Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 19, 12 Kepakemapa 1889 — He Ninau. [ARTICLE]

He Ninau.

Ka makou e lohe nei e waiho ia ana i na kanaka kuoonoono o ka aina, a oia keia: Heaha la ke kumu e maluhia ai o ka aina? He loio opio haole Hawaii misionari ka mea nana keia ninau. O ke ano o keia, he haha i ka manao o na kanaka Hawaii a he ui e ike ai i ke alanui e loaa ai ka maluhia, a me ka pio ana o na manao oni o na Hawaii. Aole keia he mea pohihihi ma ka aoao o na kanaka Hawaii, a aole no hoi he mea pohihihi keia ninau i na lahui e ae, ke manao maikai lakou, a kaana pono i ka pono a me ka noonoo kaulike, no ke kuleana a me keia mea e noho nei ma ka pae aina o ka Hawaii. Aia no i ua poe haole la ka haina, ina lakou e hooko ana, no ka mea, ua ike no lakou i ka mea pono. No makou iho, penei makou e imi ai i ike pu mai no na hoohiluhilu o ka lahui Hawaii. E huli aku i ke kumu o ka hoohalahala, i ke kumu o keia onioni o ka manao o na Hawaii e like me ke ano o ka lapaau ana i ka mai, he imi mua aku i ke ano o ka mai a maopopo, he mea uuku wale aku no ka lapaau ana. He nui na kumu o keia ano e o ka @ ai na manao o na kanaka Hawaii, oia keia: Ua epa ia na Hawaii e na haole hoomaemae aupuni, a ua puni, ma ke koho ana i na hoa o ka Hale Ahaolelo, me ka manao e hana ia ana na kanawai e loaa ai hoi, a e hoomau ia aku ai ka pono, o na Hawaii, aka he mea okoa loa kai hana ia, ua hoopau ia aku kekahi.

@ @ mau pono, ua hoohaiki ia mai hoi kekahi mau pono, a ua haawi wale ia aku kekahi mau pono i na lahui e i kuleana ole i na pono i hoohaiki ia ai ka Hawaii. Heaha hou ae kekahi a kakou e olelo ae he kumu hoohalahala? Eia: Ua hoopau kumu ole ia na kanaka Hawaii kupono ma na oihana, a ua hoonoho ia na malihini, a ua nana maka ia aku no hoi na opio Hawaii, e ka poai hoomaemae aupuni a na kanaka i moeuhane ole ai mamua oia ka mea e hoohana ia aku ana ia lakou, e na mea i waiho mua aku i ka palu. Ua waiho ia he olelo hoolana i maliu ka Hawaii, a ua puni, a ke ehaeha nei ko lakou naau no keia mau hana apiki a na hoa haole o ka hui hoomaemae aupuni. Alua kumu hoano e i ka naau o ke kanaka, a he mau kumu koikoi no, a he kumu no hoi no na Amerika, na Europa, na Asia a me na Aferika e peku ai, i na e hoohana ia aku ana maluna o lakou. He kanaka no ke kanaka, a he naau kanaka no kona, aole i pau kona mau ano hemahema, a aole no hoi i hemolele loa, e hiki ai i ka lahui holookoa ke nana aku i ke pai ia mai a hoohuli aku e pai hou ia mai. He kupono ia na na kumu aole na na haumana, no ka mea, aia ka haumana a ike i ka ke kumu, e

hahai ana no. A heaha ka mea e pau ai o keia ehaeha o na Hawaii? E hoopau i na mea i ehaeha ai. Heaha ia? Ke kaili kanawai ole ia ana o ke aupuni e na mole, a e paa kanawai ole ia nei keia manawa, malalo na kanawai i onou kanawai ole ia iho maluna o ka Moi a me ka lahui Hawaii, oiai he alanui no kekahi e hiki ai ke hoololi ia ke kumukanawai a me na kanawai maloko no oia mau kanawai. Hoihoi aku ka pono koho o ka Hawaii, ka mea nona maoli no keia pae aina, a e like me mamua, hoopau ia ka mana koho o na malihini i komo mai i kekahi la hohiki ia i kekahi a koho balota i kekahi la ae me ke kuonoono ole, kuleana ole, aloha ole, a a @ @ maoli no iloko o keia aina. No keia mau hana kupanaha a na hoomaemae aupuni i hana maalea aku ai a puni kanaka, ua pau ka hilinai o na kanaka i ka oiaio o ka na haole a ma keia kakou e ike ai he kumu no i hilinai ole ai, a oia no hoi ke kumu o na Hawaii opio i hoao ai e hoihoi hou mai ia mau pono o ka Hawaii ma ka meheu a mahope o ke ana a na haole i hoohana ai. He elua ano o na kanaka iloko o ka aina, ko loko nei oia ka Hawaii, a me na malihini, oia na haole eia na mana a pau loa ma ka lima o na malihini, aole he mana ma o na kamaaina. Mamuli o ke kipi o ka la 30 o lune, 1887, ua loli keia mau mea mai ka Hawaii a ka malihini, ua hoao ia e hoihoi hou, aole nae i ko ia hoao ana a kekahi poe ma ka lima oolea, e like me mamua. I ka nana aku i ka noonoo o na Hawaii maoli, ua holo ko lakou manao e hooikaika e loaa a e hoi hou pono i lawe lima nui ia a e lawe liilii ia nei ma na hana a na luna auhau e hoohana mai nei, oia hoi ka hoopuka ia ana o na inoa o na Hawaii ma na papa inoa kupono i ke koho balota o keia kau ae. Eia hoi ka makou ninau, aole anei ma ka aoao o ka lahui Hawaii, he kuleana ko lakou maluna o lakou iho? Aole anei ka lawe liilii ia nei kona mau pono, a koe wale iho no he aka? Ae, he mea hiki wale no ke ike ia e ka mea hanau hou, a ina, aole e loaa ka pono i ka lahui Hawaii, mamuli o keia mau hana kaihi mana a hana maalea, hookahi wale no pono i koe i keia lahui, e halawai na apana a pau, a e hooholo iho ka Hawaii ponoi e noi aku i na aupuni makua ekolu e hele mai kekahi komisina o na aupuni ekolu e noho kiai nei i ko kakou maluhia, a e nana i ke kulana o ka Hawaii a me na hana e hana ia nei maluna ona, a e noi aku hoi, e hoihoi hou ia mai na pono i iawe wale ia, a e lawe wale ia nei ma ke ano pakaha palena ole. ——♦♦♦——