Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 11, 15 Malaki 1877 — "KA LUA GULA, A LUA DALA O HAWAII NEI." [ARTICLE]

"KA LUA GULA, A LUA DALA O HAWAII NEI."

E Ka l.AMlli Nawam; Aloh'l He, kakiiikiilii j>aha ka poo o aj>o maiana i keia luan liuaololo i hoiko ia ae noi uiu k;i olelo ilio he k.inaka ojia a hooj>unijiuni au. Mo ka olelo iho, auhoa la koi:i Lua (iula a mo keia laia l>iil;i o Hawaii nei ? E ahonui no oukou a e hoiko aku au. Aolo i»ah;i ;i hiki ka nui o na dala o ke j au]>uni o waiho noi ma ka waihona i ke i $70,000. Aolo 110 koi i lioopuka ia ka I aie kou o ko auj>uni ko $200,000 tlala i | inoa e kooholo aku aii i ka poniaikai o i ko aupuni iniua. i mea e lawe ia mai ai I na w:ii o nn walii wai. o liooina-u i na ] wahi panoa waiho walp o ka aina o wnii ko mai nei. Aia na kula nui o Hamakna, ko kula o Wiiiniea, ko knla o Kohnla ma Hawaii, ke kula o Wailuku, ko kula o Ivamaoniiio, ke kula o Houokokau, ko kui la o Kaauapali ma Maui. - Ko kula?o j Lihue, Wai{>io, Wnimanu, Honoulinli, Waianae, Ilalemanu, Mokuleia ma ()aliu, ko kuhi o Mana ma Kuuai. a nie na walii lehulehu o ae i holu ole ia maloko o kt:ia holuna. Eia ka.ninan. E la.wa ana anoi keia mau wahi dala lio $2-3il,tHM, i nianao walo ia, o ka lawa iko la ia o na dala, | 0 kiki ke ht>t>hana ia i nioa e lt»iki ai ] ka wai ma ia mau kula panoa 'i i Ho h)lu? Tnahui walo no, t> ka lawe walo ana mai i ku waij mai Waiakamoi j ;t hiki ma Makawao a hiki mai i ke ku-j ia t> Wailuku a nie knia t> ka Maomao. I aole e omi mai malak) o $lSO,0tlo dala. | A ilaila 110 ua j>uelm kt>ke na walii da-! la i niiinat> ia m» i;i liana. A pehea la lu>i na kuhloao ? Iviwji anoi i ka$HK'.- : 'KKl d;da i koe iho. Ho mea iuaopoj>o, 1 at>le e koe ana, e kauliilii aua, ;i i ka naiiii iho, ho kuinn nui nt> koia. a ho kuiiin ikaikii no keia, e koi hou ia ai i I koia kau Ahaololo ao, o aio lion ia, ua ; ilala hou i liiki ko hooholo pono i;» ai na liana i mea o ulu mai ai ka waiwai o i , ka aina, A o -ka hole no nei o pii man j ai a hiki i ka miliona tlala ka ah\ nnt' l ka m>t>ntH> olo ia o hiki ana ka ilaila ka | nui o na d$la e aie ai.i A ma ia moa «j: ku ia ana ua lehulohui o ka jhh> a j>au i : hoole iho noi i ko kauawai Aio Xlilitma, ' 1 hooj»iiu ia ao noi i ka inakah'iki i liala; ao nei. lS7ti* ! 1 mea o aie āiou olo ai kakou. a i īuoa I e iko ai ka lehulehn i kflnl.ua (.lula a l)ala lioi, a kakou o waiho wnlo noi ilo. _ ko o ko kakou auj>uni ; e maliu iki nmi ■ ka lelnilehu i koia wahi luKikaka ana,: 1. O ka l>ala l*oj»a, oia no ko («ula a iue ka l>nla i hooiuaomae olo ia. a U ; 1 wailn» wah» nyi ilokoo ka lua mo U lex>han;t oK> ia. l'a ht>iko ao au. aoli* ; ilala o loko o ka waihoua* auj>uni. | he jH>maikNi ka h»aa o na dala ho $2«Vkt! <HHi, ko mauao ao ko auj»uui o htH»U»i i hou v i koua mau lh»tia dala i ka jhh< m<vi | dala o ko kulauakauhalo iiei a nie uj jhk« waiw :ii, t>iai, ua ht>lo ilu» iieiU, Kuikahi Puuailiko, a o luH»h i aua jh»o nn'ii vlala i ka lakon uiau dala, ih*f ko o ka hvK»iuahnaliua aua i na loaa $ ua u ih o ik»1io mai uoi, a lualaila, 114 oi jMutni b» lakiH» {Huaaikai, inauiua ua wahi oiuilumilu i ao ia ko kauawai a<> i $2-30,lHHl daia. Nolaif h. o manao ao kakou, »» V>la ak», U aio mako. A*>lo o ko aua, a a»*h» n4» |»aha e hooko ia ana. I Ma koia hoike. o ananoi i* kak<Ht. a*»ho «Wk »» ko n«|»wi, m at»ty Lo, v iuv»holo la ana na haiMk i iut\i

kAhi -P*fflailike i aa kanak* a i w«3o »0 na wiU e | o poaoe kaheo, hōa AJiajōleIo e akoako* i iāea « # ! ai kekahi k&n&w&i* e hoopuka a e j ana i ke auimni, e hoope&a i»a "Dak Pepa e hiki aaa k<ma nui i ka $8,000,000 dala a hiki i ka [ dala paha. O na mahelē o na ! Pepa nei, mai ko 11,000, f!00, $50, $», $10, $5 t a hiki i $1 a hiki loa aku i ka .50 kenala a Hjlci 1 fea. Hiieia kona kumu waiwai. : E olelo ia paha, iloko o na makehiki h!fe umi« hooholo ia ai keia Dala F&p&, a l>au ia makahiki, alailā, e ho&koakoa hoa-mai ko aupuni i ua daia pepa la> a hoihoi liou i ka waiheaia a i ole puhi | paha i ke ohu Oiai, e mo&ao ia aoa I ma ka hoohana ia ana o keia <]»!* pepa | ua loaa ke dala a ke aupuai e hooholo j ai i na hana i inea e pii ai ka waiwai o I ka aina. • -. | E hooma ia no hoi ma ua kanawai i la, e man§pja nei no ua dala pepk tiei, i&a e hoihoi ia akn ana ua dala nei i ke aupuni, alaila, o hoopiha mai ana no ke aupūni a lawa ke kumu waiwai. Ina paha he $1,000 dala pepa e hoihoi iaaku ana, he $1,000 dala paa no ka ke anpuni e lioihoi mai ai, a pela a pau pono na makelo da'a i hoike ia ae noi mamua. E iko ana ka Banako a me na kalupa nui, ho puka 110 ko lakon dala ke hoopukapuka lakou ma koia hana. Aia hoi, e hoouna nui ana Iakou i na* dala o waho, e kookomo mai iloko nei o ka aina, i mea o loaa ai ia lakou kan wahi huuahuua o ka ]>omaikai o keia $2,000,000 dala pepa a ke aupuni o kiola nei iloko o ka makeke dabi o keia aupuni. j Ponei no'o hooliaua ia ai ua dala po1 ]>a nei. Aia hoi he apana aina ko'u, j ho ~> a he 10 paha eka, e ku kokoke j a'ia i kokahi wili, aoho e hiki ia'u ke j hoowaiwai ia'u iho, oiai, iioho a'u palau, bipi a 1110 na lako mahiai o 110110 ai ke hoohaua aku i mea o loaa mai ai ia'u.ka pomaikai no loko mai o koia 10 eka aina o'u. Ina paha no'u ponoi keia aina, ho I pono loa lioi ia, nka, ina no he aina lioolimalima aku mo kekalii 110 na makaliiki lio 10, no na dala lie $20 no ka makahiki, a 0 makv v uiako aua au e kanu i ke ko. Noouoo mua iho la au i na lilo. Ho !?17 uo ka palau. 3 kaulaliao 110 ka §3 dala, he $0 dala ia, 110 na pipi •£ ho $1.30 dala. No elua kanak-a. a pake palia $10 no ka mahina o ka mea hookahi, s - 20 o na inea elua a $"240 no ka makahiki. No na lilo 0-0, e ololo ia he $10, halo $.">, 110 ka hookalio ana mai i ka wai iluua o kuu aina he $10, 110 ko'u ola no ka makahiki $182.50, {>ulaj>iila $10, uku lK>oj>auoe $40 110 ka makahiki. Huina o ko'u mau lilo a pau $oSS dala. H<.H>nokonolio iho la au i kuu l*>aa. a penei no ia, 10 eka H tona no ka eka like 30 tona liko G0,(H.K) puona 110 .01 kt>netii like $2,400, mahelo me ka wili, liko $1.200, ina he i ka mahele, nka lioi, ina : V alaila lilo i ka wili Su;>, ktH> ia t>e $1,000. Ina lie 1 ka mahele mo ka wili, alaila inahoiH» iho o kun liookaa ana i ko'u mau lilo a j>ati ho s.V.>S ( k<h* ana ilt>ko o kun waihona he $012, Ina hoi he ; l ka mahole 1110 ka wili. alaila, ua iiko me $1,012 ke koena ma kuu waihona, l J<Jc i