Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 14, 5 September 1889 — Page 2
This text was transcribed by: | Audrey Douglas |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
KA LEO O KA LAHUI
He Nupepa Puka La.
------
J.W. MIKASOBE. Lunahooponopono,
S.P. KANOA, Hope Lunahooponopono me Puuku.
------
POAHA, SEPATEMABA 5, ‘89
----
AOLE ME MAUA na hana hewa i hana ia i ke au i hala, ina he mau hewa i’o kekahi i hana ia; oiai, aole loa a maua pakahi a o maua hui hoi i komo lihi iloko o ia mau puunaue ana a me ia mau kaana a@a, he ole loa no. Aole’o ko maua mau lin@ kai hawahawa me na dala o ka Auhau o Koolaupoko i na makahiki @hala e aku, a e ole o Kaai, Kapena a me Buki, ai mau ai i kalo mo’a: aka. o ka @tea no nana na hai@@ili kol@ ole. Nolaila, ma@ ole a hoao e kamailio i ko @@@ hewa. Oiai, aia, no he puu opala nui iloko o ka maka o ka oiwi.
----
Ino! Ina Pela IO!!
---
I nahinei @@@@ @@@@ @@@ Mele nai @kahi mea imua o makou, a hoake mai la; ua hai ia aku ka lohe iaia no kekahi maa i manao ia e ka aoae o ke Aupuni e hana i ka wa e hookolokolo ia ai ka poe i pau iho nei i ka hopu ia no ka manao ia he poe kipi a ohumu me R. W. Wilikoki. A o kana i lohe ai, oia no keia: I ka wa i hiki mai ai ka manawa hookolokolo; e lawe mua ia mai ana kela hoale Belegiuma o---------kona inoa, i hopu ia ai no ke kipi, a e hookolokolo ia ana oia imua o ke kiure haole; a mahope aku na @ihia kiure Hawaii. O ke kumu kumu alakai i na kiure Hawaii ma ka lakou olelo hooholo, no ka mea, ina e ahewa ia ua haole Belegiuma nei, alaila, aole e hiki i na kiure Hawaii ke hoaui a kaalo ae i ka lakou olelo hooholo mai ko kela aku la, a o ka moekahi aku no ia a hoea i ka hopena. O keia ka mea i upu ia e ka aoao o ke aupunim, a me he la ua hawanawana waie ia ae mawaho, a lohe ai ka’mea nana i hoopu’a mai ia makou, He mea kaumaha no makou ka noonoo ana ai i keia mea, a he makemake ole makou e manaoio iho, aka, oiai kehana ia nei kekahi mau mea ekaeka, a ke’ike ia nei na hoao ma na ano a pau a kekahi poe leo mana e kamoe ia na hauna o ko iakou inaina, ua hiki ole ia makou ke pale oe i ka manao ano hi@nai i ka oiaio o keia lono. A ola ka makou i puana oe la--- “Ino! Ina pela io!!” Aka e kau aku na hilinai maluna o ka Aha no ka “hana ia o ka pono ina no e haule mai na lani.”
---
Halahu ka Hauna a ka Awahua
----
Ke walaau mai nei ke Kuokoa, eolelo mai ana ke hoala nei ka makou i na manao hoino a ke paipai mei i ka lili kue iloko o na kanaka Hawaii no na haole. Ua helu mai i ko makou mau kina a me ke ino no ia mau hana, me ka hoakaka mai na hopena poino oia mea. Heoiaio, o ka hoala ia o na manao eneenemi a lili kue mawaena o na kanaka Hawaii i na haole, oia kekahi o na hana ino loa a ku i ka lapuwale, a he mea pono e kinai koke ia, a o kekahi hana oi loa aku no hoi ke ino, oia ke kamailio hoopunipuni a inihala wale o kekahi poe me ka hoao e hooko ia ko lakou mau manao, oia hoi ke kau aku o ka poino maluna o ka mea a mau mea a lakou i enemi ai; a oia ke ano o ka Lunahooponopono Kahu na pule o ke Kuokoa.
O ka hilikau ana a me na hoaoana e hoopilipili mai i ka hewa hoala kuee o na Hawaii i na haole maluua o ko makou hokua, he hana ino a lapuwale loa, i piha me na wahahee imihala’i wahi e pani ia ai ko makou waha a e kau ia mai he poin maluna a makou. Aka, oiai, aole makoue hopu a kuemi hope.
He hoopunipuni ino loa ka olelo ia, o ko makou kue ana i na hana apakee, apuhi a poholalo maalea a na Parisaio haole, he kue a he hoala enemi ana’ia i na haole ---aole loa he uiaio o ia mea. Eia ke noho nei mawaena o ka lahui Hawaii, helehulehu wale a nui loa na haole i hoolilo ia lakou i poe Hawaii--- i aloha io i ka lahui a me keia aina --- ma ke ano o ko lak@u noho’na a me ka lakou ma’u hana. He poe i lili i ka pakaha ia o na pono ponoi o ke kanaka maoli, a i kue hoi i na ano hookeleaupuni kapakahi o keia au. H@@poe lakou i hoike i ka oiaio ko lakou aloha, a ua kuilima pa me@ ewa ponoi o ka aina. A pehea Ia makou e aa ai e lu aku i ka aneano o ka hoino a me ka onemi iwaena a ka lahui Hawaii no ke kue aku ia poe haole makainaka oiaio? Aole loa i hanau ia mai ia ano ohumu lapuwale iloko o komakou umauma; aka, ua apo makou ia poe a ke noho hilinai nei no ka maikai o ko lakou manao a me ka oiaio o ko lakou aloha i ke kanaka Hawaii. Ua lawe makou ia poe ma ke ano he mau makamaka, aole hoi he poe enemi.
@@@ @@@ @@ makou mau @@@@@ i kekahi haole a mea e ae paha; @@@ o na hana a kekahi poe haole; na apakee e kolohe maalea a ka poe manao ino; na hoopalaimaka a me na wahahee hookamani; a me na wahahee hookamani: a me na pakaha limanui i kahi pono a kuleana iki o ke kanaka o ka aina oia ka makou i kui ikaika i na @@i hala ae, e kue. Nei i keia la, a e kue mau loa aku ana. O na haole e olelo mai nei ma ka waha i ke aloha a ma na hana nae, he enemi, ua kue aku makou ia poe ma ka lakou mau hana o ia ano, aole ma ke ano pilikino. O na hana a na Parisaio maalea i uhi iho i ka huluhipa maluna o ko lakou mau hokua a hoao malu nae e alakai hewa i ka lahui me ke ake a me ka hooikaika malu e lilo loa ke ea o ka aina a me ka mana o ke aupuni iloko o ko lakou mau poholima, a e nana ia ke kanaka Hawaii ma ke ano he me@ole elike me ka holoholona, oia an@ hana ka makou i enemi a i hoin loa.
Nolaila, i ko makou hapai ana na kalaiolelo kue i ka hana ino i a me ka pakaha ia o ke kanaka Hawaii a @ kona mau pono hoomanao @@@ ke Kuokoa a m@@ kona kahu, aole makou e kue an i ka haole no kona haole ana, aole no hoi i enemi wale aku, aka ua kue ikaika i na hana ino lapuwale eleele loa a ka poe limanui a me ka poe kuko pakaha a @@@ mau ano hana ko makou enemi.
---
Ke Kulana
---
Aia ma ka “Buletina” o ka Poalua iho nei, la 3 o Sept. ua kakau ia kekahi kukulu manao malalo ke poo e kau ae la maluna e kekahi ilikea, malalo o ka inoa kapakapa “Country Man.” E kokua aua i na olelo paipai i hoolaha akea n ua e kela wahi ilikeokeo ma ka “Hilo Record,” a-i hoopuka ia ma ka Buletina o ka la 21 o Augate i hala aku nei, E paipai ana hoi ia lakeu ilikea a pau e hoomakaukau me na lake no ke kue mai-ka i na enemi.
Maloko hoi o ke kukulu manao nona ke poo e kau ae la maluna e hoikeakea anaeia ka na kanaka Hawaii o Kula, Maui ke @uliu mai nei me na lako kaua, wahi ana, uahai ia mai ka oia e kekahi ilikea kamaaina i maopopo pono i na ano o’na Hawaii he mau hana maikai ole ka ka na kapaka o Kula. A no ia mea, he mea pono ka e liuliu e lakou i ola honua; aka, ua kokoke loa mai ka ka pilikia. Kupanaha keia @@@ hana. A ma ka makou nana he paipai hewa maopop keia a keia poe a hana mai nei, aka, he mani wale, no mae ia ia lakou la ae.
O ka hoohui ana anei o na makaai@@@ Hawaii o Kula ia Iakou iho iloko o kekahi ahahui kalai aupuni he kumu iho la ia e kapa aku ai he mau liuliu kipi @@@ kela? O ka imi akahele an@ anei o ia mau Hawaii i ko lakou mau pono pili hoh@@a hupuni maloko o ke kumuka@@@wai ke mea e hiki ai ke kapa ana aku he liuliu kipi ia? O ka hooikaika ana auei o kekahi poe Hawaii e hooholo ia ka noho’namanao lokahi ‘like no’ keia Kau koho ae, ka mea e kapa mai ai na ilikea he mau hana kipi kela? Hea@ha na hana ino a na Hawaii i hanauku ai i keia poe haole a lakou e lilimaka eleele loa nei i na Hawaii hoho malie? O ka pahola ana aku anei a na Hawaii umauma akea i ua poe la ke kumu e lili loa ia pe@@a Hawaii?
O keaha koe i na Hawaii a lakou ku-e mau mai nei? Aole mea o @@@ hoi @@@ lele aku me he aeko la i ka lewa; a aia ma na lima o ua poe haole la a eia ma Hawaii ke ku olohelohe nei. He wahi mea uuku loa koe i na hawaii alaila, o ka lilo no ia o na Hawaii i kunewa maopopo nialalo iho o ka malamalama o ka la. oia hoi kahi kuleana koho balota, a he hakina no nae, ua nalinali ia a muumuu. Nolaila, e hiki ana anei i kekahi kanaka hanu ma na puka ihu, ke olelo mai he hewa na Hawaii ke hoohuli ia lakou iho malalo o na kanawai no ka hana ana me ka maluhia i mea e paa ai keia lahui i kona kuleana oiaia, a e mau ai hoi o kona noho na ma ke ano he lahui o ka mana kahikolu i manawalea mai ai? Ke manao i-o nei makou aole loa he hookahi koe wale no ka poe manao awahua. A ke aa nei makou i ka puana ae; aole loa ke Akua e ae mai e umiapuaa ia na hana manao maikai e na hana lili awahua. E ola o Hawaii i ke Akua.
Ua Lohe ia Mai
------
He wahi palu ka Kahu hyde ma i ka poe a lakou i kapa aku ai, he poe Genetile, a he ino lapuwale loa. Aka, ua komo aku nei keia wahi palu i na Kumu Moremona e huli mai e na [hoahanau] lapuwale, a e kui lima ae kakou no ke koho balota e hiki mai ana, oiai, wahi a ke kuko, he mau wahi kui nao wale iho no koe, paapono iho ke pani o ka pahu e kanu ia aku ai ka lahui Hawaii, ka moi Hawaii a me na pono Hawaii o lakou a pau, a ala hou mai ma keia kanu [babetizo] ana, he lahui hou, he Moi hou a he ekalesia hou, a o Hyde ka pohaku kihi oia akalesia, a he Peresdena hoi ka Moi hou. Hoole ia mai, keia keiki a ka nahea@ ka mea nana i hoopunipuni ka makuahine o ka lahui kanaka o ke ao nei. Aole makou i hele mai no na hana o ke aupuni o Karisto mai ana. Ua mimino aku keia pohaku o ka Anekarista e like me ke poo o ka honu; a ua pau kona lohe hou ia ana ma ia ano. Pololei no hoi o Makua Dwinelle i olelo ai i na haipule hookamani a na hoomana haole pope, ua punihei oukou i keia aupuni Hawaii, a ua poino oukou i ke aupuni o Karisto, nolaila, aole he kupono oukou. Haina ka oiaio, i hoike no ka “OIAIO”
He Hana Kue ia i Ka Pono
-----
Ua heluhelu iho au i na manao o W.A. Kini ma ka nupepa “Kuokoa” o ka Poaono iho nei. A o ka’u pane malaila; e like no me@ke poo o keia hoike manao i oleoia. He hana kua ia i ka pono. Ua hoike ia ma ka pauku 12-13 o Makaio, penei i palapala ia ai: “Komo aku la o Iesu iloko o ka luakini o ke Akua, a hookuke aku la iwaho i ka poe kuai lilo aku a i @@ ka poe kuai lilo mai a pau iloko o ka luakini; hookahuli ae la ia i na papa o ka poe kuai moni a me na noho o ka poe kuai manu nunu.” “Pauku 13-I aku la oia ia lakou, ua palapala ia e kapaia kou hale, he hale pule; a ua hoolilo iho nei oukou iaia i ana no na powa.” Aole he pohihihi o keia, he mea ua akaka loa. A heaha ka pili o kela kipu ma ka luakini o Kawaiahao i keia? Eia ka pili: “I aku la oia ia lakou”, owai oia? O Iesau, owai o lakou? O ka poe kiki pu ia.
Ua palapala mai oia e kapa ia ko’u hale, he hale pule; a ua hooli@@ iho nei oukou iaia i papu no na @@.
Ma kela la i hana ia ai kela kipu, ua pa-e io mai no ko ke Akua leo, e like me ka pa-e ana o kona leo i kela poe kuai manu nunu i ka wa kahiko. Ke ninau mai nei paha kekakahi poe, ua pa-e io mai no anei ko ke Akua leo i kela la kiki pu ma ka luakini o Kawaihao? Ke pane aku nai au, ae, ua pa-e io mai no. Heaha na hoike maopopo? Ua hoahewa loa ka lehulehu i kela hoolilo ia ana i ka luakini i ke Akua, i papu no na Raifela pela pu no hoi ke Akua e hoahewa mai ai i kela mau hana ino. Ua olelo ia o ka leo o ka lehulehu o ka leo o no ia o ke Akua.
Ke olelo mai nei: “He mea ole ia ia makou ina no lakou: ilaila, he pono lawe no ko makou i ka hale ina e keakea ia mai no ke kinaiana i pa hana kipi.”
He hoike ana mai keia i ke kiekie o na manao haakei, e like me ke kiakia o ka naau o Belehazara ke@lii o Babulona i kona hoolilo ana i na kiaha laa o ke Akua i ana no na powa.
He nui na wahi a ae e hiki ai ke hoohana i ka lakou mau hana malaila, no keaha lakou i hana ole ai? Me ka waiho malie i kela pa luakini. He mea ia i keia ha na malaila, me ka nui o na wahi kupono e hiki ai ke hoohana ia.
He makemake nui au i ka maluhia o ka’o iini nui ia ke lawelawe ia ma ke alanui pololei.
Ua oe ka Helu Ekahi o ka puka mua o ke mele o Wilikoki ia Miss Mary Keaomakani o Kauakanilehua o Hilo, a ia W.H. Leikinihene o ka Makani Olauniu o Kapalama ka helu elua.