Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 15, 12 April 1877 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, APERILA 12, 1877.
Ka Mea Kiekie ke Keiki Alii
WILLIAM PITT LELEIOHOKU
Ua Hala! Ua Nalo!
I keia la, e ka lahui Hawaii, ke maalo aku nei makou imua o oukou, me ka ukana aweawe, lihaliha, luuluu, menemene, minamina, kaumaha a me ka pilihua maluna o ko makou hokua, i ka pahola ana aku i ka lono:
"I kela po lele ke aho, huli ka pewa lipo,
Ka hauli o malama, newa Manokalinipo;
Kaha ka aui ke kuku lalani o Makalii,
Ke olomea ka onohi ku i ke kai a Kekaulua,
E kui-ke ana, kani-ke, holo-ke, olapa-ke ana,
Neo, meha hano, mu—he i ka leo hane,
A kela ouli walohia ehaeha,
Aia he olina ana! "Ua kunewa'ku la!"
Ua kunewa aui aku la he lani,
He milimili na Hawaii e walohia'i,
I ka niau ana'ku."
O Ka Mea Kiekie ke Keiki Alii Hooilina Moi o Hawaii o WILLIAM PITT LELEIOHOKU, i ka auina o ka po Poakahi, Aperila 9, he iwakalua minute mamua'e o ka hora 1, maloko o ka poai o na paia home o ka pa Alii Iolani. Ua haalele mai la i kona Moi a me na Kuahine hanau mua, kona makua aloha, a me kakou na makaainana, a hoonee kokoke aku la malalo o na wawae o ka noho alii o ka Moi o na Moi, a waiho iho la ia Hawaii i ka muliwaa nei, e u paumako, a e kumakena nona.
Aole no i liuliu loa ka aui ana ae nei o na la mai ka hoomaka ana mai o ka mai fiva me ka hui' maluna o kona oiwi opio, a i ke kaalo ana'e hoi o ka mahina okoa ma kahi moe, ua lalau mai la ka elele a ka lua kupapau, a niau hookahi aku la kona uhane, a haalele iho la i ka hale kino alii mahope nei.
He 22 makahiki i hala'e nei mahope, i ka la 10 hoi o Ianuari, 1855, i ka hora 10 ponoi oia kakahiaka, i ka wa a ka heiau kaa kupapau me ke kaola hoolewa i hoomaka aku ai e naue mai ka Halealii Iolani mai me ka olowaa o ke kino make o ka Moi Kauikeaouli, o ka wa no ia a ke Akua i oluolu ai e haawi makana aku i na'lii Kapaakea a me Kohokalole, a hanau iho la ia manawa, he keikikane na laua, ma ko laua home aekai ma Honuakaha, a loaa'i ke'lii a kakou e u nei, o LELEIOHOKU, i kapaia'i hoi mahope oia la anoano a eehia, o Kalahoolewa. Nolaila, o ka loihi o kona mau la o ka noho ana me kakou, he iwakalua kumamalua makahiki, a me ekolu malama oi.
Iloko o ka pule i hala ae nei, ua lono ia ae kona ano paumeume onawaliwali, me ka manao ole ia no nae ua kukonukonu loa iho la ke kaomi ana o na kapuai o ka make maluna o kona houpo. I ka auina la o ka Poakahi, ua ane mawehe ia'e la na opiopi pilihua o ko makou puuwai, i ka ulono ia ana mai, ua ano pohala loa oia, a ua ane palekana, aka, mamua'e o ka hoea ana mai o kekahi la ae, ua lawe kohana ia aku la oia. Ua lele ka hauli, a he haawe nui ma ke kua o kela a me keia, i ka lohe ana aku i ka leo kanikau o na pu o Puowaina, e kanikau mai ana me ke kumakena, a e uhola iho ana hoi i na hiona kanikau luuluu maluna o ke Kulanakauhale Alii nei ; a i ka oili pono ana ae o ka la, ua wehe aku la na hae hapa o ke kaona i ko lakou mau eheu i ka makani, e hooia mai ana i ka luuluu, a me ka walohia o ka manawa. Ua haawi ia na ike o na Kauka ; a ua hooikaika ia elike me ka hiki e kaohi mai i kona ea alii, a e hooloihi ia aku hoi kona mau la, aka, "o ka makemake o ke Akua, e hookoia."
I ka Poalua ae, e like me na hoolaha a ka Puuku Alii i hoopuka ia'e ia kakahiaka molehulehu, pela no i waiho hoonani ia'i kona kino make maloko o ka rumi nui o ka Hale Alii Ihikapukalani, i loaa'i i na makaainana ka manawa e kiei hope loa'ku al i ka waiho ae a kona kino kupapau. I ka hora 9½ o ke kakahiaka, ua hoea'ku la na koa hoohanohano a ku iho la maloko aku o ka puka pa ma Alanui Moi, ma kela a me keia aoao o ke alahele e hiki aku ai i ka hale kaumaha; a i ka hora 10, wehe ia'e la na puka a hamama, e hookuu mai i ka lehulehu holookoa e ku mai ana mawaho, e ake ana e komo mai e hoike i ko lakou paumako, kumakena, a kanikau hoi no ko lakou Pua Alii Opio i hala aku la.
Me ka eehia i komo aku ai ka lehulehu a ike aku la, aia iwaenakonu o ka lumi nui, maluna o kahi i hoomakaukau ia, a i uhiia ma ke koloka ahuula nani, e moe ana ke kino, ka hope loa hoi o ua Alii opio nei. Ma kela a me keia aoao e kamoe like ana na kahili paa lima, a ma kona poo e ku ana elua m au kahili nui pela no hoi ma na kapuai. Mamua pono o ke poo e noho u ana ka makua Keelikolani, e pili pu mai ana kona mau Kuahine a me na 'Lii e ae, a mawaho ae o ka Ohana Alii na Alihikoa a me ka Hui Malu, me ko lakou mau aahu piha. Ma na aoao o ke kupapau ka Lunakanawai Kiekie a me na Kuhina o ka Moi, a me na hoa o ke alo Alii. Ua hoonaniia ma o a maanei me na pua, a ua eehia ke ano o ka manawa. O na hiona o ke kupapau Alii, oia mau no. Me ka aahu nani, ka lipine e kaei ana ma kona umauma, na hoku hoailona o kona kulana 'Lii, a me kona kino nui mohaha, me ka maloeloe maikai o kona oiwi, me he 'la ua pili iho kona mau lihilihi, a iloko o ka hihio moeuhane, hoomaopopo ia'ku la ka mina aka waipahe maluna o kona mau papalina. O na hiona a pau me he 'la e hiamoe ana no, a ua ake makou e oiaio ia mau hiona, aka, na ka wawalo o na leo kumakena, e haehae ana i ke ea o ka lewa, i okomo mai i ke anu maeele i ko makou houpo, a hoomanao ae la, ae, e hiamoe io ana no, aka, o kana hiamoe hope loa ana nae. Aloha.
Iloko o keia manawa, ua hiki ole i kona kuaana Moi ke nana mai i ke kino kupapau o kona pokii i ka waiho aku ua hele ka uhane ka hoa pili o ke kino; a ua pilihua hoi ka manao o ka Moiwahine no keia pilikia. Aloha! Aloha wale ka ako ia ana'e oiai e opuu ae ana, a nele iho la ka lahui i ke 'Lii nona na manaolana ia, a au hoi e Hawaii e kaniuhu nei i keia la me ke poo kulou.
I kona mau la opio, ua hoolilo ia iho la oia i hanai na ke 'Lii Ruth Keelikolani, a malalo o kona malu, iloko hoi o kona poli kahi i noho iho la a hala wale no. I ka hoomakaia ana o ke kula nui o Kaalaa, malalo o Mr. Ibbotson, ua hoonoho ia'ku oia malalo o kana ao ana; a mahope mai, malalo o Mr. Atkinson, ke kumu o keia mau la. I ka 1872, ua komo aku oia i ke Keena Oihana o ke Kuhina o ko na Aina e o keia aupuni, ma ke ano he Kakauolelo. Ma ia wahi oia i hoike ai i kona kulana kiekie ma na mea o ka ike, a i loaa'i hoi ka mahalo nuiia e ka poe i hui pu me ia ma ia Keena Oihana, ma kona mau ano a pau.
I ka la 14 o Feberuari, 1874, he elua hoi la mahope iho o ke kohoia ana o ke Alii ka Moi, ua kuahauaia oia i Hooilina no ka Noho Moi o Hawaii nei, a hoahu ia me ka inoa Alii, ka Mea Kiekie, a ma ia mea, i loaa'i ke kulana iaia malalo iho o ka Moi, a maluna'e o na makaainana a me na alii e ae o ke aupuni. I ka la 13 o Novemaba, o ia makahiki no, mamua iki iho o ka holo ana'ku o ka Moi i Amerika, ua kuahaua ia'e oia i Kahu Aupuni, a ma ia kulana oia i noho ai me ka malama maluhia ana i na hana a pau o ia noho, a hiki i ka huli hoi hou ana mai o ka Moi, a ua ikeia kona makaukau a me ka lawa pono no kahi ana i noho kahu ai no kona kuaana Moi, ka malama ana i ka Noho Alii.
O ke Keiki Alii i hala'ku, he hoa no ke Kea Naika Hanohano o Kamehameha a me Kalakaua, hoa no ka Ahakukamalua o ka Moi, Kapena no ka Puali Leleiohoku Guard, a he Lala no ka Hui Hanohano o ka Free Masons. O kona ano a pau, a me kona kulana, ua hiki ke olelo ia, he kanaka opio nona ke kulana alii, a he kahua hoi a ka makaainana e kuluma aku ai. O kona mau la o ke ola ana iho nei, he mau la i piha me na manaolana, a o na hiona mamua o kona alo no na la e hiki mai ana, ua piha me na hoike 'na maikai no Hawaii, a o keia kaili emoole ia ana'ku ona iloko o na la opio, he kauoha ia ana iho ia o ka haule ana o na manaolana o ke aupuni, a lilo i mau mapuna leo kanikau.
Ma kona hala ana'ku, ua ili aku maluna o kona Kaikuaana, na Kaikuahine a me kona Makuahine ka pili kaumaha o ke kumakena, a i ko makou hoomaopopo iho no ka ohana alii, me he la ua kahakahaia na hiohiona o ka noho'na u a kaumaha kuhohonu, a me he la ua
Kapu ka manao i ke kanaka e lahui,
Aohe malu i ke kono a ke aloha,
Oia—kai kamaumau walohia a loko,
Ke ku i ka waawaa na pele ka manawa,
Luuluu wa—le—loko—i ke aloha—e—
Aia! ua hala, ua nalo aku la kekahi oa o ko Kalakaua Hale a owai la o na mamo io oiwi o ka aina, a owai hoi o kakou a pau, ke nele i ka opiopi ia o ko kakou puuwai me ka lihaliha, a uhi ole ia hoi e ke koloka eleele o ke kumakena a me ke kanikau nona? Owai o kakou e Hawaii, i ole e haawi iho i wahi kulu waimaka u, no kona hele koolua ole ana'ku la i ka aina Polikua Kane?
Aloha! aloha kona leo i ka hone hoohaihai mai mawaena o na kipona o ke kaula gita, e hoohala ana i na hora hooluolu me na mele hoohauoli no ka manawa; a e like me ka mea i puana mua ia, pela no makou e puana'e nei nona: "E na nalu o Hina, aohe e pa hou kou mau ehukai i kona ili! E na one anapanapa o Waiolama, na ko hai mau kapuai wawae oe e keehi iho! E na paka ua Kanilehua, ua pau kou haaheo ana maluna ona! E ka poha Kaimalino a Ehu a me ka malu ulu o Lele, aohe e peahi hou ko olua mau makani pa kolonahe waianuhea i kona mau papalina.
E ke Capitala Alii o Honolulu, aole e eha hou kou ilihonua i na huila o kona kaa ! A ! e ka wehe olu kohai o Alanui Emma, ua oki kau hoopunana makamae ana iaia! E ka aina o lalo, o na halukuluku o na wailele o Namalokama, aole ia e lohe hou i kou mau leo hoonaueue manao aloha! E ka wai Kuouhoe i na pali, aole e moni hou oia i kau wahi kulu ou! E na lehua o Mokaulele, o kona kino wailua paha ke lei ia oe—a e Hawaii holookoa, ua uhi mai ka malu Hekuwa o ke kumakena walania maluna ou; a e hoomanao ae nae kakou, o ka make ka lei alii o ke ola ana; ina e hoole ia mai ka make ana, e noho lapuwale ana ke kanaka ilihune. A e ka lepo @@@@@ ka hopena.
Me ke Alii ka Moi, kona mau Kuahine a me ka Makuahine Alii, na 'Lii a me na Makaainana, ko makou hui pu ana'ku a haawe i na hoomanao walohia.
"Lea ka w@@@@@ Kawiliwahine,
I ke ala wili @@@@@hue @@@ha—e,
Na-ha ke kanaka ka H@@@@@@ ke aloha,
Ka makamaka o ka moe e kipa'ku ai,
—Ua—i—ke—a—u.
Rev. C. B. Aneru.
UA ili mai maluna o makou ka hana kaumaha o ka hai hou ana'ku, ua kii hou mai ka lima o ka make, a ua lawe aku i kekahi mea hou o na Kumu nana i hele mai e ao aku i ko Hawaii nei i ka pono. Ua make o Rev. C. B. Aneru ma ka la 4 o Aperila, maluna o ka mokuahi Australia, iaia e holo ana no Honolulu mai Kaleponi mai. Ua holo mai o Aneru i keia Pae Aina i ka makahiki 1844; o Mika Hana, Kaahele, a me J. F. Pogue, kekahi mau kumu i holo pu mai me ia. Ua lawelawe oia i ka hana ma Molokai, ma Lahinaluna, a ma Makawao, Maui. O kekahi hana a Aneru i hapai ikaika loa ai, oia ke ao ana i na kula hanai kaikamahine iwaena o keia lahui.
Ma ka la Sabati, April 1, ua haiolelo o Aneru imua o na eemoku o ka moku a lakou i holo mai ai. O kana poolelo ma ia la, aia no ma Halelu 50: 7, hapa hope, "Owau no ke Akua, kou Akua." Ua hoolohe pono ia kana haiolelo, a ua eehia ke anaina; a ma ka nana ana, aole i nele ia haiolelo i ka hua.
Ma ka Poalima iho nei, la 6 o keia malama, ua waiho ia ke kino lepo ma ka ilina o na kumu ma Kawaiahao.
Ke waiho nei kana wahine me ka nawaliwali i ka mai ma K@@@@@@@@
Aloha na kumu e hele @@@@@ E hahai kakou mahope o lakou, e like me ko lakou hahai ana mahope o Kristo.
Na Komisina Alii.
O ka hoi ana mai o na Komi sina Alii o ka Moi, i hookohuia malalo o ke kanawai i hooholoia i ke kau Ahaolelo hope loa iho nei, a i aponoia hoi e ka Moi, no ke kokua ana e hooholomua i na pomaikai o ka aina; he kumu kupono ia, a makou e manao nei, no ke kamailio ana a na nupepa, ma ke ano wahaolelo no ka lehulehu. Aole no e hiki ia makou ke kamailio aku mamuli o na hoike a ke Komisina, oiai, aole i loaa mai ka lakou hoike, e like me ka makou i hai mua'ku ai, aia a waiho mua ia imua o ka Moi maloko o ka Ahakukamalu; aka, e ae ia no paha makou e kamailio ma na mea a makou i manao ai, e pili ana i keia ninau nui, ke kumu hooulu hou hoi ia Hawaii ke holopono, a makou e manaolana nei.
Ua hooia ia mai ia makou, ma na wahi a pau a na Komisina i makaikai aku ai ma na mokupuni o Hawaii a me Maui, ua halawai mai ko lakou mau maka me ka nani a me ka momona o ka ilihonua, a ua hauoli hoi ka naau i ka hoomaopopo ana iho, ua lawa keia aupuni me na aina no ka mahi ana. Ua hoomaopopo aku lakou i neia mau mea a pau me ka manaolana no Hawaii, me he la e hoike mai ana i na huaolelo ma na hiona a pau, "ua lawa i ka aina, homai na lima nana e mahi."
Me keia mau kumu hoomohala i ka manaolana, ua hiki no nae i na Komisina Alii ke huna iho i ko lakou minamina nui i ka hoomaopopo ana, ua lawa me neia mau mea a pau, aka, nele nae me ke kahua, kahi hoi e hiki ai ke hoohanaia, oia ka lahui. Ua nele na aina palahalaha a momona me na lima hana ole, ua waiho wale na kula aohe o-o nana e paeli, a ua kakaikahi na heluna o ka lahui Hawaii i keia la.
Mamuli o keia, e ala mai ana ka ninau, "pehea e mahi ia'i ka aina?" Ua haiia mai makou, a ua maopopo no hoi, o ka makemake o na mahiko, oia no ka Pake. Ua makemake lakou i na Pake, no ka mea, ua ike lakou he poe ikaika i ka hana, a he nui ka pomaikai a me ka waiwai o ka aina ma ka lakou mahi ana. Pela io no; aohe mea nana e hoole keia, aka, e like me ka makaou i kamailio mua'i, pela no makou e kamailio nei i keia la, oia hoi, e nana kakou ma ka aoao o ka mahi i ka aina, a e nana pu ma ka aoao o ka hooulu lahui. A, ina i makemake na mahiko i na Pake, ke manao nei makou, ma ka aoao e kokua ana i ka lakou mau hana maikai a hoowaiwai hoi, he mea pono no ka ae ana ia mea, na lakou no nae e kii aku, a na lakou no e uku i na lilo a pau.
Aka, ma ka aoao o ka hooulu ana i ka lahui, ka ninau nui hookahi e waiho nei, a e kau nei imua o na maka o Hawaii, ke manao nei makou, e like me ko makou manao mua loa ana, he mea pono i ke aupuni ka imi ana'ku ma kekahi wahi e ae, a hookomo mai i kekahi lahui ano like ma na kulana a pau me Hawaii, i lahui hoi e hui pu ana me ko kakou a ulu ma ke ano hookahi.
Ma na moolelo a me na mea i hoike ia e ka poe naauao a me ka poe i noho paa a i imi i ke kulana o ke ano lahui o Inia Hikina, ua maopopo he lahui lakou i like me ko Hawaii, a me he la, he lahui e hiki ana ke hoohui ia, a hooulu hou ia Hawaii. Ma keia mea ua hauoli makou i ka lohe mahui ana mai, ua noonoo nui na Komisina Alii ma keia mea, a ua manao lakou he kupono ka lahui o Inia Hikina, e like hoi me ka makou i hai ae la. He oiaio, he ninau nui keia, o keia ka mea mua e noonoo ia a he hope na mea e ae, nolaila, ke puana ae nei makou, i ko makou kau ana'ku i na manaolana a pau maluna o ka lakou mau noonoo maikai ana, a holomua ma na ano a pau, no ka pomaikai a me ka mau o ke ea o Hawaii. I keia pule ae, e kamailio piha aku no makou ma keia mea.
Owai ka Hooilina o ka Noho Moi?
ILOKO o ka moolelo o Hawaii nei, i na makahiki pokole hoi i kaalo hope aku la, ua ike ia ka waiho hakahaka ia ana o ka nohoalii o ke aupuni ma ka make hikiwawe ana o na Moi Kapuaiwa a me Lunalilo, a ke hoomanao nei makou, ua ulu ae he uluaoa kuee mamuli oia mea. A mamuli hoi o ka make ana o ke Keiki Alii Leleiohoku, ua hoohakahaka ia ka noho Hooilina o ka Moi, nolaila, ke manao nei makou he mea ku i ka pomaikai a me ka maluhia o Hawaii ke koho ia a kuahaua koke ia ana o kekahi o na Alii o ka aina ma ke ano pani no ka noho i hoohakahaka ia. Ke hoike mai nei ka moolelo o neia mau makahiki koke iho nei i hala i ke kumu kupono e hiki ole ai ke hoohakalia ia keia mea, a ke hoko ia, he pomaikai ia no Hawaii. Ma ka makou hoomaopopo ana, me he la, ua huli aku na makaainana maluna o ka Mea Kiekie Alii LILIU LOLOKU KAMAKAEHA DOMINIS, i Hooilina no ka noho Moi, aka, na ke au o ka manawa e puana mai.
Na Hiona o na Kau.
AIA MA na hiohiona o na kau o kela a me keia makahiki, iloko o ke au o ka manawa e panee mua ana, he ano hiona leo kahea, e ao mai ana, a e kauoha mai ana ia kakou e noonoo a e hoomaopopo i ka kakou mau hana e hana'i no kakou iho. Mai ka omaka mua ana o ka opuu o ke kau makalii o ka makamua o ka makahiki, a hoea aku i ka welelau loa o ka hopena o ke kau hooilo o ka hopena makahiki; e hoike mau ana na hiona o kela a me keia la, i ka haawina kulana no ka manao a me na hana a ke kanaka e hana'i; a ma na ano o ka noho'na o kela a me keia, me he la, aole e hiki ana ia kakou ke alawa'e na maka i na ao kaalelewa o luna, a hoomaopopo i ke alahele mau o ka la, me ka ole o ka ike ana iho a homaopopo he kumu paipai kana no kakou e hele mua ma ko kakou ala, a i ole, e ahewa mai ana no ko kakou lolohi a palaleha.
Ke hoea mai na la o ke kau makamua, ka wa hoi a na lau e omaka'i, a me na pua e mohala'i, a e uhi paa ia ai ka aina me ka uliuli launahele, o ka puka ana mai ia o ka leo hauoli o ka ilihonua, a he kahea ana hoi ia kakou no ka hoano haipule me ka hauoli. Maluna iho o na papalina opiopio o ka makahiki houi, e hanu iho ana ka lewaluna me ke ano aloha o ka makua, a e piha'i hoi ka puuwai o ke kanaka me na olioli o ke ano hou o ke ola ana.
Ke nohoalii ke kau waena makahiki makalii maluna o ka aina, a me he la, ua piha na mea a pau me ke ola, a o ka la hoi, me he kupua e kaahele ana ma kona ala mawaena o na ao lipolipo o ka lani, o ke kau ia o ka hilinai i piha me na mele lani. Ua ike aku akou i ka nani kilakila o ke Akua; a ma na wahi a pau a ko kakou mau onohi maka e aui ae ai, e hoike mai ana ka hemolele o ka Haku, ua puni maluna o ka honua e like me ka wai maluna o ke kai.
Ke panee mai hoi ke kau o ka hooulu iaia iho, a hoike mai la i na hooia hala ole ana o ka mana lokomaikai o ka Hoola, o ke kau ia o ka hoomaikai ana'ku me ka hauoli no na pomaikai i hoohua ia mai. E kulou iho ana ka puuwai me ka hooiaio imua Ona, ka mea hoi nona ka hoomaikai i poina ole a i hiamoe ole; a nona hoi na hoomanao mau ana, mai ka noho Alii o ka hemolele, i na mea a pau, iloko o ka lani maluna a maluna hoi o ka honua malalo.
I ke kaalo ana'e o ke au manawa a omaka ka hooilo, o ka hanini ana ia o na waimaka aloha maluna o ka aina, a hauoli na lau, na holoholona o ka uka, na manu o ka lewa, na ia o ke kai, a me ke kanaka, i ka hoopulu ia e ka olioli o na paka ua. E lawe mai ana keia kau maluna o kona mau eheu, he mau hiona pomaikai nui i ka mea nona ka manao oiaio ma ka hoopono, a haahaa ma ka noho'na. A me he la, o na ao kiekie a eehia no ka noho'na oiaio no ke Akua Mana Loa, aia no, e loaa no, mawaena o na ao kaalelewa, ka hekili leo nui, ka uila eehia, a me na kikiao makani o keia au hopena makahiki.
Aia ma keia mau mea a pau, he mau ao ana ia kakou, aia ma keia mau mea, he aloha no kakou, a aia ma keia mau mea a pau, ka leo kahea o ka Hoola, e hoe aku ko kakou mau waa Iona la.
HE KAIKAMAHINE PAU AHI.
MR. LUNAHOOPONOPONO; Aloha oe:—
Ua kono ia mai au e kela mau hua maluna ae, "He kaikamahine ua pau i ke ahi," o Kenao ka inoa.
Aia ma ka la 5 o kela mahina, Aperila, ma ke ahiahi oia la, iaia e hoomakaukau ana e ho-a i ahi kuke no ka aina ahiahi, a no ka a ole o ke ahi, kii aku la oia a ke kini aila-mahu, a ninini aku la maluna o kahi ana i hoomakaukau ai, aia hoi, i kela manawa i puoho mai ka lapalapa o ke ahi a koho ae la iloko o ka puka i ninini ia ia ua aila mahu nei, a lele liilii ae la na hunahuna aila ma o a maanei o kona kino holo okoa, aia i kela manawa koke no i apu koke mai ai ke ahi iaia, a pau iho la kona pono kinoa, (kapa aahu) a kii loa mai la ka ono a ka mea ana ole i ka io ponoi, (o'u e Hawaii) aia i kela manawa, haalele iho oia i kahi i loohia ai o keia poino, a holo aku la i kahi e loaa ai o ka oluolu, aole nae he loaa mai o ka oluolu, nui loa mai la ka eha, wela a puni ke kino.
Aia hoi i kela manawa i hai ia ae ka walohia kaumaha maluna, e noho ana no kona hanau mua, o Kaniho Kailianu ka inoa, lohe aku la oia i ka uwe mai o ka mea i loohia i ka pilikia, ia manawa holo aku la oia e kokua ma ka uhi ana aku i ka huluhulu, aole no he pio, a uhi hou elua huluhulu, he mea ole ka mana o ka huluhulu, ekolu i ka mana o ke ahi, a no ka pio ole ua kii aku la hanau mua i bakeke wai, a ninini aku la iluna o ka mea pilikia, a pio iho la, a i ka nana ana iho he mea okoa ka mainoino o na hana a ke ahi, ua pau kona kino holookoa, mai kona kapuai wawae a hiki i ka opu, a hala loa ae i na lima elua, a koe konamau maka. O ka lauoho keia, he a ia na ke ahi he hua mua.
E Huli iho kakou e nana i na hana mainoino a ke ahi, o na manalima keia, a me na kapuai wawae, ua hoohalike ia me ka puaa i kalua la i ka imu a moa, pela ke ano o ka hana a ke ahi.
Ua mau no ka hana ola a hiki i ka hora 12 o ka po Poaha, la 5 o keia mahina, lele ae la kona hanu ola a hoi aku la ke kino i ka lepo, e like me mamua.
Nolaila, ke pahola aku nei au i keia leo imua ou e na Hawaii ponoi, mai haawi i na aila-mahu na ke keiki e hana, o pilikia auanei. Owau no me ke aloha.
J. L. KAAIKOELE.
Haiku, Maui, April 5, 1877.
He hula haole i ka la Sabati.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
Ma ka la Sabati i hala, March 18, 1877, ua malama ia he hula haole ma ka home noho o Mr. Cost, kekahi o na pukiki uwi waiu, ma Kalihi-waena, Apana o Kona, Oahu.
Ua ninau aku au i kekahi mea no ka hoomaka ana o keia hana, a ua hai ia mai, mai ka hora 11 A. M. mai, a o ka pau ana i ka hora 4 P. M. a oi. Nolaila, he mea nui keia i ka noonoo a kuu naau, me ka i ana, "He hoomanao hou ka paha keia?" O ke kumu oia noonoo pela, no ko'u manao he kuokoa oia no kekahi aupuni mai, a he kanawai nona iho, a he hoomana kuokoa hoi nona iho.
Aka, ina he kanaka oia malalo o na kanawai o ke Aupuni Hawaii, ala la, ua kohu pono au ke olelo ae, "Hold the Fort." O ka mamao o ka mea kakau mailaila mai, he hookahi kaulahao a oi, ana i ike aku ai i ka maaloalo o na poe e holoholo ana i o a ia nei, me na huaolelo ano pupule ma ka waha o na mea e hana ana i ka lealea o ke kino, a he haluku hoi o na kamaa, me he la e oniu ana i kekahi fly-wheel nui, i hiki ka hana i manao ia, a me ke kani o ka pila, a i ka nana aku, me he hoomana kuokoa kona, (Mr. C.) a oia no la ke kahuna pule. He mau hora hoi mahope o ka 12 i ke awakea, ua hiki mai he mau hoahanau hou 3 mai Honolulu mai, a ninau ia Master, G. Robin, "Where is the home of Mr. Cost?" a pane aku la oia. "There it is," a hele aku la lakou, me he mea la, he mau hoahanau no keia, malalo o ua hoomana la a Mr. Cost.
O ko'u lohe no hoi, he kanaka oolea no kela hana, aka, he lehulehu wale paha, o ka'u nae keia i ike maka.
A eia ka'u, ina he oolea io ko ia nei e lalau aku i na maiuu o ke kanawai, a lomilomi iki iho a waliwali, no ka mea hehi Sabati, ua manao au, aole no paha oia i ole o kekahi o na kanawai o ka Haku, e i ana penei:—E hoomanao i ka La Sabati, a e hoano ia &c., pela hoi ka lua, E aloha aku oe i ka Haku kou Akua, me kou naau a pau, &c. Aka, i ka nana aku iaia nei, aole oia i aloha i ka Hau, a nona keia haawina i hoike ia mai ma 1. Korineto, 16:22. "Ina aole e aloha kekahi i ka Haku ia Iesu Kristo, e hoomainoino ia oia i ka wa e hiki mai ai ka Haku.
Maanei au e hoomaho ai, a lulu lima pu me na hoa hoonoho hua o ka LAHUI HAWAII, a me ka welina leo hoi, a huai papale, i ka Lunahooponopono.
ZADDEAUS P. EPAPHRODITUS.
Kalihi-waena, Mar. 24, 1877.
HE KAHUNA HOOPUNIPUNI.
Eia ma Kaakopua mahope aku o kahi o Keelikolani kekahi kahuna hoopunipuni e hoolala nei i kana mau hana lapuwale. O ka inoa o keia kahuna, o George Albert Kalauokalani. Ma ka po o ka Poakahi o ka pule i hala, puoho ae la au mai kuu hiamoe nui i ka walaau, a me ka halulu hoi ; a hookolo aku la au i kahi nona keia walaau ano e. Aia ma kekahi hale e paapu ana kekahi poe, he kanaka e ku ana iluna ; oia hoi ua wahi kahuna nei ; a he mau wahine hoi e kukuli aku ana malalo, e paa ana kekahi me ka Baibala, e nonoi aku ana hoi i ua wahi kahuna nei, "Uoki" "E ke Alii hoi" "E ke Akua," "Mai kau mai oe i ka hoopai maluna o makou, a he nui wale hoi na olelo e noi ana i ua wahi kahuna nei, aohe nae hemea a lohe mai o ua wahi kahuna nei, ua pii ia kahi kai, a e kukahekahe ana hoi me ka nau o na ku-i; kohu wahi hoki ahiu ka hoi ka hau o ka waha i ka makani.
O ua wahi kahuna nei hoi ua hili aku la oia i kekahi kookoo i kekahi wahine a ua haki ke kookoo iluna ona, a ua halahu aku hoi ka puupuu a ku aku la kekahi keonimana maikai e nana ana i keia mau hana ano e. O kahi noho mau o keia kahuna, aia ma Paliuli i Makawao Maui, a ua maa hoi ia ma ka hoopunipuni a pela hoi; nolaila, he nui ka poe i puni aku la ma kana mau olelo pahee, a ua puni ia hoi ka poe o ua hale nei i na olelo a ua kahuna nei. He hiki ka iaia ke hoola i kekahi mai nui, ke loaa aku nae iaia ka omole parani, a he hiki hoi iaia ke hoike mai i na mea i kamailio ia ma kahi malu. O kuu mea minamina nae, o ka puni ana aku o keia ohana maikai i ua wahi kahuna nei, he poe hoi i ike mau ia maloko o ka luakini; aka, i keia manawa, ma kahi a ua wahi kahuna nei e hele ai, malaila pu no e kai hele ai o lakou ma.
Kohu auna manu i ke one
Ka hoholo i ke alialia.
E oki au maanei, a i pane ia mai, e pane aku no au.
J. IKEMAKA.
Kaakopua, April 9, 1877.
NA ANOAI O KA MALU ULU O LELE.
Ma ke awakea o ka Poakolu, ua haule iho la o Poohipa mai luna iho o ka luakini Katolika, a make loa, he pena kana hana ma ka luakini. Aole i maopopo lea ke kumu o kona haule ana, he ano malohi paha no ke kino, a i ole, he make hiamoe paha. O ke kiekie o kona wahi i haule ai, he 12 kapuai a oi iki, a ua waiho ia kona kino ma ka pa ilina o na Kakolika.
Ke ala mai nei na keikikane, a me na kaikamahine, ma na hana pono e ola ai ka uhane mamuli o ka hapai ana a ko lakou Makua Kiaaina a me ke Kahu Ekalesia, a ke hooikaika pu nei me na makua ma ia oihana. Nolaila, e hana me ka hooiaio o ka naau, mai komo hou iloko o ke koko a kakali, mahope no anei akiaki ae no ka iole i na alihi, o ka pau hou no ia i ka helelei.
No ka makana—Ma ka halawai ana a ka Aha Luna o ka Ekalesia o Wainee, ua pahola ia aku la imua oia Aha halawai, kekahi lono hoohauoli, oia hoi keia: ua manawalea wale aku no o Mr. J. Campbell, he hookahi haneri dala, ($100.) no ke ola o ke Kahunapule, Rev. A. Pali, a oia paha ke kiekie loa o kana makana, aka, aole keia o ka mua o kona makana ana, he hana maa mau no keia iaia, ke kokua i na mea e pili ana i ke Aupuni o ke Akua, aka, o ke kiekie nae keia, aole nae au i ike i ka haawi ana ia aku o ke dala ma ka lima o ke kahunapule, a ua makana hou ia mai e ko Kalawao poe, oia hoi ka poe i loohia ia i ka mai kala aloha, (mai pake) he 4 mau pahu malakeke, me 3 mau eke kopaa; manomano no ka piha lokomaikai o ke keiki Pelekane, a kamaaina hoi no ka lai. He hana no i maa mau iaia, i na a pau e wili ai ke ko, e haawi makana mau no ia, na ko Kalawao poe.
Ka halawai ma ka Hale Kumakahiki ma ke awakea Sabati, April 1, 1877, ua halawai kekahi mau kanaka oia hale, me kekahi mau makua o ka pono, Kamanonui a me S. Kamoahakau, a hookahi keiki no ka aina pua, o Ahana kona inoa, ua kamaaina no paha i ko Lahaina nei, me Honolulu a me na wahi e ae, eia ka mea hilu ia kakou Hawaii, i ka manawa i haawi ia aku ai ka pule i kekahi kanaka Hawaii ponoi, oia o Make e Koia, ku mai la oia a hai mai la, he hemahema ia i ka pule, ia wa no i ku mai ai o Ahana pake e pule mai la me na hua moakaka ma ka olelo Hawaii, a mahope o ka pau ana o kana pule ana, ua haawi ia mai la e S. Kamoahakau ka olelo hoolana a kokua ia mai la, a ku hou mai la o Ahana me kana mau olelo paipai, ku no i ka mahalo ia, a eia kekahi mamala o kana olelo.
E pomaikai kanaka haha ka naau, aupuni lani iaia, kanaka naau kiekie, pilikia noho ana honua, Akua lani ike, pau loa kanaka honua hewa, kanaka, pake, haole, like-like pu. A he mea hou no keia, o ka halawai ana ma ka Hale Kumakahiki, aole mai kinohi mai, o ke kanaka hemahema a hilahila i ka pule ana imua o ka hapa uuku o na kanaka, he kanaka hilahila ole oia i ka hula imua o ke anaina oi aku o ka piha, mamua o keia. S. K. KAIHUMUA.
Wili Paionia, Lahaina, April 5, 1877.