Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 51, 14 December 1876 — Page 3

Na ke Aupuni.

O na la nui malalo iho, he mau la kulaia hoi no ke aupuni, e malama ia ma na la i hoike ia malalo nei: E pani ia na Hale aupuni a puni na mokupuni.
Poakahi, la 25 o Dekemaba. La Karisimasa.
Poakahi, la 1 o Ianuari. La Makahiki Hou.  W. L. MOEHONUA.
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Nov. 20, 1876,

          Ua oluolu i ke Alii ka Moi ka hookohu ana i na mea nona na inoa malalo iho i mau Komisina, i kulike ai me ka Olelo Hooholo i hooholoia e ka Ahaolelo, i Sepatemaba 9, 1876, "e hooulu hou ai i ka Lahui Hawaii makua:"
          H. R. H. W. P. Leleiohoku, W. R. Castle, C. R. Bishop, Rev. H. H. Parker a me Rev. M. Kuaea.
          A me na mea nona na inoa malalo iho, i mau Komisina, i kulike ai me ke kanawai, "e kokua'i i ka hoeueu ana i na oihana kuloko o ke aupuni," i aponoia i Sepatemaba 25, 1876.
W. L. Green, H. A. Widemann a me H. M. Whitney.
Halealii Iolani, Dek. 5, 1876.

NA ANOAI.

          I keia la e ku mai ai ka mokumahu lawe leta mai Kapalakiko mai, pela ka manao ia.

          Ua hiki ia makou ke pane ae, ua ike iho nei i ka raiki o Hawaii nei i kulike ka maikai me ko na aina e. Imua e Hawaii!

          O ke Kaao hou o ka M. H. 1877, no ka kakou pepa, oia ka oi, a ke hooia 'ku nei makou, e puka hala ole aku ana i kela a me keia pule.

          Ua lohe ia mai, mamuli o ka ua i haule aku ma Waialua ma, ua ulu ae la ka nahele, a piha pu me na peelua, a ua noke hou ia iho la ka weuweu ai a ka holoholona a koe kumukumu.

          Ke mahaloia aku nei ka poe e kakau mau mai nei i ko kakou pepa, a ke noi ia aku nei, e hoomanawanui, oiai, aole e pau i ka manawa hookahi, a e like me ka hiki, pela no makou e pai aku ai.

          Ua makaukau ka hau paa o ka hale hana hau o Nuuanu, a ina e nauwe ae ma ko J. Crowell keena, ma alanui Moi, e loaa no na kiaha wai momona o na ano ono a pau, i huihui puanuanu me ka hau.

          Ua makemakeia na lala a pau o ka Ahahui Kula Sabati o ka mokupuni o Kauai, e akoakoa ae ma ka luakini o Koloa i ka la mua o ka A. D. 1877.  UNEA.
Koloa, No v. 25, 1876.

          I ka makamua o ka makahiki hou e hoike ia aku ai ke kulana, ke kahua, a me ke ano o na Lunamakaainana o keia kau iho nei, oiai lakou e noho ana ma ka Ahaolelo.

          I keia mau po iho nei a me na kakahiaka nui, ua ano maeele iki ke anu o ka iho ana mai maluna o na pali, e hai mai ana, o ke kau hooilo io keia, ke hele la a "hui iniki kehau a ke ahe Waikoloa—a!"

          HOOPOLOLEI.—Aia ma ka Helu 47 o ka LAHUI HAWAII, aoao 3, ma ka Liona akahi ua pai hewa ia ka 8¼ iniha o ke anawaena o ka popo hao; o ka pololei malaila, 4⅛ iniha ke anawaena o ua popo ala.
JOS. E. HART.

          Ke eleu mai nei na lala o ka Puali koa pualu "Hawaiian Guard Kompane B," a na keiki Hawaii o keia kaona. E puka ana lakou no ka paikau mua loa ana, me ko lakou aahu Kuikawa i ka la mua o ka makahiki hou.

          Ma ka la 8 o keia mahina, ma Kapaakea, Waikiki ; ua hanau mai he kaikamahine ui ohaha nani, na Mrs. Mokulehua Kalaaukapu me Mr. Kalaaukapu, o ka hua mua ia o ko laua mau la opio.

          Ke noke mao ole nei kela mai ano awahua i na keiki o Kamoiliili, a makou i hai mua aku ai i kela pule , ano, i keia mau la, ua aneane kekahi poe o lakou e komo i ka hale huinaha-loa a ke aloha ole. He ano ka Moses Mahoe e kokua la i kekahi poe me ka uku ole. Auhea ka Papa Ola? Aia nui no.

          Inehinei ko makou maalo ana aku ma ka Hale Hookolokolo Hoomalu e hoolohe ai, a ua nanea me ka makahehi maoli no i ka pahee o ka leo me na mamala olelo ku i ka noiau a me ka naauao a ka Loio hou e noho nei maluna ae o ka Halekuai Buke o Wini, oia hoi o Mr. Davidson, ma kekahi hihia hookomo opiuma maloko o keia aupuni.

          Ma ka halawai ana o ka hui Poola ma ko lakou halawai, ua hooholoia na kanawai, a ua maikai no ; a ke kono ia aku nei ka poe e makemake ana e komo i keia hui, e lawe mai i na hapaha ma ko lakou lima no ka lulu ana i kela me keia Poaono mua o ka mahina, e halawai ana ka hui i ke ahiahi Poalima, apopo, hora 6½ o ka la 15 o Dec. nei.  MA KE KAUOHA.

          HE WA A HE LONO LAUAHEA.—Ke lonolono wale ia nei, e huli hoi aku ana ka makua Kiaaina o na Hono o Piilani no Honolulu, a e haalele mai ana paha i ka luhi o makou, oia hoi ka Puali Koa Pualu, "Maui Ponoi." A owai la auanei ka makua ? A owai la ma kona kulana? Ke puana ia mai nei e na leo lohe lauahea o ka malu Ulu o Lele nei, no lakou na inoa, o Sam'l P. Parker, G. W. Napaepae, Hon. L. Aholo. Ke hooia aku nei hoi ka mea kakau, o ka mea e lilo ana o ka pahu hopu, oia ka mea e lilo ana ka pomaikai.  AVOR L. KAMAUU.
Lahaina, Dec. 11. 1876.

          O na makamaka lehulehu e haiamu mai nei no ka kakou milimili nei o ka M. H. 1877, ke haawi ia aku nei ka hoomaikai piha, a o ka poe i koe iho, eia ke au, e ekemu mai a e lawa ka anoi.

          Ma Kapalama, mahope aku o Iwilei ae nei, ma ke ahiahi Sabati iho nei, hora 7½, ua hanauia mai la he kaikamahine i nele i ka pepeiao akau, a hookahi wale no pepeiao, na Kaloloulia (k) o Puna me Luka (w) o Kahakaaulana. He wahi ano kupaianaha io no keia, a ua olioli makou i ka haiia mai he ola maikai kona. E malama i ka makona momi o ka puhaka.

          KIA HOOMANAO O KAPENA KUKE.—Ma ke ku ana mai o ka moku kaua Beritania Fantome ma ke awa o Kaawaloa, ua kukuluia he 12 pukuniahi ma ke ano huinahalike, i hoopaaia i na kaulahao mawaena o lakou. Maloko no hoi o keia pa huinahalike, ua kanuia i na pua hoonani o na ano he lehulehu wale, ke puka pono nae. O keia mau pu ua kukuluia ma ka aina i haawi manawalea ia e ka mea hanohano A S. Cleghorn a me kana kamalei alii Likelike i ke aupuni o Beritania. I ka nana aku i keia mau pu he 12 i kukuluia, ua ku maoli no i ka ihiihi a me ka weliweli, ka hana ana a na keiki o ke kai, i ka mea a lakou i kamaaina ai. Oia iho la na mea i hanaia no keia kia hoomanao.  W.M. KEKAULAILI.
Kalaeaalii, S. Kona, H., Dec. 7, 1876.

          Ua loaa mai nei i ka Hui Alii o ke kahua kinipopo o keia mokupuni, oia hoi ka Ahahui "Athlete," he poloai ana mai ka Ahahui kinipopo mai o Wailuku i huiia me Makawao, Maui, e kono mai ana e holo'ku e hookuku akamai ma ke kinipopo ana. I ka po Poalua iho nei, ua halawai iho la keia Ahahui, a ua hooholoia, ke kau ole mai kekahi mau ulia kuikawa, e holo aku ana e like me ke kono ia ana mai, ma ke Kilauea i ka la 25 ae nei. E o oukou e ko Maui, o na keiki keia nana i ulupa iho nei ko Amerika poe, a pau pu me na Ahahui e ae. E hoomaamaa i ka uleu, o ku auanei ka lakou nei kaena ana, no ka "miki o ke owau no ka hemahema," aka na ke au o ka manawa e hooia mai.

          O na lono o na aina e, ua hakilo iho nei makou i na nupepa, a aohe no he ano nui a ka Hawaii e iini iho ai me ka hoomaopopo pono ana i ke ano. O ke omamalu kaua ma Europa, e like me ka lono mua, pela no keia, e like me ka nui o na la i kaalo ae, pela no ka mahuahua ana'ku o na ouli e hooiaio ana i ka aneane kaua. O ke koho Peresidena ma Amerika, aole no i maopopo ; aka ke ano makau ia'la ke ala hou o ke kaua kuloko mawaena o ka aoao Repubalika a me ke Demokarata, oia hoi ka Akau me ka Hema. Ina e ku mai ka mokuahi i keia la, e lohe ia mai ana ka hopena o keia mau lono.

          E HOOMANAO.—E na keonimana o Kauakukalahale, na keiki puuwai waipahe a ke aloha o ka Ahahui Opiopio Imi  Pono Karistiano o Kawaiahao, i alo ai i na ino o keia noho ana kino, no ka pomaikai o kela ao,ke kalokalo ae nei makou i ko oukou lokomaikai piha, e naue ae ma ke ahiahi Poaono o ka la 16 o keia malama ma ke keena halawai o Kawaiahao, hora 6 o ke ahiahi, me ka makaua pu ae no a ke aloha, he hookahi no dala, no ke kukulu ana i kekahi wahi paina hoomanao ma ka la 1 o Jan. 1877. E wiki oe, e naue ae no e ike i ke kai i lu'a i ke kino, a eleu mai hoi oe. I hookahi puuwai e na hoa opio, a i nui hoi ke aho e kamahele, imua a lanakila.
MO SES MAHELONA.
Kakauolelo o ka Ahahui Opiopio Imi Pono Karistiano o Kawaiahao.

          Hilahila makou me ka minamina i ke kamailio mau aku no ka hana apuka hilahila ole a kekahi poe ma na mea pili i na leta. Ua hai ia mai makou e ka Luna Leta Nui, ua loaa'ku iaia kekahi leta maloko o kona keena, i kakau inoaia e J. W. Pehu o Waimanalo, Oahu, a e hoouna ana ia A. Makanane, kekahi haole kalepa o keia kulanakauhale. O ke Poo-leta i kau mua ia ma ka leta a i kuniia, ua weheia a holoi ia ae la ke kuni, a ua manao paha ua pau, a papai iho la ma ka leta ; aka, oili mai la na huaolelo, "na ke kolohe no e hoike mai iaia iho," a ua ike ia iho la kona apuka. Ua lehulehu ka poe i hoopiiia e ka Luna Leta Nui no keia ano, a ua hoopaiia he $10 me na koina; a ke kauleo aku nei makou e hoopau ia hana, mai kolohe wale e like me keia o loaa aku auanei noho i Kawa i ka ai kamano.

          Ke ike aku nei makou i ka uluwehiwehi o kekahi mau Halekuai o ke kaona nei, i na mea milimili makana na na keiki no ke Karisimaka, he maa keia mawaena o ka poe naauao, a e hauoli ka lakou poe keiki ke hiki i ka malama o Dekemaba, no ka mea, e loaa ana ia lakou he makana mai  na makua, na kupuna, a pela'ku. Heaha hoi ka ka makua Hawaii makana ke noi mai na keiki i milimili? A eia ka haina: "He pai nui mahanahana i ke kikala o ke keiki, me ka menemene ole iho i ka amo ae a na maka o ke keiki me ka uwe, oiai e waiho ana ma ka uinihapa alanui no ka eha i ke paiia, me ke kukaiia ana iho i elua peku kamaa;" ua ekemu aku o Huaa, "mai hoao hou iho oe e kamau i ka ekolu, o kahea koke au i kokua nana oe e lawe aku i ka hale kauka o Alika." Nui ka waha i ke keiki, "ua—oki e—a!" Ke manao nei au, o na makua hana me keia, me he la ua helu i ke poho o ka lakou mau ma-na ai i na keiki. Auwe ka naaupo—e! Aloha wale no ka hoi!  HUAA.

Ka la 28 o Novemaba, ma Lahaina nei.

          Ma na la mamua iho, ua haawi lokomaikai mai la na lani i na paka ua koikoi e hooma-u i na lepo puehu o ua taona nei. I ka hiki ana i ka hora 12 paha o ke aumoe, lohe ia aku la ke kani mai o na pahu ma kauhale, aole no hoi i upu iho, kani ana ka leo himeni o na keiki himeni malalo o ke alakai ana a W. H. U. Pikai, kohu pila pake no hoi ia poe.
          I ka wehe ana mai hoi o ke alualu o ke ao, ua ike pono ia aku la na mea a pau, e pioo ana kekahi kumakahiki malalo o Campbell & Turton, no ka makau o paa i ka hale paahao ke haalele i na hana i ua la nei. I ke ku ana mai o ke Kilauea, lele mai la ka Mea Hanohano W. C. Parke, miki hou ae ana ua poe kumakahiki nei, a ninau aku la ia W. C. Parke, pehea la, paa anei makou ke haalele i na hana a na haku o makou i keia la? "Aole" wahi a ka pane, "ina paa oukou, wau no hooponopono," oki pau loa ae la lakou la.
          Ma ka hora 10 A. M., ua malamaia he halawai maloko o ka luakini o Wainee, o na mea i haiolelo, oia no o J. W. Kalua, Rev. A. Pali, a me W. M. Gibson.
          Ma ka hora 2 P. M., he wahi paina kai malamaia maloko o ka hale paikau ma Luaehu, ua ai no i na ono a ke komite G. W. Napaepae i hoomakaukau ai a koe aku. Ma ia manawa hookahi no hoi, he heihei kukini wawae kai malama ia ma ke alanui Lahainaluna, e hoomaka ana mai ka puka lio a hiki i uka loa o Lahainaluna, a hoi hou mai, a o ka mea hiki mua i kai i ka pahu i hoomaka mua ai, nona ka makana $6. O keia heihei, mawaena no ia o J. Puheekai Kukahaoa, me ke keiki alualu kao o "Kona kai opua i ka lai" Simon K. Kaai. I ka holo ana, ua ahai mua aku la no ka pupuhi o ke keiki Kaai, oi noke aku ka mama o ke keiki Puheekai, he ole ka lihi launa aku. I ka hiki ana o Kaai i uka, huli hoi mai, e pii aku ana no Puheekai. Ia holo ana a hiki hou i kai, haalele ino loa ia o Puheekai, nolaila, ua lilo ke eo i ke keiki Kaai, loaa na palahaku eono me na huro ekolu. O ka loa o kahi i holo ia ai, ua like me 3 mile, o ka manawa i holo ia, he 30 minute.
          Ma ka hora E P. M., eha waapa i heihei, elua waapa no Kia Nahaolelua, hookahi no Jno. Richardson, hookahi no ka poe o Lanai. He iwakalua dala ka hookomo a ka waapa hookahi. Ina o ka waapa e puka mua, iaia ka makana mua, o ka lua o ka makana, i ka waapa mahope iho o ka mua. I ka heihei ana, ua lilo ke eo i na waapa elua o Kia Nahaolelua.
          Mahope iho, he heihei eke, lilo ka makana ia Kealakai a me Alika ; pau ia he heihei piula iho, lilo ka makana ia Smith Poikalani. A o ka panina loa o na hana, he hula Borabora mamua iho o ka Hale Aupuni, na Harry Tahiti me na haumana ekolu. Maikai no hoi ia poe, i nani loa nae hoi i ke kani o ka pahu ia Apela. Eleu no hoi ia keiki.
          Hookahi a'u mea mahalo loa, o ka ona ole, aole haunaele, he neo pu wale no. Me ka mahalo.  GEO. B. WAHINEALOHA.
Hale Leta, Lahaina, Nov. 30, 1879.

He hakaka no ka make.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          Ma ka la 28 o No vemaba, he la hana no ia no na paahana o ka mahiko o Campbell me Turton, o Lahaina nei.
          Ma ke kakahiaka nui o ua la nei, he hapai ko a lawe aku i kahi o ka nau ka hana o kekahi poe, a mai loko ae oia poe i loaa ai he hakaka no ka make. O Kumuliilii he kanaka Hawaii ia, a o Joe, he hapa Ilikini ia, o laua na mea ulele e hoike i ko laua hauoli lapuwale no ka ino ma ua la kuokoa nei. O ka mea nona ka inoa hope, ua hoike mai kona helehelena ua uluhia ia oia e ke daimonio wai hoomalule kino, aka, ua ikaika kona mau lala no ke omo koko, pela io no. Ia laua i ulele iho ai, paa aku la ka puana-i o Joe ia Kumuliilii a hina iho la laua ilalo, kekahi maluna, a malalo kekahi, no kekahi mau minute ko laua ulele ana; aia hoi, paa iho la ke poo o Kumuliilii i  kona kapa e aahu ana, a ike ole ia i kona kokoolua, a i kana mea hoi e hana ai. He oiaio, ua hahana loa ke kaua ana o keia mau koa; a i ka hoomaopopo aku, ua ku i ka pilikia make o Kumuliilii, ua kahea ae oia: "Make wau—e! make wau—e! E kokua! e kokua!" Na keia leo i kona mai, a ua lalau iho la o Frank Tilton, kekahi luna hana o Cambell me Turton i pakele ai ke ola, oiai, e poalo mai ana o Joe i na maka a me ka nahu ana i ka lima o ke kanaka Hawaii.
          He nui no ka poe e ku nana ana i keia hana weliweli ; a he hana no hoi keia i ae ia e ka mana o ka luna nana e malama ka poe hana ma ia wahi. O keia luna, ua ano e no kona mau helehelena, e ole-ole mau ana kona waha i ka namu me ka nuku pu mai i ka poe hana, a me na olelo ino i ku ole i ka hoihoi. O ka inoa o ia luna, o Frank Clark, nana no hoi i keakea i ka uwao ana a kekahi poe e ku nana ana, a ma ke ano, ua komo pu oia i ka hewa, kokua i ka hookokono e hakaka." He wahi ninau ka'u: Ua kupono anei keia hana aloha ole a na luna hana e nana wale aku i ka make e hana ia mai ana? a ua kupono anei ia i ka hanohano o ka la Kuokoa? a he hana kanawai ole anei keia? a nowai ka hewa o keia ae ia ana e "Hakaka no ka make?  KAONOHIULA.
Paionia Wili, Nov. 28, 1876.
          [E ka makamaka, ua hoao anei oe e waiho aku i keia hihia imua o kekahi Aha Kanawai ma ka inoa o ka Moi, e like me ka rula mau o na aha; o lakou ka mana e kaupaona, aole o makou. A ina ua hana oe a hiki ole; alaila, ke ninau nei makou ma ka aoao o ka maluhia; Heaha la ka mea i hana ole ia'i keia hihia?  L. H.]

He mau rula no ke kakau ana i ka nupepa.

          I na makamaka e kakau nei i na nupepa, e hoomaopopo oukou, he hana luhi no ka poe pai ka hooponopono ana i na haukae a me na lauwili o ka oukou kakau ana. Nolaila, e pono e nana i keia mau rula a hoomaopopo iho, a malaila e hoopokole ia ai ka luhi o ka poe pai nupepa.
          R ula 1.—E kakau me ka inika eleele maluna o na pepa keokeo i rula akea kuponoia.
          Rula 2.—Aole pono e kakau mai kela a keia kihi o ka pepa, aka, e waiho i 1 a 1½ iniha paha ma ka hema o ka pepa me ke kakau ole ia oia wahi.
          Rula 3. —Aole e kakau i ka aoao elua o ka pepa au e kakau ana, aka, e waiho wale ia aoao, a ma ka aoao ekolu e kakau hou aku ai, e helu ana ia aoao, o ka aoao elua.
          Rula 4. —E kakau i ka helu o na aoao a pau i kakauia e oe, i ole e huikau a pohihihi.
          Rula 5. —E kakau me ka lima maikai, moakaka lea, haukae ole.
          R ula 6. E maopopo na hopuna olelo a pau.
          R ula 7.—Ina kakau hewa oe, aole pono e holoi ia mau hua me ka lima, aka, e kaha ae me ka inika o ka peni.
          R ula 8.—No na hua i talia, e kaha i hookahi kaha malalo, no na hua liilii, i elua kaha, a no na hua nunui ekolu kaha.
          R ula 9.—Aole pono e kakau pokole i na hua i maopopo ole i ka poe pai.
          R ula 10.—A paa na mea a pau au i makemake ai e kakau, e heluhelu hou i maopopo ka pono a me ka ole.
          R ula 11.—Aole pono e kakau i kou inoa ma na inoa kapakapa.
          O keia ka pau o na rula i maopopo ia'u, ua koe no kahi. Aole no paha oukou e kapa mai ana ia'u he oi ma keia mea o ke kakau ana i na nupepa, a i ole, he "paa rula," aka, ua hooikaika au e unuhi mailoko mai o kekahi buke haole, no ka pomaikai o kakou.
          Ina no ua koe kahi mau rula hou aku, huai pau ia mai, i maemae na hana o ka 1877 e hiki mai ana. Me ka mahalo i ka Lunahooponopono a me na keiki ulele hua-metala.  GEO. B. WAHINEALOHA.
Lahaina, Maui, Dec. 4, 1876.

NA OLELO AO A D. SUN.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          Aia ma ka la 23 o No vemaba o kou kino i ike iho ai au i ka olelo ao a D. Sun, e pee mai nei, ana i olelo ae nei imua o ka lehulehu, no kuu olelo ino, wahi ana. Auhea oe e ka Lunakanawai, ka makua o keia kulanakauhale, D. Sun. Aole au i hopu ia no kekahi olelo ino a lawe ia aku imua o kau aha, aka, kau e mai nei oe i ka hoopai maluna o kau keiki, me ko hele kino mua ole mai imua o'u, no ka mea, ua ike no hoi oe i ko'u wahi.
          Mai lawe oe e ka LAHUI HAWAII i na olelo ano ole elike me ka D. Sun, o Lahaina o luna. Ina ua enemi oia no'u, alaila, eia ka ka Baibala ma Mataio 5 : 44.—"Eia hoi ka'u e olelo aku nei ia oukou, E aloha aku i ko oukou poe enemi, e hoomaikai aku hoi i ka poe hoino mai ia oukou, e hana lokomaikai aku hoi i ka poe inaina mai ia oukou, e pule aku hoi no ka poe hoohewa wale mai ia oukou a hana ino mai hoi ia oukou."
          Ina hoi pela ka Iesu olelo, a o kau hoi he hoolaha, i ike mai ai paha ka lehulehu i kou naauao, e kuhi ana paha oe, o oe ka oi i ike ia. Aole au e manao e pane hou aku ia oe mahope iho o keia, ke hooki ane oe. E ka lehulehu, mai lawe i na olelo a ka poe huna i ka inoa a malama. Me ke aloha.
LEAN DER KAHALEWAI.
Opaeula, Lahaina, Maui, Dec. 1, 1876.

Kumu manao.

          [Kumumanao i heluhelu ia i ka halawai mahina hou ma ke keena halawai o Kawaiahao i Dec. 4. 1876 e Mr. J. Anahu.]
          KA NUI A ME KE ANO O KA NOHO ANA O NA PAKE MA HAWAII NEI:
          O na Pake i olelo ia ma ko kakou kumumanao, o lakou kekahi hapa uuku o kela lahui kanaka nui o Kina. He lahui kanaka nui ia e pili ana ma ka aoao hikina hema o Asia, a ma ko kakou aoao komohana Akau hoi, aneane elima tausani mile ke kaawale mai o kakou aku; he lahui kanaka nui loa ia, he eha haneri me kanahakumamaono miliona kanaka ko lakou nui, a o ka elua hapakolu hoi o na kanaka a pau o ke ao nei. A iloko o ka hapa keneturia i hala ae nei, ua auwana liilii mai kekahi hapa uuku o lakou a noho pu me kakou. A oia ka ko kakou kumumanao e makemake nei e hoike aku. He elua mau mea nui a'u e hoike aku.
          (1) Ka nui o na Pake ma Hawaii nei, ehia la ia?
          (2) Ke ano o ko lakou noho ana.
          (1) Ka nui o na Pake ma Hawaii nei, ehia la ia ?
          He ninau paakiki keia, aole e hiki ia'u ke hoike aku ia oukou i ka haina pololei loa, elike me ka makemake o ka ninau, no ka mea, o ka noho ana o na pake i keia manawa, ua like no ia me ka noho ana o na kamaaina, no lakou keia aina, ua kau liilii ma ia wahi aku ia wahi aku a puni keia pae moku, elike me ka hiki ole ia'u ke hele mawaena o lakou, a helu i ko lakou nui, pela no e hiki ole ai ia'u ke hoike aku i ko lakou heluna pololei loa. Aka hoi, e oluolu ana paha oukou e hoike aku ma ka mea hiki ia'u. Ua koho au aia ma kahi o ka ekolu tausani a oi aku a emi mai paha ko lakou nui, no ka mea, o ka nui o na pake ma Hawaii nei i ka makahiki 1872 ma ka pepa helu kanaka a ka Papa Hoonaauao, he 1938, a mai laila mai hoi a hiki i keia manawa, oia hoi, aha makahiki i hala ae nei, ua oi mahuahua ae ko lakou nui mamua o hookahi tausani, no ka mea, ua hookomo nui ia mai lakou i mau lima hana, nolaila, o ka heluna hiki wale no ia'u ke hoike oia keia, he ekolu tausani a oi aku a emi mai paha.
          (2) Ke ano o ko lakou noho ana ma Hawaii nei.
          He elua mau mea wale no e hiki ia'u ke hoike aku e pili ana i ka manao elua.
          (a) Ko lakou ano maikai.
          (e) Ko lakou ano ino.
          (a) Ko lakou ano maikai iwaena o kakou.
          Ano, ua hiki no ia'u ke hoakaka pokole aku ia oukou i kekahi mau ano maikai e pili ana ia lakou. Mailoko mai o kekahi hapa o lakou, he poe maikai no e malama ana i ka maluhia o ko lakou mau kino iho, ko lakou mau ohana, ko lakou mau waiwai, a me na kanawai o ko kakou aina, e hooikaika ana ma na hana maikai e pomaikai ai ke aupuni. He poe mikiala ma na hana, e laa na hana lima kalepa, mahiai, e hooikaika ana me ka pauaho ole, o kakou no na hoike no ia mau mea. E nana i ko kakou kulanakauhale nei, ua piha ka hapa nui i keia poe e noho ana ma na hale kuai lole, hale inu ti, hale inu kope, hale kumeka, hale kamana, hale paina, kuai puaa, puhi palaoa, kuai kapiki, ko, alani, a nui wale aku, aole hiki ia'u ke helu aku, ano, he mau hoike maopopo lea ia o ko lakou mikiala ma ka hana, a pela no ko lakou ano ma na wahi a pau a puni keia pae moku. He hooikaika ma ka hana, ma keia mea, aole o'u kanalua i ka hoike aku a me ka nonoi aku i na kanaka ui opiopio kino ikaika a pau o kuu Lahui. E hooikaika ma na hana e pomaikai ai me ka hoomanawanui, no ka mea, o ia ke kahua e pomaikai ai kokou—ko kakou aina ma ka waiwai, ka lako, me ka noho kuonoono ana, a kuokoa hoi.
          He poe malama ma na mea liilii e loaa ana ia lakou me ka uhauha ole, oia kekahi haawina maikai i loaa ia lakou, no ka mea makehewa wale ka hooikaika ana ma ka hana, ke ole e hiki ke malama. Ua lawa paha keia mau mea, e pili ana i ke ano maikai, e pili ana i kekahi hapa o keia poe e noho nei iwaena o kakou, a na oukou no e hoolawa aku.
          A o kekahi hapa o keia poe, he poe maikai ole. E hoike pokole au i kekahi mau mea e ino ai ko lakou noho ana iwaena o kakou. O kekahi hapa o keia poe, aohe manao nui i na kanawai o ko kakou nei aina, nolaila, nolaila ulu nui mai na hakaka, hoohaunaele, a pepehi kanaka, i na makahiki i hala ae nei, mai waena mai o lakou ka hapa nui o ka poe pepehi kanaka. Eia kekahi, aohe manao nui o lakou i ko kakou oihana mare, ua hiki no paha i lakou ke mare maanei no ka makau i na kanawai o ka aina, aka e haalele no lakou ia oihana laa ke hoi 'ku ma ko lakou aina, nolaila, ua hookauia mai maluna o ko kakou mau kaikamahine he poino no ia mea.
          Eia kekahi, o ka puhi opiuma. Ke manao nei au, oia paha kekahi hana poino nui a lakou e malama nei ; i keia manawa ua laulaha loa keia mea hoopoino iwaena o keia mau pae aina a ke komo nui nei kekahi hapa o kakou ma keia hana ino hoomailo kino. Nolaila, he pono no i keia aha karistiano ke imi nui me ka hooikaika e hoopau i keia mea ino iwaena o kakou. O keia kekahi lua mimilo e kauo nei i keia lahuikanaka i ka make, a keia poe pake e malama nei.
          Eia kekahi, o ko lakou noho ana pe gana iwaena o kakou. He keu keia lahui o ka paakiki nui wale ma ka hoomanakii, aole pau iki ko lakou kuhihewa i ka hoomana a me ka mohai ana i ko lakou mau akua kahiko. Iloko o keia wa naauao loa, aole nae lakou hoomaopopo he hewa nui ia, ike maka no kakou ia lakou e lawe ana i na mohai nona kino make o ko lakou mau hoa aloha, a me ko lakou manao kuhihewa nui e loaa ana i ko lakou mau hoa kekahi pomaikai ma ia hana naaupo loa. Ma ko'u hoomaopopo ana, aole paha i piha na kauna elua o ka poe i ike i ke Akua oiaio hookahi, a hana e like me kona makemake iwaena o ekolu tausani o lakou ma Hawaii nei. He noho ana pegana ka hapa nui loa. Nolaila, e na hoa, aia no ma ko oukou poho lima kekahi hana nui; o ka hoohuli ana i keia poe mai ko lakou ano pegana ae a i Kristiano oiaio. Me ka mahalo.
Dek. 4, 1876.

OLELO HOOLAHA AKEA.

          I NA KANAKA A PAU E NOHO ANA MALOKO o keia Aupuni, ke kauohaia aku nei e hoike mai, ina he kuleana oiaio ko oukou maluna o na Kuleana o Opunui k. i make ma Kikihale, Honolulu, i ka wa kahiko, alaila, e pono oukou e hoike mai imua o'u, a i ke Kuhina Kalaiaina, iloko o na la he Kanakolu mai keia la aku. A i ole oukou e hoike mai, alaila, e loaa ia oukou ka neo a me ka nele maluna o ia Kuleana. Nolaila, e hoolohe a e hoomaopopo i keia leo kahea. Owau no me ka mahalo.  KUALII.
Kikihale, Nov. 20, 1876.  [48 4ts*]

WILLIAM R. CASTLE.
(Kakela Opio.)

LOIO!
MA NA ANO HANA PILI KANAWAI A pau, e lawelawe koke ia me ka hikiwawe. Na Palapala Sila a me na Palapala pili aina o na ano a pau, e hoomakaukau ia no.
Keena hana, ma ke kihi o Alanui Kaahumanu a me Kalepa, Honolulu.  [51]

OLELO HOOLAHA.

KE HOIKE AKU NEI KA MEA NONA KA inoa malalo iho i ka lehulehu o Koloa a me na wahi e ae e kokoke ana, ua makaukau oia i keia manawa e hana i na
KII KAHA NO KE KUKULU HALE
ana a me ka houluulu ana i na lilo, no ka poe e manao ana e kukulu hale. A ua makaukau no hoi e hana Olelo Aelike no ke kukulu hale o na ano a pau, a
HANA KAA O KELA ME KEIA ANO.
O na ano mea hana kamana a pau e loaa no ma ke kahua kahiko, ma Koloa, oia hoi na
PAPA O NA ANO A PAU, PUKA
MOLINA-PUKA ANIANI, KUI,
PENA, AILA, &c. &c.
E kuaiia no ma ke kumukuai haahaa loa. E hoopaeia no ka papa ma na awa pae a pau mai Koloa a hiki i Waimea me ka uku haahaa loa. Aole uku o ke kaha ana i na Kii Hale ke kuaiia ka Papa mai a'u aku.
W. H. WRIGHT.
Koloa, Kauai, Dek. 4, 1876.  [51-6m.]

OLELO HOOLAHA AKEA!

O MAKOU O NA MEA NONA NA INOA MALALO iho nei, ke hookapu a ke papa loa aku nei makou i na ano kanaka a pau, ke Pukiki, ka haole, ka Pake a me ka Hawaii, me ke kuleana ole, aole e hele wale, a aole e hookuu i ko lakou mau holoholona, ka puaa, lio, bipi, miula a me na ano e ae a pau, maluna o ko makou aina hoolimalima, o WAIMALU MA EWA, ma ka mokupuni o Oahu. Ina e loaa na holoholona, e hoopaa ia no Iwakalua la, a e kii mai ka poe nana na holoholona me ka uku i ke poho, e like me ke kanawai, a ina aole e kii mai a hala o Iwakalua la, e lilo no no makou ia mau waiwai, a e ki pu ia.  HANALE SILVA.
MANUELA SILVA.
JOE SILVA.
Honolulu, Dek. 9, 1876.  [51 2t]

OLELO HOOLAHA.

O WAU o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, ke papa aku nei au i na kanaka Hawaii a me na haole, pake, Pukiki, a me na ano lahui e ae, aole e hoaie i kuu wahine mare ia MRS. AKENEKI WILLIAM BROOK o Kula, Maui, oiai au e kaawale ana ma ka Hale Paahao o Lahaina nei, mamuli o kana hana aloha ole ia'u, a mai keia la, a ma keia palapala, ke hoike nei au ma ke akea, aole au e hookaa ana i kekahi aie i aie ia e ia ma ko'u inoa, ke ole e loaa he palapala ae mai ia'u aku, a maluna o ka poe waiwai ko lakou poho ke hoolohe ole i keia.
WILLIAM BROOK.  Amara o Kula, Maui.
Lahaina, Maui, Nov. 22, 1876.  [50-2t*]

KA HALE PAI KII
COSMOPOLITANA!

Helu 64 a me 66, Alanui Papu.
UA WEHEIA'E NEI, A ILAILA E LOAA MAI AI ka mea nona ka inoa malalo iho, me ka makaukau e hoolawa i na anoi o na mea a pau e makemake ana i
NA KII NANI OI O KA MAIKAI!
H. L. CHASE.
Honolulu, Dec. 1, 1876.  [50-4t]

L. MAKALE,

[LOIO!]
UA HOI mai keia Loio kamaaina, a ua noho ma kona keena Loio, ma ka hale Uinihepa o Likikini, kuai kamaa, huina o na Alanui Kalepa a me Papu, a ua makaukau e kokua ma na hihia kanawai o kanaka.  782  3m 798

WIL DER & Co.,
(WAILA MA.)

AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU me MOIWAHINE!
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na lako Kukulu Hale
O NA ANO A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKAANIANI,
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI-LIILII,
AMI-LOLOA
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Na Balak Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna ae e kuai makepono loa ia aku no ke DALA KUIKE  1-1y

E LOAA NO I KA POE E
MAKEMAKE I NA
INIKA KAKAU,
PENI, PEPA,
WAHI-LE TA,
BUKE,
MA KAHI O
TARAMU.

Manae iho o Kini Hana Wa ti.
KAHI HOI E LOAA AI IA OUKOU
NA BUKE!
Oia hoi na nupepa i humuia, a e kuniia ka inoa mawaho o ka buke, a ka mea makemake ana, eia no ma kahi o
TARAMU.
KAHI E LOAA AI KO OUKOU MAU
Papa Kuni Inoa!
No ke kuni ana i na Lole,
Na INIKA a me na BALATI,
—NO KA—
$1.50 NO KE KUNI KELEAWE,
2.00 NO KE KUNI DALA.
EIA MALALO IHO NA OLELO KUHIKUHI.
NO KA LAWELAWE ANA I KA
Inika kohu mau a Thos. G. Thrum,
HE INIKA KEIA E HOAILONA AI NA LOLE KEOKEO.
E kawili mua ia ka inika, alaila e hookulu iho hookahi kulu maluna o kahi apana aniani, e hooma-u pono ia ka peni hulu; hoomoe iho ka papa inoa maluna o ka lole i hoomaemae maikai ia; pena iho me ka wikiwiki a ike ia ke kohu ma kahi aoao; alaila iho ma ia aoao me ka alana lole i wela kupono, a i ole ia e hoopili aku i ke aniani uwahi o ke kukui mahu; alaila kaulai aku i ka la i mau hora. Ina e hooko pono ia keia mau rula, o ke kohu mau no ia o ka inika. O ka holoi mua ana o ka lole mahope o ke kau ana o ka Inika me ka wai wela me ke kopa, aole me ka wai koekoe. E holoi maikai ia ka papa inoa me ka peni hulu, a waiho aku.
Malaila no e uku ia ai na uku kiekie e like me ka nui o na makahiki o na poo leta Hawaii o na ano a pau, mai kahiko mai a i keia manawa, o na poo i pau ko lakou waiwai ma na leta.  ( 1y)  TARAMU.