Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 157, 25 Malaki 1891 — NA MANAO O "KA LEO" NO KA NUPEPA P. C. ADVERTISER. [ARTICLE]

NA MANAO O "KA LEO" NO KA NUPEPA P. C. ADVERTISER.

I kela a me keia manawa, e unuhi Sa ana ko ka Leo liiiWi manao e ki-L Xu»epa a ka Hai Misjonari ka P. O. A<lvertiHer, a i mea e liele īiiiopopo ai ko naakou māu nian.'io, a lopa' o!o k.'i hookahulihuli ia o ke ano. um inanu') makou, n:a na nuinao popa o ->ili ana i na nir.au ano r.ui, ke hlki in niakou o haku mun ma ka olelo I>eritania, e like n;e kahi nanin pahemahe-ma ■■ i inii ao OiO ia'e. makou iho:me ke kuniuei'o o na inakiihil'i op.»* wale. TJa muihi ia aku ke.-:a:u rna!i:u> p'-p.L o• !v'i I.;' ) nei e v :ii «ma i ke «';!in o k' f ,'<>e < ka hookae ia o oni 'noi ,k*m. ī'.mo Liih.ui, e na 'Lii a nie. l;a Aha. Jvu* hiua a na 'Lii i ai, a ka wae ia a hoopun;thel;j' ia o ka pookue i ka lahui ponoi o ka aina. No makou iho. he mea ino ka ohuniu lea ke kua. nolaihi, i kaakaii pono ai ka noonoo o ka apao ia kou ka mar.ahooko.ua mnmo makou, ljtf. h'ilna aloha ka hoike ana e ika manao e ul,u ana ilako o ka naau ō ke kanaka, a me ke kumu i ulu ai e iainea. oiai, he mea kakaikahi loa ia mea i keia wa, iie

kanaka aloha i'o e aa e hoike ho->o ole ika oiaio. Ua ike no nae makou, he niea ho«wahawaha ia ke kanaka e holke ana i ka :u?:i oiain. no ka mea, e ana ka o-'.aio !)'• pahi makalua c hoahou >: n.-i i ka iwi aoao, aole e like īne ka ka ipo ka 'hooheno, aka, e like iue ke ku: kele a me ka pahioki hoi/i ke kauka. No makoirilK!, lie 010 ia niau mea msmua oka a me kn .Hoopo-no" a.ko kakon i olelo ai o ke ka'n ua ia o Komi A upuni,—a oia ka makou i hauoli i.\ i ka lohe an;i. a oia ka kc kini a ;ne na mnno e noho nana aku nei. ina e ili ana paha ua hoopono la iiuna oka pohaku, a i ole, iluna paha o ke one. E kakali hoi oia». ua nui ka l")he olelo i ko ka Moin ahine kupaa a me kona hilinai i kona lahui, ina Oia ana ma kahi o Kona Kaikunane Ahi i hala e akn la ika make. 'Nolaila; e hamau kakou. a e kakali aku i ka miienia o ke au h»u a hiki inai.

Uoko nae o ka wa kakali. aal?' hoi he mea maikai no kakou e noh« palaka, e mumule ae kukule wale; aka, e like me ka haaw?na like i loaa ia kakou ma o Adamn a iae Ewa, he kupon<» no ia kakou e kiai i na hoikeana o na hana, a me ka lawelawe ana, o ko kakou Mana Hooko. ma o kona mau paahana Ualaha ae ko makoumanao mahope ma ka olelo Beritania, ma ne ; hinei, malalo o ke t;oo o keia kukulu manao, 110 ke kumu i ha'i Ia ae la, a oia iho keia, a ua pili no hoi i ka pono a me ke kuleana o ka lahui, a i kona ©i mamua o na kulana e ae a pau ma ke ao nei. maialo aku o ko ke Akua, a nolaila. i laha ai keia olelo oiaio:— *' O ka leo o ka Lahui. ©ia no ka leo o ke Akua ! ; a penei ua mana® la: * Ua oiioli iaakou i ka ik# i ko makou mau manao pepa • unuhi a e pa'i i» ana * kekahi manawa

| maloko ona in pepa puka ia Beri- | lania o keia kulanakauhale, a o ka ! oi loa aku hoi na manao pepa e pili ! ana ika loli ana e loli nei i keia ! m ;ina wn, oka no(i noo on a k anaki? i j ■. ■ - ■ i ir»\vaii. E like rne ke ano o ke j koeiiM oka olmi'.a kanaka ke Ike hooniaka pu nei no hoi lakou r i ike i.-ko īakou m.ui nono, a e ake I nui hoi e loaa ia niea ia lakou mai luna ona kahua kumupaa o ka ! pono a mo ke 1:; ulike n;aluna o na j mea a pau. a oiai, e he'eU-i ana na i iiiiahi, e alai ann i ka lakou ike'na ' noonoo, n ir. īhi, he inea i*r:i:>H>n*/. e . like nie ia p ike ia n-"; f:a lj<>oV«a' a !ia ar..i :.La\vaer,a o na la n, \<( ioi m.U'a.e- ae oka honua- nei, lre kainajilionu:nei lako.i. e malama mau iia ua p.ino ].a, ii»a n,;;lalo oke ano ! o k;i Moi "kaupnlena •ia e j like ,me ko iienlaiiia, a malalo-pa- | ha o ke ar«o, e iike me ko ka Kepuj halika o Aniei'ika IkHpuia. Ona | pono a makou e kamallio nei, oia ino ka pono oilipaa ponoi o ke ka»aka. a i na manawa a pau a makpu e ine ai i ka iawe waie ia a ine ke kap.ue ia hoi o ja pono oka lahui kanaka, na ike makou, he nsea kupono e kue aku la liana a .« kukala akea ae i lohe ia ai. ' "I ka manawa o na hunolelo

moakaka oiaio i haawi ia i kalahui. maloko o kekahi Kumukaiuiwai. oia lioi, ua hana ia na kanaka a knlean-i Hke, a ua hana pu ia oia ine kekahi rn.au pono lilo ole, e uliuki hoopoino wale ni ana, a e hoolilo ia ana i mea ole, a he Kuniukanawai hoohoihope ka i paku'i ia iho raa kona wahi, e laweaiia mai ka lahui aku iko iakou knleana like me kekehi lahui. a oia lahui no na aina o m:ii ?!oko o kona one hanau pnnoi, a o ua mnu kuleaiia la ka i hookahiiii ia me ka lima ikailea, ia ma n a wa. u a hoom ak a e ou 1 ka n»ea i kanu i;i i'oko o ke kanaka Hawaii o ke ano Aupuni kelakela, a eia la mea ke loku mau nei iloko o ke kanaka, a hiki aku i ka wa a makou i uianaolana ai me na kokua ana a ka Leo, e -hooni piha. pono ia ai ka huina pau loa. Ua ike no makou, ua aapo a hoapono ia keia mau kahu kumu kelakela o ka pono o na kanaka a pau e like me ia e a'o ia nei ika lahui Hawaii, aole e me na a'o hoonem ne

ana o na la mamua, aka. uia na olelo hoohalike pili pono o na hana kaulana ma ka aoao o na lahui i paio a i loaa hoi ia lakou keia mau knleana laahia o ke kanaka. u Hē hauoli makou i ka ike i ka manao pale e kue an:i i keknhi ae wale aku i ko ka lehulehu mau ku- * - leana. I fta manawa e hiki ole ai i kekahi lahui ke hoala ia, a* hiki iaia ke hiipoi i ke kumn waiwai o ka noho'na Kuokoa a me ke kuleana like, alaila, ua hikimai ka naanawa kup»n« e kapae ia oia inai ka papahelu o kona pili hoahanau i na iahui e aku ma kona ano he lahui kuokoa. Aole makou i makemake iki e holoi ia ka lahui mai kona ikea ana ma kona ano helahui Ilawaii iwai waena aku o na lahni e ae, mamuli • na hana heokaumahn wale malalo o ka uhi heokamani ke hana houloha. me ka ok o ko makou kaihi ana ae i ka uhi hoe-

kem-ini o keia ]oe hoopunipuni he i koalohia; a ke a'o pu ana aku i hoi [ina he mnka i pouli o!e a he pepeiao- i kolaili ole] i -Ka aoao ko aole e nnni wale aku i na a'o ana a ka pne ;vnee hoonmlimali ake no na oihana a no na haawina i loaa ika poe noho oihana. Aole o ka nalo aku,o ka lahi.i, aka. oko makou naakemake, e hoouīu ia iloko o ka lahni na haawina o ka nialania ana i kulana ni:iikaiv e hapai ae i ka !r<hui i ke kahua ••iokie ae o ka hoekele pono ana i !;# aupniii. a e h»sG>ti9ihoi a.a'o akn iioi ia lakon o lioop.ia i kō i.iko'i m -'i kiii\ e rnal.ama-ui*ikai *.hoi i lio iakon inau pono. "Xo k'-'i:'. ]\\:\\\ kumu. na ho:io aku innkon e a'o ak'.i i ko makou nnau hoa niakaainnna. O. ke ano po'ikehi o ko kulana auoiuii, o:a no ke aao aupuni i paulehia ia e T ia lehulehu. a o ke kuleana Ali( o i»a Moi mai ka lani iho, he inau olelo ''.pualiiohio wale no ia, a oka īnanao ana e loaa T:a poniaikai nni i ka h.npnnui oka Jah«i> he mea hiki ole ia ke loaa ma o ka nolio poo ana a ka mea hookalii a mau niea kākaikahi paha. uKe oleio nei makou. aia wale no ka|hiki maikai o ka nialama ia oko ke kanaka maa nono .1 hoomaonopo ia kona ku t - 1 irta na p.no a pivu; ao)e m«. ka hoopeumlu 1 - le wale ana. Ma keia ano e haawi

ia. ai ka hanhoiho! i na ano kanakn. a pau T īiia ia ano e hihi ai e loaa i ka poe haalina loa o ka aira. nn wahi :iekie o lea hanohano a me ka hilinni ia ma ua kupono. Aia vralo ii o ka h'.ki ke hooko ia keia kulana mamnli o ka hookele Hor>p;r>(> a mo ka hoopunahele ia o n;i > ia ana « na hana o ka aina, a imumili hoi © ka pahoīa ia o ka naauao a me na alakai ana nsa na kuiann līoopono kiekie. "Aiahoi, ine keia nmu kimin imua o ko inakou ho'miaopopo ana makon i hopohopo ole ai i ka ahewa aku i ke ano o 'na a'o polokeiok|i ana a na ktmr.»a'o hoopono a a cr>e na hana kupono ole a o]c a Uo kaīkou mau raan i hooko i ka lakou wae ana i na k i naka kuūeno o ka lahni e hooponopono i na hana o ka lehuiehu. u He rnea kanalua ole ia no ia, ke he|e!ei aku nei na manao hoomaikai kuhihewa o ka Hawaii i na 'Lii, i hooi ia aku hoi mamuli o na hana hophuhkua niau o na Alii ia lakou a me ka hoopoino hoi, i ikea mai r>o ko lakou kulana Alii e na manal aupuni e ae o ke ao nei mamuli b ka lahui Hawaii (nf>le inai na mnlihini o na nina e a lakou e hoouluna nei), a ma o ka lahui no hoi i ike ia ai he Aupuni Hawaii kekahi. ■ Nolaila, mai noho kakou a ha>ha'o, ina e like me ka pa an» a ka mnkani kuakualau mamua pono iho o ka hiki ami mai o ka ino nui, ua lohe ia ka lahui e hoopu-a-pu-a ina i k* kamailio ana no ka aua i ke ano o ke aupuni i kumu e hwhoi ia ai na mea a pau a ka iliwai iike oka nohoana, a role hoi e like me |o keia manawa i mea hooheaianeuia wale ia, a kapae wale ia mamuli p na a'o ana a ua hoaloha pilikino a mena hoalo-

ha ake loaa, e hopohopo aiia o poi- ! no ko iakou mau poihaikai ma o | ka lioonoho ia ana o k.v loe a ka ! lahui i hilinai ai. | " Eia na Hawaii, ka poe ina ka | hapanui iloko o ka aina nei, ke pii j mau nej ko lakon li©ot»aopopo iho | i kela a me keia la, aole wale i ko lakou mau kulana, aka, i ko lakou mana pu kekahi,— ke niau ka "h> ! kahi. *Ua hoike mai lakou». na oi J nku ko iakou manao hoopono ma- { mua o ka mea 1 īnanao ia no lakou, j ayj ko luakou manaolana oiaio e | ulu iiku ka heluna o ka poe ktipaa a. naau hoopoloiei iwaena o ka lahui. a e lilo i hookahi maiuna 0 kahua paa e awaiauiu ana i na ka- j h;ia akea a pau oka hookele ana j aupnni holomua. 4 | ■".Mai'ka wa i lawe ia ai ko ka hihui Kumukanawai me ka lima- ( ikaika', mai laila mai ko ka lehule- j hu noho ana Kuhalahalā. Ua ikn | iho n«i lakou i na apuka 1 hoohana ia maluna o lakou e na alaka-i 0 ka hookahuli aupuni oka 1387. Ua i ike iho lakou, o ka mea i olelo ia 1 aku ia lakou he Kumukanawai akea, he Kumukanawai ka e lioohaiki mai ana i ka psilena o ko Is,kou mau kuleana piiipaa, a e haa* wi maoli ana i ka mana inaloko o ka lima o kekahi piha iima kaniaka o lo&o'nei o ka aim mi--luna o īakou, ka mea hoi i hooikaikn ift e kue ana ia lakou ma ka }>aliu balota; ma ka Hale Ahaolelo; iioko 0 ka Aha Kukamaiu a me ka i»o kekahi, a hiki loa aku 1 ka oīiou kumu ole anama.i a ko ka ain.:i e poei ko lakou manao mo ka 1 ni'iai.i oie ia aku; a me ka hoaie ana

ni.ii r/» hoi ana moku nianir.v:i i iiii poka. o luku ai ika llawaii, a iin* 'ku h')fc>pac malu ia. ana mai no hoi o kokahi poe kanaka mai kekahi mokukaua mai o keka'ni aupani hoī'.lohii o kakou. 0 keia mau mea-a-paiiv.ua hoohana ia rftalur?a o 1 a lahui Hawali a me kona Moi, me kj! manao e lawe i ka mana Moi a me ka hookauwa kuapaa ana i keia lahui holookoa, i kumu e hooko ia ai ko lako\i kuko no na hana ho®mana ia Mainena a loe na kuko i:»o ona kanaka, a me ko lakou poe uknli ika mana. ka poe hoi e olelo ana, o na elele o ka Euanelio hoohiiuoli o ka maluhia a me ka manao niaikai i na lahui kanakaa pau. "Ke aneane aku nei nae hoi e pau ka uhi hoopaha'oha'o o ke alakai ana a k;i maknpo i ka aiakapo ona he kanahiku i haia hope aku nei. Eia hoi ke kan.ika Ilawaii ano malalo o naalakai hoopololei ana i oi aku i ko ka neea i hala» ke hoao nei nno, e haalele i ka olelo kuhihewa o ke a» kahiko, oia hoi, he p»e na *Lii i hanau ia niai ka lani inai; a o ke ano hoi © ka Sana Paulo a me ka kauka Livingston euanelio o ke oia i a'o ai i ka pos iioko o ka pouli oka hupo, ka poe hoi. aohe i malamalama ko lakou mau noonoo, me kahi kookoo wale wo a rue ka manaoio ko laua kokua, ua ano-e iki ae hoi mai ke ano oia a ? o i« ana oka euanelw o ke ola i keia lahui eua poe m\*