Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 12, 22 March 1877 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE III.} HONOLULU, POAHA, MARAKI 22, 1877. {HELU 12.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA, Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.
NO NA OLELO HOOLAHA.
E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
H. H. PALEKA,
Luna Hooponopono.
S. B. DOLE.
LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania. 1 1y
E. STREHZ,
[AILUENE]
MALAILA E LOAA AI NA ANO LAAU A pau; a me na wai hoomaemae o kela a me keia ano. E hamama mau ana ka ipuka ma na po Poaono a pau. Ma ke kihi o Alanui Papu a me Hotele, ma Monikahaae. 1 1y
WAi Hui o ka Hau!
E IKE IA ka Hale ma ka inoa o "BONANZA" Ke haawi ia aku nei ka poloai i na makamaka keonimana a me na lede o ke kaona Alii, e kipa ae ma ka hale hookipa inu wai momona o ko oukou makamaka nona ka inoa malalo iho, a e loaa no ka hau i hoomomonaia (ICE CREAM) na wai momona o na ano a pau! hoohuihui ia e ka hau iniki o Nuuanu. O keia hale, he hale i hoomakaukauia no na keonimana a he keena nani i hoomakaukau ia no na lede. E kipa mai, a o ka makepono me ka oluolu ke haawi ia'ku, oiai, he makamaka, a he kamaaina no Hawaii nei o JOHN W. CROWELL.
2-1 y (Keoni Koloela.)
Ma ka Hale "BONANZA" ma alanui Moi, mawaena o ka hale kahi umiumi a me ka halekuai o Dillingham ma.
C. H. DICKEY, (Kale Kika,)
LOIO!
A he Luna Kepa i apono ia e ke
Aupuni no ka Apana o Makawao, Maui Hikina.
E HELE NUI mai ka poe a pau i loohia ia me na pilikia pili Kanawai o ka "Ua-ukiu" nei, a na ko oukou makamaka oiaio no e kokua a e hooikaika e hoopau i na pilikia ma na ano a pau o ke Kanawai. 17-1y.
E. O. HALL & SON
[E. O. HOLO MA.]
NA MEA KUAI I NA MEA MAHIAI
NA LOLE, PENA, AILA,
—A ME—
NA ANO LAKO E AE A PAU.
Kihi o Alanui Papu me Moi. 1-1y
OLELO HOOLAHA.
KE HOIKE AKU NEI KA MEA NONA KA inoa malalo iho i ka lehulehu o Koloa a me na wahi e ae e kokoke ana, ua makaukau oia i keia manawa e hana i na
KII KAHA NO KE KUKULU HALE
ana a me ka houluulu ana i na lilo, no ka poe e manao ana e kukulu hale. A ua makaukau no hoi e hana Olelo Aelike no ke kukulu hale o na ano a pau, a
HANA KAA O KELA ME KEIA ANO.
O na ano mea hana kamana a pau e loaa no ma ke kahua kahiko, ma Koloa, oia hoi na
PAPA O NA ANO A PAU, PUKA
MOLINA-PUKA ANIANI, KUI,
PENA, AILA, &c. &c.
E kuaiia no ma ke kumukuai haahaa loa. E hoopaeia no ka papa ma na awa pae a pau mai Koloa a hiki i Waimea me ka uku haahaa loa. Aole uku o ke kaha ana i na Kii Hale ke kuaiia ka Papa mai a'u aku.
W. H. WRIGHT.
Koloa, Kauai, Dek. 4, 1876. [51-6m.]
PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)
KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I NA HALE.
Na Pani Puka,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau
Na Kui mai ka nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau,
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela a me keia ano.
A KE HAI IA AKU NEI KA LONO i na makamaka a pau, ua makaukau keia mau hoa o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana
—NO KA—
UKU HAAHAA LOA!
like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu
1] a me ka maikai.
The Cross of Jesus.
Gospel Singer p 60.
1
Ua hele au a luhi,
Kaumaha a luuluu,
Hoea mai ke Kea,
Ke Kea o Iesu.
Malaila kuu nana'na,
A kau i kuu luuluu,
A loaa mai ka maha,
A maha kuu naau,
Mana, mana ke Kea laa,
Ke Kea laa o Iesu,
2
Ua hele au a hewa,
A hewa loa no,
Haumia, paumaele,
A ino kuu naau.
Hoea mai ke Kea,
Ke Kea o Iesu,
Malaila kuu paulele,
A pau na hewa o'u.
Mana, mana, ke Kea laa,
Ke Kea laa o Iesu.
3
He bama no ke Kea,
Ke Kea o Iesu,
No kuu uhane eha,
Uwe a kanikau.
E paa au i ke Kea,
Ke Kea o Iesu,
A hiki i ka lani,
E maha au a mau.
Mana,mana, ke Kea laa,
Ke Kea laa o Iesu.
HAWAII.
KA NANEA EEHIA!
O NA LA
I AU WALE KA MANAWA
A O KA
HIHIO ILIHIA A KA UI
LEON ROSE!
NO NA
KOA KAVALIA OPIO:
NA
SEPANIA EKOLU!
He Nanea Walohia o ka Weli Eehia.
MOKUNA IV—HELU 9.
Ke hoike ia mai nei na hiona,
I oi aku mamua o kei kino ola.
HE MEA io no ia e kau mai ana maluna o kahi; aka, ina wau he kanaka hoomanamana, ina paha ua manao ae au he kupua o Aloazor, aka, aole nae ia o ko'u ano. O ka uhane o ka make, no na kumu nui he lehulehu, e ae ia mai ana no paha e hoike mai iaia iho, aka, aole loa e hiki ke manao ia, ua loaa i kekahi kanaka ka mana e kahea aku i kekahi uhane e hoike mai iaia iho; wahi a'u i pane aku ai.
O ko'u manao no ia; wahi ana; aka, pehea la wau e hana aku ai? E kapa aku anei au ia Dona Padila he pepehikanaka i ka mea a'u i ike ole? Pehea la e loaa'i ia'u na hooiaio ana no ia mau huaolelo?
E kali kaua; wahi a'u. Na na ouli kupanaha i lawe mai ia kaua i keia kahua kakela, i ka manawa hoi i kapu loa ia'i keia wahi; oiai, ua hai ia mai ia'u, no kona makau i kona mau kuko ana, a me na weli o na hiona o kana mau hana, ua hookapu loa oia i ka wehe ia ana o keia mau ipuka i kekahi malihini. Ua hai pu ia mai no hoi ia'u, he nui na mea ano e ma na keena e aku o keia kakela, aka, aole i maopopo lea ia'u, a ma keia hope aku, e hoao no kaua e imi aku a e hoomaopopo i ke ano. Ua nui na manao e waiho nei iloko o'u, no ke ano o keia kakela, a me ka lono au i hai mai nei ia'u no na mea e pili ana i ke kaikuaana o ko'u makuahine.
Mamuli o na kokua ana a ko'u hoa'loha a me na kaikamahine opio o ua kakela nei, ua ano emoole ae la ke pohala ana o ko'u omaimai. Ua nui na hioha e ulu ae ai na nune ana iloko o ka puuwai o kekahi, aka aole loa wau i hoike iki, a aole loa no hoi au i hai aku ia Veginia, owau ke keiki a ke kaikaina o kona makuahine.
Oiai maua e kamailio ana i ka ui o na kaikamahine opio o loko o ua kakela nei, aia hoi, ua huki ae la o Fenado i ke kii e kaei ana ma kona umauma, i loaa'i maloko o ke kakela, a ninau mai la ina ua like ka ui o ua mau kaikamahine nei me ia; a ke manao paa nei au , wahi ana, aole loa e pau ana na koni ana a ko'u puuwai me na hoohihi, a hiki i ka haule ana aku a ko'u mau onohimaka maluna o ke kino maoli o ka ui nona keia mau hiohiona a'u e kilohi nei maluna o keia kii. Ua ano like iki no na helehelena me ko Alemaira, aka, aole nae i like ka ui.
Oiai oia e kilohi ana, a e kamailio ana, komo mai la ke kiai Gonzaleza me ko maua hoomaopopo mua ole, a ike lihi mai la i ke kii, mina aka iho la, a pane mai la. A! e ke Kavalia, he kanaka hauoli oe. Ke hoomaopopo aku nei au ke kaei mau nei ka oe i ke kii o kau aloha ma kou umauma. E ae mai anei oe i keia elemakule e kau aku kona mau maka maluna o ke kii o kekahi ui opio? Ua lehulehu na pua a'u i ike i mohala me ka nani a mae iho la, a he mea maikai hoi no ka puuwai ka ike ana aku i keia opuu.
E nana mai i keia wahi, wahi a Fenado, a e hai mai ina ua ike oe mamua'e i kona oi. Lalau mai la ua elemakule nei a kau iho la kona mau onohi maluna o ua kii nei, haalulu iho la kona mau ami, a kulu iho la na omaka wai maluna o kona mau papalina.
Heaha keia? wahi a Fenado, heaha kou kumu o ka uwe ana e kuu makamaka? E kala mai ia'u, wahi a ka elemakule. E kala mai i ka elemakule e hana ano e aku nei. I ko'u ike ana'ku nei i kela kii, ua hoihoi ia mai la na hoomanao ana no na la i hala mua loa, a hiki ole ke paa iho i ka pii ae a ke aloha a hoohanini i na kulu wai o ka maka.
Heaha ke kumu oia mea? wahi a Fenado. Ke hoomanao nei anei oe nona? E ke Kavalia, wahi ana, he hiki no ia'u ke hoike aku i kekahi kii ano like loa me kena, aia iloko o ka lumi kii; ua oleloia, he kii nani no kuu haku i make, ka lede Alamaira; aka, he mau hiona aoo nae mamua o ko keia. Ke ola nei no anei keia lede?
Aole i maopopo ia'u, wahi a Fenado, aka, e oluolu oe e lawe aku ia'u i ke keena kii? Ua hoala'e nei oe i ko'u manao ake e ike ma kau mau hana a me kau mau olelo imua o'u. Aole loa wau i ike ia makuahine o'u i ka wa e ola ana, ina eia ia nei kona kii, e pono e ike au.
Kou makuahine? he oiaio anei he makuahine o lede Zidana nou? wahi a ka elemakule.
O ka'u mau huaolelo i hoopuka aku la he oiaio, a aole loa e hoihoi ia mai; wahi a Fenado.
Mamuli o keia mau olelo, a mamuli no hoi o ke koi ia, ua alakai aku la na elemakule nei ia Fenado a pii aku la iluna. No ko'u ano onawaliwali, aole au i ukali aku ia laua. Mahope iho o ko laua pii ana ma na alapii lauwili he lehulehu, hiki aku la i kekahi lumi nui i hoonani ia. Ma kela a me keia paia, e kau ana na kii lehulehu o na ohana he nui mai ka wa kahiko mai, a o kekahi poe hoi, ua nalo e aku ko lakou mau kino ma kela aoao o ke ao nei. Ma kekahi aoao, e kau ana elua mau kii nui, i uhiia me ka eleele kanikau.
Aia! wahi a ka elemakule me ka leo hawanawana; na kii o na wahine a Don Padila; a kau aku la kona lima e kuhi ana i ua mau kii nei. Aole loa e hiki iaia ke nana'ku i ko laua mau helehelena mai ko laua make ana, a i kumu nona e ike ole aku ai, ua kau ia kela uhi eleele maluna iho. Pale ae la ia i ka uhi a pane mai la. O keia lede Emira, ka wahine mua a Don Padila—oia kekahi o na wahine ui o ka aina i kona mau la—a ua make oia i kona mau la opiopio loa. A ua make hikiwawe loa, oiai e noho ana i kekahi papaaina.
Ua ike no paha oe ua pili au ia Don Padila, a o ka Makuisa de Denia hoi, ua pili i keia lede. A na ia kumu i hoala mai i ko maua manao e hele mai, a e hoao e kau aku i ka hoopai kupono maluna o ka poe hewa, ka poe powa, a pepehi kanaka. O neia mau mea, a o na hoike no ia mau mea, ua kanu paa ia maloko o ko maua mau umauma; wahi a Fenado.
Ua ike anei oe, a ua maopopo pono anei na kumu, i hiki ai ia oe ke manao e like me kau i pane mai la?
He oiaio, he mau kumu no. O na mea a'u i lohe e pili ana i kela kihi ma ke komohana, no na mea ano e, a me na haluku kupaianaha, a me keia pahi; a wehe ae la o Fenado i ka pahi puhaka i loaa'i i ke kakela, a kuhi aku i ka elemakule.
O! e Fenado, wahi a ua elemakule nei, ihea kahi i loaa'i kena mea make ia oe? Mai Sepania hou mai ka laweia ana mai.
Ua ike no ka oe. Ua loaa'ku ia'u ua wa-hi ia me ka welu aahu o ka poe Mua, ua hele a okiloa i ke koko. Ano, e hopo ana no anei oe i ko'u manaoio mahope iho o ko'u hoike ana'ku i keia mau mea ia oe? Aole e hiki ia'u ke pane aku, oiai, aole i maopopo lea loa ia'u ka make ana o lede Emira. Ia manawa, e noho ana wau i Garanada malalo o ko'u haku ka lede Zidana. O ko'u kaikuahine o Telesa, oia ke kauwa a lede Emira maloko o keia kakela ia wa, a mai ka hoi hou ana mai nei o Dona Padila, aole loa he wahi mea a ekemu iki o Dona Padila i keia kaikuahine o'u, a eia ke kumu. I kekahi po, oiai ua nui ke aloha o ka Dona Padila i kekahi wahine e aku, oia ka wa i luku ia'i o Pilipi me kona mau koa, aia hoi, ua hiki mai la oia ia nei, me ke ano hoihoi. Hoomakaukau koke ia iho la he ahaaina, a o ka lede Emira me kona ola maikai kekahi. Mahope iho o ka paina ana, ua hoomaka mai la ke ano omaimai o ua lede Emira nei, a mamua'e o ka puka ana mai o ka la i kekahi kakahiaka ae, aia hoi, ua hala aku la kona hanu a haalele mai la ka uhane i ke kino. A o ka Padila olelo, no ka ai nui loa ke kumu o kona pilikia. E! e ka Makuisa! e hoolohe aku oe, aole anei ou lohe aku i kekahi kamumumu ano e?
Aole; wahi a Fenado. No ke aha kau ninau?
No ka mea, mai ia la mai a keia, ua lohe mau ia na halukuluku ano e, e hookomo mai ana i ka weli eehia iloko o ka puuwai o ka poe i kamaaina i keia wahi. O na leo hauwalaau a me na nakeke ano e, e lohe mau ia'na. He mea hiki no ia'u ke hoike aku ia oe i ka moe, kahi i waiho ia'i ke kino kupapau o ua lede ui nei, aka, ua paa na ipuka i ka laka ia, a aia no ma ka poli o ua Dona Padila nei kahi i waiho ai. O kuu kaikuahine, oia hookahi ka mea i ae ia ma ka papaaina i ka wa o ua mau alii nei i apina'i, oia kai ike i na ano a pau, a oia ke kumu o keia Dona Padila e hana ino nei iaia. E hai aku no nae au ia oe i ka moolelo e like me ka mea i haiia mai ia'u e kuu kaikuahine, a o ka makamua hoi ia o ko'u kamailio ana ma ia mea i kekahi mea e.—Alia! ke lohe nei au i na kamumu ano e! me he la ke hoike mai nei kamake i ka oiaio o ka'u mau olelo.
(Aole i pau).
Ke ano o na hana a ka Haku ma ka Pae Aina o Maikonisia ma ka
MOKUPUNI O MILE.
Ua hele pu no hoi au me na luna kahiko, no ka malama hoolaa luakini ana, a ma na himeni, ua lilo ia'u ka hapanui maia haawina, elua luakini oia, ma Arbara me Eneijak. Ua maopopo ma keia mea, aole io no i haalele mai ka Haku ia makou.
21. Ka noho ana ohana. Aole no i like ka noho anaohana o Hawaii nei, me ko Mile, aka, ma kahi mau mea, ua like no. Eia wale no kahi ano okoa iki; he ano like loa ko lakou noho ana ohana ana me ko na haole, he mea nui na elemakule i ka lakou mau keiki i ka lakou mau kuakahi a kualua, aole lakou e pa ki-ke, e like me ko Hawaii nei mau keiki, ka olelo aku i kahi elemakule a me ka luahine. Eia hoi; i na ekolu eha mau keiki a kekahi mau mea, alaila, o ka rula no keia mau keiki, eia no ia. O ke kaikuaana, oia ka mea nui o lakou, ale e hiki i kona mau pokii ke pa-ki-ke, a olelo kiekie maluna, ina e hana pela, alaila, e make ke kaikaina nana i pa-ki-ke i ke kaikuaana, o na keiki kane wale no nae keia. I na hoi elua a ekolu mau kaikamahine, alaila, ua kapu no ka hanau mua, aole nae he mea e make ai, e like me ko na keikikane. Aka hoi; i na he kaikamahine ka ka mea hanau mua, a he keiki kane mahope ona, alaila, aole no e lilo ke kapu o ke keikikane no ke kaikamahine. He kapu na kaikamahine ke moe makahi moe o na keikikane, pela no na mea a pau i hoolaa ia no na keikikane, kapu loa. I ke ia wa nae, ua pau ke kapu e pili ana i ka make a o na kapu e ae, ke mau nei no, he hiona nae o ka pau loa ma keia hope aku, oiai, eia ka malamalama o ka Euanelio ke nee aku la imua o lakou.
22. Kahi umeke a me kahi ipukai a lakou. Aole a lakou mau umeke, aole no hoi he ipukai, e like me ko Hawaii nei. I na lakou e hele i ka lawaia, a loaa ka ia, hoi mai no pulehu, a moa, alaila, lu no i kela ia iluna o ke ili ma kae o kapuahi; a pela no hoi ka ai, alaila, o ka ai no ia, a pau no ka ai ana, koe ke koena ai, a ia, alaila, hou aku la kela a me keia i kana koena i ka paia o ka hale, a i na e kii hou aku, ua pau i ka iole, naonao, elelu, &c. Aka, i keia wa, ua loaa kahi e waiho ai kahi koena ai a ia hoi, a ke ai nei lakou maluna o na pa, a ua pau aku la ke ano mua. Nani no na hana a ke Akua ma ko na aina e.
23. No na ia a me na kapu o ka hana ana a na kanaka. 1 No na ia ku. Eia na ia ku ma ka olelo Makala, a i unuhi pu ia ma ka olelo Hawaii, Milmil, oia ka opelu, Pati akule, ma ka olelo Hawaii, Aowol nehu, ma ka olelo Hawaii, Tou, piha, ma ka olelo Hawaii, Ikiairk, aole inoa Hawaii, oiai; aole ia oia ano ma Hawaii nei; Penei e hana'i no ka opelu, e hana i pa pohaku, a paa, me ka hookoe i puka ma kahi e pili ana i ke kai, oiai, o keia pa, aia i uka, e pili aku ana i kaha-one. A mai kekahi aoao aku o ka puka o keia pa, ma ka aoao hohonu o ke kai, ua hoomoe ia'ku he launiu i wili ia a loihi, a hiki aku i kau wahi papau, me ke komi pu ia me na pohaku. I ka wa nae e kai nui ana e pono ai keia hana ana. I ka wa e pii mai ai ke kai a hohonu, ua pii pu no me ka ia, a ua komo no maluna o ka launiu i hoomoe ia ai, a ma kau wahi e ae no hoi i ka wa e pii ai ke kai. Aka, i ka wa e emi ai ke kai alaila, oia ka wa e paa ai ka ia o kela launiu. Mahope iho, no ka maka'u o ka opelu i kela launiu, ua imi i wahi e pakele ai, a oia ka wa e hookokoke ai i ka puka o ka pa. I keia wa, oiai na kanaka e pee ana, a e paa'na na lima i na pohaku o kela a me keia; i ka wa i hele ai ka ia, a e kokoke ana kahi e komo ilako o ka puka o ka pa, ia wa kela a me keia e hoonou ai i na pohaku iloko o ke kai, makahi e kokoke ana i kahi e hoolii ana ka opelu, aole nae mawaena o ka ia a me ka puka o ka pa, aka, mawaho mai o ka ia. I kela wa i hoonou ia ai na pohaku, ia wa i holo ai na ia a pau iloko o keia pa i olelo nuiia ae nei. A o ka wa noia i komo ai ka ia iloko o ua pa nei, ia wa lakou e paipai ai na lima a me ke ki-ki na waha, o kela a me keia mea. Pela iho la e hana ia'i a loaa ka opelu, ua like no ko ke akule, me ko ka opelu. O ka nehu a me ka piha, penei e hana'i; O ka upena e hana'i, oia ke kaunoa, a o ka hana ana, ua like no me ke kolau ohua ana a mau ia kolau e ae. Eia na kapu o keia mau ia he kapu ke kopi i ka paakai, kalua, aiwaha, a i na e haki keia mau kapu, o ka na wale loa nola o ua mau ia ku nei. O ka nehua a me ka piha, aole kapu.
No ka malolo; Eia ke ano o kona lawaia ana. E hana mua i mau pu-a launiu maloo makahi o ka haneri a oi aku a emi mai, i ka wa pouli, aole mahina, oia ka wa e lawaia'i. Aole hoi pono ma kealo o ka aina, aka, ma ke kua o ka aina e lawaia'i, makahi hohonu o ke kai. E kukulu ke kia, a e hana ka pea, a e holo. I ka wa e holo ai, e hana ka waa a holo loa. I ka wa e holo ana ka waa, aia he kanaka e ku ana, me ka lamalama i kona lima, mamua o ka ihu, a hookahi kanaka e paa ana me ka upena ma kona lima e moe ana mamua o ke Jim, a i ke i ka ia, hoohei i ka upena, a pela e hana'i ia, a nui ka ia. Elua mau kanaka e ku ana ma a Ron, a me ke Kupak. O ka hana a ka mea ma ke Kupak o ke pailaka, a o ka mea ma ka Ron, oia kahi lawaia. Eia ke kahea ana a ke pailaka ma ka olelo Makala Jare, hoopololei ke ano. Lemet, ua hala loa kakou iwaho o ka aina. Loen, hoihoi i ka aina ke ano. Eia ke kapu o ka malolo. 1. Kapu na wahine i ka wa e hanaia'i ka launiu, a i na e ikeia, a o kahi wahine i ka-e hana ia'i, e make ia wahine. 2. I ka wa e hele ai na kane i ka lawaia malolo, eia ka olelo ana. Auro. E komo ia na hale e na kane, ma ka olelo Hawaii, a o ka hana ia wa, o ka hao i na waiwai o loko o ka hale, aole pono i na wahine ke noho iloko.
No ka uhu. Eia ke ano o kona lawaia ana. He like loa kona upena me ka upena kolau ohua, a elua no lau, e like no me ka lau ohua. O na mea nana e nana ka ia (kiu), oia no na mea e paa'na i ka upena, a o kahi mau kanaka, aia i uka loa kahi i ku ai, a ia laua ka lau kahi i paa'i. I ka wa e ike ai na kiu i ka ia, eia ka olelo a laua, Elon iik, nui loa ka ia, ma ka olelo Hawaii. Ia wa, eia ka ia ke pii nei i uka, ma kahi ano oawa, a hala loa i uka, ia wa, holo na mea e paa nei me ka upena a kuu; i ka wa e hoi mai ai ke kai, hoi pu mai me ka uhu, a i na he mau haneri ka nui, e pau ana no lakou a pau i ka make. A i na he wa hohonu o ke kai, alaila, i ka wa e hookuu ai ka upena, oia ka wa e ko ai ka lau ma kela aoao a me keia aoao. Eia na kapu o ka uhu. 1. Aole e ai na wahine i keia ia, ina e ai, o ka make noia. 2. I na e ho-a ia ke ahi, aole e ike na wahine i ka uahi i ka wa e pulehu ia'i ka uhu, ina e ike, make no. He nui aku no na ano ia, aole nae he mau kapu o lakou. E ninau mai paha auane oukou. Ke mau nei no anei ke kapu o ka lawaia ana, a me ka ai ole o na wahine a me kahi mau kapu e ae. Aole, ua pau na kapu, ua ai na wahine. Ua auhee ka pouli, ua pau na kapu i ka hiolo, a ua puka mai ka malamalama. Nani wale ka ke Akua mau hana.
24. Ka hanau keiki ana a me na kapu. I ka wa e nahunahu ai, e moe ana ka wahine i lalo ma ke ano kunihi; A aia he kaula i hoopaa ia kekahi piko iluna, kekahi piko, a o kahi piko, e lewa ana maluna'e o kahi e moe ana ka wahine, a i ka wa e ikaika loa ai ke kua koko, alaila, hopu ae ka lima o ka mea hanau i ua keiki nei, a puliki a paa, a pela no e paa'i a hiki i ka wa e hanau ai ke keiki. I ka wa no e hanau mai ai ke keiki, alaila, oki koke ae no ka piko a moku me ka nakii ole ia i ke kaula, a waiho iho la no pela. Naaupo paha ea? Eia na kapu o ka hanau keiki ana.
(Aole i pau.)
Kekahi mau mea kamahao o Amerika.
O ka wailele o Niagara, oia ka wailele nui loa ma ka honua nei. Ua kahe mai no na wai a pau o na loko maluna aku o ua wailele la, a ua hoohuiia hoi ko lakou kahe ana me he muliwai nui la, ekolu hapaha mile ka loa, a haule iho la i elua mahele mai ke kiekiena mai o kekahi pali pohaku paa nona na kapuai he 170 ke kiekie.
O ke Ana nui loa ma ka honua nei, oia no ke Ana Mamota ma ka mokuaina o Kenetuke. Aia maloko olaila kekahi muliwai nui e kahe ana, a e hiki no hoi i na moku nui ke holo iloko. A e loaa no hoina ia maka ole he nui maloko o ka muliwai.
O ka loko nui loa ma ke ao nei, oia no ko Lokowai Nui, he like no ia me he moanakai la iloko o ka Aina. Eha haneri me kanakolu mile ka loa, a he hohonu lipo launa ole ka wai.
O ke Alahao nui loa o ke ao nei, oia no ke Alahao Pakipika (Pacific Railway) ekolu tausani mile a puehu kona loa.
O ka muliwai nui loa ma ke ao nei, oia no ka Muliwai Misisipi, eha tausani me hookahi haneri mile kona loa.
O ke awawa nui loa ma ke ao nei, oia no ke awawa o Misisipi, eha tausani mile kuea kona nui, a oia hoi ke awawa oi o ka momona ma ka honua nei.
O ke Alahaka nui loa i hana lima ole ia ma ke ao nei, oia no ke Alahaka maluna o ke kahawai o Kedera i Vireginia. Ua moe aku no ua haka la maluna o kekahi o Awawa a pili aku la i kela mukae o ka pali kuhoho nona na kapuai he 250 ka hohonu, a me 80 kapuai ke akea, malalo pono iho o ke alahaka i kahe ae ai ke kahawai Kedera.
O ke awawa hiona nani eehia ke kilohi aku, oia no ke awawa o Iotemite.
O ka puu hao nui loa ma ke ao nei, oia no ka Mauna Nui ma Misouri. Ekolu haneri me kanalima kapuai ke kiekie, a elua mile ke anapuni.
O kahi nui loa i loaa ai ka lanahu ma ke ao nei, oia no ka Mine lanahu nui o Penesilavania. He mau miliona tona lanahu kana e hoolawa nei i na wahi hoopukapuka lanahu o ke ao nei, a ua komo pu aku la na wapo o Ainahou ma Honolulu iloko o kana hoolawa ana mai. A ke hoolako mau ia mai nei na wahi a pau i kela a me keia makahiki e ua lua lanahu nui la.