Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 48, 29 Nowemapa 1877 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE III.} HONOLULU, POAHA, NOVEMABA 29, 1877. {HELU 48.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA, Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.
NO NA OLELO HOOLAHA.
E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
E hoouna mai na Leta i ka LAHUI HAWAII.
E. O. HALL & SON
[E. O. HOLO MA.]
NA MEA KUAI I NA MEA MAHIAI
NA LOLE, PENA, AILA,
—A ME—
NA ANO LAKO E AE A PAU.
Kihi o Alanui Papu me Moi. 1-1y
S. B. DOLE.
LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania. 1 1y
WAi Hui o ka Hau!
E IKE IA ka Hale ma ka inoa o "BONANZA" Ke haawi ia aku nei ka poloai i na makamaka keonimana a me na lede o ke kaona Alii, e kipa ae ma ka hale hookipa inu wai momona o ko oukou makamaka nona ka inoa malalo iho, a e loaa no ka hau i hoomomonaia (ICE CREAM) na wai momona o na ano a pau! hoohuihui ia e ka hau iniki o Nuuanu. O keia hale, he hale i hoomakaukauia no na keonimana a he keena nani i hoomakaukau ia no na lede. E kipa mai, a o ka makepono me ka oluolu ke haawi ia'ku, oiai, he makamaka, a he kamaaina no Hawaii nei o JOHN W. CROWELL.
2-1 y (Keoni Koloela.)
Ma ka Hale "BONANZA" ma alanui Moi, mawaena o ka hale kahi umiumi a me ka halekuai o Dillingham ma.
WIL DER & Co.,
(WAILA MA.)
AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU me MOIWAHINE.
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na Lako Kukulu Hale
O NA A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKA ANIANI.
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI LIILII,
AMI LOLOA.
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Ma Balaki Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna'e, e kuai makepono loa ia'ku no ke Dala Kuike. [3—1y.]
PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)
KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I NA HALE.
Na Pani Puka,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau
Na Kui mai ka nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau,
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela a me keia ano.
A KE HAI IA AKU NEI KA LONO i na makamaka a pau, ua makaukau keia mau hoa o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana
—NO KA—
UKU HAAHAA LOA!
like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu
1 a me ka maikai.
O Wondrous Touch!
N. O. G.
1
Pa Kamahao!
Ka pa o kuu Iesu.
Ka lima laa,
Ka lima ia i pa ;
Aohe lima e
I aa e hoopa mai.
Nana kela, aloha no,
A pa mai ia'u.
2
Pa olu e !
He pa makua nei.
Mamua'e nei,
I kuu wa kamalii,
Hoopa a honi mai
O kuu makua e.
Ko Iesu pa, ua oi ae,
Pa nahe nei.
3
Pa mana e!
Ka pa Akua nei.
Ino kuu mai,
He mai lepera e,
He mai makau ke pa.
Hoopa no nae Iesu
Ma kona lima mana no,
A maemae au.
4
E kuu Iesu,
He mai lepera ko'u
Ma kuu naau.
Hoopa aloha e,
Hoopa a hoomaemae,
Kuu hewa e kala 'e,
Hoopa a hoomaemae ano
O make au.
HAWAII.
KA NANEA EEHIA!
—O NA LA—
I AU WALE KA MANAWA
—A O KA—
HIHIO ILIHIA A KA UI
LEON ROSE!
—NO NA—
KOA KAVALIA OPIO:
—NA—
SEPANIA EKOLU!
He Nanea Walohia o ka Weli Eehia.
MOKUNA VIII—HELU 28.
Ke paio lua nei na makani, e hooluli ana i na laau Elema loloa,
Oiai hoi ka uwila me ka hekili, e hoohanini mai ana,
O na ao hakumakuma hoi, e hoohiolo mai ana i na paka ua mao ole.
HE LOA okoa no kahi i koe a makou e hele aku ai, mamua ae o ka manawa e hiki aku ai i kekahi hale hookipa; aole hoi he wahi e hookanaaho ae ai no ka hooluolu ana iho—
I keia manawa i pane mai ai o Pedaro. He wa haunahuluhulu loa mai nei ka hoi keia, a e haalele mai ana na wahi holoholona o kakou i ka mehana o ka la—a nani wale hoi ka la e loohia mai ai oia haawina. Auwe ! ina aole au i kuhihewa, anoai paha, ua uholo pu aku nei ka hale hookipa, me ke kanaka kaahele maluna o ka miula.
Mahope iho o keia mau kamakamailio ana, ua hakanu loa iho la makou a pau, a hiki i ke komo hohonu loa ana aku o ka makau iloko o Pedaro, a hoomaka ae la oia i ka hokiokio ana, a hooho leo nui ae la me kona ikaika a pau, me he mea la, ua hookahua iho la ka haawina o ka ulaia iluna ona.
O Maretina hoi a me Ierome e hoopuka mau ana laua i ka huaolelo Auwe ! a i ka manawa e pa mai ai ke kikiao makani, paa aku la kekahi i kekahi, me ka moe iho iluna o ka a-i o ko laua mau miula. Owau hoi a me Raolo kuu wahi kauwa, ke kauaheahe wale nei no ka maua holo ana.
Walaau mai la hoi o Raolo ia'u ; nani wale no ka hoi keia mau nanaina, o ko kakou loaa ana iho nei i keia ino, maluna o keia mau kualono ; ma na wahi a pau a ka maka e au ae nei, he poele wale la no, a o na omuku laau wale no ka kakou e ike aku nei i ka maaloalo mai, me he mau kanaka kino nunui la, me na lima i makaukau e hopu mai a alapoho ae i ka poe hele po nui wale o kakou.
He mea e ke kiekie o ka hauoli, wahi a'u i pane aku ai. I keia manawa e koho no oe i ka mea a kou manao i waiolu ai, a e hoomaikai ae hoi i na mea kupono ole a pau ma kou paikini ponoi iho. A he hauoli nui hoi au, ina he kokoke iki mai kekahi hale hookipa. O ka hopena wale iho la no ia o ko'u mau iini i keia wa, o ka ike aku i na mea e hauoli ai o ka manao.
Aole no ia e lilo i mea no'u e kahaha ai, ke hoohala kakou i ka manawa iloko o ka pouli, wahi a Raolo. E hoomau no kakou i ka hele ana mawaenakonu o ke ala, i ole e haihai ko kakou mau a-i i ke kakaa ana ma kekahi mau pali kuhoho ke hele huhewa kakou, a e loaa no ia kakou ka palekana, no ka hele ana i keia po a ao.
I keia wa no, hooho koke mai la o Pedaro, Aia! Aia!!
Heaha ia ? wahi a'u i ninau aku ai.
He hale! he hale!! wahi ana. Nani ko kakou pomaikai e ke Senora ! e hiolani ana ka kakou iloko o na ili holoholona uaua, a he hoonanea wale no ka hana, a e hala ana ka pilikia a ao ae keia po.
Ua hehena paha oe e Pedaro, wahi a Raolo. Aohe o'u ike wahi hale hookipa aku, aole hoi kekahi hiohiona no ia mea. Aia mahea kahi i ku ai oia hale ?
Aia no hoi la, mamua pono o kakou, wahi ana. Aole anei ou ike aku i kela wahi malamalama uuku, e uiuiki mai la ma na puka aniani o ua hale la? Aia hoi paha ilaila ke ahi pumehana e olala ai ia kakou iho, a me na mea ai kupono e haupa wale iho ai no a pau ka maka poniuniu.
Ike io aku la au i ka a pohina mai o ke kukui, aole i kae mai ka piha mai la i ka hauoli: Ia manawa no makou i hao ae ai i na kepa a ka hau o Lihue, ma ka aoao o na miula, he manawa ole ia la, pupuu a hoolei loa ku ana makou ma ka ipuka o ua hale nei.
Kuhea aku la na alakai o makou me ka leo nui ia Polo, ka haku mea hale; aka, me he mea la, aole i lohe mai o Polo, o ka leo halulu wale no paha o ka makani kana e lohe la, a ua lilo iho i mea hua ole, na hooikaika ana aku a pau i ke kahea. Lele iho la o Maretina ilalo o kona miula, a hookui ikaika aku la i ka puka me ke kumu o kana huipa, aka oiana no, aole no he leo i paneia mai.
Ia wa, pane kika-ho ae la ua Maretina; Kahehe, ua pau loa no ka paha ka poe o keia hale i ka hala me Olepau, a i ole e hookumakaia mai ana paha ia kakou. Hopu koke iho la oia i kekahi pohaku, a hoonou aku la me ka ikaika ma ka ipuka, me he mea la e manao ana oia e wawahi aku, me ke kuhea leo nui aku hoi i ka inoa o Polo.
A no ka pa-e wahi leo ole mailoko mai, nolaila ua pane kikoola hou ae la ua wahi Maretina nei, ina peneia iho la au e hanaia mai ai, e hoopau no au i ko'u manao e komo aku iloko o keia hale, a e hoomaka koke aku no au i ka naue ana maluna o na mauna i keia wa.
Ina aole oe e noho iho ana ianei, mahea aku oe e hooluolu ai i keia po? no ka mea, aole loa kakou i ike iki i kekahi wahi helehelena o ka hale mai ke kakahiaka mai, wahi a'u i pane aku ai.
He oiaio no ia wahi a ua o Maretina aka i ka manawa o ke kanaka e komo hohonu aku ai iloko o ka pololi, a me ke anu, aole oia e hookaulua wale iho ana ma kahi e loaa ole mai ai iaia o na kokua.
Aole no hoi oia e kukulu i kona hale ma kahi waoakua, e like me keia wahi, i pane mai ai o Raolo.
Akahi io ka hoi ke kanaka kuli paa nui wale o keia. Ina aole oia e manao mai ana ia kakou, e hoao aku hoi kakou e hana i kekahi mea nona, wahi a'u i pane ae ai. E hoao kakou e hoopuiwa iaia ma ke ano hoomakaukau aku. Nolaila e a'u mau keiki, e hooho oukou me ka leo nui, he pau ahi e! Anoai o puiwa oia a wehe mai i ka puka.
Aole i hala keia noonoo ana o makou pela, ua wehe io mai la ua o Polo i ka puka aniani me ka hikiwawe loa, me ka pihoihoi no keia pilikia, me ka nana ae i kahi o ke ahi, aka i kona ike ana ae aohe pilikia, emi hope hou aku la oia iloko, me ka hoopuka ana ae i kekahi mau olelo nukunuku, no ka makou hoohaunaele wale ana aku i kona hiamoe ua lealea.
Ia manawa no i kuhea aku ai o Maretina me ka leo nui, auhea oe e Polo hoomaniha nui wale, ma o na Aposetolo hemolele la a pau, na Kaula, ka poe hoolaha Euanelio, a me na kanaka pono! ina aole oe e iho mai ana ilalo nei, a e wehe ami i kou ipuka no makou, alaila, ua makaukau loa au e puhi aku i kou hale i ke ahi, i hiki ai ia makou ke hoopumehana, oiai makou e ku nei ma keia wahi.
No keia mau olelo, ua ikea hou ia aku la o Polo, e kiei mai ana ma ka puka aniani, me ka ninau mai owai la makou, a me ko makou makou makemake i hiki aku ai ilaila, iloko oia mau hora koliuliu o ke kulu aumoe.
E iho koke mai oe ilalo nei, a wehe ae i ka puka, wahi a Raolo. O lilo auanei keia mau hana au i mea nou e hoehaeha mau ia ai, no keia mau la aku o kou ola ana. Penei iho la anei na luna o ka Moi, e ku aku ai e nonoi me he ano makilo la, ma ka ipuka o keia wahi hale lapuwale, oiai oe e hoonana ana iluna o kahi moe me ka pumehana?
Wikiwiki mai la ua o Polo a wehe ae la i ka ipuka, no ka mea, ua kau aku la ka weli iaia no ka lohe ana mai la i ka leo o na luna o ka Moi. Komo aku la makou iloko, ma kekahi wahi inoino, he lepo wale no ka moena, ua hele no hoi a ukele launa ole. Ma kekahi kihi aku, aia malaila ke kapuahi, aole nae he huna ahi hookahi, e hoopumehana ia ai la hoi ia wahi.
Lalau ae la o Raolo i kekahi mau opala wahie i pu-aia a paa, a na'u hoi i kokua aku iaia ma ka hooili ana iluna o ke kapuahi. Ua a koke ae la ke ahi, a lawelawe mai la ka wahine a ka mea hale, i kekahi mau wahi mea ai, no makou o ke ano haahaa, e like me ke kulana hune. Iloko o ke ano puapuahulu o ua wahine nei, aole oia i aahu pono ae i kona wahi welu, a hiki wale i kona wa i ike mai ai i ke ano kulana hiehie o na malihini.
No ka ohaka launa ole o loko, ua hele wale a pulewalewa kahi opu, o ka hoohialaai iho la no ia i na mea a pau i hoolako ia mai, he mau mea hoi e hiki pono ole ke hoomanawanui iho i ka ai ana, a e pau ai no hoi i ke kiola ia, ina o ko ka oiwi wahi; kau mai la hoi na wahi kiaha wai hooikaika kino, a pau ae la ka manao ana no ka ino oia helena mai.
No ka maluhiluhi hoi, a ke hookokoke mai la na kapuai o ka hiamoe e keehi iho i na lihilihi, nolaila, aole a'u mea e ae e manao nui ai, o ka loaa wale no o kahi e hooluolu iho ai, no ka mea, aole loa i loaa ia'u he hiamoe maikai, i kekahi mau po mamua iho. He mea hiki pono ole nae ka manao ana ae, o luna o keia lepo kahi e kohu ai ka hiolani ana, aia wale no paha a hooholo paa ka manao, e hoohalike me ke ano o na puaa, a e noho pu hoi me lakou, alaila paha hiki. Mahope iho o ke kamakamailio ana, ua ae mai la ka haku hale wahine e lilo ko laua wahi moe ia'u, a e okuu wale no hoi laua a ao ia po. Aka, mamua o na wahi ekaeka e ae a pau a ko'u mau maka i ike ai, o ka oi aku keia o ka pelapela loa; ua weluwelu launa ole kahi moe, ua hele no hoi a neko, a he mea maopopo, aole loa no i holoi ikiia mai ka loaa ana, a hiki iho la i keia manawa, ua pakui pu ia aku kela ino, me ka nui launa ole o na holoholona liilii pelapela e lelele ana, ke huiia ae keia mau mau mea ino a pau, aole i kae mai ka piha i ka pelapela, a he mea kahaha ole paha ia ke olelo ae, aole loa e kupono iki ka hooluolu ana iho o keia luhi nui.
O na wahi moena hoi, aohe ekaeka e hoohalike ae ai, ua hele no hoi a welu aku welu mai. Ua hoomoe ia iho la kekahi mau pauku laau malalo, a holopapaia aku la hoi kekahi, i kiekie iki mai ka lepo ae kou wahi e hooluolu iho ai, a o ko'u lilo aku la no ia me Niolopua, i ka moeuhane kulipolipo no Viregina, a me na haawina o ka hauoli.
I ke ala ana ae i kekahi kakahiaka, ua hoomaka hou aku la ko makou hele ana, me ka halawai hou ole mai me kekahi mau pilikia, a i ka anehe ana mai e uhi ka malu po, ua hiki aku la makou ma Kalatavara, a malaila hoi au i hookuu aku ai, i na alakai o makou e hoi me ka hookaulua iki ana iho malaila no ka la hookahi, i maha iki mai ai ka mau-ha o ka hele ana mai ma na kualono. Ma keia wahi au i hoolimalima i kaalio no ka holo ana a hiki i Toledo, a ua manao nui hoi au e haalele i keia wahi ma ke kakahiaka lilo wale o kekahi la ae. Iloko nae o keia mau manawa a pau, ua piha wau i ka hauoli, ma ka ike ana aku i na mea nani o keia kaona.
Ia'u e koele wawae hele ana ma na alanui a hiki i ke ahiahi, hoea aku la wau ma kahi e ku ana o kekahi luakini, i hanaia me ka noeau o na hana lima ike. E holomoku ana na kanaka iloko o ua luakini nei no ka manawa haipule, a huikau pu aku la hoi au iloko oia uluaoa. Aole i pau.
Ka Honua nei.
A ME NA MEA A PAU MALUNA IHO.
(Kakauia e J. H. Kanepuu.)
Ua oi aku ka mana o ke dala i kau kanawai ia me ka apono o ka Moi iloko o kona Ahakukamalu, mamua o ke kakani wale iho o na waha me ke ano ole. O ka poe naauao io maoli ma ke ano kalepa, he makemake lakou i ke dala pepa, a me na bila kikoo ma ka pepa, mamua o na dala maoli hooluuluu poohiwi. O ke dala maoli nona kahi kenikeni olalo, a hiki i ua dala maoli he 10. Ua kupono ia no ka poe naaupo kumu uuku. A ka poe kumu nui, e laa na mahi-ai ko, a me kekahi mau hana e ae, e lawe no lakou a e hoapono hoi i ke dala pepa. A e like hoi me ka hoapono ana o ke Aupuni i ua dala pepa la, pela no e hoihoi ai iaia, a o ke dala maoli kana e haawi ai i ka mea kalepa, a nana nohoi ia e haawi aku i ka poe ana i hoolimalima, (poe makemake ole i ke dala pepa.) A o ka poe makemake nohoi i ke dala paha, e lawe no lakou. A hooponopono ia no nae i ko kakou poe kaukanawai na rula o ka hoouluia ana oia dala pepa.
E hopohopo paha kekahi no ka pulu i ka ua, he oiaio no ia, aole e loaa kahi ia a me kekahi mea liilii e ae ke kuai aku me kela dala pepa, ae, aole au i olelo ae nei mamua, ua nele loa na dala Amerika i ke kaalo ana ma ko lakou alo, aole, e mau ana no ka mana oia dala ma Hawaii nei, e lawe no i mea kuai ia a pela aku. Ina hoi he mau kumu loaa e ae, e pono no e lawe aku a e lawe mai i ke dala pepa, aia no ma ka hale Aupuni ke dala pepa maoli, ke makemake oe e kii i dala maoli. ua ike au i ka M. H. 1875 i ko'u wa e noho ana me G. H. Luce ka luna auhau o Honolulu, o ka poe waiwai nui, lawe mai no lakou he mau bila pepa e hookaa i ko lakou auhau, he mau haneri, aole no e luhi ka luna auhau i ka helu pakahi, e like me ka helu ana i ke dala maoli.
A eia hoi, ina ua ike ka mea kalepa, he dala pulu wale kela i ka wai, i mea aha nohoi ia ana e lawe hoikeike ai a pulu io iho, nahahehae a poho wale oia, e lawe paha ia ma ke dala maoli. A o laila, aole hemahema i koe, o ka hoopuka ana i ka pepa. E ko Ewa Oahu poe makaainana, e koho no oukou i Luna makaainana na oukou i ko no ko makemake, mai puni i na poe hoopohala, oiai o ka pepa no ka mea e holo mau nei ma keia paeaina, ke olelo mai nei lakou la, e emi ana ka waiwai io o ke dala pepa malalo o ke dala maoli. Pela no paha ka noonoo ana, o ka poe kau kanawai ka mea nana e hooponopono, a i na rula kupono paha no ka hoopuka ana i neia mea he dala pepa. Eia hoi i keia manawa, ke kii nei no kakou i ke dala a ka poe mea dala, me ka ukupanee i mea e hoohana ai no kekahi mau hana. A ua waiwai lakou, ina he 10 keneta no ke dala hookahi, a he 5 keneta hou iho no kona uku egini paha, a he mau lilo e ae kekahi no ke kakau ana, a me ke kope ana ma ka buke Aupuni. A he hoopaa hoi kekahi me na kuleana nui, i mea e loaa mai ai ke dala e hoohana ai. A i na i kaa ole iho, o ke kuai kudala ia io la noia, o ka lilo aku la noia o ka aina o ka poe me aina. A ma ia nele o ke Aupuni i ka dala maoli ole, aole o kakou lua hana dala ma Hawaii nei. A o na hale hana e ae ka kakou e ike nei. Nolaila, ke paipai nei au, e hana ia, a e hoopuka ia ke dala pepa ma Hawaii nei, ina he pepa a he ano pepa paha i kupono ka paa a me ka ua-ua e nahaehae koke ole ai. A o na dala hoi i manaoia ai e hoopuka, aole noia e emi iho malalo o umi miliona dala pepa. A o ka waiwai io iloko oua dala nei, aia noia i ka poe nana i haawiia ai ia hana. Ua hoolaha ia ma keia Aupuni ka waiwai like ole o na dala a pau o na Aupuni o ka honua nei, e hoolaha ia nei, a e maalo nei imua o ko kakou mau maka; ke dala Farani he 93 keneta, a ke lawe ia nei no nae ma Hawaii nei. A pehea hoi, ina hookahi haneri dala maoli, ua like paha ia me hookahi 110 dala pepa ka waiwai io. Ina hoi e hoohanaia ke kanaka i 50 keneta no ka la hana hookahi ma ke dala maoli, a i na hoi ma ke dala pepa e hana ai, i 55 keneta ka uku la. Aia noia i ka ae like ana.
Ma keia mau miliona dala a ke Aupuni i hoopuka ai, a e malama ia ana paha e ia. Alaila, e hele aku no ka poe aaia dala pepa i ke Aupuni, me ka hai aku nae i ka hana kupono e hoohanaia ai kela dala, alaila, e ae mai ke Aupuni me ka moraki ole nae i kekahi mau waiwai paa, oiai, aole o lakou waiwai paa, a he poe nae i manao nui i keia mea he hana. A o ka hana i manao ia, oia no ka palapala hoopaa no ua dala la, a i ole ia, he mau waiwai lewa e ae paha e kupono ana i ke dala pepa i aie ia. A ina i kaa ole, e lilo noia waiwai paa, a waiwai lewa paha no ke Aupuni, aole e lilo wale i ka haole piepiele dala, na aina kuleana o kekahi poe o kakou e noho mai nei. A o ke Aupuni no kekahi e aie kaumaha mai nei i ka ka haole dala, a me kona uku panee koikoi. Nolaila, o ke dala pela Hawaii, he dala noia e hoolahaia ai i waena o ka lahui Hawaii, a e kuai ia noia me na waiwai Hawaii, a hoohanaia nohoi ma na hana a na kanaka Hawaii ponoi, a me na kupa Hawaii i hookupa ia, a me na haole o na lahui e.
I ka wa i hoemi ia iho nei ka hapowaleu kenikeni, aole i like kona waiwai me ka hapowalu maoli, he 12 1/2 keneta, aole no i makemake ia. A i ka wa a ke Aupuni i hoemi mai ai i ka hapowalu maoli, nona na keneta 12 1/2, i hapowalu 10 keneta, a oia ke ana mau no na hapowalu liilii maoli pakahi, alaila ua lawe hou ia ka hapowalu kenikeni, a oia ke dala e pahola nei, koe nae na hapowalu maoli 4 iloko o ka hapalua paa maoli, a he 5 hoi hapowalu kenikeni iloko o ka hapalua paa maoli, aia i ka olelo ana.
Ina hoi e hoomaopopo mai ke Aupuni i ke dala pepa, lawe ia no na auhau aupuni, a me kekahi waiwai e ae, alaila, aole kanaka lawe ole, lawe ka pake i ke dala pepa, ina e kii ia aku kana lole e kuai, a ina paha e kii ia aku kana mea ono, lawe no kela, oiai, aole haalele ke Aupuni ke haawi ia aku no na dute, na auhau na hoopai, na uku a me kekahi mau auhau e ae i hoakakaia ma na kanawai. Aka hoi, ina hoopuka ke Aupuni i ke dala pepa, a paa i ka lima o na kanaka (e like me na pooleta e paa nei) a lawe ole i ua dala pepa nei ma ka waihona Aupuni e like me na auhau i hoakakaia ae nei maluna. Alaila, ua oki.
Ke olelo maopopo nei au ia oukou, ina paha $5.000 ko u auhau Aupuni, a no ka loihi a kaawale paha i ka mokupuni okoa kahi o'u i auhau ia no na waiwai paa, a me kekahi eke leta i 250 pooleta, e haalele mai anei ka "Lunana Helu Aupuni," a o ka Luna Auhau paha. Aole, aole no e haalele, aole nona ka wahi leta, ke pooleta, a pepa a me ka inika, he mau keneta pakeu ia a'u mawaho, aole emi malalo o 5 keneta. Ua pono iho la noia i ko'u manao, oiai, he $2.00 o Likelike, hiki hou i kahi i auhauia ai, he dala ai, he mau la hele; nolaila, ua palua hou iho ka lilo mamua o ka auhau Aupuni.
E olelo mai paha oukou, he luna auhau no malaila, e hookaa no i ke dala ia luna auhau. Ae, ke ae nei au.
(Aole i pau.)