Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 37, 13 September 1877 — Page 4
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, SEPATEMABA 13, 1877.
KOMI TE HOOPONOPONO NO KEIA AOAO.
LAIKI MAKUA, MRS. KELA A. GILIMANA,
M RS. ELENA MAKALE, MRS. J. M. KUKE.
Sweet Story.
I think when I read that sweet story of old
When Jesus was here among men,
How he took little children as lambs to his fold
I would like to have been with Him then.
I wish that his hands had been placed on my head
That his arm had been thrown around me,
And that I might have seen his kind look as he said
"Let the little ones come unto me."
Yet still to his footstool in prayer I may go
And ask for a share in love;
And if I thus earnestly seek him below
I shall see him and hear him above.
In that beautiful place he is gone to prepare
Lor all who are washed and forgive;
And many dear children are gathering thee,
"For of such is the kingdom of heaven."
HE PANE NANI.
I kekahi wahi kaikamahine uuku e hele ana ma ke alanui i kekahi la, ike aku la oia i kekahi wahi aoao pepa, noloko mai o ka Baibala, e waiho ana ma ke alanui pohaku. Lalau iho la oia, a hoomohala maikai ae la, me ka opiopi ana. Pane mai la kona makuahine, e Amy, heaha kou makemake no kela apana pena? Pane aku la oia, e mama, o kekahi no ia o na aoao pepa a ke Akua i hoouna mai ai ia kakou, e hoike mai ana no kela home ana e hoomakaukau la no na kanaka maikai a pau.
PAELI ANA NO KA WAIWAI.
Nonoi aku la o Kale i kona hoahanau e noho pu me ia i kekahi anina la ma kapa kahakai. Ua lealea laua malaila no kekahi mau dala i hunaia wahi a laua ma ia wahi.
He lehulehu ka laua mau wahi i eli ai malaila, a paani laua, a loaa iho la.
Wahi a Mei, he hoomanao oia i na pauku Baibala a kona mama i hai mai ai iaia no ia kakahiaka.
E hai mai ia makou no ia mau mea, wahi a Iule. O kekahi mau pauku, penei no ia. O ka makau i ke Akua oia ka naauao. A o kekahi mau puku, ua hoike mai, ina e imi aku kakou i ka naauao me he mau waiwai hunaia la, e haawi mai no ke Akua.
Ina e ike kakou he dala i hunaia maanei, e hooikaika io kakou e loaa mai.
Alaila, pane aku la oia me ka haahaa loa, ua iini au e hoao pela e ike i ke alanui e ike ai i ke Akua.
KA MAKAHIKI.
Nani hoi ka like ole e ka makahiki maanei a me ko Amerika!
Aole ma ke heluna o na mahina keia like ole, ua like no; a me na la, ua like no malaila, aole nae like loa. Ma na aina naauao a pau, ua hoomakaia ka makahiki iloko o Ianuari. Iloko o ia mahina ma Amerika, ua paapu ka honua i ka hau. Aole ikeia kekahi mea uliuli mawaho o na hale, koe wale no kekahi mau laau i helelei ole na lau.
Iloko o Maraki, hoomaka ka hehee ana o ka hau, loloa iki aku la na la, a ua oi ae ka mahana. Iloko o na la hope o Aperila, ua pau loa ka hau; puka mai la na lau o na laau, a hoi mai la na manu.
I keia wa hoomaka ka mea mahiai e palau i ka aina a e kanu i ke kulina, a me ka uala a me na ai a pau.
Iwaenakonu o Iune, ua pau ke kanu ana. Ma Amerika Akau, hookahi wale no kanu a ana i ka makahiki, a i keia wa, ua piha hana na lima o ka poe mahiai.
E ala ana lakou i ke kakahiaka nui, a e hana ana lakou a ahiahi loa. E malama loa ana lakou i na mea i kanu ia, e waele mau ana i na nahelehele.
Ano no hoi ka wa e pala ai ka ohelo, a me na hua ai e ae i ike ole ia ma Hawaii nei. He nui na keiki kula i hoonoho ia i ka home e ohi i na hua. Aia a pau ka olu ana ia mau hua, alaila, ohi ia na hua e ae, na uala, na apala, a me na pea, a me na hua e ae. A pau ia, hoomakaukau na mea a pau no ka hooilo anu.
Iloko o ke kau, ua ike pinepine ia ka ua me ka hekili a me ka uila. He nui no hoi na ulia poino i loaa no ka uila, ma kona pa ana i na hale. Ma keia mau mea, ua like ole ka makahiki ma Hawaii nei me ko Amerika. Aole i mahele ia ko kakou makahiki e ke anu a me ka wela. Ua mehana mau kakou a e kali wale ana no no ka ua, a haule ia, o ke kanu no ia. A ma na aina wai, aole i kali no ka ua. Ina e kanu ka mea mahiai ma Amerika iloko o Augate a Sepatemaba paha, e pau e ana na mea kanu i ka hau mamua o ke oo ana.
KE ALAULA.
MOKUNA 33.
Olelo o Iesu i na haumana ana, ua kokoke mai i ka manawa o kuu hoomake ia ana, aka, mamua o kuu make ana, e ai ana au me oukou ma Ierusalema.
Olelo aku la o Iesu ia Petero me Ioane, e hele olua a hoomakaukau no ka ahaaina. Olelo aku laua, mahea e hoomakaukau ai? No ka mea, aole he hale o Iesu ma Ierusalema, aka, ua ike o Iesu kahi e loaa ai ka rumi.
Nolaila, olelo aku la o Iesu ia Petero a me Ioane, e hele olua ma Ierusalema, a e halawai auanei olua me kekahi kanaka, e lawe ana he pika wai, e hahai iaia. Hele no oia iloko o kekahi hale. E haawi no ka haku o kela hale i rumi no'u. E hai aku iaia e make ana au, a ke makemake nei au e ahaaina me ka'u mau haumana.
Alaila, hele aku la o Petero me Ioane i Ierusalema. Halawai laua me wai? Ke kanaka e lawe ana i ka pika wai. Hahai laua iaia, hele oia iloko o ka hale, hele pu o Petero a me Ioane mahope ona, a olelo aku la i ka haku o ka hale, ua makemake o Iesu i rumi e ahaaina ai me kona poe haumana, mamua o kona make ana.
Alaila, alakai aku la ka haku o ka hale ia laua maluna, a hoike aku la ia laua he rumi nui, me ka pakaukau a me na noho, ua makaukau pono no na mea a pau.
Alaila, kii aku la o Petero a me Ioane i na mea ai a hoomakaukau i ka ahaaina. A mahope, ua hele aku la laua a hai aku la ia Iesu ua makaukau na mea a pau. Ia ahiahi, hele o Iesu a me na haumana a pau i kela hale, pii lakou maluna a noho iho.
Ua nui ke aloha o Iesu ia Ioane, a noho oia kokoke ia Iesu. A noho iki ma ka ahaaina, ku ae la o Iesu a lawe ae la he kawale a kaei iho la iaia iho, alaila, ninini iho la i wai iloko o ka pa holoi, a hoomaka oia e holoi i na wawae o ka poe haumana, a holoi maloo hoi ma ke kaawale ana a kaei ia ai. A hiki mai ia Petero, olelo aku la o Petero, "E ka Haku, aole oe e holoi i ko'u wawae." Hilahila o Petero i ka lilo ana o kona haku i kauwa nona, aole i hookano o Iesu.
Alaila, olelo aku la o Iesu ia Petero. Ina e holoi ole aku au ia oe, aole ou kuleana pu me a'u. Aka, ua hoomaemae au ia oe. Ua holoi o Iesu i ko Petero naau. Alaila, olioli oia no keia holoi ana, a noi aku oia, o kona lima a me kona poo kekahi.
Pau keia holoi ana o na wawae, noho iho o Iesu a kamailio me na haumana. Olelo oia, "ua ike anei oukou i keia hana a'u i hana ai ia oukou? Ko oukou haku no wau, ua holoi no au i ko oukou mau wawae. He mea keia e ao aku ia oukou e lokomaikai aku kekahi i kekahi.
No Christopher Columbus.
HELU 22.
Ma ke kakahiaka ae, lele aku la o Columbus iuka, o kona manao, e nana pono i ke kahua o ua papu nei. Ma kona ike, o na kino make e waiho ana, oiaio no na kino o ka poe Paniolo, aole kuhihewa. He mau Ilikini elua, a ekolu paha i ike ia, a ua hele mai imua o ka Adimarala me ke ano makau. Ua haawi oia i na makana, a he nui na mea a lakou i hai mai ai no na Paniolo i nalowale.
Eia na mea i maopopo mai ka waha mai o na Ilikini. O ka Luna o ua poe Paniolo nei, o Don Diego, a me kekahi mau mea e ae elua, he poe maikai lakou, he akahele ka hana ana. Aka, o kekahi poe ae o lakou, he poe kanaka ino. Aole lakou hoolohe i ka ka Luna, mahope o ka hele ana o Columbus. Ua komo aku lakou i na hana uhauha, a ua lawe wale i na wahine a me na kaikamahine a ka poe Ilikini, a me ko lakou waiwai kekahi. Alaila, hakaka iho la lakou iwaena o lakou iho, a hoole aku la i na kauoha a ke Kiaaina, a o kekahi poe o lakou, haalele mai la i ka papu, a hele aku i ka imi gula. Hele aku la lakou ma kekahi aina i noho alii ia e kekahi alii Ilikini o ka lahui Carib, nona ka inoa o Caonaba; ua pepehi koke oia ia lakou a pau a make, alaila, hele aku la ia i ka poe kamaaina i hana ino ia e ka poe Paniolo hana hewa, a ohumu pu ae la lakou e pepehi i ka poe Paniolo a pau i koe. He 10 wale no kanaka iloko o ka papu, o kekahi poe o lakou, aia mawaho kahi i noho ai iloko o na hale. Iwaenakonu o ka po, ia lakou a pau e hiamoe ana, hoouka aku la o Caonaba a me kona poe kaua a lilo iaia ka papu. Ua puhi lakou i na hale a pau i ke ahi. Ewalu kanaka i holo kiki iloko o ke kai a make malaila; a o na mea e ae a pau, ua pepehi ia a make. O Guaconaqui, ua kaua ikaika oia, aka, ua eha ma ka lima, na Caonaba i hoeha, a ua puhi ia kona kulanakauhale a pau i ke ahi. (Aole i pau.)
Mauna Ararata.
He mauna keia no Asia. Aia mawaena konu o Tureke, Rusia a me Pelesia, ua kapaia kona inoa o Ararata. He mauna kiekie loa keia, a ua mau ke kau ana o ka hau ma kona piko; e like me ke kau ana o ka hau ma Mauna Kea i Hawaii, ua oi nae ko Ararata kiekie, no ka mea, o kona kiekie, he 17 tausani kapuai, a o ko Mauna Kea, he 14 tausani kapuai ka oi o Ararata mamua o Mauna Kea. Elua ona mau piko, a ua oi nae ke kiekie o kekahi, e like me ka hoike ana ma keia kii.
I kekahi manawa ua nui loa ka hau maluna, a no ka pali-ku loa o ka mauna, ua pahee aku ka hau a haule malalo me ka walaau nui, me he hekili la, a haalulu ka honua me he olai la.
Ma na aoao o keia mauna i hoomaka hou ai ka laha ana'ku o kanaka mai ia Noa mai, a piha ka honua nei i na kanaka.
Ua hai mai ka Baibala, o Ararata ka mauna i ili ai ka halelana o Noa i ka pau ana o ke kaiakahinalii. Ua nui na makahiki mai ia manawa mai; a ua nui na kanaka i hanau a make, a nalowale ko lakou mau inoa; aka, koe no keia mauna, aia no oia ke ku paa la. Ua hoao pinepine na haole e pii ma kona puu e makaikai ai, hookahi wale no mea i hiki aku, o na mea e ae, ua pau e ka ikaika a me ke aho, a manaka a iho mai. O ka inoa o kela haole lanakila, o Prof. Forest, ma ka makahiki 1836 kona pii ana, aneane hiki ole no. Ma kona ana ana i ka piko o ua mauna la, he 17,230 kapuai ke kiekie mai ka ili ae o ke kai.
Aia no kekahi mau hale malalo me na laau. He nui ka poe i hele e nana i keia mauna.
NA KA MAKUAHINE.
Mamua iki iho nei, ua hele kuu kaikamahine i kahi e a haalele mai la i na keiki elua, oia ka'u mau moopuna, na'u e malama. He mau wahi keiki uuku laua, a ua noi pinepine laua ia'u i pahi a i koi, i mea paani na laua. Aole au i haawi aku; no ke aha la? No kuu aloha ia laua, nolaila ko'u ae ole i ka laua noi, o lilo auanei ia i mea e eha ai. Pela ko kakou Makua, ua ike oia i ko kakou mea e pono ai. A o na mea a kakou e noi ai, aole oia wale no na mea e pono ai; aole kakou i ike pono i na mea e pono ai.
A o ke kumu i loaa ole ai kekahi mea i noi ia, aole no kona lohe ole i ko kakou noi. Malia paha ua noi kakou i kekahi wa i na mea pono ole, e like me na wahi keiki naaupo i noi ai i ka pahi me ke koi.
O ko kakou Makua, e haawi mai ana Oia i ka malu a me ka maha a me na pono kino a pau e pono ai, ke pule mau kakou me ka hilinai ia la.
Ua makaukau Oia ma na mea he nui e pane i na leo kahea ma ka pule. O kekahi wahine waiwai, noho iho la ia i kona papaaina e paina. Punia ae la oia e kekahi manao hikiwawe no kekahi makamaka ilihune, me kona noonoo e pololi ana paha oia. Aole hiki iaia ke ai i kona ai ponoi, aia a hele mua ia e ike i ua makamaka nei; a i kona hele kino ana, loaa ua ohua nei o kona makamaka e uwe ana i ka pololi, no ka mea, a ole a lakou hana e loaa ai ka ai. Hoouna koke aku la ia i ai na lakou, me ka haawi pu i ka hana; no ka mea ina e hana ole ke kanaka, aole pono ke ai. Ua nele lakou i ka ai a me ka hana, aka, ua hoomau ma ka pule, a ua lohe ia ke kahea ana.
KA MOKUAHI LIKELIKE NO NAWILIWILI.
Hoau o Kalani i kona oneki panio.
Mamuli o ka hookele pololei ana a kahi kamaaina Akanaka, ua kiei aku la ko makou mau ihu lio, ma ka ipuka o ka home noho o ka Rev. J. H. Mahoe a na kana lede oluolu i pa kahea leo mai i ka malihini hele. Ua lele koke iho la no au ilalo, a kaa aku la ka eleu ana i na kamaaina. Aole no hoi i liuliu iho keia noho ana, ku ana no kuu wahi hoa, a hookipa mai la wau iaia me ka oluolu, a i ka akakuu ana iho o ka nae, a olu pono iho hoi ka noho ana, pai no kuu wahi hoa, e luu wahi wai o ke kiowai olu o Maulili. He manawa ole, ua hemo ae la na wahi aahu, a kiliopu aku la i ka wai hui o Maulili. He wahi kiowai poepoe maikaiia, a he pali pohaku kona mau aoao, a e kahe ana kona wai i na loi kanu raiki, ma ka aoao akau o ua wahi kiowai nei, e waiho ana kekahi wahi pohaku palahalaha e pili aku ana ma kahi e kahe mai ai ka wai, oia no ke alelo o ———
Mahope o ka pau ana o ka luu wai ana, ua oluolu i ka lokomaikai o ke kamaaina Puniwai, ka mea nana i hoolako mai i na pa puaa momona a me na poke awa palupalu o ka loko Nomilu, a i ka lunakanawai A. W. Maioho hoi ka mahalo nui, ka mea nana i hookipa aku i na kamahele ma kona home oluolu, a noho pu iho la me kana lede ma kahi papaaina maikai o ka auina la.
He mau hora helu wale no ka luana ana ma ke kaona o Koloa, ua huli hoi mai no ke awa ku moku o Nawiliwili no ka hoaumoe hou ia po ma ka oneki o ka mokuahi Likelike, haalele ia Koloa ma ka hapaha i hala o ka hora 3, a hoomaka na lio ma ke pine pa o ka lawe leta H. Kahele ma Nawiliwili, ma ka 5 minute i hala o ka hora 4, a ia kuu ana iho no o ka lio, kai ae ana ke kaoo alii no ka hoi i ka moku, o ka eleu ae la no ia no ka liuliu e kau ma ka waapa, oiai o H. Swinton e lelepi mai ana.
Mamua o ka hehi ana i ka waapa, ua lulu lima hope loa aku la me ka makamaka Rev. G. Puuloa, ke Kiaaina Bush a me kana lede, ka Hon. Lilikalani me kana Eva, ka hoa o ka huikau o ke kaona nei James H. K. K. me kona koolua, a me ke aikane punahele a ke onaona Mrs. S. P. Kumalaa, ka hoa paaua hoi o na lima kiani o ka Halepai Isaac Iaea. [Ke kuilima pu aku nei makou me ia iloko o na kipona pumehana anuhea a ke aloha a me na waimaka haloiloi, a e holopono kana oihana mahiai imua] He maikai ko lakou ola kino a pau.
Kau maluna o ka waapa, na na ko-lu ka bula heke, a pili aku la ma ka aoao o ka moku ma ka hora 5 a me 45 mintue, a i ka lohi no a i ka apakau ka heleuma iluna, a pau na hemahema a pau, haalele iho la ka Likelike i ka boe o ke awa o Nawiliwili ma ka hora 6 a me 15 minute o ke ahiahi.
I ka mokuahi Likelike e poahi ana kona huila, e kia pololeiia ana kona ihu i ka hikina o kona motio ia manawa me ka velosite mama loa, ia wa koke no, ua ikeia aku ka huakai lio a me na kanaka na wahine a me na keiki e haawi mai ana i na leo huro, a me na kowelo hainaka, na wehe papale, iluna a ilalo o na lio, maluna o na kiekiena o ka puu o Kalepe, a ua haawi aku no hoi ko ka moku poe i na kukai aloha e kowelo ana i na hainaka ma ka palekai, a na ke oeoe leo nui o ka Likelike i hoopuka aku i ka huaolelo hope "Goodby" ka hui Kawaihau a me ka mokupuni o Manokalanipo.
Ma ka hora 2 o ka wanaao, ua komo ka Likelike ma ka pohu o Waianae, a he mau mile kokoke loa hoi mai Kalaeloa aku, ua hoopaa ia ka holo ia manawa, a ma ia manawa mai makou i kuukuuu liilii ia mai ai, a hiki i ka maamaama pono ana oia ka hora 6, ua kuupau ia mai la ka holo, a kiei ana ma ka nuku o ke awa ma ka hora 7 ponoi, a kau lua iki ia ka mokuahi no ka hoopuka ana ae o kekahi kalepa, a i ka puka ana o ke kalepa iwaho, ua kuu hou iho ka holo, e holo ana he 5 anana i ke sekona, pela ko'u koho aku, a hala ka 15 minute, ua pili mai la makou i ka uapo i ka hora 7 a me 15 minute o ke kakahiaka. Ua lehau ka uapo o Ainahou, ua hewa i ka wai na kanaka maluna o na paila papa, na aleo a me na wahi e ae. Na ka Batari o Puowaina a me ka hae kalaunu e welo ana ma ke kia hope, i hoike ae i ka lehulehu, ua kau pu mai o Kauliluaikeanuowaialeale maluna ona, e hoau ai i kona oneki panio.
Ke haawi aku nei au i na mahalo lehulehu i ka poe nona na inoa malalo iho nei, ia H. Kahele, he kamaaina hookipa oluolu i haawi mai i kona wahi lio, ia Rev. G. Puuloa me kona wahi kaikuahine uuku, he mau haku hale heahea, na laua i lokomaikai mai a ai mua na malihini i na luau ono a me na uala palupalu o kona home.
Ia Mr. Puniwai ka mea nana i hookipa oluolu aku no na hora pokole ma ke kaona o Koloa, i ka lunakanawai A. W. Maioho, ka mea nana i lawe hele aku na kamahele ma na alanui moe kekee o Nawiliwili e pii ana i na puu, e iho ana hoi ma na alualua, a e hele ana ma na alahaka. Ia D. Kealahula ka makamaka oiaio, i makana mai i kona lio ikaika i ka huli hoi ana no Nawiliwili a i ka mokuahi Likelike ka huaolelo hoomaikai a me ka thanks. B. W. KAWAINUI.
HAAWINA KULA SABATI.
HELU 13. SABATI, SEPT. 23, 1877.
KUMU HANA.—Paulo ma Mileto.
PAUKU BAIBALA. Oih. 20:17—32.
17 Hoouna ae la ia, mai Mileto aku a Epeso, e kii i na lunakahiko o ka ekalesia.
18 A hiki lakou io na la, i mai la oia ia lakou, Ua ike no oukou, mai ka la makamua a'u i hiki mai ai i Asia nei, i ke ano o ko'u noho ana me oukou i na manawa a pau.
19 E hookauwa ana'ku na ka Haku me ka manao hoohaahaa a pau, a me na waimaka, a me na pilikia i loaa ia'u, no ka hoohalua ana o na Iudaio;
20 Aole hoi au i huna i kekahi mea pono, aka, ua hoike au ia oukou, ua ao aku nei ia oukou ma ke akea, a ma kela hale a ia hale aku.
21 E hoike ana'ku i na Iudaio, a i na Helene, i ka mihi aku i ke Akua, a me ka manaoio aku i ka Haku, ia Iesu Kristo.
22 Eia hoi au, ke hele paa aku nei ma ka uhane i Ierusalema; aole nae au i ike i na mea e loohia ai ia'u ilaila:
23 Aka, ke hoike pono mai nei ka Uhane Hemolele ma na kulanakauhale a pau, i mai, Ua makaukau na kaula paa a me ka pilikia no'u.
24 Aole hoi au e manao i keia mau mea, aole no hoi e manao wau he mea makemake no'u kuu ola nei, i hoopau wau i ko'u hele ana me ka olioli a me ka oihana i loaa mai ia'u na ka Haku mai, na Iesu; i hoike aku no hoi au i ka euanelio o ka lokomaikai o ke Akua.
25 Aia hoi, ano la, ua ike no wau, aole e ike hou ia ko'u maka e oukou a pau, ka poe a'u i hoike aku ai i ke aupuni o ke Akua, i ko'u hele ana mawaena o oukou
26 No ia mea, ke hoike aku nei au ia oukou i keia la, ua maemae au i ke koko o na mea a pau.
27 No ka mea, aole au i molowa i ko'u hai ana aku ia oukou i ka makemake a pau a ke Akua.
28 Nolaila e ao oukou ia oukou iho, a me ka ohana a pau, maluna ona i hooliloia'i oukou e ka Uhane Hemolele i poe kahu. E hanai i ka ekalesia o ke Akua, i mea ana i kuai ai i kona koko iho.
29 No ka mea, ua ike no au i keia, a hala au, alaila e komo mai na iliohae ino loa iwaena o oukou, aole loa lakou e minamina i ka ohana.
30 E ku mai no hoi kekahi poe kanaka no oukou iho, e olelo no i na mea hoopunipuni e hoohuli i haumana mamuli o lakou.
31 No ia mea, makaala oukou, e hoomanao hoi i na makahiki ekolu a'u i hoomaha ole ai ke ao aku ia oukou a pau i ka po, a me ke ao, me na waimaka.
32 E na hoahanau, ano la, ke haawi aku nei au ia oukou i ke Akua, a i ka olelo o kona lokomaikai, i ka mea hiki ke hookupaa ia oukou, a me ka haawi ia oukou i hooilina mawaena o ka poe a pau i hoomaemaeia.
Pauku gula. "No ka mea, aole makou e hai aku ia makou iho, aka, ia Kristo Iesu ka haku; a ia makou iho he mau kauwa ka oukou no Iesu." 2 Kor. 4:5.
Kumu manao. Ka Paulo mau olelo aloha me ka paipai i na lunakahiko o ko Epeso ekalesia.
Hoopaanaau. p 24, 28.
Mele.—Him. 355. 8—6. Leo.
1
Aloha, e na hoahanau,
Iloko o Iesu;
Hauoli ko kakou naau,
A launa pono pu.
3
Auhea ke Lii maikai e ae?
Auhea ka like pu?
Maanei kakou e kupaa ai.
Mamuli o Iesu.
Pule i mahuahua ke aloha iwaena o na kumu me na haumana, iwaena o na kahu me na hoahanau.
Na Ninau a na Kumu.
Ma kela Haawina lohe kakou i ka haunaele ma Epeso no ko Demeterio hoopii ana ia Paulo ma. Nui loa ka haunaele, ka uwauwa ana o kanaka me ka maopopo ole o ke kumu. Ane pilikia Paulo. Na na hoahanau aloha i hoopaakele ia ia. A i ka ike ana o ke kakauolelo, he luna aupuni ia, he haunaele kumu ole keia e kue ana i ke kanawai, hoopau oia i ka haunaele, a hoihoi aku i na kanaka.
Mahope iho, hoakoakoa Paulo i na hoahanau a honi ia lakou, a ku a hele aku i Makedonia e hooikaika i na hoahanau me kanaka malaila a me Helene i ekolu mala-
ma. Nui na wahi ana e hele ai. A ma Tero he hana mana nana i hana. He halawai loihi ma ka po. He kanaka, Eutuko ka inoa, e noho ana ma ka puka makani, lilo i ka hiamoe, haule ilalo iwaho, a make no. Na Paulo nae i hoola, a ola hou no. Nui ka olioli o na makamaka. Malaila aku no i holo ai Paulo a Aso, a Mitelion, a Kio a Samo, a Keregulio, a Mileto. He kulanakauhale Mileto, he 35 paha mile ma ka hema ae o Epeso. Ke kulanakauhale ali o Ionia. Ilaila kekahi heiau nui no Apolo, ke akua kii. Ilaila i hanau ai Talesa kekahi o na kanaka naauao ehiku o Helene. Melasa ka inoa o Mileto i keia wa. Mok. 20:17. Owai ka Paulo i kii aku ai ma Mileto? No keaha kona hele ole i Epeso e halawai pu me na luna kahiko?
No kela haunaele nui mamua. Na lunakahiko, oia na haiolelo, na kahunapule, na kahu ekalesia, na bihopa. Ma ia manawa hookahi no ano o ia poe a pau. Aole okoa na bihpa me na kahunapule e ae. He poe nui na bihopa, he poe malalo iho na kahuna. He hana kanaka ia mahope loa mai, ka mahele ana i na kahunapule i mau papa like ole, oia aku a emi mai.
P 18—21 A hiki mai na lunakahiko imua o Paulo, heaha kana mau olelo no ko lakou ike ana i kona ano, kona hookauwa ana na ka Haku me ke aha? Nohea mai kona mau pilikia? Heaha kana i hoole ai? Mahea kana ao ana? Heaha kana i hoike ai i na Iudaio, me na Helene? Elua mea nui e ola ai, heaha ia mau mea? Uhane Hemolele mai paha ia manaopaa.
P 22—24. E hele paa ana Paulo ihea? Nana p 16. He paa aha keia? Kona manaopaa ia e hele i Iurusalema. Na ka Uhane Hemolele mai paha a manaopaa. Heaha kana i ike ole ai? Heaha ka ka Uhane Hemolele i hoike pono ai nona ma na kulanakauhale apau? Hai paanaau mai ka pauku 24. Makau anei Paulo i na pilikia a i ka make? Minamina anei i kona ola? Heaha kona makemake nui?
P 25—27. Heaha ka Paulo i ike ai? Heaha kana olelo no kona maemae? Ina make lakou no wai ka hewa? Heaha kana i hoole ai no ka hai ana i ko ke Akua makemake?
P 28 Heaha ka Paulo olelo paipai ma keia pauku no lakou iho, a no ka ekalesia? Ke ano o ke kahu ma keia pauku ka bihopa, ka mea hanai i ka ekalesia. He poe bihopa na kahu ekalesia a pau. He kulanakauhale nui Epeso, nui paha na kahu, na kahunapule, ua like nae lakou, aole i oi aku kekahi a lilo i poo no na kahu e ae. Heaha ke kumu kuai i ka ekalesia? Nana I Kor. 6:20.
P 29. 30. Heaha ka Paulo olelo wanana? Nohea na enemi? Heaha ka lakou hana? Ua hookaia anei?
P 31, 32. Heaha ka Paulo olelo ao me ka paipai? Ehia makahiki i noho pu ai oia me lakou? me keaha hoi? Heaha ka Iesu olelo ma Mat. 7:15? Heaha ua olelo aloha?
Mele—Him. 386. 6—8. Leo.
1
Kuu uhane, e kiai,
He lehulehu no
Na enemi e huki nei
Ilalo i ka po.
2
E pule a kuoo,
Hoouka no a mau,
E noi aku ia Iesu
I auhee ko ka po.
Na Ninau a ke Kahu.
Na makua. Haalele Paulo ia Epeso no keaha? Me keaha hoi i na hoahanau? Mahea oia i halawai pu hou ai me na lunakahiko o ko Epeso ekalesia? Aia mahe Mileto? Heaha ka Paulo mau hana mamua o kona hiki ana i Mileto? Mahea kekahi halawai loihi ma ka po? Heaha ka pilikia i loaa i kekahi kanaka hiamoe iloko o ia halawai?
Na keiki. Huhu anei Paulo i keia kanaka hiamoe a haule iwaho o ka puka makani a make? Heaha kana hana lokomaikai ia ia? Owai ka inoa o kela kanaka? Hiamoe oia no ka loihi loa o ka halawai ma ka po, pehea ka poe hiamoe ma na halawai pokole? Makaala anei oukou ma na halawai? Hoolohe a hoopaa anei i na poolelo? Heaha ke poolelo ma keia kakahiaka? Heaha ka mea i maopopo ai ko Paulo aloha i ko Epeso? Kona hele ana i kauhale ma ke ao, ma ka po e ao ana, e paipai ana, e pule ana me ka wai maka. Pela anei na kumu a oukou? Heaha ka Iesu i haawi mai ai i kumu kuai ia oukou? Hai mai I Kor. 6:20. I Pet. 1:18, 19.
Ke kula a pau. Hai mai i na wahi i hele ai Paulo mamua o kona hiki ana i Mileto. Heaha ka mea i kaulana'i Mileto? Ehia kanaka naauao ma Helene? Ua like anei ko lakou naauao me ko Solomona? He heiau nui malaila i hoolaaia no wai? A polo aha keia? Ehia mile mai Mileto a Epeso? Owai na lunakahiko i hoakoakoa ia malaila mai Epeso mai? Na kahu ekalesia, na kahunapule, na bihopa, ua like anei lakou ia wa? Ua like anei i keia wa? No keaha ka like ole? E hele ana Paulo i hea? Heaha na mea e hiki mai ana maluna ona? Hai mai i ka pauku gula me na pauku 20, 21, 22, 24, 26, 27, 28, 31. E hele kakou a hoohalike me Paulo.
Mele.—Him. 218. 8—7 Leo.
Hele mai i ka Mesia &c.
Pauku 1, 2, 3.
Pule i hoopaaia keia Haawaina, i hoohalike me Paulo, a e malama i kana mau olelo ao.
Haawina no Sept. 30. Ka hoi hou ihope.