Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 139, 27 Pepeluali 1891 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

MA KE KAUOHA.

 

Olelo Kuahaua.

            Oiai ua oluolu i ke Akua Mana Loa ka lawe ana aku i ke ola o ke Alii ka Moi Kalakaua, mai keia ola ana, ma ka la 20 o keia mahina ma Kapalakiko, Kaleponi Amerika Huipuia.

            O makou o na Hoa o ka Aha Kuhina, o ke Alii ka Moi i hala e aku.

            Ke hoike aku nei, i kulike ai me @ Pauku 22 o ke Kumukanawai e ku nei.  Nolaila, ke kukala aku nei makou:

            O ka Mea Hanohano ke Kama Aliiwahine Liiuokalani Ka Moiwahine @ ko Hawaii Pae Aina malalo @ a me ka Inoa Liliuokalani.

 

E OLA KA MOIWAHINE I KE AKUA.

            Haawiia ma ka Halealii Iolani i keia la 29 o Ianuari, M. H. 1891.

 

PALAPALA HOOMAIKAI.

 

Iolani Palace, Feb. 21, 1891

Ia Mrs. Waihokaea;

            Alakai Wati 12, hora 4 p. m., a hora 1 p. m.

            Ka Papa Uwatl Hoohanohano e kiai ana i ke kino o ko kakou Moi i hala--

KALAKAUA

Madam and Ladies.

            Ke hoomaikai nei ka Moiwahine Kanemake a me ka ohana Alii i ko lakou hoomaikai ia oe, ma kou ano he alakai, a mai ia oe aku hoi i na lede a pau o ka uwati no ko oukou ki@i makaala ana i ke kino o ko kakou Moi i hala Kalakaua a ma ia mea e hoike mai ana i ke aloha a makee Alii o ko oukou mau puuwai.

 

Ma ke Kauoha.

EMA M. NAKUINA.

 

            I keia la, na hookohu ia aku o Mr. Kaumeheiwa, i Agena haawi Palapala ae Mare, o Kalalau Apana o Hanalei, Mokupuni o Kauai.

 

C. N. SPENCER.

Kuhina Kalaiaina

Keena Kalaiaina Feb. 17 1891. 3@—d

 

            Ma keia la, na hookohu ia aku o G. Kaluakini Esq. i Agena hooiaio palapala kepa paahana, no ka Apana o Lahaina, Mokupuni o Maui.

 

C. N. SPENCER.

Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina. Feb. 12 1891. 3ts.—d.

 

            Ua hookohu ia i keia la o Mr. W. E. H. Deverill Esq., i h@a no ka Papa Alanui no ka Apana o Hanalei, Mokupuni o Kauai, ma kahi o J. C. Long i kapae ia.

 

Eia na Hoa o na Papa ‘la

CHAS KOELLING—Luna Hoomalu

H. H. GARSBINE

W. E. H. DEVERILL

 

C. N. SPENCER,

Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina, Feb. 17 1891. 3ts—d.

 

KA LEO O KA LAHUI.

 

JNO. E. BUSH.

Lunahooponopono a me Puuku.

 

POALIMA, FEBERUARI 27, 1891.

 

Ka Aha Kuhina Hou.

            Mahope ae o a @ ana a ka lehulehu no na la he umi, no ke kulana o ka Aha Kuhina a @ me ka Moiwahine, oiai na nupepa e alapine ana na kalai ana no keia kumu @ nui, @ p@ ae @ ka @ a @ ke kulanakauhale Alii nei, na hoihoi a@ la na Kuhina a pau i na hookoho o lakou i ka Moiwahine, ma ke ahiahi o ka Poakolu Feb. 25.  He mea @ kaumaha@ @ olu o ko makou mau umauma @ keia lono i hiki mai, oiai, aole makou i mahalo i na hana hoonahoa a ka Aha Kuhina i ka Moiwahine.

            An@, ua hala aku la ia mau alu, a ua mohala pono mai la ke kaula huki, nana e kaualako aku na hana a ka lehulehu imua.  A no ka makou mau olelo kalai e pili ana i na Kuhina i waiho aku la i na hookohu iloko o ka lima o ka Moiwahine, ke kapae ae nei makou ia mau mea mahope, a e haawi aku ana no makou i ka mahalo ia lakou, no ka mea, ua hana ia e lakou ka pono a makou i k@i mau aku ai.  A e like me ka nui o ko makou aloha i ka Moi i make, pela no makou e hoomanao aloha ae nei no lakou, na Kuhina hoi a ka Moi i make i hookohu ai.

            Ano, e ka Lahui Hawaii aloha, i keia la, eia ka Aha Kuhina hou o ko kakou Moiwahine i hookohu ai:  Hon. S. Parker, Kuhina o ko na Aina E; Hon. H. A. Wilimana, Kuhina Waiwai; C. N. Spencer, Kuhina Kalaiaina; Hon. W. A. Whiting, Loio Kuhina.

            Ma ka nana aku i keia poe i hookohu ia aku nei i mau Kuhina, he mau keonimana oiaio maoli keia, a mamuli o ka loaa hou ana ia C. N. Spencer ka hookohu hou, ua hoike le’a ia me ka moakaka loa kona kona hilinai ia e ka Moiwahine mamuli no paha ia o kona hoike ana i kona mau manao aloha lahui, iaia e kakoo ana i ka makemake o ka lahui, ma kela bila kanawai kahea Aha Elele, a puka ae ai kana olelo, “Me ka lahui au, a ko a haule.”  A no na keonimana e iho, ua kamaaina no lakou i ka lehulehu; na ka lakou mau hana e hoike mai i ko lakou ano maoli a me ko lakou kupono i na kulana i loaa iho la ia lakou.

            He mea nui ka lilo ana ae o kekahi mea a mau mea hoi i Kuhina no ke Aupuni; no ka mea, ua kau aku ke ko’iko’i o na hana a me na hookele ia ana o ke Aupuni maluna o lakou.  A ina he poe kauwa hana pono lakou, he mea ia @a ka lahui e hauoli ai; a o ka pomaikai ia o ke Aupuni.  Aka hoi, ina aole lakou e lilo ana i poe hana pono, a kiai maikai i na hana a me na pono o ka lehulehu, alaila, e lilo ana lakou i mau enemi no ka lahui; aka, he lana ko makou manao maluna o keia mau keonimana maikai, e lawelawe ana lakou i na hana o ka lehulehu me ke kaulike a me ka hoopono a oia ka lakou i ake ai e hanaia; aole o na hana kapakahi.  E hoomanao ia mai no nae makou ma ke ano, he wahaolelo no ka lahui, aole no kekahi poe wale no, oia hoi, o na lawelawe ana a pau i ku i ka pono, e kakoo aku ana makou ia mea, oiai, o ka makou mau mea ia i ake ai i na wa a pau, a hiki no i keia la, a i ka la apopo, a ia la aku, a mau aku no.  A i ka wa no hoi a makou e ike aku ai i ka pono ole o ka lawelawe ia ana o ka hana o ka lehulehu, e a@ewa aku ana no makou me ka hoopilimeaai ole; no ka mea, o na hana hewa a pau, he mau mea ia e poino a e pilikia ai hoi.

            Nolaila, i ka wa a makou e ike ai i ka hana pono ole a kekahi mau kauwa o ka lehulehu, o kalai aku ana no makou; aole nae @a ke ano kulai a manao hoino pilikino, aka, e ke’ake’a ana aole e hana ia ka hewa.  O na Kuhina hou o ke Aupuni, he poe waiwai a kuonoono; aka, e aho ia, mamua o ka poe aloha lahui ole.  A eia no ka rula, “Ma ko lakou hua (hana), e ike aku ai oukou ia lakou.”

 

Keia Aha Kuhina.

            O na hoa o keia Aha Kuhina, oia no o Paka, Spencer, Widemann, a me Whiting.

            O ka inoa mua, he Hawaii ponoi oia ma ka hanau ia ana, a he mea e haaheo ai no ka lahui Hawaii kona hoonoho ia ana ae ma kekahi kulana kiekie o ka aina; no na mea e pili ana i kona @oho ana mawaena o ka lahui aole paha he kanaka e hoole ana i kona mau ano, oluolu, hookipa a heahea a pela aku, aka, ma kona ano kalai aupuni, aole makou i lokahi me kekahi mahele o na poe kilokiloouli.

            He wahi @ nae ka makou i hoomaopopo e ai iloko o ke kau, o 1890 i hala aku nei, oia keia:  No ka aoao hoomaemae oia, oiai ua kokua ikaika oia ma ka hoopaa loa ana i ka Aha Kuhina o Kakina ma, kela Aha Kuhina nana i makemake e pepehi i ka Moi Kalakaua.  Ina, ua mihi oia, a ua haalele loa ia aoao ino, alaila paha, ua loaa ole ia makou he mea e hoohalahala ai nona.

            O ka ninau ano nui i hiki aku iaia i keia wa, oia keia, @ aa anei oia e hooponopono ia ke kumukanawai e ku nei? oiai oia no kekahi o ka aoao hoomaemae?—aole paha, he mea paakiki loa ia, ke hoololi ae.

            O Mr. Widemann ka lna.  He kanaka aoo oia o ke kulana eleeleu, a he nui hoi kona mau manao kamailio ma ka Hale Ahaolelo iloko o na kau ana i noho ai i hala aku, a ua oleloia, no ka aoao lahui oia, aka, i ka wa o kela Bila Kanawai Elele i komo mai ai iloko o ka Hale Ahaolelo o 1890.  Ua kanalua iho la oia, a ua ike ole ia oia ma ka hoike a na mahele elua o ke Komite i haawiia ai ua Bila Kanawai Ahaelele nei ano, ua lilo ae nei oia i Kuhina Nui.  Pehea la, @a loli ae nei anei kona manao e kokua ia makemake o ka lahui?  Aole paha.  Na kana hana e hoike mai i kou kokua i ka makemake o ka lahui.

            O Spencer, o keia ke Kuhina laki, o loko o ka pua kuhina i kaulana, no ka hoololohe iluna o na noho kuhina, a kipakuia e ka Aha Kiekie.  He kanaka oluolu keia, aka, he ulolohi nae, aole hooko pololei i na manao ana i ae mua ai i kekahi poe, a aole makou i ike a i lohe hoi, ua hoopau paha oia ia ano hana ana, e nana aku nae hoi kakou imua.

            O Whiting, he kanaka opiopio pu’ipu’i oia, a he loio oia, ma ke kulana mawaena o ka Papa 2 a me 3:—Aole ana mau hihia kaulanana i lawelawe ai, aka, malia paha, eia aku mamua aku kahi i nee mai ai.

            O kona aoao kalai aupuni, ma ka papa no ia o ke au hoomaemae, a he pili loa i kekahi poe e lawelawe kalepa nei iloko o keia kulanakauhale, i ike ia, a i kaulana loa, he poe alakai no ka aoao hoomaemae, aka, na ke au o ka manawa e hu’e ae i na hana i ke akea.

            O keia Aha Kuhina, ua awihia, a lomiia e like me ka poi hou i hui pu ia me ka poi awaawa, aka, ke ike aku he poi no ia, eia nae, e mua mua ana, a ano hoopailua ke moni aku, a o ka hopena, he hoopailua a luai mai.  E kali kakou a ike i na hana a keia Aha Kuhina.

 

HE ANAINA HOOMANA.

            Ma Ariona Hale i ka la Sabati o hiki mai ana, e wehe ia ai he haiolelo no na kanaka Hawaii, ma o ka mahele olelo @a.  A no ka hoike ana aku i ka Euanelio iloko o ke aupuni.  Ma ka hora 2:30 p. m. a me hora 7:30 p. m. no na haole a me na kanaka, a ia wa e hoike ia aku ai ke kulana o na la hope o ke ao nei.

 

Ka Nanea o na Luna Aupuni Hou.

            He hope keia i loaa aku i ka LEO O KA LAHUI @ @ ana iloko o kekahi ipu olelo ano hou loa hoopaa leo: a penei ka leo e hamumumu ana:

            Iai—ai—ai—ai Kale Wilikini, Ilamuku hou.

            Pa—pa—pa—pau Kale Hapakini.  Pio ka oe ahi, pau oe hana.

            I—i—i—Iaukea.  Pau ia oe, hoi nana kela kikiki kaa ohua Kilinehama.

            Ha—ha—ha—Hasting.  Ia oe kau kau kela palapala Sam Paka.

            Va—va—va—Vakinebaka.  Ia oe nuinui hamabaga, oe kela maka uwe nana kela Pua Aina Hau paha iaia hui pu kela George Likini, hana hana kela leta pau loa.

            Ma—ma—ma—Manope oukou ike ehiku poe kela Halewai, pau loa hele no, nui nui kokua paka pio puhi opiuma hohono, huna kela pokepoke laau me opihi.

            Na—na—na—Nana makai kela Hale Dute, oukou maka ike no ekolu ia lakou pau no, nui nui hohono kela lima opihi wa’uwa’u kela eke no.

            Pa—pa—pa—Papa Ola, mamuli make i o, ia lakou pau loa hele pono no; aha waiwai lakou noho kela wahi ole ola ma’i!  Ina kela Kauka Luka, hana hana, pii mai ola nui nui, tumaki maitai.

            Ma—ma—ma—Maloa, nui nui kela Papa Naauao.  Ia wai naaupo!  Kela haiole kumu kula, iaia nui nui naaupo.  Owau ike iaia ninau kela kahu kula--Pehea?  Ia oe lawe kela 7 noloko 12, koe ahia?  Ke la haole olelo—koe 3 O! nui nui naaupo.  Owau manao kela pake no hiki iaia hai pololei no kela koe 5 no.  Pololei no!  Pau no.

            O keia ae la na lono o keia Ipuolelo.  Eia ae he mau Ipuolelo hou a hiki mai, e kuu pau aku ana makou iloko o kekahi o keia mau la iho.

 

NU HOU KULOKO.

            I keia kakahiaka, e haalele mai ai i ke awa lai o Kou nei, kekahi mau mokuahi holo piliaina.  Malulani no Maui a me Hawaii, hora 10 am. Bihopa, no Waialua, hora 9 am.

            He kii kupono i ke kauhale, oia ke kii makana e loaa i ka mea e hele ana i ke keena o J. N. Poepoe Esq. e kuai ai i ka buke moolelo o ka Moi Kalakaua, he kupono hoi keia ia kakou Hawaii.

            He lono kailoaa mai ia makou, e hookohu ia a ku ana o Kala Wilikina, Ilamuku Nui no ke Aupuni.  Ina pela i’o ka oiaio, alaila, e o-mu’@ i ka maka o ka Wauke oi opiopio, @ ia i@o no ka huhu, ke o kuu nui i hola.  Ka i ehu ia ae, oi maloo ke kai.

            Maraki 3, e holo aku ai ka Lunakanawai Nui no Nawiliwili Kauai, e malama i ke kau hookolokolo @ ka Apana Eha.  Elua hihia pepehi kanaka, ona aina kaili la ala.

            Puu kauahi i @ kau akula.  I ke a ki @ “The Fort,” ua pua h@, @ weliweli, a ka P. C. A. @ kahi hooheno.  Eia Hawaii, ua maholehole, ua puka e ka la, aia i ku lolo.

            Aloha kakahiaka oukou, i mua e ka aoao lahui, mai hoi hope, e ike @ ka Iku Ha’i, i like ai me na hooheno ana o Hawaii nei.

 

            O ke alii wale no ka’u makemake.

            O kaluhi o maua meia nei

            O ka makou lealea noia

            U-a-ike-a.

 

            O “Ka Leo o ka Lahui,” o ka Leonoia o ke Akua.  E ka ko’o ana oia i ka noho alii, a meke Aupuni, maka pono, a ka, i na e hana hewa o konamau e nemi ia.  Nolaila kuliaikanuu, i mau ai ka makia o kou Aupuni.  Hoopono oia ka makia o ko’u au hooponopono aupuni.

 

KE EHU O KE KAONA.

 

Aia i ke ehu o ke kaona

Ka hali’a a ka puuwai

E ake no a e ike

Ka hiona o ia pua.

 

Ka’u ia e upu nei

Mahina Konane

O ka ike kumaka

Na hiona a ka puuwai.

 

O kuu ike lihi aku no

Ua lawa ia me a’u

Ke kii onohi o ia pua

Kaomi i ka puuwai.

 

Ka’u ia e hialani nei

I ka ono o ia wai

A he waiwai ua kila ia

Ma kuu poli pumehana.

 

Gents Ste@

 

OLELO HOOLAHA.

            Ke hoolaha ia aku nei ua hoopau ai ka Palapala malama waiwai o Mr. A. J. Cartwright (Kakalaika) nona mai koa mana e malama i ka waiwai o ka mea nona ka inoa malalo (Lilia Piikoi) a ua hoihoi hou mai no oia iaia i kona waiwai a pau i waiho iho nei iloko o ka lima o A. J. Cartwright, a nana no hoi e ohi kino aku a e malama i kana hana a pau e pili ana i kona waiwai i olelo ia ae la, a hiki i kona hoolaha hou ana aku.

LYDIA P. KAMAKAIA.

Feb. 25.

1w-d

 

HOOLAHA OIHANA WAI.

            I kulike ai me ka Pauku 1 o ka Mokuna 27 o ke Kanawai o 1886.

            Ma keia ke hoolaha ia aku nei i na mea a pau e lawe ana i kekahi pono waipiula, ua hiki mai ka manawa hookaa a e hookaa ia ai o ka uku wai no ka manawa e pau ana ma ka la 30 o Iune, 1891 ma ke Keena Oihana Wai o Honolulu ma ka la mua o Ianuari, 1891.

            O na koena uku wai a pau e waiho kaa ole ana he umi-kumamalima la mahope iho o ka wa e hookaa ia ai, na ku no i ka pakui hou ia ana me ka 10 keneta pa haneri.

            O ka poe e uku wai ana e oluolu e lawe mai i ka lakou likiki hope i uku ai.

            E uku ia na uku wai ma ke Keena o ka Oihana Wai ma Honolulu, ma Kapuaiwa Hale.

CHAS B. WILSON.

Luna Nui o ka Oihana Wai.

Honolulu, Dec. 20, 1890.—d.

tf

 

OLELO HOOLAHA.

            Owau o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, ke hoike aku nei au i ke akea, i ka poe e ake ana e loaa ona mau HOME noho, e kipa mai ma kahi o ka mea nona keia inoa, a e loaa no, na HOME oluolu no ka noho ana.

            He mau hai@ ko’u i makaukau no ka hoolimalima ana i ka poe makemake.  Eia ma Kamanuwai, e pili ana i ke Alanui Nuuanu, a e loaa no wau ma kahi o Mr. Pa. Wi ma Alanui Nuuanu.

D. KAHUAKAI KAELELE.

Feb. 23, 1891.

2@