Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 36, 6 September 1877 — Page 4
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, SEPATEMABA 6, 1877.
KOMI TE HOOPONOPONO NO KEIA AOAO.
LAIKI MAKUA, MRS. KELA A. GILIMANA,
M RS. ELENA MAKALE, MRS. J. M. KUKE.
Tune, GOD SAVE THE KING.
God bless ou r native land!
F irm may she ever stand.
Through storm and night.
When the wild tempest roll,
Ruler of winds and wave,
Do thou our country save,
By thy great might.
For her our prayer shall rise,
To God above the skies,
On him we wait,
Thou who art ever nigh,
Gathering with thy watchful eye,
To thee aloud we cry,
God save the state.
From Songs of Salvation.
HE NINAU HELU.
X ⁴ - Y ⁴ = 369
X³ - Y³ = 61
X² - Y² = X + Y
E imi i ka waiwai o X a me Y.
E imi ka poe noonoo i ka hailoaa o keia a e hoike me ka wehewehe pu mai i ke ano o ka hana ana.
KA MAKEMAKE A KE KEIKI.
He mau wahi keiki e paani ana, a hoalaia ka ninau. "Heaha la ka mea i makemake nuiia?" Pane kekahi, i lio; a o kekahi ae he makemake i ke dala; a o kekahi hoi he makemake i ka meaono ke ai ; a o ke kahi aku ua makemake i ka lole maikai; a o na kii ka kekahi, a pela aku. Hookahi wahi keikikane uuku i pane penei: "He ake au i hewa ole au." A he oiaio ka olelo a ia wahi keiki, no ka mea, na kana mau hana i hoike mai ia mea.
O ko kakou makemake anei ia? A ua hooiaio anei ka kakou mau hana pela?
Ina ke lawelawe nei kakou i ka hewa; ina ke hoohala nei kakou i na la me ka hoopomaikai ole aku ia hai; ina ke noho palaualelo nei kakou, a poina ke Akua a me ka hana i haawi ia mai e ke Akua, alaila, aohe oiaio o ka kakou olelo ana, he ake e hewa ole.
KA WAHINE PONO.
Ia kakou e heluhelu ai i ka Baibala, ua ike pinepine ia ua olelo no ka wahine. Ma na olelo a Solomona, ua hoakaka ia ke ano o ka wahine noho pono. Ua maopopo o ke ano nui o ia wahine, he wahine malama i ke kanawai 7. Ke olelo nei o Solomona no ia wahine, "Paulele iaia ka naau o kana kane." O ka wahine noho pono, aole ia e noho pu me ke kane e. Ina paha aole ia he noho pono. Me ka malama ana i ke kanawai ehiku ua panai pu ia mai na pono e ae o ka wahine noho pono. He maikai no kana e hana'i i kana kane, aole hoi he hewa, i na la a pau loa o kona ola ana. Aole oia e haalele i ka home me na keiki a hahai mahope o na kane e ae. Aole oia e lilo i kumu no na hakaka ana a me na karaima. Kiai oia i ka hele ana o kona hale.
Manao au ina e noonoo ana o Solomona no ka wahine Hawaii i kona wa i kakau ai i kana mau olelo akamai, ina paha ua olelo oia no ka wahine hana, a he holoi pono i ka lole o kana kane, a he malama pono i ka hale i maemae, me ka hoomakaukau i ka ai ke hoi mai ke kane i ka pau ana o na hana o ka la.
Ua ike pinepine au i ke kane, mahope o ka pau ana o na hana o ka la, e noho ana e kuke i ka ai, a o ka wahine e noho wale mai ana, he nana maka wale no.
Ua oi aku ka pono o ke kanaka ke loaa iaia ka wahine noho pono mamua o ka waiwai nui. He oluolu ia. He makana kana no ka poe ilihune, a he kikoo i kona lima e kokua i ka poe pilikia. Aole ia e alunu; aka, he malama pono i na wahi loaa. He aloha kana poe keiki ia ia, a o kana kane hoi, mahalo oia iaia.
O na kanaka e ae, e mahalo ana lakou i ua kane nei no kana wahine. E heluhelu i ka mokuna hope o na olelo a Solomona, malaila kahi i hoakakaia ke ano o ka wahine noho pono.
Pehea la e hiki ai i kekahi kanaka e lawe i ka wahine manuahi i kona home ? Ua ike no oia aole ia e noho liuliu. Ina o ke kanaka Hawaii a mea e ae paha e ike maopopo ana i ke ano pomaikai o ka home kupono, ke manao nei au, e imi ana oia ma ka loa a me ka laula o ka aina, i loaa ka wahine noho pono, nana e lawelawe iloko o ka home i mea e pono ai; no ka mea, o ka wahine noho pono, oia wale no ka mea e oluolu ai ka home.
NO KA PULE.
Iloko o keia makahiki 1877, o kekahi kahunapule pono e noho ana ma na aina e, ua nele loa iho la ia, hookahi wale no wahi hapawalu i koe ma ka pakeke. Aole no kona poe hoahanau ka hewa, oia, ua ilihune loa lakou, aohe wahi e loaa ai. Manao iho la oia o ke Akua wale no ka mea nana e kokua. Hookahi la o kona noho ana ma ka pule mehameha. Ia ahiahi no, hiki mai he leta me ka pomaikai maloko.
Eia hou kekahi hua o ka pule. Iloko no o keia makahiki a ma keia aina no, he mau elemakule, he kane me ka wahine e noho ana iloko o ko laua hale pili, a iloko o ka ilihune ko laua noho ana. Ua aneane ka wahine e haule aku i ka lua kupapau. A o ko laua alanui, ua poeleele ; ua powehiwehi ka ike o na maka, aole ike i ka heluhelu i ka olelo a ke Akua. Aka, mahope o ka pule ana, ua hoolanaia ko laua manao ma kekahi moeuhane, a ma ia moe me he mea la ua hapaiia mai o Iesu imua o ko laua mau maka ma ke ano he kokua a he Hoola mai ka hewa ae. Mahope aku make aku la ka wahine me ka oluolu loa.
E nana i kela olelo ma Pilipi 4:6, "mai manao nui oukou i kekahi mea ; aka, i na mea a pau e hoike aku i ko oukou makemake i ke Akua ma ka pule," alaila e loaa auanei ka pomaikai i olelo ia ma ka pauku 7, oia keia, "a o ka maluhia o ke Akua, ka mea i oi aku i ko ke kanaka manao a pau, e hoomalu mai i ko oukou naau a me ko oukou manao ma o Kristo Iesu la".
E NANA kakou i keia kii, heaha ka oukou mea i ike ma keia kii ?
Eia kekahi, aole keia paeaina no kekahi aina anu, no ka mea, aia ke kapuahi me ke ahi o loko, i mehana ka poe e noho ana malaila. Ma ka wati ua hiki i ka hora 9, a ua makaukau kela keikikane e hele i ke kula, ua komo i ke kapa mahana, ua nakiikii i ka huluhulu ma ka a-i, a paa kona pepeiao i ka mea pale i ke anu. Heaha ka mea lealea i kona maka, a heaha kona mea i ku wawae kahi ai, a huki i kona lolewawae iluna ? No kona kamaa buti hou no ka, e hoikeike ana i kona mama, e hele ana oia, aole e komo ke anu iloko o keia mau buti. Huro no kuu mau buti hou! Ua oi aku ka maikai mamua o ko Heneli. Hoolohe no o mama me ke kau o ka lima iluna, a me ka leo hawanawana i pane aku ai, pau, pau, e ala auanei ka bebe, ua maikai oe, o hele i ke kula, ua kani ka bele kula.
Aia ka wahine hana e hookomo ana i ka lanahu iloko o ke kapuahi, e hoolohe ana oia i na kamailio a kona mau haku.
Pomaikai i na kamalii o na makua maikai, he olioli ko lakou, no ka mea, ke noho nei iloko o ke aloha i na manawa a pau.
No Christopher Columbus.
HELU 21.
I keia wa ua hiki aku o Columbus a me kona aumoku ma ka aoao hikina o San Domingo. Ua holo aku lakou iuka no ke kanu ana i kekahi sela i make, o ke kumu o kona make ana, i ku i ka pua o kekahi o ka poe Carib. Ia lakou e hoolewa ana i ka mea make, hele mai la kekahi o na kamaaina a noi ia Columbus e hele aku e ike me kekahi alii Ilikini, he mea i makemake e hoolauna me ia, me ka olelo mai he gula kana e haawi mai ai. Aole nae i ae aku o Columbus, ua ake nui oia e hiki aku i ka papu ma La Navidad. Nolaila, ua holo mua lakou, a i ka la 27 o Novemaba, ma ke ahiahi o ia la, hiki aku la ke aumoku holookoa mawaho o ke awa. Ua poeleele loa, aohe mea i ike ia. Kauoha ka Adimarala e ki ia i elua pu. Ua lohe ia ka leo o ke kupinai ana o ka pu mauka, aole nae he mea i pane mai no ka papu. Ua kiai na maka a pau no ke kukui, aole nae ike ia. Ua hoolohe pono na pepeiao a pau no ke kani ana mai o ka pu mauka, aole nae he mea i loheia. Ua puni lakou i ka pouli a me ka m eha.
Iwaenakonu o ka po, holo mai la kekahi waa a pili i ka moku a ike lakou i na helehelena o Columbus, alaila, ee aku la lakou maluna o kona moku. O kekahi o keia poe Ilikini, he hoahanau no Guacanaaari, oia ka mea a oukou i ike mua ai he makamaka maikai no Columbus. Ua lawe mai oia he makana, he kii pookanaka i hoonani ia me ke gula.
Ninau koke o Columbus no n a Paniolo i haalele ia ma ka papu. Hai mai la lakou, ua mai kekahi o ua poe Paniolo nei a ua make, ua hakaka kekahi a ua pepehi ia, a ua hale kekahi poe ma kahi kaawale o ua mokupuni. U a olelo mai lakou o Guacanaqari, ua hoo uka ia mai oia e kekahi alii o na kua hi wi, ua puhi ia kona kulanakauhale i ke ahi, a ua kau liilii kona lahui, a ua ehaia i ke kaua, aole hoi i ola kona eha, oia ke kumu o kona hiki ole ana mai e halawai aloha me Columbus.
Ua hooluolu ia aku na Ilikini a ua haawi ia na makana ia lakou, a hoihoi maikai ia aku la. Ua ae mai lakou e hoi hou mai i kekahi la a e lawe pu mai ia Guaqanaqari ; aka, aole lakou i ike hou ia ma ia hope. I ka hele mua ana mai o Columbus i keia wahi he nui loa na Ilikini i ike ia, maluna o na waa a iloko o ke kai a ma ka aina no hoi. A i keia wa nae ua neoneo loa; aole kane, aole wahine aole noi keiki uuku i ikeia. Hoouna aku la o Columbus i kekahi waa iuka e makaikai. I ka lele ana o na kanaka iuka o kahi i ikeia mua ia he papu, aole papu, o na hale ua pau i ke ahi, o na kanaka he 39 i haalele ia ilaila, he 11 kino make i loaa, ua ane nalo iloko o ka mauu e ulu ana, o na lole a me na lako e ae o ka noho ana, ua loaa ia lakou. Ia wa ua ki ia na pu a pau i ka wa hookahi me ka manao e lohe ia paha e ka poe i koe, a hoi mai lakou, a na lakou la hoi e hoike mai i ka moolelo walohia o keia poe i make, aka, aole mea i loheia mai. (Aole i pau.)
He Misionari ma ka Mokuaina o Nu Ioka.
Ma kekahi wa i hala ae o ke keneturia hope, e noho ana ma kahi kua aina kekahi misionari i hoouna ia mai mai ka Aha Misionari o Beritania, ma kahi e kokoke aku ana i ka ululaau o ka mokuaina o Nu Ioka, he kakaikahi na kanaka ike maka ia mawana o lakou. He nui ka makemake o keia misionari ma kana hana, he haahaa a me ke akahele, he haawina i paulele loa ia no ka wehewehe pono ana i ke ku mu olelo o ka olelo hoopomaikai ka mea i maalo pono i kana noonoo ana.
Ma kekahi la pumehana o kakou, holo aku oia ma kona lio a hiki i kekahi kahawai, a hoainu iho la ia i ka lio ana e kau ana, a alawa ae la kona maka iluna, ike aku la ia he wa hi keiki me kahi aahu weluwelu, aole he papale ma kona poo, he olohelohe hoi na wawae, he ehiku kona mau makahiki ia wa, e nana pono loa mai ana hoi i ka misionari, oiai oia e ku mai ana maluna o ka uapo-papa.
"E kuu keiki maikai," wahi a ka misionari, "he mau makua po noi anei kou?"
"Ae, e ka haku, aia no laua ma kela hale," kuhikuhi pololei aku ke keiki i ka misionari.
"He haipule no laua?" ( na makua o ke keiki) wahi a ka misiona.
"Aole e ka misionari," wahi a ke keiki.
"Heaha ko laua mea i haipule ole ai?"
"Aole au i ike pono i ko laua manao."
"He haipule no oe ?"
"Aole, e ka misionari." "No ke aha ko mea i makemake ole ai ia mea he haipule?" "Aole hiki ia'u ke pule, no ka mea, aole i hoomaa ia." "He hiki pono auanei ia oe ke heluhelu?" "Ae, na ko'u makuahine no i ao mai ia'u i ka heluhelu ma ke Kauoha Hou.
"Ina e haawi aku ana au ia oe i ke kenikeni, e hoi pololei anei oe a hiki i ka hale a e heluhelu i ka mokuna 3 o ka Euanelio i kakauia e Ioane, a e pakolu kou heluhelu ana ma ka pauku 3 o ia moku?" Ua hiki no i ka manao o ke keiki, haawi aku la ka misionari iaia i ke kenikeni, a holo aku la.
A piha pono na makahiki he 20 i hala ae, a o keia misionari hookahi no, i hiki mai ia manawa, e hoike moakaka aku ana i na kanaka i ka olelo o ke ola ma kekahi wahi aku o keia mokuaina. Iaia e hele ana ma ke ala loa a hiki 'ku i kahi kauhale, ma kekahi la, e aneane ae ana e kupono i ke awakea, ninau 'ku oia i kanaka o ia wahi i ka loihi a hiki aku i ka hale i manao ia. "Eono mile" wahi a ka mea hoike.
Noonoo iho la oia iaia iho ua maluhiluhi a me ka lio pu, ina e manao ana aole e moe ma ia po. O ka haku wahine nae o ka hale e kamailio ana, e pahola mai i ko laua hana lokomaikai; pane aku la ka haku kane, "E ka makamaka, e oluolu no oe i na mea i loaa ia maua."
Lele mai la ka malihini mai ka lio, a komo aku la iloko o ka hale.
Hoomakaukau mai la hoi ka hakuwahine i ka papaaina o ke ahiahi, oiai ka hakukane e nakinaki ana i ka lio. I ke komo ana mai, hai manao aku la ka misionari i ka hakukane:
"He makemake anei oe i ka Haku ia Iesu Kristo?" "He oiaio no" wahi a ka pane, "he ninau ano nui." "He oiaio," wahi a ka misionari, aka, aole hiki ia'u ke lalau i na mea ai o keia papaaina hanohano i hoomakaukau ia e kau wahine no'u, a hiki ia oe ke pane pololei mai.
"E kuu Haku," wahi a ke kamaaina kane, he 20 na makahiki i hala ae, e noho ana au ma kahi lohe ole ia o ka leo kanaka o keia mokuaina, he ehiku ko'u mau makahiki ia manawa.
Ia'u e paani lealea ana ma ke alanui, holo mai ana kekahi keonimana maluna o ka lio eleele a kokoke i ke kahawai i kahi a'u e paani ana, a hoohainu i ka lio. Ku iho la au maluna ponoi ona ma ka uapo-papa, e nana aku ana iaia, a hoopuka mai la oia i kona manao no'u no ka haipule ana, a me ka heluhelu pu ana i ka Baibala. Hoike mai la ia'u he makemake oia e makana mai ia'u he kenikeni ina he hiki ia'u ke heluhelu i ka mokuna 3 o ka Euanelio i kakauia e Ioane, e pakolu ka heluhelu ana i ka pauku 3 o ia mokuna. "Olelo mai la o Iesu, I mai la iaia, Oiaio, he oiaio ka'u e olelo aku nei ia oe, ina e hanau hou ole ia ke kanaka, aole hiki iaia ke ike aku ike Aupuni o ke Akua.
Ua haawi aku au iaia i ko'u manao, e lawe i ke dala me ka hooko oiaio, a hoi aku la au i ko'u hale a heluhelu i ka mea a'u i hooholo ai. Na ia pauku i kuhikuhi a hoomalamalama mai i ko'u naau, he mea hoomahuahua mai i ko'u mau la a me na makahiki, nolaila hoi he opiopio au ma kana alakai ana, e hilinai aku au, e aloha io ia Iesu e like me ko'u Hoola.
"E hoonani ia ke Akua," wahi a ka misionari, noho pono mai la oia, a i mai la, "o kekahi keia o na keiki a ka uhane, e hoolei i kau berena iloko o ka wai a hala na la he nui e loaa no ia ia oe."
A pau ae la ka lakou paina ahiahi, kamailio a himeni me ka haipule ana me ka olioli a hapalua o ka po, aole hoi lakou i loaa i ke kikiwi o ka hiamoe. Ua loaa aku ia i ka misionari he ilihune i na waiwai o ke ao nei, aka, he waiwai ma ka manaoio, he hooilina kupono no ke aupuni lani.
A pau ka lakou hana o ke kakahiaka nui, hele aku la ka misionari ma kona alanui hele, me ke kuihe ole o ka manao paa no na pomaikai no kana mau hana eehia. HALEPULE SILOAMA.
Kalawao, Molokai, Aug. 25, 1877.
Owau no ka rose o Sarona, a me ka lilia o na awawa.
E like me ka lilia mawaena o na kakalaioa, pela no ka'u mea i aloha'i mawaena o na kaikamahine.
E like me ka laau ohia mawaena o na laau nahelehele, pela ka'u mea i aloha'i mawaena o na keikikane ; ua noho iho au malalo o kona malu me ka oluolu, a ua ono kona hua i kuu ai ana.
HAAWINA KULA SABATI.
HELU 12—SABATI, SEPT. 16
KUMUHANA.—Ka mana o ka olelo.
PAUKU BAIBALA.—Oihana 19:17—28.
17 Ua ikea iho la keia e na Iudaio apau, a me na Helene, e noho ana ma Epeso. A kau mai ka makau maluna o lakou a pau, a ua hoonuiia ka inoa o ka Haku Iesu.
18 He nui na mea o ka poe manaoio i hele mai, a hai mai, a hoike mai i ka lakou mau hana.
19 A he nui na mea o ka poe i hana kilokilo, i lawe maii ka lakou mau buke, a puhi iho la i ke ahi imua o kanaka a pau; a helu lakou i ke kumukuai o ua mau buke la ke kuaiia, he kanalima tausani hapalua.
20 Pela i ulu ai me ka mana ka olelo a ka Haku, a lanakila iho la.
21 ¶ A pau keia mau mea i ka hanaia, manao iho la o Paulo ma ka uhane, e kaahele ma Makedonia a me Akaia, alaila, e hele i Ierusalema, i ae la A hiki au ilaila, ma ia hope aku, pono ia'u ke ike ia Roma.
22 Hoouna aku la ia ma Makedonia i kekahi mau hoalawehana ona elua o Timoteo laua me Erseto; a noho iho la ia ma Asia a liuliu.
23 Ia manawa, aole okana mai ka pioloke no keia aoao.
24 No ka mea, he kanaka, o Demeterio ka inoa, he kahuna hana kala e hana ana i na luakini kala no Diana, a nui loa iho la ka waiwai i loaa mai i ka poe paahana.
25 Hoakoakoa ae la oia ia lakou, a me ka poe paahana ma na mea me ia, i aku la, E na kanaka, ua ike no oukou, no keia hana i loaa mai ai ka kakou waiwai.
26 Ua ike no hoi oukou, a ua lohe, aole ma Epeso wale no, aka, ma Asia a pau o Paulo nei i hooikaika aku ai a i hoohuli i kanaka, he nui loa, me ka i ana ae, aole akua na mea i hanaia e na lima.
27 No ia mea, aole ka kakou oihana wale no ke aneane lilo i mea ole; aka, o ka heiau o keia akua nui o Diana kekahi, e hoowahawahaia, a kokoke e pau i ke kahuliia ka nani o ka mea i hoomanaia'i e ko Asia a pau, a me ko ke ao nei.
28 A lohe ae la lakou, piha iho la lakou i ka huhu, wawa aku la, i ae la, Nani ka mana o Diana o ko Epeso.
Pauku Gula. "No ka mea, he ikaika, he mana hoi ko ka olelo a ke Akua, he oi nui kona mamua o ko ka pahikaua oi lua." Heb. 4:12.
Mele.—Himeni 341. 7. Leo.
1
Luuluu kuawili no
Ka haipule ma ke ao;
Naue nae a paio pu
Ma ka mana o Iesu.
2
Nauwe aku, nauwe mau
Mai nei aku i ke ao ;
Paio a hoomaka e,
Hou hou i ka enemi.
Pule, e hoikeia mai ka mana o ka ke Akua olelo maanei, ma o ma ka huli nui ana o kanaka, o kamalii.
Na Ninau a na Kumu.
Haalele kakou ia Paulo e hana ana i na hana mana, e mahiki ana i na daimanio ma ka inoa o Iesu. A ikeia keia hana mana a Paulo hoao kekahi poe Iudaio i ka paia he poe kuewa mahiki daimonio, e hoohalike me Paulo. He mau keiki ehiku a Sekeua, he kahuna Iudaio anaana, kilokilo. He kanaka i uluhia i na daimonio. Hoao lakou e mahiki i ke daimonio ma ka hea ana i ka inoa o Iesu. Mana ole nae ia kahea ana. ua ike ke daimonio he poe hoopunipuni lakou nei, nolaila, lele ke kanaka daimonio maluna o ua mau keiki nei ehiku, a hana ino, a pakele mahunehune lakou i ka make. mok. 19:13—16.
P 17—20. A ikeia keia mau hana mana a Paulo i hana'i, a me keia hana ino a na daimonio, a mai make kela poe ehiku heaha ka i kau mai maluna o na Iudaio me na Helene ma Epeso? A ua ahaia hoi ka inoa o Iesu? Heaha hoi ka hana a kekahi poe kilokilo i hana'i i maopopo ua huli io mai lakou mamuli o Iesu? Na buke, aole he mau buke maoli e like me ko ka-
kou mau buke. He mau apana pepa ili, he mau owili, ua kakauia na hua kilokilo, he 12 me ke kuhikuhi ana i na hana e hana'i i mahiki ia na uhane ino, a i hoolaia na mai. He mau hana apuka, a hoopunipuni. Ua ahaia ia mau buke? Heaha ka nui o ko lakou poho? 50,000 apana dala. ina he sekela Iudaio ka apana dala hookahi, alaila he hapalua ia, oia hoi 25,000 dala. Aka, ma ka noonoo ana o kekahi poe, he 17 keneta ka i komo iloko o ka apana dala hookahi. Ina pela, 8,500 dala ka nui oia poho. Ko lakou ola no keia. Aka, aole lakou i minamina i keia poho. Ua minamina lakou i ko lakou uhane. O ka haalele i keia mau hana hoopunipuni, a hahai mamuli o Iesu me ka hana maikai, oia wale no ka mea e ola'i ka uhane. O ko lakou haalele i keia mau hana lapuwale, a hapai i ke kea, a hahai ia Iesu, ka mana nui ia o ka olelo a ke Akua i haiia'ku e Paulo ma.
P 21, 22. A pau ia mau hana maluna iho, e manao ana Paulo e kaahele mahea? ahiki aku i hea? He mau ekalesia anei ma Makedonia a ma Akaia? E hele ana oia i Ierusalema no keaha? mok. 18:21. Ua ike anei oia ia Roma? Ae, ma ke ano nae o ka paahao. Owai ka i hoouna e ia'ku i Makedonia? Pehea hoi o Paulo?
P 23—28. Ka pioloke nui ma Epeso. He ha keia pioloke? Heaha ke kumu? Nawai i hoala? Heaha ka oihana a Demeterio? Heaha keia mau luakini dala no Diana? Owai Diana? Diana, he akua wahine kaulana oia. Ka umikumamalua ia o na akua nui, kona inoa ma ka lani o Luna, oia hoi ka mahina, kona inoa ma ka honua, o Diana, kona inoa ma ka po, o Hekate. Ua nui nae na inoa ona. Paapu wale kona mau manamana waiu, me he la ka makuahine hanai ia o na lahui he nui. Ua hoomanaia ma Aigupita, ma Asia Uuku a ma na wahi he nui wale. Kona wahi noho kaulana loa, o Epeso ia. Aia no ma Epeso kona luakini nui. Aia iloko he kii nui nona. O Demeterio ma ka lakou hana keia, e hana i mau luakini dala liilii, me na kii liilii o Diana maloko, a kuai aku i na kanaka hoomana Diana. Ma ia oihana ko lakou ola ko lakou waiwai. Ma ka huli nui ana o na kanaka, ua emi loa ke kuai ana i keia mau kii. A manao Demeterio ma, ina e mau ana Paulo malaila me kana ao ana, e lilo ana ka lakou hana i mea ole. Heaha kana olelo hoonaukiuki, a hookonokono i na kanaka e kue aku ia Paulo ma? p 26, 27. A pau kana olelo uwauwa na kanaka pehea? Nani ka mana o Diana? Minamina ka i kona nani? He heiau nui loa no ko Diana 220 makahiki ka hana ana a paa pono. Ua kukuluia ka heiau mua 590 makahiki mamua aku o ka hiki ana mai o Iesu. Ua puhiia i ke ahi a lilo i mea ole loa 260 makahiki mahope o ka hiki ana mai o Iesu. Meia i hoohalike ia'i na heiau kii o Hawaii. Na ka mana o ka ke Akua olelo e hoopau i na kii i na heiau ki a pau loa a puni ka honua.
Mele.—Him. 491. Leo. Maui.
1
Hamau! he leo e,
Mai na aina o ke kai;
Ke pa-e oli nei,
He nu hou maikai ae,
Ua hiki mai ka Iubile,
Ua pau na kii akua nei.
Na Ninau a ke Kahu.
Na makua. No keaha ka hana ino ana a kela kanaka mea uhane ino i kela mau keiki ehiku? Pono anei i ka poe lapaau hoomanamana ke lawe i ka Baibala a hoopuka i kekahi mau pauku i mea e mahiki ai i ka uhane ino, a e hoopau ai i ka mai? Aole paha. Heaha ka pauku gula? Ma keaha i ike ia'i ka manao ka ke Akua olelo ma keia haawina? O keia poe kilokilo i puhi i ke ahi i ka lakou mau buke apuka a poho he mau kausani dala, ua hana lakou e like me ke aha? Luk. 14:33. Mat. 19:29. I na haalele ole kakou i na mea a pau no Iesu, pehea? Owai ka i minamina i kona waiwai a haalele ole?
Na keiki. Heaha na mea a oukou i minamina ai, a ane hiki ole ke haalele no Iesu? Na lealea, kekahi mau mea hoonani i ke kino, na gula pepeiao, na apo gula lima, ka baka, ipu baka, kika. Ina makemake oukou e ola, pehea e hiki ai? Mahea ko oukou manao nui, kuko nui, oli nui? Pehea ke loaa ko keia ao a pau a lilo aku ka uhane?
Ke kula a pau. Heaha ke kumu o ka huhu o Demeterio ma? Heaha ke kumu o ka huhu o kekahi poe haole i na misiona4i, a i ka poe pono io? Hiki anei i na waiwai o keia ao ke hoola i ka uhane.
Ina hoopihaia keia poe aina i ka poe mahi ko a nui loa na dala i loaa mailoko mai o ka mahi ko ana heaha ka pomaikai ke lilo ia mea e make ai ka uhane no ka haalele i ke Akua a hoomana i ka mamona? Heaha ka mea e pau ai ka nani o ka hoomanakii?
Mele.—Him. 491, 8. Leo.
4
E pau na kii, me na heiau,
E pau na mohai naaupo,
Iehova ke Akua mau,
Iesu ka mohai na oukou.
5
Hoomana, e na aina a pau,
I ke Akua ola mau,
Hahai mamuli o Iesu,
I pii oukou a noho pu.
Pule i hoohioloia na hoomanakii a pau ma ka mana o ka Iesu olelo.
Haawina no Sept. 23. Oih. 20:17—32.