Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 20, 17 May 1877 — Page 2

Page PDF (1.23 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, MEI 17, 1877.

HOIKE O KE KULA HANAI O WAIALUA.

          E hoike ana ke Kula Kaikamahine o Waialua i ka Poaha, la 21 o Iune ae nei. Ke kono ia'ku nei na mea a pau e hele ae.
MA KE KAUOHA.

OLELO HOOLAHA.

          Aia ma ka Poalima, la 22 o Iune ae nei ka hoike makahiki o ke Kula Hanai Kaikamahine no ka Mokupuni o Hawaii ma Kohala.  5t  MA KE KAUOHA.

Ahahui Euanelio Hawaii

          Ke paipai ia'ku nei na Lala o keia Papa e heluhelu iho i keia olelo hooholo malalo nei, a e eleu mai ma ka makaukau e like me ke ano mau. I ka Poalima, Iune 16, 1876, ua hooholoia keia olelo hooholo malalo iho, ma ka halawai ma Kawaiahao, Honolulu nei.
          Olelo Hooholo—Aia a hoopaneeia keia aha, alaila, e halawai hou keia aha i ka Poalua mua, la 5 o Iune, 1877, ma Kawaiahao, Honolulu, Oahu nei.
          E MAKAALA.—Ke noi ia aku nei na Kahu a me Elele i nele i kahi e noho ai, e oluolu lakou e ninau ae i ke Komite, oia o Revs. Kuaea a me Pogue, ma ke Keena Kuai Buke o ka Papa Hawaii.
MA KE KAUOHA.

AHAHUI EUANELIO HAWAII.

          E halawai ana ka Ahahui Euanelio Hawaii ma Kawaiahao, Honolulu, Oahu, i ka Poalua mua la 5 o Iune, M. H. 1877—Hora 10 A. M.
NA HAIOLELO.
Oihana Misionari Kuwaho.
Olelo Hawaii,   Rev. J. H. Pahio.
Olelo Haole,   Rev. S. E. Bishop.
Oihana Misionari Kuloko.
Olelo Hawaii,   Rev. S. Waiwaiole
Olelo Haole,   Rev. J. D. Paris

Lunalilo i Hala!
He Manao Iini no Kona
PUUWAI ALII NO HAWAII.
Kekahi o Kana mau Manao hope loa i haku ai.

          Mawaena o na palapala i loaa ma ka waihona leta o ka Moi Lunalilo i make, ua loaa iho la keia malalo iho: Ua oluolu ia makou e heluhelu, a ua ike makou i ka waiwai, no ia mea, ua manao makou e waiho aku imua o ka lehulehu. Ua kakauia maluna o ke kanana keokeo, me ka penikala, a ma ka olelo Beritania. Ua oleloia, he mau pule wale no mamua o kona laweia ana'ku e ka make kona haku ana i keia manao ; a ma ko makou hoomaopopo iho ma ka heluhelu ana, ua haku oia i keia mea no kekahi haiolelo paha ana i manao ai. He hohonu a koikoi na huaolelo me ka manao, aka, e mahele no nae makou e like me ka hiki. Penei no ia:
          "O ke aupuni—mamua o ka omaka ana'e o ka malamalama Kristiano, ka pae mua ana mai hoi o na Misionari ma ko kakou mau kapakai nei—e noho ana iloko o ka hohonu o ka paumaele a me ka poino—aka, mamuli o keia ouli, ua hapai ia mai kakou a komo iloko o ka noho'na naauao, ua ao mai ia kakou e ku ma ko kakou mau wawae—-e like me ke keiki uuku—a hoomaamaa mai me ka malie e noonoo a e hana no kakou iho ; a ano, ua ane oo ma ka heluna o na makahiki, ua manaoia mai kakou e malama ia kakou iho ma o ko kakou mau manaolana a hooikaika ma ka hana, a e alakai ia ma o ko kakou mau noonoo ponoi ana, ka kakou mau mea e hauoli nei no ka ike kakaikahi ana.
          Aole no i liuliu loa'e nei, ua loaa ia kakou ka hauoli a me ka manaolana, o ka hoouna ana'ku mawaho aku nei o ka kakou, a ma ka home pu nei no hoi, na Kumu a me na Kahunapule o ka olelo lamaku a ke Akua, e ao aku a kuahaua aku i ka poe iloko o ka pouli, i ka lono hauoli o ka noho'na naauao a me ka hoola ana i ko lakou mau uhane. E manaolana ia'ku, e ulu lehulehu ae ana neia mau hiona, a e lilo kekahi poe i mau kumu hookahua pomaikai ma na ano hana a pau o keia noho'na, a ma ia mea e pomaikai ai na hoakanaka, a e hooiaio ia'i hoi malalo o ke Akua, he waiwai nui oia no kona one oiwi.
          O na kumu hookuemi hope a me na hoonaueue ana i ko kakou aina, ua lehulehu no. Mailoko mai no ia o ka noho ana pili aupuni a me ka noho'na kino; aka, mamuli o ke kiai makala ana a ka maka nona ha ike ana i na mea a pau, ano, ua kaalo ia'e e kakou na kumu alai a me na keakea a pau ; aka, he nui a mahuahua loa no nae ka hana i koe no ka hoomaemae ana i ke ano a me ka noho'na o ka aina, a hooi aku  hoi i ke kahua holomua o ke ola ana a me ka noho'na naauao. Ke hoao ikaika nei no paha kakou a pau e loaa ke kulana kiekie o kekahi ano ma na loina o keia ola ana; he mea mau no ia i na mea a pau; a i kumu e loaa ai ke kulana maikai a me ka inoa maemae, e hoomaamaa a e kanu kakou iloko o kakou iho i ka mikiala hana ma kona mau ano a pau, a e like me ke kahua o ke kanaka, ina he kiekie a haahaa, waiwai paha a ilihune, e hooikaika ia e like me ka lawa pono o ka hiki iaia.
          He olelo oiaio ka mea i puana ia; "o ka hooikaika a me ka hoomanawanui ka makuahine o na hana ou;" a ina ma keia mau kumu e lanakila ai kakou ma kekahi mea hookahi, alaila, he hana mama wale no ka lanakila ana maluna o kekahi mau mea he lehulehu wale. I na au kahiko i kaalo hope loa aku la, ua kaulana na oiwi o keia pae moku no ka lana paa o ka manao a me ka ikaika o ke kino, aka, ua nele nae i ka noonoo kupono a me ke akamai no ka hoohana ana ia mau haawina no ko lakou pomaikai iho, a ua lilo wale no ma na paio naaupo ana, ka luku wale a pela aku. Aka, ua hoopomaikai ia mai nae kakou me neia mau haawina malamalama a kakou e hauoli nei, a o ka makemake o ka Puuhonua e ike ole ko kakou mau kupuna, a ua nalo aku lakou iloko o ka pouli ike ole i ke Akua oiaio.
          O ke ano wale no a'u e ike nei e hiki ai ia kakou ke hoaui mai i na manao maikai o na aupuni malamalama a naauao maluna o ko kakou noho ana aupuni, oia no ka malama pono ana a me ke kiai makaala ana i ko kakou noho'no ohana, ka hooi ana i na kumu hoomikiala hana a me ka naauao, a me ka hookahua paa ana i na olino o ka noho'na Kristiano, a me ka hookele ana i ka aina ma ke ala pololei e malama pono ai ia mau mea. Ina mamuli o keia mau wahi mapuna huaolelo e malama pono ana ka aoo a me ka opio i kona kulana iho e like me ka mea i olelo ia, alaila, ua lawa o Hawaii. Ina kakou e iini nui e kaulana ko kakou mau wahi pukoa aumoana nei i loaa ai kona kaulana kiekie imua o ko ke ao, alaila e haawi kakou i ko kakou mau ikaika a pau ma ka malama ana a me ka hooi ana i na ano o ke ola ana a me ka noho ana mamuli o ka hooholomua i na kumu hoomikiala hana a me ka naauao, a e hoolohe i na kanawai a me ka makemake o ke aupuni nona ke kulana Kristiano, a me ke kupaa o ke aupuni ma ka malama ana ia mau mea; a ma ka hooko ana i keia mau hiona a pau, he haawina nui ke loaa ana ia kakou, a e ko io auanei ka kakou mea i iini ai. E kaheawai mai no na pomaikai maluna o ko kakou mau pae moku home waena moana, a e laupai hou hoi i na kanaka ma kahi o ka oneanea a me ka mailuilu o keia mau la, a kakou e kaniuhu nei, a e manao wale ia nei, he hopena haulehia a nalo aku. Aka, mamua o ko'u hoopau ana, aole au e hoohala ae i ko kakou aie nui i ka poe na lakou ke kanu mua ana i ka laau o ka ike a me ke ola ma keia pae moku. Aneane he hapalua keneturia mamua ae o ka pae mua ana mai o keia poe makua malihini, ua loaa no i kekahi poe malihini o na aina e ke ala a hiki mai la i Hawaii nei; ua hoolilo kekahi poe o lakou i home, a o kekahi poe, ina aole no o lakou a pau, he poe noonoo ole a he uhauha, ua komo pu aku la me na kamaaina, a hookahi ka noho pu ana iloko o na hana o ka pouli o ka lahui pegana. No ka Papa Komisina Amerika o na Oihana Kuwaho ka hanohano nui a me ka mahalo pau ole ia, no ka lakou mau hooikaika a hoomanawanui ana ma ka hookahua a kukulu ana i na hua mua, na hana mua, a me na hiona mua o ka noho ana Kristiano naauao mawaena o keia mau kapakai mamao mai ko lakou one hanau mai.
          Ma ka hoopau ana i keia wahi haiolelo pokole, he mea ku i ka pono, a he haawina kiekie maluna o kakou a pau, ka haawi hoohaahaa ana aku i ko kakou hoomaikai oiaio Iaia no kona aloha a lokomaikai i hoike mai ia kakou, a e houluulu hoomahuahua o Hawaii nei i na haawina maikai lehulehu wale o ke aloha a me ka lokomaikai, i lilo ai oia i keehina hanohano nui no kona Moi a me kona mau oiwi iwikuamoo ponoi.
          Ua alai ia anei ko kakou ala? Ua naauao loa anei kakou e hiki ai ia kakou ke olelo ae ua lawa, ua makaukau kakou no na mea a pau, a ia nei kakou oki? Ke pane ae nei au, aole! a aole loa!! a o ka mea hookahi o kakou e manao ana a e olelo ana pela, o ka ae ana aku no ia e ulu hou ia kahi o ke kihapai i mahiia e na kakalaioa a me na kikania, a e hoea mai ai ka hopena o ia mea, o ko kakou haulehia ana; a i kumu e pale ae ai i keia, e kiai paa loa kakou, a e kue ikaika aku, i na hoowalewale a hoohalua mai nei ia kakou ma na aoao a pau.  ALOHA.

          E hoao ia ana e hana i lua wai no ka lehulehu ma Nuuanu, pela ka noonoo o ka Aha Kuhina. E hewa ia la; he lawa i ka wai e kena'i.

          O ka moku okohola Pacific i ku aku ai i Hilo, ua loaa iaia he 600 barela aila soama, a he 500 paona iwi iloko o 140 la mai ka home mai, i hiki aku ke kumu wiawai i ke $32,000.

He Makaikai ana ia Amerika a me ka Hoikeike Ceneteniela
ma Piladelapia.
[Kakau ia e H. H. Paleka.]
HELU 6.
NU IOKA.

          Ma ke kakahiaka ae o ka la mahope iho o kuu komo ana aku iloko o ke kapitala o Nu Jerese, kahi hoi a'u i hui oluolu ai me Aneru i hala aku la, kau aku la au maluna o ka waa a holo aku la no Nu Ioka, ma kela kapa mai o ka muliwai. He elima keneta ka uku no ka waa. He waa nui keia, he mau haneri ohua ke alo ia i ka wa hookahi, me na lio, a me na kaa lio, a me na kaa ukana o kela ano keia ano. E holo mai ana na kaa i kauo ia e na lio a kau pono maluna o ka waa, a ku malie no malaila a hiki i ka wa e pili aku ai ma kela aoao, o ka holo aku no ia. Me he kao la ka palahalaha o keia mau waa, me na hale malumalu maikai maluna no na ohua.
          Ua hoopomaikai ia au ma ka halawai pu ana me kekahi makamaka, he haole kalepa, ma ke ahiahi mamua iho, ma ka hale kahi i noho ai o Aneru, oia ko'u kamaaina i ke komo ana aku iloko o ke kulanakauhale o Nu Ioka. O keia haole, ma Nu Jerese no kona wahi e noho ai, a e holo ana i Nu Ioka no kekahi hana, a hoi koke no ia la. Nana au i alakai ma kekahi alanui kaulana o Nu Ioka, oia o Broadway, oia hoi o "Alalaula." Maanei ka lua o ka ahakanaka nui launa ole a'u i ike ai. Ma Piladelepia ka mua, oia ka poe makaikai i ka Hoikeike Nui, aka, he ano noho malie kolaila poe ; no ka mea, aohe a lakou hana, he makaikai wale no, aka, ma Broadway iloko o Nu Ioka, aole o kana mai o ka nui o kanaka, ua piha ke alanui i na haole o na ano a pau, na kaa lealea, na kaa ukana, na lio, na kaa kauo lima, a me ka poe kuai, aohe kanaka ku wale ; aohe mea hele hakalia ; aneane holo na haole ma keia alanui, me he mea la e alualu ana kela a me keia i kekahi mea, aole nae i loaa aku, a i ka hui pu ana o na leo he nui, o ka halulu ana o na kaa, ke koele ana o na kapuai hao o na lio maluna o na kipapa pohaku o ke alanui, ka nakeke o na kamaa o ka poe hele wawae, a me na walaau ana o kanaka, ke hoolohe aku oe ia mau leo a pau, ua like me ka hai ana o ka nalu ma kuaau, a i ole ia, me he kui'na o ka hekili ma kahi mamao loa. Eehia iho la au i ka lohe ana i keia leo nunulu o ke kulanakauhale nui, a me ka ike maka ana'ku hoi i kela lehulehu nui o kanaka, me he au la no ka moana e ko ana iluna a e ko ana ilalo. Hookahi wale no minute o kuu kali ana ma kahi i hookui ai ke alanui a'u i hele mai ai ma Broadway, alaila hui aku la iloko o kela moana o ka poe ola, a hele aku la ma kahi a ke au e lawe ai. Aole emo ma ia hope hopu mai la kuu kokoolua i kuu lima, a i mal la, "aloha oe e Paleka, o ko'u alanui keia." O kona nalowale koke no ia iwaena o kanaka a hele hookahi aku la au, me he kanaka la e au hookahi ana iwaenakonu o ka moana. Iwaenakonu o ia mau tausani haole, ua mehameha loa ka malihini a me na mea e ae a pau, aohe manao kekahi i kekahi ; aohe nana kekahi i kekahi ; aohe launa aku launa mai ma ke alanui, hookahi wale no hana, o ka hele kiki o kela a me keia mamuli o kona manao iho o me kana hana ponoi.
          Ma ke ahiahi o ia la mua ma Nu Ioka, ua hele au e imi i ka hale o Na tanaela Emerson, oia kekahi o na keiki o Emerson makua. Ua loaa ia'u ka hale, aka aole he kanaka, ua hele. Ke lawelawe nei oia ma kana hana, ka oihana lapaau. Ma ia po, moe au ma ka hotele, a ao ae la, hele hou aku la e makaikai a e imi i kamaaina. Ia la loaa ia'u o Emersona, a ua nui kona hauoli i ka ike ana mai ia'u, me ia kuu noho ana no kekahi hapa nui o ia la, a aua mai la e noho au me ia, aka, ua hai e au i ka rumi ma ka hotele, a he ake no hoi ko'u e noho malihini ma ka hale hotele, kahi e ike ia ai na haole o kela a me keia ano.
          Ma kekahi la ae, hele aku la au e imi ia W. N. Armstrong, oia ke keiki hiapo a Limaikaika. He mau hoapili maua no ka wa kamalii, aka, ua loihi na wa o ke kaawale ana, aneane paha kanakolu makahiki. He loio oia, e lawelawe ana i kana oihana ma Nu Ioka. Ua hai ia mai au, aia kona keena loio ma ka helu 50 Broadway. Hele aku la au a loaa ka helu, aole nae ke kanaka, he mea e ae ke noho ana iloko o ke keena.
          "Auhea o Limaikaika?" "Ua hele, e hoi hou mai oe i ka hora elua, a e loaa ana ia oe,—oia na huaolelo mawaena o'u a me ka mea e noho ana. Hoi hou aku la au i ka hora i oleloia, a eia ka olelo i hai ia mai: "ua hoi mai o Limaikaika, aia ma kela keena, e komo aku oe." Hele aku la au a ma ka puka, a ku iho la, aia kela ma ka papakaukau e kakau ana ; alawa ae la na maka iluna a nana mai la kela me ke ano pahaohao o kona helehelena, pane aku la au, "aole anei oe i ike i ko hoahele o na la kama'lii ma na pali Koolau a me na alahele o Honolulu?'' Lele ino mai la kela a apo mai la keia ia'u, oki ae la kana hana no ia la. Hele pu aku la maua i ka holoholo, ua kamaaina oia i na wahi a pau o Nu Ioka, a ia Limaikaika ua ike au i na mea hou he nui a me na wahi kaulana o keia kulanakauhale nui, a e hoike ia ana ia mau mea ma keia hope aku.
(Aole i pau.)

Ka Hoike a na Komisina Roiala o ke Aupuni.
NO WAIMEA.

          Mai Puuhue aku, holo aku la ke Komisina i ka Apana o Waimea. Aia ke moe la ke ala ma na kakai mauna o Kohala, ma Kawaihae-uka aku; o na ululaau ma keia wahi, ua pau i ka make, a ke hele aku la e nalowale loa. Ua hoolilo nui ia keia mau wahi no ka hanai holoholona, a he aina kupono nae i ka mahi uala na kakai mauna. Ma na wahi lululu, aohe e nele ka ulu nui ana o ke kope, aka, no ka uuku o na kanaka a me ka pau i ka auwana ma kau mau wahi okoa, ke kumu e oneanea loa ai ka aina. O ke kula momona a i piha i na kanaka mamua o Waimea, ua ano oneanea a papaala i ko makou hiki ana aku, he kii ano e ehaeha ai, ke haomanao ae ia Kohala-loko ma kela aoao o ka mauna.
          O ka oihana hanai holoholona ka mea nui ma Waimea ; ua lilo ia i mea hoemi i ka oihana mahiai. Ua emi ka wai a me kahi mau mea, mamuli o ka malama pono ole ia ana o na ululaau ; a ma ka nele ana i keia mau mea, ua pau na kanaka i ka hele aku ma kahi e. Ma kahi halawai ana o na makaainana, i malamaia i ka la 26 o Feberuari, ma ka Hale Hookolokolo o Waimea, ua nui ka hoohalahala o na kanaka, no ka uuku a me ke ino o ka wai i na holoholona ; a ua hoopuka mai na kanaka i ko lakou manao, e hoike aku na Komisina i keia mea imua o ke Aupuni, i loaa ai ka mea nana e hoopau ia mau ino.  Oiai, aole i pili pono loa i ka hana a na Komisina malalo o keia kanawai, aka, ua manao lakou, he mea kupono ka nana ana mahope o ke ola a me ka holomua ana o na kanaka o ia apana, a malia o hiki mai anei ka manawa a hoeueuia ai na waiwai ulu—nolaila, ua hele aku lakou a nana pono i ua auwai nei, a hiki wale i kahi o ka wai e mahele lua ai.
          Ua kupono ka hoohalahala ana o na kanaka. Ua ino maoli ka wai a lakou e inu ai, i ka hehiia e ka bipi, ka lio a me kahi poe holoholona e ae ; a no ka lana malie a me ka ikaika ole o ke kololio o ke kahe ana o ka wai, aole e hiki ke hoomaemae iaia iho ; a ua lilo ka malahia oia mea, i kumu e loaa mai ai ka mai a me ka make, mawaena o na keiki ka hapanui. He oiaio no, e loaa ana ia lakou ka wai maemae, ma ke kii ana i na wahi mamao aku, he mau mile ka loa ; aka, he kakaikahi ka poe e kii ana pela. Aole no paha he mea kahaha ia, ina e kanu ana kahi i kana oo ai, a hehi wale ia mai e na hipa a ka poe waiwai koikoi a bipi paha, ua mai ka ohana, malia no ka inu ana i ka wai ino,—a nawai e ole o uiha ae ka manao hana a me ka hoomanawanui, a haalele iho la i kona home, a imi hana aku la ma kau mau wahi okoa aku, e loaa pono ole ai paha ka home iaia.
          Ma ka noonoo ana o ke Komisina no ka pono o na makaainana o keia Apana, ke hoike aku nei, he mea pono i ke aupuni ke hoomaopopo, a e hoolawa pono hoi i na kanaka i ka wai ma na ohe wai, a ma o na auwai la hoi i uhiia, i ole ai e loaa i ka hanaino ana o na holoholona. He mea kupono e hooinuia na holoholona mai na wai i hookioia maloko o na ha-wai. O na wili, na hale hooluu ili a me kekahi mau hale hoohana e ae, he mea pono e hoolakoia ka wai no ia mau mea maloko mai o na ohe wai.
          He ane puahiohio i ka makani na kula o Waimea a me Puukapu, i pai mahuahuaia mai nae hoi ke pukiki ana, e ka olohelohe ana o na ululaau o na la i hala. Ma na wahi lehulehu wale, ua maikai pono ka aina no ke ko a me kekahi mau mea ulu e ae. I mea e hoeueu ia ai na loaa mahiai o keia mau wahi, he mea pono e hapaiia na hoao ana no ka hoihoi hou ana mai i ka uliuli mau o na ululaau, a e hooponoponoia ka hookahekahe ana i ka wai  no na pono mahiai. I keia wa, ua lilo nui loa ka wai no na pono hanai holoholona ; a oiai nae, me he la, i ka nanaina aohe kue o ka poe hanai holoholona, i ke kukuluia ana o ka oihana mahiai, aka, he mea nae e makau ia ai aole e holomua ana, ke hoonele ia na mauna. a me na kula i ka uliuli o na ululaau.
          Me he mea la, he hana naauao, ke noonoo ia ka pono a me ka pomaikai o na ano oihana a pau, o ka oihana hanai holoholona kekahi, ina e hoemiia ka nui a me ka lehulehu ino o na pu-a bipi, e hoanehenehe aku la e hookau aku i ka poino nui, aole wale maluna o Waimea aka, maluna pu kahi o ka Apana o Hamakua. Ua makau ia, me he la, aole paha i mamao loa aku ka manawa, a lilo ka hapanui o na aina maikai i ka mahiai, i wahi kupono ole no ka mahiai a me ka hanai holoholona; a o ke kumu nui o ia, no ka maumaua mau a me ka hahana kahi o ke kau maloo o keia mau hooilo hope mai nei, a no keia mau kau maloo, ka nele i ka wai ole o na waipuna. Ua oleloia, he mau tausani ka nui o na bipi i pau i ka make i ka hooilo i hala iho nei no ka nele i ka wai ole; a pela pu me na hale hooluu ili a paila bipi, ua ku wale no kahi mau malama no ka nele i ka wai ole.
          Aole ke Komisina i manao maanei e hoopaapaa nui no na ninau hoonaukiuki o na kumu i pau ai ka make o na ululaau, a ke maloo nei hoi na kahawai a me na waipuna; a ina me keia holo mau ana o na bipi, he mea makehewa ka hoao ana e hoihoi hou mai ko lakou mau uliuli mau. Aka, ina he manao nui ke Aupuni e malama mai ia hapa o ka mokupuni o Hawaii, ma kahi poino ano nui e hiki mai ana, he mea kupono ka hoao ana i keia manawa, e hoihoi hou mai i na ululaau.
          Ma keia mea, e hoopuka aku no makou i ko makou minamina i na apana aina Aupuni a Leialii hoi i hoolimalima koke ia iho nei no ka hanai holoholona, a no ka manawa loihi no hoi. No ka mea, aole i hookomoia kekahi mau hoakaka ana ma na palapala, e malama ai i ka uliuli mau o na ululaau; a o kahi mea minamina nui no hoi, ka haule ino loa ana, malalo o ko lakou mau kumukuai kupono.
          Ua manao ke Komisina, he mea ano nui loa keia a ke Aupuni e hoomaopopo ai; a huipuia hoi ma keia mea ka holomua ana o keia mau apana waiwai nui a i elua.
          He nui wale na laau hina maloko o ka ululaau, a o ko lakou laweia ana aku he mea ia e hoopomaikai ai i ka ululaau; a e hoihoi pu mai ai hoi i na poho, ke laweia e kuai i wahie ma Honolulu.

HAMAKUA.

          I ka la 27 o Feberuari, ua hele ke Komisina ma ke awawa o Waipio, a ua makaikai i na wahi ano nui oia wahi. Ua lawa pono keia awaw i ka wai mai kona mau mapuna ponoi iho. He mea haohao i ko makou wa malaila, ka maloo o ka wailele o Hiilawe. He nui kahi e hooulu ia ai o ke kalo ma keia awawa, e hoolawa ana i na apana o Hamakua, Waimea, a me Kohala no hoi kekahi, a me he la he nui na pomaikai e loaa ana i ka poe e noho ana ma keia awawa mamuli o ka maikai o ka aina. He mau eka maikai no hoi kekahi maanei no ke kanu ko a me ke kanu kofe ana. No ke ku loa o na pali ma kela a me keia aoao o ke awawa, he mau mouo kai manao ia he mea kupono e hoolako ia no na waa-nalu, a oia hoi ke ala maika no ka lawe ia ana o na waiwai mai ka aina aku a na moku nana e lawe aku a kahi e hoolilo ia ai. He ano maikai iki no ke alanui a na holoholona e lawe ai i na ukana, aka, he loa ke ala a he nui aku hoi ka lilo no ka lawe ana a ke awa kupono aku e hiki ai ke hooili ia ma na moku. Ma ka aoao hema-hikina o ke awawa o Waipio, aia hoi kekahi awa i kapaia o Honokaape, he hookahi mile ke kaawale malaila aku; i kekahi manawa malaila e hooili ia ai na mea hoouna ma na moku, aka, oiai aole i oi aku ke kokoke mamua ae o ke awa pae o Waipio ponoi iho a me ke kupono mamua o ko na waa-nalu, nolaila aole ke Komisina i manao he pomaikai ka hana ia ana o kekahi alanui a hiki aku i ke awa o Honokaape.
          Ua nana ia ke awa pae o Honomalino, a aole he hana i manao ia e pomaikai ai keia awa e oi ai ka pono mamua o ko keia wa, aia wale no me ka nui o ka lilo e hiki ai.
          He kupono, ma ka ike o ke Komisina, ka aina o Waikoekoe, e waiho nei ia S. Parker, no kekahi mahiko nui a no na mea ulu e ae i ike ia ka ulu ma na aina kau iluna, (aina kiekie); he momona ka lepo a he maikai ka moe ana. Ma kekahi mau wahi mawaena o Waipio a me Waikoekoe, he kupono no ka aina no ke kanu ko a me ke kanu ana i na mea ulu e ae.
          Ua makaikaiia ke awa pae o Kaihumoku, a aole i ike ia ma na ano a pau i hoomaopopoia i keia wa, ke kupono o ka hoolilo ana i ke dala no laila, aka, ina paha e kukuluia ana kekahi mahiko ma kahi e kokoke mai ana ia awa, e lilo ana no ia awa pae i wahi kupono no ka hoopae ana i na ukana mama i ka malie.
          He apuupuu a he aa ka aoao makai o ka aina o Kapulena, aka ma ka aoao hoi mauka o ke alanui he mau haneri eka kupono no kekahi o keia aina no ke kanu ko a me ke kanu kofe ana.
          Ma kona ano maoli iho, me he 'la o ke awa pae o Honokaia ka oi o na awa pae no ke kukulu ana i pale kai, oiai, he mau akoakoa kekahi e waiiho la i ka ili kai, kupono no ke kukulu ana iho i ka pale kai, a ma ka hoopahu ana i kekahi mau akoakoa a kaawale aku, ua lilo keia wahi i awa kupono no na waapa e pae ai, aka, no ka loihi o kahi e loaa mai ai o na pono e kukulu ai i ka pale kai, he nui loa ka lilo no ia hana, nolaila ua manao ia ua lawa no ka aina o Honokaia i ke awa o Honokaa. He aina kipapali o Honokaia, aka he kupono no nae no ke kanu ko ana. He hiki ke hooulu ia ma na awawa lulu o keia aina ke kofe, ka alani a me na laau huaai e ae i kamaaina maanei.
          Ua olelo ia mai he kupono o Kawela i wahi pae, aka he wahi lae pohaku wale no e holo ana i ke kai, a aole hoi he lulu i na makani.
(Aole i pau).

Ka Hoike ana o ke Kula Nui o Lahainaluna.
Holomua a Mahalo Nuiia.

          Mai ka peni mai a ko makou makamaka o Mrs. E. D. Kinney, e noho mai la i ka Malu Ulu o Lele, ua loaa mai kekahi mau hoakaka hoopokole ana no ka hoike ana o keia Kula, a ke kope mai nei makou i kekahi hana o kana penei:
          "Aloha:—Ano, akahi no au a hoi mai la mai ka luakini Wainee mai, kahi hoi a'u i hoolohe mai nei me ka hauoli nui a me ka mahalo piha i na hana panina o ka hopena o keia kau o ke kula o Lahainaluna. Ua piha au i ka hauoli no ka loaa ana ia'u o ka pomaikai e hele aku e hoolohe i na hana, a ua nui ka waiwai i loaa ia'u ma ia mea. O na mea pili hooponopono aupuni, a me na papa ma na olelo Beritania, ua piha oi ko'u mahalo. Me he la, ua pii lanakila me ka holomua hikiwawe loa ko lakou lanakila mai kela makahiki mai. Nani ka makaukau o ka papa moolelo Beritania, O ka lei karaunu o ka la elua, oia no ka paio pela ana ma ka olelo Beritania. He oiaio, he kumu piha pono o Mr Baldwin ma na hana ao, a ke ike nei makou i ka hua maikai o kana mau hooikaika ana. O na mele himeni, ua nani, a he mea hoi na na haumana o na kula nui o ke ao nei e hoopili mai ai i ke ano nohea a nani o ke kulana mai na haumana Hawaii aku. O keia kekahi o na hoike kula waiwai nui a'u i ike ai, a aole no e pau ana ko'u mau hoomanao ana no ka wa loihi e hiki mai ana. He nui ka aie o Hawaii no na kumu no ka hooikaika hala ole ana, a he nui ka mahalo i na haumana no ko lakou malama i ka mea i ao ia mai.
          O Mr. Baldwin, ua nui ko makou mahalo nona, a oiai ua hele aku oia ma ka oihana e ao aku i ka lehulehu o kakou, ke lana nei ko'u manao e like ke holomua o kana mau hooikaika ana me kana hana ma keia kihapai. Eia iho ka papa kuhikuhi o na hana o ka la elua.
Puhi ohe
1. Pule & Chant.
2. Haiolelo. "Na kahiko e nani ai ke kanaka"  Daniela K. Kaluhiokalani
Hilo, Hawaii.
3. Himeni. Haleluia.
4. Hailolelo. "Pehea la e sila paa ia'i ke aloha mawaena o ka haku a me ke kauwa."  Henry Williams.
Kalihi, Oahu.
5. Himeni o ka Papa alua.
6. Haiolelo Pehea la e loaa'i ia oe e Hawaii ka lua-huna o ka Waiwai.?
Solomona Kahea.
Honomuni, Molokai.
7. Himeni. "Star of Evening"
8. Haiolelo. "Na kaula gula e paa ai ka home o ka ohana."  John Kualau.
Napoopoo, Kona, Hawaii.
9. Himeni o ka Papa Ekolu.
10. Haiolelo. "Na opio i hoonaauao ia he mau koa lakou e lanakila ai ka lahui."
Hemolele Maliu DAniela.
Kalihi, Oahu.
11. Haawiia na Palapala Hoomaikai.
12. Himeni "Ka Moi Kalakaua."
13. Na Olelo Paipai.
Pule.

AOLE I PAU.

          M R. LUNAHOOPONOPONO:—O kau mau olelo ma kekahi helu o ka ka kakou pepa i kekahi o na pule i hala iho nei, e pili ana i na nune mawaena o kahi poe no ka "pau o ka manaolana" no Hawaii mamuli o ka make ana o ka Mea Kiekie ke Keiki Alii Leleiohoku,'' ua heluhelu akahele au, a ua mahalo. He manao hoala kau, he hoeu, he hoolana, a he hoohoihoi e nana aku imua, me ka lana o ka manao no keia hope aku o keia one hanau nani. Ua hooia mai ka u mau huaolelo i kou ano a me kou mau iini. Aole oe i makemake i na huaolelo hoopio a kinai i na manaolana o ka lahui, aka, ua ake oe e holoi ia mau ano nune kumu ole. O ka hana ia a neia mea he nupepa, a malaila e kuleana ai i ka inoa "wahaolelo no ka lehulehu." Me kou mau iini mohala no Hawaii, pela wau e manaolana nei e oiaio; a ma kahi o na neo, na poino, a me na haulehia a ka nune i hoalaia e kahi poe hooiloilo, e hoea mai ma ia mau hopena i manao awahua ia, ka ouli malamalama o ka holomua, ka pomaikai a me ka waiwai o ka lahui Hawaii ma ka noho'na kino a uhane, a haulehia ai na hooiloilo i like ai me kou manao lili no Hawaii.  KUOKOA.
Honolulu, Mei 1877.

          Mamuli o na hana hoolauwili a ko makou mea hoouna pepa o keia mau la iho nei, ua ano lauwili ka hoouna ia ana aku o na pepa, a ke noi ia aku nei ka poe i loaa ole aku kekahi o ka lakou mau helu e kakau mai, a e loaa aku no. Ma keia hope aku, aole e lauwili hou, oiai, ua loaa ka mea kupono ma ia wahi. Ua minamina nui makou no keia mea.