Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 180, 27 April 1891 — Page 2
| This text was transcribed by: | Catherine Chang |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
HA KE KAUOHA.
E kulike ai me ka Pauku 1 o ka Moku-ua XXXV o na Kanawai o ke Kau o @, hoonee i @ ana ka Pa Aupuni no ka hoopaa ana i na helehewa ma ka @ a Honlulu, ma ka la 30 o Ape @ @,a kekahi pa ma ka huina o @ ai Penesekola a me Alanui Puowaina a ma kekahi aoao mei o ka Hina ma Makiki, Honolulu, Oahu,
C.N. SPENCER.
Kuhina Kalaiaina,
@ Kalaiaina, Apr. 22 1891. 3ts-d
Ea hookohuia o Mr. Kalei i Luna Pa @ no ka Pa Aupuni i i oleloia ae la, @ ai kona Komisina mai ka la @ Aperila, 1891.
Ea hookohuia o MR JAMES COWAN i hoa no Papa Alanui o Koolau-loa, Makapuni o Oahu, ma kahi o J. Young @ mai:
@ Kapu, Luna Hoomalu.
S Kahele
James Cowan
C.N. SPENCER
Kuhina Kalaiaina
Koena Kalaiaina, Apr 20, '91. 17-d3t.
N @ APANA AINA HOME, KAU HAWAII.
Ke Hoolaha ia aku nei ma keia:
Ua hookaawale ia he 55 Apana Aiana @ ma Ninole a me Wailau, no ka @ ana aku i ka poe e makemake @ loaa na aina home e noho iho ai.
2 E hiki no ke nana ia na palapala kii a @ mau apana aina ma ke Keena Aina Oihana Ka aiaina, Honolulu, a ma @ poha o J.H. S. Mart na, ma Waiohia, Kau
3 Na J.H.S.Martin e kuhikuhi i na @ aina i kekahi mea e makemake @ aina i kekahi mea e i ua mau aina la, a no ia hana @ uka ia oia he hookahi dala ($1.00) e ka mea e hele aku ana e makaikai.
4. O na mea e makemake ana i na apana aina, e kakau mai no Kuhina Kalaiaina @ i o kekahi pepa pa`i hakahaka me @ ole mai ia J.H.S. Martin.
5. Aole e hoomaopopo ia na noi mai ka @ e noho on a aina ana.
6. O ka põe oo wale no ka i kupono e @ mai.
7. E haawi ia no iloko o 10 makahiki e @ ai no ka aina, a iloko o ia wa ua @ ua ia mai na auhau.
8. E kukulu hoi oia iloko o hookahi makahiki i kekahi hale noho, a e hoomoku aku hoi e noho ma ia hale a e hoo @ aku no ke koana o ua mau makahiki ka he umi.
9. E hoopaa hoi oia a puni me ka @ ano i ua aina la iloko o ekolu @.
10. E uku hoi oia mamua ma ka hapaha makahiki i ka ukupanee maluna o ke @ ma ka ukupanee maluna o ke @ ma ka uku pa-elima keneta @ o ka makahiki. Ua hiki no i ka mea kuai i na manawa a pau, a e @ i ao hoi ka ukupanee.
11 o na olelo hoolilo mua aole e hooli @ @ ia aku ia ha`i,a aole e hiki i ka @ ke kuai aia a pau na olelo kuai a @ ka hooko ia.
12 O ka haule ana o ka hooko ia na olelo aelike, he @ ia e hoolilo wale ai @ ole ke kuai ana a ka aina.
C.N. SPENCER
Kuhina Kalaiaina
@ Kalaiaina, April 10, `91 170-d4ts
KA LEO O KA LAHUI.
JNO. E. BUSH.
Lunahooponopono a me Puuku
POAKAHI, PERILA 27 1891.
OOLEA HOI NA OLELO A KA
"LEO" I KA MOIWAHINE
Pela i oleloia mai ai makou e kekahi mau makamaka i kela mau la aku nei. Aole oia wale, ua olelo paia mai no hoi makou, ua kupono ole lea ka Makou , i ka houhou aku i ma olelo e hoehaeha ai i ka manao o ka Moiwahine.
E na makamaka a me na oiwi pono o ko makou lahui; mai kuhihewa mai oukou, ke hana nei, a ke hoopuka aku ne makou i ka olelo, me ka manao ino malako o makou; aole loa pela. Ua alo a makou ia kakou a pau, a i ko kakou aina nei; a ma makemake nui makou e ieia mai kakou , a o ko kakou poe i kupono maoli, e lilo i mau mauwa, a i mau @ i kokua no ko kakou Moiwahine, ma ka pulama ana i na hookele maikai ia ana o ko kakou
Aupuni i aloha nuiia. Oia ka ma kou i hooikaika mau ai ma ka olelo , a ma hoakaka laula ana aku no hoi imua o ka lahui, i na hana e pono ai, a e lahui, i na hana e pono ai, a e loaa pu ai ia ka kou a pau ka maipono kaulike o ka noho ana.
A i ko makou wa i ike aku nei, aohe i maliu ia mai ua mau ulono ana la a makou no kakou , e ko kakou Moiwahine mua loa;
nolaila, ma ko makou ano he waha olelo no ka lehulehu, ke kalai nei makou me ka manao maikai, aole me ka manao ino.
Aka, e hai aku no makou me ka oiaio; aole makou e noho hamau ana, ke ike a maopopo lea ia makou, he mau hana pono ole ka ko kakou Moiwahine e hana ai, a e olelo ai paha, he mea e hoopilikia ai a hoopoino maooli ai hoi ia kakou a me ka lahui. E ku no makou ma ke kahua o ka oiaio, a e kamailio ahewa aku no iaia, in a he hewa a he pono ole kana e hana ai, i mea e poino ai ka lehulehu. Aole makou e hopo. Aka, i kona wa e hana pono ai a i maliu ai i ka leo nonoi haahaa a kona mau makaainana ponoi, a hana hoi i ka pono a me ka popolei no kona lahui, me he makua aloha la i kana mau kzeiki ponoi; e haawi no makou i na hoo maikai nui, a me na mahalo pumehana ana aku i ke kakou Moiwahine i aloha @
Nolailia, mai kuhihewa mai oukou, o na olelo a makou i hoopuka aku ai e pili ana i ko kakou Moiwahine ma kekahi mau mea. he mau olelo hoonaukiuki ia; aole pela ka makou i hana ai.
Eia hoi kekahi. Ua manao paha kekahi poe o ko makou lahui, @ @ hiki ke olelo ia, a ke nema ia ka Moiwahine, a me kona mau Luna Aupuni; a he poe kapu loa lakou aole e oleloia, a kalaiia lakou ma na ano a pau." Aole pela; ua hiki ke oleloia, ke ku i kahi e olelo ia ai; a ua hiki ke nema ia ke ku i kahi kupono e nema ia ai; a na hiki hoi ke hoomaikai ia a mahaloia hoi; ke ku i kahi e mahalo ia aku ai; ua hiki hoi ke uwe aloha ia aku, a kanikau ia aku paha , ke ku i kahi e uwe ia aku ai, a pela wale aku. Koe no nae, na hana na olelo a me manao e hoopoino maoli. a kue i ka pono a me ka oiaio; he hewa no ia.
Aole oia ka makou e hana nei.a e olelo aku nei, no ko kakou Moiwahine mua loa ma ka Noho Moi o Hawaii, aka e ka pono like ka makou o koi nei. a o ke pale ae i na a`o a me na alakai maalea ana a ka poe no nana ka lahui e hanaino nei. A ina ua ehaeha ia ka manao o ko kakou Moiwahike no kekahi o ka makou mau mapuna lolelo i hoea aku o ka lea a me ka laula o ka aina; a laila; he mea kupono no, e wai haalulu ia ua mapuna ole lo la, i mea e maopopo ai, he mau olole hoino wale no ia ko kakou Moiwahine, me ka nele loa i ka oiaio ole; a i ole he mau loleo no paha ia ua hanaia mai he makuakane no me ka kakukane pu.
E na makamaka aloha; e noomaopopo iho oukou; o ka poe e kakoe ana mamuli o na hana pakaha lima nui, a e kokua ana i ka hoomauia o na poe aole he aloha oiaio mai loko o ko puuwai; aia wale no na ma na umiumi a me na lehelehe hoi mai. O loko aku, he okea. A no ma i iho, aole loa pela.
Haunaele Ewa i ka Moae, ua ohi hewa i ka i`a hamau leo o ka aina, auwe! mai moku ka ihu ia Hio.
NA LETA A NA MAKAMAKA MAI
[
Aole maluna o makou ke koikoi o na manao o na Leta a na makamaka]
He nui na leta hoike mea hou a me manao i kakauia, a na makamaka i hiki mai i keia Keena; a i mea e hooko ia ai ka makemake o na makamaka nana ua mau leta nei, ke hoopuka aku nei makou ia mau leta, ma ke ano i kaomiia, i mea e pau pono ai.
Na M.K. Kauanaulu o Hanalei, Kauai, e hai mai ana; " Ma ka auina la 11 o Aperila nei, nalowale ke kaikamahine a D. Nuuhiwa; a mamua iho o ka uhi ana mai o ka pouli maluna o ka ainaa loaa aku la oia, he 1/4/ mile mai ka hale aku. Pakele mai poino." E na makua malama pono i na kama a oukou, mai hoohemahema.
"Ma ka la 13 ae. huaiia ke kino pupapau o D. Nuuhiwa ma Kalalau, no akahi makahiki ka loihi o ka waiho ana i ka opu o ka honua. Aole i palahe ke kino, he oia mau no na helhelna; ua @ nae a wikani; a auamo ia mai e na keiki @ na pali o Wainiha; a hiki i ka halo; a ma ka la 3 o Mei, e kanu hou ia ai. Nui ka mahaoia o ke Kapena makai hou o Hanalei, no ka louolu me he kaikamahine la. Ke liuliu nei ka Hui Kuai Aina o Waniha nei, he ahaaina nui na lakou ma ka ia 3 o Mei ae nei, no ka aina ia lakou."
Penei hoi ko Waimea leta: "Ke komo nui mai nei ka waiona ma Waimea nei iwaena o na pake, pukiki a me na kanaka maoli; a he nui ka on a, mai na makai a i na kanaka, a hui aku hui mai kalo i ka nawao."
Eia hoi ka D.B. Wahine o Hilo: "Ke haalele nei kekahi poe i ko 'Kuokoa me Paeaina huiia' a ke ohohie nui mai nei i ka 'Oiaio' me ka olelo nui o na kanaka, he pu-ku niahi wiwo ole o ka Paeaina, nana e hoike mai i ka oiaio; oia ka olelo ma ka waha o na mea a pau."
Penei hoi ka Z. Paakiki o Waimea, Hawaii: "Ma kekahihihiaimua o ka Aha Hoomalu o Hamakua Hawaii, no ka holonui, na hoopaiia he $3.oo; alaila, a'o mai la ke Kapena Makai; e hoopai i $5.00. Nolailaia. ua hoopauia ka hoopai mua, a o ka $5.00 ka hoopai i kauia."
Ma ka la 18 o Aperila nei. ua noho ka Hon. S.L. Austin LunakanawaiKaapuni, e hoolohe, no ka hihia a ka Moi kue ia Henry Silva, kela paele nana i poopau ia Kalaniwahine i make. Ua hoopauia ka oleho hooholo a ka Aha, a ma ka la 20 o Aperila. e hoopuka mai ai.
"O ka moolelo o R.A , no ka make ana o Kalaniwahine. ua hooleiia no ka lualiilii. no ka mea he moolelo hakupa wale no. a he moelelo hoopakelo i ka hunona mahiko. hoopakele i ka hunena mahiko.
"ua like ka Hope Makai Nui o Hamakua Nui me kahi holholona aloha kahu, ka ukali kowa ole mahope a kela haole nui momona, ka mea i kokua i ka pepehiia ana o Kalaniwahine."
Eia hoi ka N.K. L hiwai o Wailoa, Hilo: Aohe nanaia o ka pono o na kanaka Hawaii. Ma ka la 9 o Aperlia nei, ua hiliia, a eha loa ka maka o Halolena, he haumana no ke Kula Hiu o HIlo nei, e ke kumu nui o ua kula la; a ua hele kona makua kane e hoopii imua o ka Makai Nui,aole e hoopiiia kela kumu kula. A ua nele ka ma
kemake o keia makua i hoeha ia ka naau." Aloha wale ia makua a me kana kamaiei. i ka nana ole ia iho e ka welo mikanele Makai Nui o Hawaii.O ka hoole ana i kela koi a ka makua kane o ke keiki i hoeha ia, ua like ia me ke kokua hewa o kela Makai Nui. Nolai
la. e hoopau kokeia kela. Makai Nui pono ole. Oia ke koi keia mau nupepea i na wa a pau.
"eia i Hilo nei ke poo nui o ka Hui Hoike Nani, oia Wai, eia ma Waikea kahi i noho ai: a he lehilehu ka poe o hele aku e ike iaia.
"Nui ka hoinoia o na Moremona o Hilo nei e keia poe hoohaipule, a he nui na olelo kue aku a kue mai mawaena o keia mau aoao hoomana mua, ke paio nei na manao like ole. Aka o na haipule oiaio o ke Akua. ua noho malie me ka manao haahaa, a o ka olelo hemolelele a ke Akua ko lakou alakai."
NU HOU KULOKO
He u i a he ninau. he ae ia no a ani na Makai e inu rama i ka wa hana? O ka inoa o keia makai i-------------------.ma kahi o Evena kai hilalala ai. ma Waikiki-kai.
Ma ka hookuku a na Hui KInipopo Kamehameha a me Hawaii i aka auina la poaono iho nei, ua kaa ka lanakila i ka inoa mua ma ka 10 ana puni i ka kona hoa he 6 wale no.
O ka heihei kukini wawae o hookahi hoara e holo ai, i maluna ia ma ka Hale Hooikaika Kino i ka po Poaono iho nei, mawaena o J. Tobeta, Keoki Rosa a me Akona, ua kaa ka laoakila i ka inoa mua, a o ka inoa elua no no ke @ hope mai.
Ma ka la hoomalolo nei, i noho ai ka Papap Ola e noonoo i na noi i waiho ia kau imua o lakou, no ka ne ana mui i kekahi poe e hele e ike ko lakou mau houloha,ma ka Papalaau o Molokai, a ua ae ka Papa ola , o ka nui ua ane ane e piha ka elima kaau.
Ma keia huakai a ka Moiwahine no ka Punalaau o Molokai, ne mau hoa kekahi i ka Ahaelelo, ona hoi o Hono.D.W. Pua, J. Nawabi, L.W, P. Kanealii; a me kekahi po e ae ; na ka Likelike i hoohikihiki aku i ka huakai alii, no ka aina a ka ehaeha i noho ai.
Ua ka Poaono nei, ua popu ia o Evena, ka luna kiai o Kalawao ma mua, i hoopau ia iho nei, no ka hewa malama opiuma o 280 tini, e na luna hooko o ke kanawai, oia hoi o Mr. Papai Opio, Keoni Robikana a me kiai o ka Hale Dute; o ka hana ana ia.
Ma ka ahiahi Poakolu aku nei i hala, mahope iho e ka pau nan o ka halawai Poakolu ; ua hapai mai la paleka i ka noonoo ana no ke koho ana i ka puuku hou o ka ekalesia; ma ia kumu hana ua kue ke kahi poe, aka, e na kue ana o ia ano , ua lilo i mea ole ia Paleka, oiai, ua maua ka iala pue, e like me kana haiolelo mamua koke iho. Ma keia mau hana, aole loa i kupono iki ma ke ano naauao, nolaila, i hoomanano ao ai makou i keia hoohono:
"Uhiuhi lau Mamane
Ka wai o Kapapala"
kemake o keia makua i hoeha ia ka naau." Aloha wale ia makua a me kana kamaiei, i ka nana ole ia iho e ka welo mikanele Makai Nui o Hawaii. O ka hoole ana i kela koi a ka makuakane o ke keiki i hoeha ia, ua like ia me ke kokua hewa o kela Makai Nui. Nolaila. e hoopau kokeia kela. Makai Nui pono ole. Oia ke koi a keia mau nupepa i na wa a pau.
"Eia i Hilo nei ke poo nui o ka Hui Hoike Nani, oia o Wai; eia ma Waiakea kahi i noho ai: a he lehulehu ka poe i hele aku e ike iaia.
"Nui ka hoinoia o na Moremona o Hilo nei e keia poe hoohaipule, a he nui na olelo kue aku a kue mai mawaenha o keia mau aoao hoomana, a pela no hoi me ka aoao hoomana mua. ke paio nei na manao like ole. Aka, o na haipule oialo o ke Akua. ua noho mahe me ka manae haahaa, a o ka olelo hemolele a ke Akua ko lakou alakai."
___________________
NU HOU KULOKO
He u i he ninau, he ae ia no a nei na Makai e inu rama i ka wa hana? O ka inoa o keia makai o ______________. ma kahi o Evena kai hilalala ai, ma Waikiki-kai.
Ma ka hookuku a na Hui Kini-popo Kamehameha a me Hawaii i ka auina la Poaono iho nei, ua kaa ka lanakila i ka inoa mua ma ka 10 ana puni i ka kona hoa he 6 wale no.
O ka heihei kukini wawae o hookahi hora e holo ai. i malama ia ma ka Hale Hooikaika Kino i ka po Poaono iho nei, mawaena o J. Tobeta, Keoki Rosa a me Akoni, ua kaa ka lanakila i ka inoa mua ʻ a o ka inoa elua no ke ko@o hope mai.
Maka la hoomalolo nei, i noho ai ka Papa Ola e noonoo i na noi i waiho ia aku imua o lakou, no ka ae ana mai i kekahi poe e hele e ike i ko lakou mau hoaloha, ma ka Papalaau o Molokai, a ua ae ka Papa Ola. o ka nui ua aneane e piha ka elia kaan.
Ma keia huakai a ka Moiwahine no ka Panalaau o Molokai, he mau hoa kekahi o ka Ahaolelo, oia hoi o Hono. D. W. Pu@, J. Nawabi, L. W. P. Kanealii; a me kekahi poe e ae; na ka Likelike i hoohikihiki aku i ka huakai alii, no ka aina a ka ehaeha i noho ai.
Ua ka Poaono nei, ua hopu ia o Evena, ka luna kiai o Kalawao ma mua, i hoopau ia iho nei, no ka hewa malama opiuma o 280 @ini, e na luna hooko ke kanawai, oia hoi o Mr. Papai Opio, Keono Robikana a me ke kiai o ka Hale Dute; o ka ha na ana ia.
Ma ke ahiahi Poakolu aku nei a hala, mahope iho o ka pau ana o ka halawai Poakolu; ua hapai mai la o Paleka i ka @oonoo ana no ke kohe ana i ka puuku hou o ka ekakohe ana @ ka puuku hou o ka eka lesia; ma ia kumu hana ua kue kekahi poe, aka, e na kue ana o ia ano, ua lilo i mea ole ia Paleka, oiai, ua maua ka iala pule, e like me kana haiolelo mamua koke iho. Ma keia mau hana, , aole loa i kupono iki ma ke ano naauao, nolaila, i hoomanao ao ai makou i keia hoeheno:
"Uhiuhi lau Mamane
Ka wai o Kapapala."
KA HOOMANAO O IESU
KARISTO
I na makamaka a me na boalau na a pau ma ko Hawaii Paeaina, aloha nui oukou:
Ua makaukau ka hale o keia Hoomana, no ka hoakoakoa ana e hoomana aku i ka Haku ke Akua, e like me kana kuhikubi mal@ko o kana olelo Hemolele; a ke kono ia aku nei na mea a pau mal@make i ka pololei a me ka oiaio. o na nana e hana aku ai imua o ke Akua, oiai keia ola ana; e hele mai no maanei, ma na manawa. i nai ia ma lalo iho nei. Aia ma Alanui Pa i palapala ka Halepule, e kokoke apa me ka pa o ka hale kula kaikama nine o Kawaiahao. Na manawa halawai; Poaono (Poalima ka helu hoololi) ma ka hora 7:30 A.M. La Sabati (Poaono o ka helu hoololi) hora 10:30 A.M. La Sabati (Poaono o ka helu hoololi) hora 10:30 A.M. He wehewehe a me na ninau Baibala, hoomaopopo ana i na wanana, pule, himeni.
Olelo Hoolaha.
Ua makaukau ka mea nona Oinoa malalo iho. e hana i na Pna HAKU PUNA ELEELE a me ka pohaku e ae no na pa kupapan. a me na kahua kukulu kia-hoomanao. O ka poe makemake e waihe mai i ka lakou mau kauoha me Ioane Akina
J. BOWLER.
Sept. 22, ʻ 90,d---ly *
Olelo Hoolaha
O ka mea nona ka inoa malalo ae nei ke paoa, a ke hookapu loa aku nei oia i na mea a pau loa, aole e hele a lawaia ma kun I oko o Apili a me ka muliwai, e w . iho la ma. Kalihi-kai; ua kapu no hoi me na holobolona, aole e hele wale maluna o ka aina, oiai na lilo mai ia Loko a me ka muliwai @ me ka aina pu ia u ma ka hoolima ima, mai a Kale Luka mai, no na makahiki he umikumakahi i koe mai keia ia aku. A ua hoonoho aku au ia S. K. Hookano, i Luna Nui a nana no e malama, a hoopii i ka poe a pau e kue ana i keia Olelo Hoolaha.
AH TIKA (Pake.)
Apili, Kalihi-kai, Oahu, Apr 8. @md
I ka Poe Lawe Nupepa.
Ke poloai aku nei makou i ka poe heluhelu e lawe nei i k@ kakou nupepa, makaala mai i ka hookaa ana i ka uku o ka Nupepa. No ke paewaewa o ka hookaa ia ana o ke dala, a me ka hoohiki loa ana mai i ke keena nei, na hooholo makou ma ka hebedoma ka hookaa. i mama ai ka hookaa ana a ka mea e lawe ana, a i maopopo mau ai ia makou, ikela a me keia hebedoma. ka poe i hookaa mai a me ka poe i hookaa ole mai, a ina na hookaa me ka loaa aku o ka Palapala hookaa, he mea hoi e maopopo ai, ke ulu ae ka nele o ka mea heluhelu, ke okiia aku ka nupepa no ke kaa ole ma o na luna ae, alaila, no na luna ka hewa, aole no ka mea heluhelu. a ina aole io maoli no na luna ka hewa, alaila, e kala ia makou no ke oki ana aku i ka poe hookaa ole mai i ka lakou nupepa.
J.E. BUSH
PAPA KUHIKUHI
…..O…..
KA HUI ALAHAO A ME
AINA O OAHU.
---------
E HOOMAKA ANA MA KA LA
25 O OKATOBA, 1890.
________
MANAWA HOLO;
A.M. A.M. P.M. P.M.
Haalele ia Honolulu *6:15, 8:45 1:45 4:30+
Hoea ma Honouliuli *7:15 9:49 2;49 5:28+
Haalele ia " *7:45 10:51 3:51 5:50+
Hoea i Honolulu *8:40 11:55 4:55 6:45+
* Lapule wale no.
+ Poaono wale no.
Oct. 21, 1890 tf---d.
P