Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 52, 21 Kekemapa 1876 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE II.} HONOLULU, POAHA, DEKEMABA 21, 1876. {HELU 52.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA, Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.
NO NA OLELO HOOLAHA.
E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
H. H. PALEKA,
Luna Hooponopono.
PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)
KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I NA HALE.
Na Pani Puka,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau
Na Kui mai ka nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau,
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela a me keia ano.
A KE HAI IA AKU NEI KA LONO i na makamaka a pau, ua makaukau keia mau hoa o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana
—NO KA—
UKU HAAHAA LOA!
like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu
1] a me ka maikai.
CECIL BROWN,
Loio a he Kokua ma ke Kanawai
A HE AGENA NO KA HOOIAIO ANA I NA Palapala no ka mokupuni o Oahu.
Helu 8 Alanui Kaahumanu, Honolulu, H. P. A.
E. STREHZ,
[AILUENE]
MALAILA E LOAA AI NA ANO LAAU A pau; a me na wai hoomaemae o kela a me keia ano. E hamama mau ana ka ipuka ma na po Poaono a pau. Ma ke kihi o Alanui Papu a me Hotele, ma Monikahaae. 1 1y
J. W. CROWELL,
(KEONI KOLOWELA).
AIA ma Alanui Moi, ma nae iho o ka Hale Kahi Umiumi, Malaila e loaa ai ko oukou hoa'loha, me na kiaha Waimomona o na ano a pau, i awiliia me ke anu huihui o ka hau iniki o ka uka iu o Nuuanu. E naue ae a ike maka iaia, he makamaka oiaio. 19-1y
G. W. WEST!
HALE HANA KAA HOLO LEALEA ME na kaa hali ukana. E hana ia no ho na kaa nahaha no ka uku oluolu. E kapiliia no kapuai lio, no ka uku kupono. Ma ka hale hana mua o Mr. Benfield, ma ke Alanui Alii 1-1y
S. B. DOLE.
LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania. 1 1y
C. H. DICKEY, (Kale Kika,)
LOIO!
A he Luna Kepa i apono ia e ke
Aupuni no ka Apana o Makawao, Maui Hikina.
E HELE NUI mai ka poe a pau i loohia ia me na pilikia pili Kanawai o ka "Ua-ukiu" nei, a na ko oukou makamaka oiaio no e kokua a e hooikaika e hoopau i na pilikia ma na ano a pau o ke Kanawai. 17-1y.
Olelo Hoolaha
HALE KUAI!
KE HAAWI ia aku nei ka leo ahailono imua o na makamaka a pau o'u. UA WEhE AE NEI AU, ka mea nona ka inoa malalo, he HALE KUAI HOU, ma KAIOPIHI, KOHALA, HAWAII.
o G. C. AKINA, Pake.
Aia malaila e loaa ai na LOLE NANI HOU LOA, no na kane, na NANI IHIIHI LILO I KA WAI no na Kaikamahine opio me na Wahine, a me na Kamalii, no ka uku make pono loa. He emi loa ka lole o na ano a pau, me ka oluolu o na kumukuai. O ka poe a pau e kipa mai ana a kuai, e loaa nona MANUAHI ia lakou me ka nele ole.
6 m G. C. AKINA—Pake.
J. PORTER GREEN,
"KEIKI O KAUAUKIUKIU."
HE LOIO! A HE KOKUA OIAIO!
E HELE MAI NA MAKAMAKA A PAU I o'u nei, a na'u no e kokua ia oukou imua o ka Aha Hoomalu a me ka Aha Kiekie me ka uku haahaa makepono loa. Me na oki mare, a me ka hooponopono ana i ka waiwai o ka poe make, he eleu loa ka hana. Aia ko'u keena hana ma Alanui Kalepa kokoke i ke keena o ka Lunakanawai Aeko. E hamama mau ana ka puka, e hele nui mai i pau ka pilikia. 1-1y
Cast thy Bread upon the Waters.
Gospel Singer 146.
1 Hoolei ae i kou berena,
Lulu ae ma na wai;
A mahope hoea mai la,
Hua no a nui ae.
Hana, hana me ke aloha,
Lulu ae mao, maanei;
E kokua ka Makua,
A haawi nui mai.
Cho. Waiwai io, waiwai nani,
Na paahana, na kauwa;
Waiwai io, waiwai nani,
Mao ae ka uku paa.
2 Hoolei ae i kou berena,
Lulu wale ma na wai;
Ina no he hua iki,
Ulu nae a nui ae,
Mai olelo, makehewa,
He lepeta wale no;
Ina hui me ke aloha
E apono mai Iesu.
Cho. Waiwai io, waiwai nani; &c.
3 Hoolei ae i kou berena,
Lulu wale ma na wai;
Ma na wahi a, panoa,
Ao, a mau i na pokii.
Paipai i ka poe auwana,
Me ka poe naaupo
Maanei a na aina pouli,
Malia paha a ola no.
Cho. Waiwai io, waiwai nani; &c.
HAWAII.
HOOLAHA LAULAHA
Aloha Oukou!
He mau Tausani ka Lanakila
no ka Makahiki Hou!
IA OUKOU, e ka poe i loaa aku na pomaikai o ka heluhelu ana i na mea i pai ia maloko o na kolamu o keia pepa, me ka hookaa ole mai i ka auhau a me na kokua hoi no ka luhi o ka hoolawa ana aku i ko oukou makemake, ke haawiia aku nei ka lono, e hookaa koke mai i ko oukou Aie i na Luna, a ia makou no hoi ma ke Keena. Ua nauki nui oukou no ka hoea ole aku o ka kakou Kaao, aka, he nauki naaupo ia, oiai ina oukou e noonoo maikai iho ana, ma ke ano hookanaka, ke puana ae nei makou, e ike, a e hoomaopopo iho ana no oukou, aole no makou ka hewa, a e ku kaawale hoi mai ka ahewaia mai. O na lilo a me na luhi o ka makahiki i hala'e, ke kali aku nei makou o ko oukou hoihoi mai e like me ko oukou aie ana ia makou. A oiai hoi ua pii ino ae nei ka poe lawe LAHUI HAWAII i keia makahiki hou e kokoke mai nei, a ua maopopo ka onipaa o ka holomua o keia pepa ma o ka heluna nui he mau tausani o ka poe lawe me ka hookaa mua i ke ola o ka pepa, ke hooiaio aku nei makou, no lakou na pomaikai nui o ko makou luhi no na la e hiki mai ana. Nolaila, ke hoalo hou nei makou i ke kaao a keia pule ae, me ka manaolana ke hoea aku, e hiki ana ia makou ke olelo iho, ua maemae ka papa inoa hanohano o na makamaka lawe LAHUI HAWAII, oiai ua kaa na auhau o kela a me keia inoa. Me ka lana no o ka manao e hoomaopopo iho ana na makamaka i keia, a hooko i na mea i hooholo ia mamuli o ko lakou mau inoa maikai, ke waiho ia aku nei keia mau manao paipai me ka manao aloha i na makamaka a pau.
Owau no, ka oukou kauwa hooikaika no ko kakou lahui oiwi a me ka home makuahine aloha. Welina!
KAHIKINA KELEKONA.
Keena Hooponopono, Dek. 19, 1876.
MAU LIMA-HANA HOU.—Ma ka Poaono iho nei, ua hookomo ia mai maloko nei o ke awa, ka moku kalepa Anglo Saxon mai Honakaona mai, ma kona oneki ua hele a ohuohu i na Pake i hiki ka heluna i ka Elua Haneri kahiku kumamaha, a mawaena o ia poe, he 13 poe wahine. O ka Mr. Asiu poe paahana keia. Pehea la, aole anei lakou i lilo mua i kupa Pelekane e like me kela poe mua ma ke Colmbo?
Na mea hou o Koolau, Maui.
E ka Lunahooponopono, na keiki ulele hua kepau a me ke Kakauolelo o ka Papa Hawaii, aloha oukou.
Ke nonoia 'ku nei ko oukou oluolu a me ke ahonui, e ae mai ia'u kekahi makama ka hookipa o ka pali hulilua o Koolau nei, oiai, o ko kakou halawai pu ana keia, a ke waiho aku nei hoi na oukou e kaana iho i ka mea kupono, oia hoi keia malalo iho nei.
No Koolau.—O Koolau ka moku ma ka aoao akau o Maui, o ka eiwa keia o na moku iloko o Maui Hikina, ua moe aku mai ka akau komohana a i ka akau hikina. He 13¾ mile kona loa, mai Kumakapohaku ma ka palena o Hana a hiki i Oopuola ka palena ma Hamakua. O ka mea hoi i maopopo ai ia'u keia mau mile, oia no ka wa i ana ia ai e M. Kahananui, owau no kekahi lima lawelawe, ua kau ia na hoailona mile ma ke alanui aupuni.
Ma ka nanaina i kona mau hiohiona mai ka loa a ka laula o ka aina. He mau pali lehulehu , a me na oawawa hohonu, a palahalaha maikai ma kauwahi, a kiekie no hoi ma kekahi wahi.
Ua oi aku paha ka momona o keia moku i ko na moku e ae a pau o Maui nei, i ka nui o na ulu laau waiwai o kela me keia ano, e ulu ana mai kahi pili kanaka a hala loa i kuahiwi, ka ohia hamamau, ka ohia a pane, ke koa, kukui olona, olona, maia, hala, a me na laau hua ano hou i ulu ma Hawaii nei ; ka manako, ka alani, a me ke kuawa. O ke kuawa ka laau e hoopiha nei i na wahi oneanea, na pali, a a me na oawawa, a hiki i kahi noho ia e na kanaka; o kekahi laau i ulu nui, oia ka awa, ua mahi nui na kanaka i ka awa. He mau eka ko ka kekahi, a he mau puawa kekahi, a ke paeli nei kekahi.
O Koloa ke Ahupuaa. Aia ma keia wahi, kanahele o Oopuola, a i olelo ia : "Kao opili i ka nahele o Oopuola." He aina kanaka keia i na makahiki i hala ae; a i keia wa aole he kanaka, ehiku wale no kanaka, o ke kuawa ke pani hakahaka ma kahi o na kanaka i hala e aku, a elua no hale e ku nei. He aina ahupuaa no keia, ua kuai ia he eka e na kamaaina, a koe no i ke aupuni ke ahupuaa holookoa.
No Keopuka. He mau ahupuaa keia, no ke aupuni keia aina, ua kuai ia he mau eka e na kamaaina, a koe aku no i ke aupuni ka hapa nui. A o ka nui hoi o na wahi kanaka he 20, eha no hale. Ikaika no na keiki kupa i ka maauauwa pai kalo, a me ka opae, ka awa, ma Makawao, Haiku, a me Wailuku, oia na wahi e hele ai i ka piele.
No Honomanu. He Aina Lei Alii keia ahupuaa, he aina oawawa hohonu no me na pali kupololei, he nui ka momona, piha na kau papa loi i ke kalo, aole oe e ike i kahi e waiho wale ana. He kalepa kekahi hana a kamaaina, he pai ai, na kihene opae, na walu awa, o Makawao, Haiku, a me Wailuku, na wahi e hele ai i ka hoopukapuka. He hookahi kanaha kanaka a oi o keia wahi ; Eono hale laau no kanaka. 1 halepule Katolika, a me hookahi hale kula aupuni, huina o na hale laau 8, a he 9 hale lauhala, a oia iho la na home o kamaaina, a me he la e pau loa ae ana i mau pono haole ma keia hope aku. He hookahi kanaka ikaika i ka mahi awa ana, he eono eka i paa iaia i ka awa, a he hookahi hapaha i kuai ia, ua koe ka hapanui.
Keanae. O Keanae ke ahupuaa, he aina loi alii keia. Eia maanei ka mea nana e kakau nei i ka moolelo o na mea hou o ka aina pali Koolau nei, a i puana ia ma ke mele: "Malama o Keanae i na pauku wahie olokaa a ka wai;" pela no na kamaaina e malama nei i na piha-a a ka wai i lawe mai ai, no ka wa ua nui o ka hooilo.
O Keanae nei kahi aina haahaa loa, e waiho palahalaha uuku poepoe ana, a he kahakai kohola kona. O ka helu akahi keia o na aina o Koolau nei. Mauka iki iho he mau oawawa kahi e kahe ana ka wai, a he mau pali ke ku ana, a maluna aku ke kahua palahalaha a hiki i ke kuahiwi. Nui no na loi kalo maluna e ulu nei, ua emi mai nae i keia wa, aole e like me ka wa i hala. A ke haulani nei na palau lima a na keiki o kuu aina i keia mau la, a e paa aku ana na loi i ke kalo a me ka raiki; ua huipu pu na kane me na wahine ma ka mahiai ana. Aia hoi kekahi poe ma kuahiwi, na kane me na wahine i ke kahi olona, eleu no na lima me na kuahonu ma na papa kahi olona. O ka nui o na kane, ke huiia na poe oo me na opio, he 70 a oi, he 20 hale ka nui, 1 hale kula, 1 halepule pohaku, 6 hale nu kahiko a he 12 hale laau.
Waianu, Pahoa. He mau ahupuaa keia no ke aupuni mamua, ua lilo i ke kuai ia e na kamaaina no lakou na inoa he 19, ua lilo hou hoi ia Mr. John Malter, (Makela) i ka hoolimalima no 20 makahiki, no na dala 1,500; he 107 eka ka nui. Ua koe no me ke aupuni ka hapanui, ua kupono nae ke kanu i ke ko. O Pauwalu kekahi aina nui, 115 eka, aole i lilo i ka haole. Ma keia mau aina, he kuawa ka hapanui. E 9 kanaka e noho nei, ke huiia na makua me na keiki, o ka nui o na kamaaina, ua pau i ka make a me ka aea; a he hookahi no hale.
Wailua-nui. O ke kolu keia o na aina wai Lei alii, a he ahupuaa nui no; he nui na loi nunui e waiho mahakea ana ma keia aina, he uuku na loi i paa i ka mahi ia i ke kalo, a o ka nui, ua kupono ke kanu i ka raiki. Ma ka hoopukapuka kekahi ola o na kamaaina e loaa ai, lawe lakou i na mea kuai ma na waapa, a kelekele wale no ka pakele i na ulia poino a ka ino. No Wailua me Keanae ka ai e hoolawa ai i ka mahiko a A. Una, a me na kamaaina o "Hanaualahaahaa," o kekahi aina kanaka mamua; aka, i keia wa ua 40 wale no, eia ke kumu, no ka pau loa i ke kumakahiki, ma Haiku, a ua make no hoi kekahi. He 6 mau hale laau no kanaka, he 1 halepohaku katolika, 1 hale kula, 11 hale nu kahiko.
Nahiku. No ke aupuni no keia aina, ua lilo i na kamaaina kekahi mau eka, me ke aupuni no ka hapanui. Nui no ka waiwai o keia aina, ke kalo, ke olona, a me ka awa, o keia mau mea ka na kamaaina mea kalepa mau ma Hana, Wailuku; a me na wahi e ae. Ua loaa mai ia lakou na lako mahuahua. He 21 ka nui o na hale, 4 hale laau, 1 halepule, 1 hale kula a he 15 hale olo paikini, he 40 a oi na kanaka, o ka nui, ua pau i kumakahiki, make, a me ka aea.
O ka pau keia o na mea e pili ana i na aina Koolau o Maui, a nau hoi ia e lawe mama aku e ka LAHUI HAWAII ma na kihi eha o ko kakou mau pae moku. A ke poloai aku nei au i na makamaka a pau e noho nei mai Kaloa a Nahiku e ku kakou iluna, e hume i na malo o ka ikaika, e pelu iho na kuli ilalo, a e huli iho na manamanalima, a e palau iho i ka honua, e kanu, e kipulu, e mahi; no ka mea, ua naha mai nei ka Manowai o ka Pomaikai, oia ke Kuikahi Panailike, ae kanu kakou i na mea he nui, ke ko, raiki, kope, pulupulu, maia, alani, lemi, hala, a pela'ku.
Eia kekahi wahi leo kahea, a paipai'ku hoi i na kini Hawaii Ponoi a pau o ke one oiwi. E huli like mai me ka lokahi, e lawe like kakou a pau i ka nupepa KA LAHUI HAWAII, i ike kakou i na mea hou o kela wahi keia wahi, na kumukuai o na mea ulu, na keia pepa e hoike mau mai na alakai o ka noho ohana ana, malaila e ike ai i na manao hooulu lahui noiau, na mare, hanau a me na make, a me ka moolelo o ke koa Elina, a me na mea he nui wale. Me ke aloha i ka poe lawe pepa o keia makahiki ae; a i ka Lunahooponopono ka welina, a me na keiki lawe poahi kulakulai hua metala o ka Papa-pai ka anoi.
TIMOTEO KAUAHIKAUA M.
Keanae, Maui, Nov. 17, 1876.
Kekahi mau mahele o ke Akeakamai.
(h) Ke Kuaniti.—Ma ka Arimatita, o ke Kuaniti, "oia na mea a pau loa i hiki ke anaia;" ma ka Moleanahonua, "oia ka nui o kekahi mea i oleloia, o ka ili paha, o ka paa paha." Aka, ma ko ka Akeakamai, oia ka nui o ka Materia iloko o kekahi mea kino, e ikaika ai kona nee ana, kona noho paa ana a me kona ume ana.
Penei. 1 Ina e lana ana kekahi waa liilii ma ka wai, ua hiki i ke keiki uuku ke hoonee; aka, ina he waa nui, aole e hiki. 2 O ke kanaka, he Kuaniti ia, no ka mea, he Materia iloko ona e ikaika ai kona noho ana, kona nee ana a me kona ume ana. Ua Kuaniti ia na mea a pau, e laa na mea ola uhane, na mea ola hanu, na mea ola kupu, na mea ano mau a me na mea like.
Eia wale no na mea Kuaniti ole o na ano o na mea a pau loa, e like me na waihooluu, ua manao o ke kanaka a me na mea like.
Eia ka loina e pili ana i ke Kuaniti. E like me ka nui o ka Materia o kekahi mea kino, pela ka nui o kona ume ia e ka honua. Nolaila, ua anaia ke Kuaniti o kekahi mea kino ma ka nui o ka ikaika e hapai ia iaia mai ka honua aku.
(k) Ka Pukapuka.—He nui loa na pukapuka makalii mawaena o na hunahuna liilii o na mea kino a pau loa. Ua maopopo keia ma ka Huahuakai a me ke Ako'ako'a. He mau mea pukapuka e ae kekahi i ikeia, o ka wahie, ke gula, hao, e-a a me ka wai. Penei e maopopo ai. 1 Ina e hui pu ia na galani-wai maoli he 66 me na galani alakohola (Alcohol) he 100, ua like me 102 galani-wai wale no, nolaila, ua maopopo, he mau pukapuka makalii mawaena o na hunahuna o ka wai. 2 Ina e kaomiia ka wai-keleawe iloko o ka ipu-gula, e puka mai no kela wai-keleawe mailoko mai o na pukapuka liilii o ke gula. Pela no hoi ke kaomiia iloko o ka ipu-dala a me ka ipu-piula.
(l) Ke kaomiia iho. — O ia ke ano o na mea kino i hiki ke kaomiia a emi iho i ko lakou nui mua. Penei. 1 Ina he 20 kiaha aniani i piha pono i ke ea a kaomiia iloko o ka ipu-kaomi ea, ua like me 2 kiaha ea wale no e piha i ke ea o na kiaha he 20 i kaomiia. 2 Ma na halepai dala, ua hiki ke kaomiia na apana dala a me na apana gula a uuku loa ; oia hoi, ua emi iho ka manoanoa.
(m) Ka mohala'e.—Oia ke ano o na mea kino e hoi hou ana i ko lakou ano ili mua, ke kaomiia. Penei. 1 Ina e ho-o ia ka umoki iloko o ka waha o ka omole, a liuliu iki, ua emi kona nui, aka, ina e weheia a ho-o ia iloko o ka wai wela, mohala hou ae kona nui e like me mamua. 2 Ina he 10 kiaha ea i kaomiia ma ka pauma ea, ua like me 1 kiaha ea wale no, aka, ina e weheia ke ki o ka mea kaomi, e mohala hou ke ea, a like me 10 kiaha ea. (Ma kekahi Akeakamai, ua huna ke "Kaomiia iho" a me ka "Mohala'e" i hookahi no mahele.)
(n) Ka h oluholu. — Oi a na mea kino e hooikaika ana e hoi i ko lakou ano ili mua, ke kaomiia. Elua no apana nui o ka holuholu. 1 O ka holuholu kupono, oia hoi, ina ua like ka hooikaika ana e mohala hou ai me ka ikaika i kaomiia'i. 2 O ka holuholu kupono ole, oia ka aui iki o ka ikaika mohala ae i ko ka ikaika kaomiia iho. He kakaikahi loa nae ka ike ia o ka holuholu kupono ole.
Eia kekahi mau mea holuholu. 1 Ina e hoomoeia kekahi papa loihi maluna o kekahi mau pou kaawale, a hoopaaia na poo o ua papa la ma na poo pakahi o ua mau pou la, a hele kekahi mea maluna, e ike ia ka holuholu o kela papa e hooikaika ana e hoi i kona ano ili mua. 2 O ke kakaka-pua i lena ia, e hooikaika ana ia e hoi i kona ano ili mua. Pela no hoi ka pahikaua i peluia, hooikaika ia e pololei hou. He holuholu ka wai, ke ea, a me na mea like. O ka poi, ka waiu-bata, a me kekahi mau mea ano like, ua ikeia he holuholu ko lakou; ma ka hoao akamai ana. O ke ea a me ka wai na mea holuholu loa i ikeia, a o laua no ke pookela o na mea holuholu a ke Akua i hana ai.
(p) Ka ume ana.—Oia no ka mea iloko o na mea kino a pau, e imi ai lakou e hookokoke kekahi i kekahi.
He 6 mahele nui o ka ume; oia ka ume-mageneti, ume-uwila, ume-pipili, ume-lauoho, ume-launa a me ka ume-kaumaha. 1 Ume-mageneti.—Ina e hookokokeia ke kui hao i ke kila-mageneti, ua ume laua kekahi i kekahi, aka, ina he kui keleawe me ke kila-mageneti, e kue no laua, aole e pili. Kapaia keia, he ume-mageneti, no ka mea, he hao mageneti ka inoa o ka mea nana i ume aku. 2 Ume-uwila.—Ina e anaiia ka ohe aniani maloo me ke silika maloo, e loaa no ka ume-uwila ma ke aniani, ina e hookokoke ia aku na hulu manu, e ikeia ka ume ia ana a pili. Kapaia keia, he ume-uwila. (Aole i pau.)
MAKE EMOOLE.
E KA LAHUI HAWAII: Aloha oe:—
Ke nonoi aku nei au i kou lokomaikai palena ole, e hookomo iho ma kahi kaawale o ko kakou elele mama, e poai ana ma keia mau Paemoku a hu aku hoi ma na aina e.
Ma ka la 11 o Dekemaba nei, hora 3 a me 43 minute, loaa mai la ka lono make emoole ma ke kulanakauhale lai o Waimea, a pahola loa ae la a puni na awawa i ka lono i ka pihe make emoole o Samuel Kalawaia, he keiki papa no Waimea i Kauai. Ua hanau ia oia ma Papaenaena, Waimea, Kauai, ma ka la 16 o Mei, 1831, a he 44 kona mau makahiki, 7 malama a me 9 la, aole no oia i elemakule. He kanaka maikai no, he wahine mare kana aia ma Hilo, aole i ike i ka make ana o kana kane. He kanaka naauao oia, ua hoonaauaoia e Mr. V. Knudsen. O Opu kona makuakane, a o Puapuamoa kona makuahine, o na makua hoi o ka wahine, o Leoiki k. a me Kahue w. He kaikamahine alii kona, oia o Mrs. Kapule, aia no ma Honolulu, aole i ike i ka make ana o kona kaikunane.
"E hoi paha oe e Mrs. Kapule e noho i ke kuleana aina o olua me ko kaikunane i make iho la." A pehea hoi oe e ka wahine mare, e hoi mai oe i kou hapa, e like me na hoakaka ana a ke kanawai.
Oia wale no ma ka hale i keia make ana, a mamua o kona hoi ana i ka hale, he wahi imu kana, a kalua ua wahi imu nei ana, a mahope iho moa, pau i ka hoopoholeia, a kui no, hookahi no popo-ai i pau poho i ke kui, a i ka lua o ka popo-ai, aole i wali pono, hookomo no i ka pahu-ai, a ma ka umauma ka eha, me ka manaoia aole e make ana, a i ka hoi ana i ka hale, wehe no i ke palaka a me ka lole wawae hana, hume no i kahi malo a paa, hope no i ke kihei, a o ka haule aku la no ia moe, a ahiahi iho hoi mai kahi keiki o Kaiahua ka inoa, kii aku oia e hoala mai, aohe ala, wehe i ke kihei o ke poo, i nana iho ka hana o kana keiki, e kahe ana ka hua o ka waha, a ua haha no ua wahi keiki nei i ka opu, ua paakiki, ua puka aku ua wahi keiki nei iwaho a holokiki a kahea aku i kanaka, e hai ana ua make o Samuel Kalawaia. Oia iho la no kahi moolelo o kona make ana. Me ka mahalo. P. R. H. KUPUUPUU.
Waimea, Dec. 7, 1876.
MA RE.
Dek. 13 —Ma Honolulu nei, mareia e ka Rev. J. F. Pokuea; o Kuhinia k., me Kalua w.—No Waikiki kai laua.
Dek. 15—Ma re ia e Rev. J. F. Pokuea, o Keliikuwa me Nawelu—No Honolulu nei laua.
[Eia malalo iho nei e ike ia ai ka nui o na Mare, Hanau, a me na Make o ka Apana o Wailuku, Maui, iloko o 1876.]
Mar. 6, 1876—Mareia e Rev. W. P. Kahale, o Huakini Enos k., me Aua w.
Ma r. 7—Mareia e Rev. W. P. Kahale, o Makaane me Kupa.
Ap r. 23—Mareia e Rev. Leonoro, o Piimaiwaa me Kauahine.
Iulai 20—Mare ia e Rev. W. P. Kahale, o Hikilele me Kapika.
Au g. 27—Mareia e Rev. W. P. Kahale, o Kiaimakani me Kaono.
Sept. 12 —Ma reia e Rev. W. P. Kahale, o Kepio me Kaapana.
Sept. 16 —Ma reia e Rev. Leonolo, o Kaapuniho me Haole.
Sept. 17 —Ma reia e Rev. Leonoro, o Kanihoaiai me Kaohiki.
O ct. 5—Mareia e Rev. Kahale, o Aki, (pake) me Aukai.
HANAU.
Feb. 15 —Hanau o Kalanihoano (w,) na Inoaole me Kina.
Ap r. 14—Hanau o Piikalani (k,) na Kaililolea me Naholowaaelua.
Mei 8—Hanau o Kauakanilehua (k,) na Haena me Pulehu.
Iulai 18—Hanau o Ikuwa (w,) na Kuheana me Kahauanu.
Au g. 12—Hanau o Sara (w,) na Ohia me Nakaa.
Au g. 30—Hanau o Kahoopii (k,) na Kahoopii me Mere.
Sept. 1 —Hanau o Mere (w,) na Kawaaheihei me Keaka.
Sept. 28 —Hanau o Kini (k.) na Koaoao me Mokaokalani.
O ct. 5—Hanau o Keoni (k.) na Keoni me Kaina.
O ct. 9—Hanau o Kauila (k) na Kamakea me Kealoha.
O ct. 9 1876—Ma Kapalama, hanau o Keakahiwa, he kaikamahine na Mr. Kopia a me Mrs. Maria Kopia.
No v. 13—Hanau o Koomakaukau (k.) na Kalama me Lono.
No v. 24—Hanau o Makanui (w.,) na Kaolulo me Mere.
MAKE.
F e b. 24—Make o Kaaumoana w.
Ma r. 26—Make o Opunui k.
Ap r. 11—He-i w
" 15—Kaanua k.
" 19—Kahoopii k.
" 20—Keoni k.
" Kahilioo w.
" 27—Nahuina w.
Mei 8—Lilipi w.
" 25—Hanemo k.
" 26—Ou w.
Iulai 3—Kailikole k.
" 11—Kealakai w.
" 19—Namahana w.
O ct. 20—Keoni k (keiki)
No v. 16—Ahsa k. (pake.)
" 26—Hoomakaukau k, (keiki)
NA AHAHUI EUANELIO.
AHA HUI EUANELIO O KA PAE AINA HAWAII.
Ua hoopanee ka Ahahui Euanelio o Hawaii a ka Poakahi mua o Iune, M. H. 1877, hora 10 ma ka luakini o Kawaiahao, Honolulu, Oahu.
AHAHUI KULA SABATI PAE AINA HAWAII.
C. J. Lyons . . . . . Presidena.
Rev. S. Waiwaiole . . . . . Hope Presidena.
Rev. S. Paaluhi . . . . . Kakauolelo.
PAPA HOOKO.
J. F. Pogue. H. H. Parker.
M. Kuaea. S. B. Dole.
W. Hall.