ia kaua.

 Nolaila, ua hele pu maua e noi i ka Peresidena o ka Papa Ola, a ua ae mai ka Papa Ola ia maua e hele pu no ka aina i oleloia  ka Luaku papau kanu ola o ka lahu. A ma ka la 30 o Dekemaba, makahiki 1889, haalele ia Honlulu no ka Panalaau o Molokai; a noho maua ma keia alna malihini. Nui kona kokua ia’u i ko’u mau la pilikia a hiki i ka malama o Aperila 23, loaa iho la i ka ma’i kauhola me ka hikiwawe loa iloko o na minute pokole loa, ua hooikaika au e lomi a me kekahi mau lima kokua e ae, aka, ua poho ia manaolana; ua oi aku ka ma’i mamua o ko’u ikaika, a hala aku la oia ma kela Kanaana hou  ma-o. Aloha wale.

Me ka Lunahooponopono a me na keiki ulele hua metala o ka Hale Pa’i ko’u aloha.

I.P. MIAU.

Kalaupapa, Molokai.  Iune 4, 1891

 

OLELO HOOLAHA.

E ike auanei na mea a pau, eia ma ka Pa Aupuni lio o Makiki kekahi mau lio; hookahi lio kane, hao kuni [d] o E. akau, lae kea wawae keokeo 4; hookahi lio wahihe, lae kea ulaula wawae keokeo hope hema kiko keokeo hope akau, hao kuni Jk. Ua komo mai keia mau lio i ka la 11 o Mei, makahiki 1891, a ina aole o kii mai ka poo nona keia poe lio alaila e kuai kudala ia aku no keia mau lio ma ka la 23 o mei.

J. KALEI.

Mei 19,  3 ts-d.            Luna Pa Aupuai..