Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 140, 2 Malaki 1891 — Page 2
This text was transcribed by: | L. A. Marchildon |
This work is dedicated to: | Any Canadians calling Hawaii home...I'm so envious !! |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
MA KE KAUOHA.
Olelo Kuahaua.
Oiai ua oluolu i ke Akua Mana Loa ka lawe ana aku i ke ola o ke Alii ka Moi Kalakaua, mai keia ola ana, ma ka la 20 o keia mahina, ma Kapalakiko, Kaleponi Amerika Huiouia
O makou o na Hoa o ka Aha Kuhina, o ke Alii ka Moi i hala e aku.
Ke hoike aku nei, i kulike ai ma ka Pauku 22 o ke Kumukanawai e ku nei. Nolaila, ke kukala aku nei makou.
O ka Mea Hanohano ke Kama Aliiwahine Liiuokalani Ka Moiwahine o ko Hawaii Pae Aina malalo o ke ano a me ka Inoa Liliuokalani.
E OLA KA MOIWAHINE I KE AKUA.
Haawiia ma ka Halealii Iolani i keia la 29 o Ianuari, M. H. 1891.
I keia la, ua hookohu ia aku o Mr. Kaumeheiwa, i Agena haawi Palapala ae Mare, o Kalalau Apana o Hanalei, Mokupuni o Kauai.
C. N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina
Keena Kalaiaina Feb. 17 1891 3t@-d
Ma keia la, na hookohu ia aku o G. Kaluakini Esq. i Agena hooiaio palapala kepa paahana, no ka Apana o Lahaina, Mokupuni o Maui.
C. N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina. Feb. 12 1891. 3ts.@
Ua hookohu ia i keia la o Mr. W. E. H. Deverill Esq., i hoa no ka Papa Alanui no ka Apana o Hanalei, Mokupuni o Kanai, ma kahi o J. C. Long i kapae ia.
Eia na Hoa o na Papa ’la:
CHAS KOELLING—Luna Hoomalu
H. H. GARSBINE
W. E. H. DEVERILL
C. N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Feb. 17, 1891. 3ts-d.
KA LEO O KA LAHUI.
JNO. E. BUSH.
Lunahooponopono a me Puuku.
POAKAHI, MARAKI 2, 1891.
NA LOIO HU@EWA.
He nui wale o na auna Loio i piha na puniu me na manao hoopilimeaai a ano hukihuki hooio kohu ole.
Ua ikea lakou ma na pipa alanui e kukahalake ana me na leo okalakala hoinoino i ka Moiwahine no kona kauoha ana i na Kuhina hoololohe i pau, e hoihoi mai i ko lakou hookohu.
Ua waha-a ae ua poe Loio nei penei:--O! e hana wale no aole e pau keia poe Kuhina—O ka lakou noho iho la no ia, aia me ka waha o ka pu e hiki ai!
Aka, ma ke ahiahi Poakolu aku nei, Feb. 25, aole loa hookahi pu i ki ia, a pau ana ua poe Kuhina nei a lakou i ka walawala poo a puehu liilii. O na wanana a pau loa a KA LEO O KA LAHUI, ua pau loa i ka hookola, no ka mea, i ke kani ana no o ka mea kuakahi, oia ka wa i pau ai lakou i ka lele iho mailuna iho o na haka kau moa, a okukuu ana i kahua. Aloha no paha ka haole a kakou!
Ke Koho ana i ka Hooilina Moi o Hawaii.
"E nihi e ka hele i ka uka o Puna
Mai pulale i ka ike a ka maka."
Ma ka pauku 22 o ke Kumukanawai e ku nei, na lo@ ne i ka Moi e noho ana ma ke kalaunu, ka mana e koho i kekahi mea i hooilina no ka nohoalii, me ka ae pu o na Alii, a e kukala ia ia mea oiai e ola ana ka Moi.
Ma keia pauku, aia no i ka Moi ka mana koho, o ka apono ana nae ia koho ana, aia no ia i na Alii. Pehea la ina e hoole na Alii? Pehea la ina he 8 'Lii hoolo mailoko ae o 15? A pehea la, ina ma keia liloana ae la o ke 'Lii Sam'l Parker a me ke 'Lii Wilimana i mau Kuhina, he kuleana anei ko laua e noho pu ai me na 'Lii, a apono hoi a hoole paha no ka hooilina Moi?
Ma na lono oiaio i loaa mai ia makou, ua hoomaopopo ia, o ka Poakahi, Maraki 9, 1891, oia ka waa i kauoha ia ai na 'Lii e akoakoa ae ma ka halealii Iolani. @ a Honolululu, no ka apono ana pana i hooilina Moi hou.
Pehea, ua lawa anei ia manawa e loaa ai ka lohe i na Hon. Muller, ia Hon. Isenberg a me Hon. Buchardt?
Aohe anei he kuleana o ia poe ma ka apono ana i ka Hooilina Moi? Pehea, ina he 11 'Lii hoole mai loko ae o 21 e noho nei iloko o keia Paeaina, e kali ia anei ka hopena aia a loaa mai ka ae ana o kela poe ekolu e noho la ma na aina e? Ua manao makou ua pupuahulu keia hana ana.
O keia ko makou mea i lawe mai ai i kela mau lalani mele:
"E nihi ka hele'na mai hoopa,
Mai pulale i ka ike a ka maka."
UA POLOLEI KA AHA KIEKIE, A UA HEMOLELE KA LAKOU OLELO HOOHOLO.
Ua nui, a lehulehu wale na wehewehe kanawai ana a kekahi mau nupepa o keia kulanakauhale, no nka ninau mawaena o ka Aha Kuhina i pau, a me ka Moiwahine.
A no ko makou hakilo pono ana i ka lakou mau wehewehe, he ano moowini, a oi laula loa.
Oiai, ua hookukulu hou mai la@a ka lole wawae maikai aka i ke komo ia ana ua puikaika loa, aole he kupono iki.
Nolaila, no makou iho, ua pololei ka Aha Kiekie, a ua hala ole hoi lakou, a he mea makehewa na hoakamai ana. No ka ninau mawaena o ka Moiwahine Liliuokalani.
Aha Kuhina o ka Moi Kalakaua i hookohu ai, oiai kona makemake ia lakou. A ma keia wahi e ku iho ai kakou a ninau:
I. He Moi kane anei ka Moiwahine Liliuokalani, a pane like mai auanei ka lahui, aole he Moiwahine?
II. Na ka Moiwahine anei i hookohu aku ia lakou i na Kuhina, aole no? Nolaila ma keia mau ninau, e ike iho ai kakou aole i hewa ka Aha Kiekie, a aole no nhoi he huna lepo i pili aku ia lakou.
A owai kai paumaele ma keia ha na, o ka Aha Kuhina o Keone Kamaki? A, wahi a ka mea kakau manao o na mau nupepa la, i lawe mai nei, e hoopilipili, i ka apana hou a me ka apana kahiko, oia keia:
Kumukanawai kahiko, Pauku 42, a penei e heluhelu ai:
PAUKU 42. Eia na hoa kuka o ka Aha Kuhina o ka Moi; o ke Kuhina no ko na Aina e, o ke Kuhina Kalaiaina, o ke Kuhina Waiwai, a me ka Loio Kuhina o ke Aupuni; a @ noho lakou i mau hoa ma ka Aha kukakukamlu o ka Moi. Na ke Alii e koho a e hookohu ia lakou, a e noho lakou maka oihana oiai ko ka Moi makemake; e hiki no nae ke hoopiiia imua o na 'Lii. Aole e paa kekahi hana a ka Moi ke ole i kakau inoaia e kekahi Kuhina, a ma ia kakau ana a ke Kuhina, na ili ka hihia maluna ona.
Kumukanawai hou, Pauku 41, a penei e heluhelu ia ai:
PAUKU 41. Eia na hoa o ka Aha Kuhina, o ke Kuhina o ka na Aina e, o ke Kuhina Kalaiaina, o ke Kuhina Waiwai a me ka Loio Kuhina o ke Aupuni, a e noho lakou i mau hoa ma ka Aha Kuka Malu o ka Moi. Na ke Alii e koho a e hookohu ia lakou a nana no e hoopau ia lakou mamuli wale no o ka hooholo ia ana o ka olelo hooholo hilinai ole e ka hapa nui o na hoa a pau i koho ia o ka Ahaolelo, i ole mamuli o ka hoahewa ia ana no kekahi feloni, a he hiki no ke hoopii luna nui ia. Aole e paa kekahi hana a ka Moi ke ole i kakau inoa ia e kahi hoa o ka Aha Kuhina, a ma ia kakau ana ua ili ka hihia maluna ona.
Maluna o keia mau pauku a elua, o ke ia mau kumu kanawaai, e ike iho ai ka Lahui, aole loa i loaa iloko o kekahi o laua he huaolelo Moiwahine, a aole no hoi i loaa he huaolelo makemake, o ka moiwahine ia lakou.
A ma kahi hea auanei o ke kumukanawai e hiki ai ia kakou ke olelo iho, ua pono keia mau hana hookuee o keia mau la i hala aku la mamua?
Ma ka aoao o ka lahui, ke apono lokahi nei lakou a pau i ka Aha Kiekie me ka manao maikai.
Nolaila, e kakoo ana KA LEO i na mea hana pono a pau. Me keia mau hoakaka pokole ana, ua lawe ia no ka lahui holookoa. Oiai ua huipu ia me ko ke Akua mau kanawai pookela loa.
NU HOU KULOKO.
Nui ka me o Hilo i keia mau la, pela mai na kini o ua aina la ia makou.
He oiaio anei, mea ia mai hoi, he olali ka ko ka aina Kihi-loa, ina pela i'o, ua ooloku aku la o Halema'uma'u.
I keia kakahiaka, eia ka "Ka Leo o ka Lahui" me na kohi kelekele a ka Paukolu, ka wai mapuna i ka piko o Wakea.
Ua hoea mai ka Monowai i o kakou nei, i ke kakahiaka Poaono nei, a hiu aku la oia no Iokahama a me Honokaona, i ka hora 2 pm. o ia la no.
Ua lohe mai makou, ua hoopanee ia ka noho ana aku o ka Ilamuku hou, a ka malama ae nei o Aperila. Mea ia mai, i pau pono ka na okeni a lakou i olohu iho nei.
I ke kakahiaka nui wale o nehinei, i palulu mai ai i ke awa lai o Kou nei ke kaiholu o Kahului, ka olali Kalaudine, me na Iwa pu mai nei no o na Honoopiilani.
Ke paio lua nei no ka makani, ke lele ino nei ke ao opua, ke hihi nei Kaunaoa, Hihiimana. Welina wale ia laau makua ole, ke hihi wale ala no i ka hihi kolo, ua hiki no.
Pehea ana la na lole o kau makai i linohau iho nei, a laku i olelo ai, ina e hoopau ia, a i ole, waiho mai paha, alaila, aohe kuleana o na makai e koi ai ma ke Kanawai no ua lole ala? Ea, e ka Ilamuku hou, waiho ia iho no au keiki.
O ke kii makana a makou i hoike aku ai, o ka buke moolelo o ka Lani Laamea Kalani I i hala, ua puehu i ka poe hiki mua, a o na buke ke emi maila. Nolaila mai nana ia kii, eia iho no o Kalani ke pili pu ala, e au, o nele auanei.
I ka auina la o ka la apopo, hora 2 pm., e olaili aku ai ka lei Lehua o Hilo, no kona mau awa ma ka Hikina, a e huli hoi pu aku ana ka ohana o Hon. J. Nawahi a me kekahi poe e ae, no ua aina ua Kanilehua 'la. Welina no.
Ma kahi kau lei o na lede Hawaii o ka uka iu anu o Nuuanu, ma ka huina o na alanui Hotele me Nuuanu, ua ike aku la ko makou kiu i ke ahiahi Poaono nei e waiho—a make ana kekahi oiwi Hawaii ponoi me he i'a lawalu 'la. He pauhia hiamoe paha, he nanea paha na ka wailona.
Kiauau, kiauau, koauau, koaauau, he uini he ninau, no wai he waa no Liliuokalani? Owai ka hookele, oia no, ka, pomaikai wale, kohia ke kukuna o ka la i Haehae, ae, ua paa ia, he oiwi kane, he manao paa, he luli ole, he pohaku kihi, aole e naue, oiaio ka, ua pono ola o Hawaii moku ou e Kalani.
Ma ka auina la o ka Poaono nei i lawe ia aku ai me ka palanehe ka hanu ola o Mrs. Wainee Kaoliko ma kai ae nei o Honuakaha i ke 60 o kona mau makahiki. Aloha wale ke kane i ka ike ole i ka hanu hope o ka hoa pili he wahine, oiai oia aia ma ka aina a ka ehaeha e noho maila, luuluu wale, o ka LEO pu me oe iloko o ke kaumaha.
MAKE WALOHIA.
Ma ka la 15 o Feberuari nei, i kii mai ai ka anela o ka make i ka hanu ola o Mrs. Elikapeka Beke Punini Opio. Ua hanau ia oia ma Ponahawai Hilo, mai ka puhaka mai o Mr. Naholowaa, a me Mrs. Punahoa, i ka la 17 o Malaki, 1833; a o ka nui o kona mau la ma keia ao mauleule, he 57 makahiki, 8 mahina, 17 la; a kuu aku la kona, luhi iloko o ka moe Kau a Hooilo.
Oiai ua hoike mai ka Haku me ka moakaka, o ke kanaka i hanau ia na ka wahine ua puni kona mau la me ka popilikia. No ka lepo mai ke kanaka, a e hoi aku no ia no ka lepo. A e hoomaikai ia ka inoa o Iehowa, nana no i haawi mai a nana no i lawe aku, aka, o ka luuluu a me ke kaumaha, no keia ao ia, a nana auanei e hoomama mai.
Aka, o ka mea nana i hoehaeha mai ia'u, oia ko'u ike ole ana i kona hanu hope loa, a kuu mai la oia i na inea o keia ao, oiai ua nui ko'u hele ana imua o ka Papa Ola e noi ai, e ae ia mai au e lilo i kokua ma'i no ka'u wahine, aole nae he ae ia mai e ka poe ia lakou ia mana o ke kanawai o keia ao.
Me ka lana e kuu manao e hooko i ko ke Akua mau kanawai, oia hoi, e malama ke kane i ka wahine a pela hoi ka wahine i ke kane, ma lalo o ka berita mare laahia o ke Akua Kiekie Loa. Aka, ua lilo ia kanawai oke Akua i mea ole i ko keia ao.
A no ka nui o ko'u aloha paumako i ko'u hoa pili he wahine, ua haku iho au he kanaenae hope loa nona, i ike mai ai na kini e noho ana mai ka la hiki mai ma @ nulau, a ka w@ona a ka la i k@ kai o Lehua, o Mr. Elikapeku @ Puni Opio, ua hala, auwe luuluu wale.
Kanikau aloha keia nou e Peke Punini
Kuu wahine i ka na Kanilehua o ka aina
Oia ua kau mai i ka lau o ka laau
Auwe, auwe kuu wahine e--
Kuu wahine i ka ua Lanipili o ka aina
Oia ua huki Heehehu a ka lawaia
Oia poe le'a, e haa mai la i ka ka moana
Auwe, auwe kuu wahine e--
Kuu wahine mai ka pihe kanaka o Punahoa
E kahiko ana i ka ohu o ka aina
O ka lei lehua o Mokaulele
Auwe, auwe kuu hoa pili e—
Kuu wahine i ke one loa o Waiolama
E malama ana au i ka U kana luuluu he aloha
I hoa pili no'u i ke ao a me ka po
Auwe, auwe ku wahine e—
Kuu wahine i ka wai hu'ihu'i o Wailoa
E hooipo ana ia Kanukuakamanu
E uhai ana i ke one wali o Ohele
Auwe kuu wahine a—ko hele hoo kahi e—
Kuu wahine i ka wai poa'ia 'i o Waiakea
Oia wai kaulana i ka piko o Wakea
Ua akea ke ala o kuu aloha i nalo aku nei
Auwe kuu wahine, kuu hoa pili ho e—
Kuu wahine i ka wai o Wailuku
Oia wai makaikai a ka malihini
E uhai ana i ke kawa o Piikea
Auwe kuu wahine a—kuu hoa pili hoi e—
Kuu wahine i ka wai o Waianuenue
Oia wai poai i ke kumu o ka pali
E hooipo ana i na waiu o Hina
Auwe kuu wahine a—kuu ike ole hoi e—
Kuu wahine i ka uka la o Piihonua
Ke u-i mai mai la ka luna e Puu ohhea
Ke u-i mai nei na kini Auhea ia
Auwe, auwe kuu lei Kiele e—
Kuu wahine i ka wai o Haakua
Oia wai a kuu lei e luakaha ai
E hooipo ana i na lehua a Kane
Auwe, auwe kuu hoa pili e—
Kuu hoa pili i na ale o ka moana
Eu hai a holo ana i ka la i Kukii e—
O ke kii, o ke aka kino wahine ka'u e ike nei
Auwe kuu lei kiele e—ua mae iho nei
Kuu wahine i ka olu o Imiola Hale
I haiamu ia hoi e ke onaona
I hoolaukanaka i na keiki
Auwe luuluu wale, walohia a—
D. M. PUNINI JR.
Ua ikeia aku kekahi makamaka i ka Poaono iho nei e kau ana maluna o kekahi kaa pio ua hele a kiheahea me na kulu koko. O ka puali anela aku la o B@