Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 158, 26 Malaki 1891 — IHEA E PAE AI? [ARTICLE]

IHEA E PAE AI?

[Hoomauia.] Ua Dane aku Ka Leo i ka i«akou haina no ka ninau a lfe Kuokoa. Pae aku i Kawa, ke kipi la-! nakila ole, a o ke kipi lanakila boi,! pae aku i Mauna Kiekie pau ia. Mea hou mai ana ka mea haku manaei ma kahi o ke kukulu aupu- 5 | ni ana mai na Kamehameha mai, ■ : a hiki i keia la, me ka hamo ana iho i ka waibata ma kahi o ka hoonipaa ia o ke kulaha aupuni me na Kanawai kakauia. E ka mea kakau a haku manno malalo o kela ninau, ihea e pae ai. He kumuhana hou ia o ia ninau, a noi ia mea; he mau manao kalai hou ke hoea ae ana, a oia mai keia: 1. I ka hookumu aupuni ana o Kamehameha I. aole he Kanawai kakauia kona; hookahi no Kanawai o kana olelo Alii mai kona waha aku, a o kekalii ® ia mau Kanawai mai ka waha aku o Kamehaineha I, oia keia, "Mamalahoa kannwai,'' oia hoi, e hete ka luahine. ka elemakule. ke keiki a moe i ke aln, aole e pepehi wale ia. - Kauiana a mahalo nui ia ua Kanawai kakau o]e ia la a- Kamehaineha ī, maluhia koke 110 na raea a pau. īnamuli o ka hoolohe o na makaainana i ka leo o ke Alii. Noiaila, aole i pili kela māuolelo a ka haku manao o ke Kuokoa, i ke au 0 ko Kamehameha I hookumu aupuni a la. ■' 2. I ke au hoi o ka noho aupuni ana © Kamehameha 11, i ka 1819, aole no he mau kanawai kakau ia i iloko o kona au o ka noho aupuni; | inai ka make aiia aku o Kameliameha I, a hiki wale i kona holo I ana aka no Beritania me kana aiiiwahine o Kamamalu, a make laua 1 Beritania i ka malama o lulai, 1824. Pili ole hou ho kola olelo a ka mea kakau o ke Kuokoa, i l - au o ka noho a hf»okumu, aupiuii j ana o keia Moi o Hawaii wei. 3. I ke au o ka noho aupuni ana o Kauikeaouli, Kamehameha 111, ka hoomaka ia ana naai o na kanawai kakauia, aole aku i ko kela mai. Kamehameha aku elua. Mai kona wa mai i hookumu ia ai ke aupuni mamuli o na kanawai kakau ia. A i ka 1840, ioaa ke kumukanawai mua o - Kamehameha 111, a i)cia ka 1853 hoi. hana hou ia ke Kumukanawai o ke aupuni, oia ke Kuijaukaivawai hope ana i hana I>u ai me na Alii a me na Lunamakaainapa pu. Oia Kumukanawai ko Kai|iehameha IV, a i ke au o Kamehameha V., hoololi ia i ka "1864; oia Kumukanawai no ko ka | Moi Lunalilo i ka 1873; a make ia o Kalaljaua iho ka Moi, oia no ke Kumukanawai a hala na makahiki he 13 a oi o ko Kalakaua hoomalu aupuni ana maluna o ia Kumukanawai, hoea mai kela kipi ino o ka la 30 o lune, 1887, i hoolala malu ia ma kuono pouliuli e na naanio a na haiDule. A nolaiia, ua maopopo ae la, he elua mau Moi o ke Aupuni Hawaii nei, aohe he mau k&nawai kakau ia ko laua. oiai laua e noho Moi ana. A hala aku hoi lauā, o na Moi mai mahop<2, a hiki mai i keia la, aia ka hoomalu ia ana o keaupuni malalo o na Kanawai kakau ia. A o ka mea i koe a kakoue nnna aku ai nia kela wa o ka noho ana o ke aupuni malalo o na kanawai kakau ia. oia iho keia: 1. Ke ano o ka hana ia ana a me ka hookumu k ana i kahua Kanawai no ke Aupuni. Ma ka moolelo e waiho aiai la ua moakaka pono, ua hapai ia ka hana me ka maikai,

Ima na alahele naauao a maemae j hoi e mahalo mau 3oa ia. • j He mea oiaio loā ke elelo ae, he uuku ka naauao iloko © ia mau la, | aole he mahuahua e like me neia | j manawa. Iloko no nae o kahi j uuku ia malamalama, ua ho«ku-1 mu ia iho la no ka hana nui e po- J no ai ke aupuni, jaia ka hoomoe | ana i ke kahua o ke aupuni, ke kumukanawai. Na ka Moi a me ra Alii © ka aina nei, (aoi« na kanaka i hoalii wale ia aku) a me na makaainana ma o na luna» i hoouna ia, i hana pu. kuka'nu, noonoo pu, kalai pu a hooponopono pu i ke kumukanawai io ke aupuni. A pela iho la ka lakou hana ana, a loaa ke kahua kanawai oke Aupuni. Ua haua ia me ka maikai, me ka me ka ©iaio. Oia ano hana ana Alii, ka Moi a me na Lunamakaainaua o ia mau la opio o ke aupuni Ilawaii i>ei i aloha nui ia, aole ia i like iki me ka mea i hana ia mai i kfia lahui i ka 1887; o ia mau hana ino i maopopo loa, he hana hewa kiekie loa ia ihana ia mai i keia lahui, a ka moa kakau o ke Kuokoa i hookamaiii iho ai me ka i ana iho. o like me ia o ke Kumukanawai o keia la e hiipoi. Ma ke aha la i hiki ai i ke Kuakoa ame kona mea haku manao ke.olelo iho, ke hiipoi nei keia ku* uiukanawai elau pu i ke anpuni i kukulu īa mai kmohi mai e na Kamehameha. He hookamani oiaio īa man wahi o ka olelo, a he ake hoomaikai i ka j hana hewa a, iilo i mea pono, a e ka j pa ia aku e na hanauna kanaka he pono. Aole he pono; o kahewa, he hewa no ia, aole he pono. Nolaila, aole he pololei oka oielo &hā ae a ka mea haku manao o ke Kuokoa, ke hiipoi nei ke Kumukanawai elau pu i ka hoonipaa ia o ke aupuni.