Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 205, 1 June 1891 — Page 2
| This text was transcribed by: | Laura Yamamoto |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
MA KE KAUOHA.
Ua hookohuia i keia la o E Wery i Luna hopu no na holoholona hele hewa ma na Alanui Aupuni, mai ke Alanui Judd a hiki i ke Alanui Pali Nuuanu; a pela no hoi me na Aina Aupuni ma Nuuanu. Honolulu, Oahu.
C.N SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Mei 27, 1891. 3ts-d.
Ua hookohuia o Thos, C. Forsyth i keia la i Agena no ka lawe ana i na Hoolo i na Palapala Aelike hana no ka Apana o Lahaina, Mokupuni o Maui.
C.N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Mei 25, 1891. 3ts-d.
I kulike ai me ka Pauku 1, Mokuna XXXV o na kanawai o ke kau o 1888. Ua hookaawale au i keia la i kekahi pa no ka hoopaa ana i na ho’oholona helehewa, ma Hookena, Kona Hema, Hawaii, ma kekani apana aina e waiho kokoke la maluna koke aku o ka pa hale o Kaulunalo, o he aneane he 183 kapuai mai ke Alanui Aupuni ma Kealia, Kona Hema Hawaii.
I kulike ai me ka Pauku 2 o ka Mokuna XXXV o na kanawai o ke kau o 1888 ua hookohu aku au i keia la ia Mr. W.N. Kapunawai, i Luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni ma Hookeua, Kona Hema, Hawaii.
C.N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina
Keena Kalaiaina, Mei 25, 1891. 4ts-d.
NA KOHO I SILAIA A PAA.
E lawe ia no ma ke Keena o ka Oihana Kalaiaia a hiki i ka Poalua, la 30 o Iune, 1891, no ka hoopau ana i ka hana o ke koena aku i koe o ke Alanui Luapele.
Ua hiki no ke ike ia ke kii, ka moe ana, a me ka olelo hoakaka ana, ma ke Keena o ka Luna Nui o na Hana Aupuni, a na hiki no hoi ke ike ia ke kope o ka olelo hoakaka ma ke noi ana aku ia Peter Lee ma ka Hale (Hookipa) Luapele a ia C.E. Richardson ma Hilo.
Aole nae i hoopae ke Kuhina Kalaiaina e lawe aku i ke koho haahaa loa, a i kekahi koho e ae paha.
E hoailona moakaka ia hoi na koho a pau “Koho no ka hoopau ana i ke Alanui Luapele,” a e ukali pu ia mai hoi me kekahi hona ma ka huina o $5000 me na hoopaa poho maikai a lawa pono no ka hana hooko pau pono ia o ka olelo aelike.
C.N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Mei 25, 1891 3ts-d.
KA LEO O KA LAHUI.
JNO. E. BUSH.
Lunahooponopono a me Puuku.
POAKAHI, IUNE 1, 1891.
NA HANA AUPUNI
Ma na aina naauao a pau, o kekahi hana nui a ke aupuni, ola no ka imi ana i na hana e holonaua ai ka aina, a me ka pomaikai o ka lahuikanaka e noho ana iloko o ia aina. Aka, eia no ko kakou aupuni ke ku nei me ke pahaohao, ua lohaloha, me he la, ua hiu ia mai i ka a la a ke kipuupuu a ua newa. No ka nele i ke dala oia ka ke kumu o ka hana ole ia ana o na hana. He mea kupanaha loa keia, aka, o ke ano iho la no ia o ka poe hemahema a akahi a noho i ka oihana.
KUMUKANAWAI.
Eia i keia wa, ke hoomaka mai nei na mea a pau e manao, ua hiki mai ka wa e hana ia ai kekahi Kumukanawai hou. he hooia ana mai keia i ka oiaio o ka makou mea i olelo ai, na pupuahulu ka hana ia ana o ke Kumukanawai hoa o kakou a na hana ia po hoi maluna o na wahao ino a me na uko hewa. Maluna o ia Kahoa, @@ hooma@@ mai ka hewa, a pela no e mau mai ai o ka hewa a hiki i ka hana hou ia ana o kekahi Kumukanawai maluna o ka pono. No keia hewa o ka hana ia ana, nolaila, mau no ke ano e a me ke kaulike ole o keia Kanawai, a no ia mea, aole e loaa mai he mea pono.
No keia kumu, ua pono ole ko Kumukanawai o kakou, alaila, he kupono e hana hou ia ke Kumukanawai. Ke lohe nei makou, oia ka makemake o na haole, aka, o ke alanui Kanawai ole no nae ka lakou e kuko nei; ma keia wahi, ua like ole ke makou manao.
Hookahi no alanui kupono e hiki ai, oia hoi ke alanui a keia nupepa i hooikaika ai, ma ke koho ana i Ala Elele Kumukanawai, alaila, komo like ka lahui i ka hana ana i Kumukanawai no kakou a pau.
He Lehe.
Ua lohe mai makou, ua kauoha aku kekahi ona miliona i kana dala e hoihoi ia mai, mai ka waihona o kekahi o na hui Baneko o kakou. He mea hou keia, aka, he kuleana no ke kela mea e koi ia aka, he ike ia no paha, ua anoninoni ke kulana. He wa maopopo ole keia o ke kulana o ka noho ana.
Eia hou no ua Lono.
He lono ka i loaa mai ia makou, a oia ka makou e hoike aku nei i ke akea.
Ma ka haalele ana iho o ke Kinau ia Honolulu nei, ma ka Poalua aku nei, ua hoouna ia aku kekahi mau leta i ko kakou Moiwahine a me ke Kuhina Nui; a ma ua mau leta ala, e koi aku ana i ka Moiwahine a me ke Kuhina nui e hoi mai no Honolulu nei, ma keia Malulani mai nei, aka, ua hoole ka Moiwahine a me ke Kuhina Nui i na olelo kohu ole o keia mau leta; a o keka hi hoi, oia ke koi ana aku i ka Moi wahine a me ke Kuhina nui e hooko i na olelo a pau o ua mau leta nei, aka, ua pane mai ka Moiwahine, aole au e hoi, oiai, aole i pau ia’u o Maui a me Molokai i ke kaapuni ia’u.
Mamuli o ko makou ano he waha olelo no ka Lahui, ke ku nei makou ma ka aoao e hoino ana i ka mea nana keia mau hana, ina he oiaio. E hoolaha hou aky no makou ke loaa ka mea oiaio.
He U-i he Ninau.
E ke Kiai, heaha ke ka po?
I keia mau po i hala iho la, ua hoopeha’oha’o ia na kiai o Iolani Hale, oiai na kahoaka o ka po e hoike ana ia lakou; a na ia kumu keia u-i ana-“E ke kiai, heaha ko ka po?”
Ma keia ke pane nei ke kiai,-he hoeu ke ka po.
Oiai, e lohe ia aku ana ka haluku mai o ka hale Akala, me he mea aia, e wawahi ia mai ana, a e ike pu ia aku ana no hoi na uhane hoopahaohao o ka po e ua poe kiai la.
Nolaila, wahi a Holoholo Pinaau ia makou, no ka eepa kao keia ao pela ka ka eepa o ka po. Pele i’o paha, aole paha!
He Mau Loio Eleu.
I keia umu la iho e wehe aku ai ka hui lolo o Messrs Mawahi & Huntsuan, ma ke k@hio alanui Alakea a me Moi, ma ka aoao mauka mai. Nolaila, i keia wa e liuliu mai na hoaloha a me na makamaka, oiai, he mau lolo hoopono keia, a he mau leo wiwo ole ma ka aoao o ka lahui.
Hoohui Aina.
Ma keia poo e kau ae ia maluna ua ike ia ke keha ana o kekahi mau nupepa, e hapai memeue ana ia laua iho i ke aloha Alii, aloha aina, a aloha Lahui hoi, a e hoino ana ia Hon J.E. Bush, ke kea kau lana o ka makakila, o na la hope o ka manawa, ke hamo mai nei ua mau nupepa la i ka puna, ia J.E. Bush, a me kana mau nupepa puko nakona nui wale e ake ana, e loaa ae kahi panee inika, he oki ia.
Nolaila, e na hoaloha o ka maka peni, oia hoi o “Hawaii Holomua” a me “Pae Aina” liilii, ma ko ka kou ano he mau kiai kakou no ka lahui-ke makemake nei KA LEO O KA LAHUI, e hoikeike mai kekahi o olua iaia i kahi o ka hewa o kana i hoike ai.
Aole o ke ho’u waha wale iho no e hookeke ai i na niho, a, apakau ae i o a ianei.
Aka e pono e hele maluna o ke kumuhana, no makou iho ma ka aoao o ka lahui, ke hoike aku nei makou me ka hopo ole.
Aole na Ailuene Buki i hoolilo ia Hawaii nei i Aupuni Repubalika, aka, na J.W. Kawainui a me kona poai, oiai oia he Lunamakaainana no Hana, Maui, i ka 1887-88.
Oia na kau i lilo ai o Hawaii nei i Repubalika, e ninau ia mai auanei paha pehea hoi i lilo ai-
1-Kumukanawai lima nui 1887
2-Peresidena o ka Hale Ahaolelo oia ka lua o na Moi o ke Aupuni Hawaii nei, na J.U. Kawainui no.
Nolaila, e hoike mai i na mea a pau me ka pololei, aole o ka hili pa ah a mai.
HE LETA.
Haena, Mei 30, 1891.
E Mr. Luna Hooponopono :
Welina pu kaua :
E oluolu mai kou hanohano e hooipo pu aku au me oe, ina he wahi kekahi o kou kino lahilahi, he wahi ukana ka’u e hoike aku ia oe, a nau hei ia e hoike ae, i ike mai ai na makamaka o kaua.
Ma ka la 25 iho nei o keia mahina (Mei) ua loaa mai ia’u he lono kaumaha i lawe ia mai e ka uewa telepona, oiai, ma ka halepaahao o Lihue Kauai, ua make aku kekahi Pokiki, o ke kumu i make ai, no ka malama pono ole o ka luna paahao.
Eia hou keia, no kahi ai a me ka i’a, he hookahi iniha ka loihi a hookahi iniha ka manoanoa, no eokolu ai ana ; no kahi i’o pipi hoi, he wahi apahu iwi wale no, aohe he kuke pono ia, ua oi aku ka pono e ai maka no me ka iana o ka manao o ka mea e kakau nei ma keia hale paahao wale no paha keia mea in@.
Me ke aloha K. Apoha.
KA HANA A KA MA’I LUKU E PAHOLA NEI MA KALAUPAPA A ME KALAWAO.
Mr. Lunahooponopono ;
Aloha oe :-
E oluolu hou mai kou Hanohano e apo mai i neia wahi nuhou manaonao ; a na kou mau keiki oniu hua meiala ia e h@@uwila ae ma na aekai o ka kaua aina makuahine i ike mai ai o’u mau kini i keia nuhou manaonao.
Ma na malama i ani aku la mahope ; o Maraki a me Aperila, aole au i ike he mau haawina ano e kekahi iloko oia mau malama ; a ma ka malama mai nei o Mei, ua hoomaka mai ka Laha ana mai o ka ma’i e pahola nei.
Ma na la kinohi, ua hele liilii mai ka hana ana @ ka ma’i i ka loihi @@@ mai ua @@@e kuhohonu ka ia ana a ua ma’i nei, i kela wa no hoi i hoomaka mai ai ka make ana ; aole nae i mahuahua loa. Ua mau ka make ana a hiki i ka hookuu loa ana mai a ka ma’i me kona ikaika nui.
Iloko no hoi o kela wa ua hioli makawalu mai ka make, e ohi ana mai na kokua a me na ma’i ; mai ke nui a ka liilii. He ku oe i ke aloha ke ike aku a ka nale ana aku la noia o keia; make mai ana, hele a eha o ka la a ewi mai a pii aku. Ua hoolawa ia na la a pau o ka pule mai ka Poakahi a hiki i ke Sabati me ka poe e make ana.
Ua noonoo nui ia ke ano o keia ma’i, a ma ka hoomaepopo ana, he fiva ka ma’i o ka hui pa ana me ke kunu a me ka umii, a me ka eha o ka umauma, e auwe ana e lele ana iluna a i lalo.
O ka wai, oia ka mea ono loa a keia ma’i; ina aole e loaa ka wai, he uwe, aia no a loaa ka wai. Oke kunu, oia kekahi ma’i ikaika loa a me ka umii, ke hoomaka mai ke kunu aole e poha koke ka male, me ka nui e ka hooikaika alaila poha mai.
He uuku loa ka poe i pohala mai mailoko mai o keia ma’i me ka imi ana i kahi e lana ai; o ka hapanui ua paa i ka make. He ku i ke aloha a me ka welenia o ka naau. He nui no na ano ma’i i ke au mamua, aole hoi e like me keia ka ohipau mai na ma’i a na kokua.
Ku wale ka hale o ke Kauka aole paakai, aole hoi he huaale a me ka aila, no ke kii mau o na ma’i i laau me ka hoonaha mau a me ka makaaia e pono ai, a pehea la ua hale nei, ua loaa paha ka paakai aole paha.
O kahi mea nui a kamaaina no hoi oia ka loaa pu o ke kane a me ka wahine i ka haawina hookahi aole e malama i ko laua ola, ma la hoi o ke kane ke loaa a koe ka wahine, alaila loaa hoi ke mea nana e hoomaopopo ko laua noho ana, aole la hoi e poino kekahi o laua, aole he pau pu no a elua i ka wa hookahi.
Mai ka hoomaka ana o ka ma’i a hiki i keia la 28 o Mei, he oia mau ka hele ana a ka ma’i me ka ikaika. He lana ko’u kokoke no hoi paha e pau, o ka nui mai anei keia o ka poe make a kana mau anenane no e piha ka 200 aoi poe i pau i ka make. Aloha ia poe i hoi aku la i ka opu o ka honua.
Ua lawa ia wehewehe pokole ana no keia ano ma’i luku weliweli.
Me na keiki oniu hua metala ko’u aloha a me ka Lunahooponopono ko’u welina hope. Kou oiaio.
EDW. MAKAHI.
Kalaupapa: Mei 28, 1891.
NU HOU KULOKO.
I na Luna Lawe Pepa o KA LEO O KA LAHUI, ke ha’i ia’kunei ka lohe ia oukou, ina he mau helu koe o ka la 3, 10, 20 o Aperila, a me ka la 5 o Mei nei, o ka nupepa KA LEO, ke kauoha ia aku nei e hoihoi mai ma ke keena nei.
Ma ke kauoha.
Ua makemake ia na hoa a pau o ka Ahahui Hoonaauao Liliuokalani Mahele Elua, e akoakoa ae ma Iolani Hale, i ka hora 10 e ke kakahiaka la 3 o Iune, 1891; no ka malama ana i ka halawai mua o keia makahiki. Mrs. H.H Wobb.
Kakauolele.
Nui ua Leka i loaa mai ia makou @ na n@hou ano nui.
Ma ka hookoko kinipono o ka auina la Poaoho nei, mawaena e ka hui Honolulu a me Hawaii, ua alo ka eo i ka inoa mua ma ka 12 ana puni kue i ka 7 wale no a kona kokoolua.
Ua hiu ia e ka piko pau i ka iole, mai luna mai o ka mokuahi Waimanalo, he hookakhi pahu halakahiki me elua puolo e ae, aole i ike ia nawai la.
Nui ke ohohia o ka lehulehu i na buke a na keiki Hawaii i hana ai, no ka mikioi no o na hooheno ana a mikololohua hoi i wainohia ia oia hoi o Gaberi ela Lenoa.
Ma ke ku ana mai o ka Malulani i ka Poalima aku nei, ua loaa mai la ia makou ka lono, akahi no ka a pu a ae ke ahi o Kilauea, oiai oia haalele aku ai i ke kai ka’uhaa o Punaluu, Kau.
He mau leta nonohou ka i loaa aku i ko kakou Moiwahine a me ke Kuhina nui, ma Kailua Kona, Hawaii, a o ua leta nei, mai anei aku no ia, a o na o ua leta nei, he mau olelo ma-e-pa.
Ma ka auina la Poaone nei, ua ike ia aku kekahi mau makai e hoohoi ana maluna o na lio a o kekahi poe hoi maluna o na kaa. E na lima hooko o ke kanawai, e hoopau oukou i kela hana.
Nui ka haunaele ma kahi o ke kaa poniuniu i ke kaa poniuniu ma ka po Poaono nei a ua eleu no nae na kiai o ke aupuni, i ka hooko ana i ke kanawai maluna o ka poe ha’iha’i kanawai.
E ka Peresidena o ka Papa Ola a me na lala e ae o ua Papa la e hoouna koke aku oukou i laau no ka hale o ke kauka o Kalaupapa a me kalawae, aia la, ua nele, ua hone, pela mai nei o Kaili ma ka leta ia makou.
I olowalu ana o ka moa, a i ole i ka o ana ae o na kukuna o ka la apopo, oia ka wa e pili mai ai ke Kinau i ka uwapo, oiai, e eleu mai ana ua luahine la o ka hikiua i kau aku kana mau leta maluna o ka mokuali Kaleponi.
Ma keia huakai kaapuni a ka Moiwahine ia Hawaii, i ka hiki ana ma Hilo, ua hoi mai la o Mr. Berger no ka ma’i, hiki ma Kau a me Kona, hoi mai o Joe Aea i Hope Luna Paahao, hiki ma Kailua, hoi mai o Hoe Heleluhe no ka ma’i a owai ana la mai Maui mai.
A’o ke koa, a’o ka holo; eia ko kahi o na olelo kaulana o ko kakou nei aina, oiai, ua ike ia kekahi poe ohua o ke alii ma Haimo@ipo e pau nui ana i ka uaholo, maluna o na kaa pi’o e a hai ana kapupuhi he ia no Ukoa, no na wahi like ole, oiai, ua makau ka i ke kaua, hu kaaka i ka poe i ke a’o.
Aia ka Lani Liliu-Lelekulani i ka malu he kuawa o na Waieha, kahi i lualai ai me ia mau makaainana e@a, e walea ana i ka olu o na Hono o Piilani, a, i keia la, e haalele aku ai ua lani ;a, i ka wai o Elele, a motio aku kena alahele n@ ka malu ulu o Lele, a e hooaauea ana ua lani la ilaila i na la ekolu, a i ka Poalima e haalele aku ai ka huakai alii i ka lai o Hawela, a kaa aku na Calaudina a milik@a aku iaia a hiki i Pukoe, a huli hoi loa mai no ka i@ eku o Kakuhihewa nei.