Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 43, 19 ʻOkakopa 1876 — Page 2

ʻaoʻao PDF (1.29 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, OKATOBA 19 1876.

I NA LUNA A ME NA MAKAMAKA LAWE I KA NUPEPA KA "LAHUI HAWAII."

Ua hala ae nei ka hapa nui o keia makahiki, a ano, eia kakou ke nana nei i na la hopena, a puni ae. Ua hooikaika makou e hoolawa aku i na iini ana o ka mea heluhelu elike me ka hiki ia makou, a me he la, o na makamaka no na hoike no ia mea. Ua loaa aku ia oukou na pepa, a aia maloko oia mau pepa ko makou mau luhi a me na hoomanawanui. Ua loaa aku ia oukou ka pepa a ua heluhelu i na manao o loko, ma na mea e pili ana i ka pomaikai o ko kakou aina hanau a me ka lahui oiwi. Nolaila, me ka manaoio e apono ia mai ana no makou, ke waiho aku nei i ka leo paipai, e hooikaika na Luna a pau e ohi pau i ka auhau o ka pepa, a e hookaa ma          i hoi ka poe lawe pepa, mamua ae o ka pau ana o ka mahina o Novemaba. O ka poe ma kahi e aku, e hoouna mai no i na dala ma ka inoa o Rev. J. F. Pogue, kakauolelo o ka Papa Hawaii.
          O ka poe hai a pau e manao ana e lawe i ka pepa no ka makahiki 1877, e kakau mai no ma kona inoa. Aohe a makou mau kamailio ana no ka makahiki hou, oiai, ko manao paa nei makou, ua lawa ko makou hoike ana no ke kulana a me ke kahua o ka pepa iloko o keia makahiki, a me he la, ua komo no ka iini iloko o ka puuwai o na makamaka no ka nupepa e hooikaika mau ana no ko lakou pono. Ua kamailio makou me ka wiwo ole no ka pono kaulike o kela a me keia, ua waiho aku i na manao hoonanea ana a me na kalai naauao ana, a me he la, ke puana mai nei no ka moe, ua ike ia makou, ua aloha ia, a e lilo aku ana i hoa kuluma no ke kanaka Hawaii i aloha ia Hawaii, i keia makahiki 1877 e nihi malie mai nei maluna o na eheu o ka manawa !

O KA PULE ME KA MANAOIO, AOLE NELE KA HOOKO IA.

          O ka manaoio iloko o ka Haku, i ka manawa e hanau hou ia ai iloko o ka puuwai o ke kanaka, e hoike mai ana no iaia iho ma ke ano "he Pule." Ua like loa no ka puana ana o ka manaoio i hanau hou i ka pule, me ka puana ana o ke keiki hanau hou i ka leo uwe. A ua makaukau mau o Kristo, me ka hauoli, e hoolohe mai i ka pule o ka manaoio, i oi aku mamua o ka makaukau o ka makuahine i kona lohe mua ana aku i ka leo uwe o kana keiki. Aole loa he leo noi i haawi ia iloko o ka manaoio i kaniuhu a hoonele ia hoi me ka pomaikai. Elike me ko kakou hoomaopopo ana, hookahi wale no pule i waiho ia aku i mua ona i kona wa ma ka honua nei i hooko ole ia ; oia hoi ka pule a ka makuahine o na keiki a Zebedee, e noi ana e hoonoho ia kana mau keiki ma ka lima akau a me ka lima hema o Iesu, iloo kona aupuni. Aole ia o ka pule hoohaahaa a manaoio, aka, o ke noi a ka makuahine hookano a anunu, e noi ana i ka mea ana i ike ole a i hoomaopopo ole no kana mau keiki. A aole no i hooneleia keia makuahine me ka pomaikai, no ka mea, i ka hoole ia ana o kana noi, ua hoomaemae ia aku a kona puuwai, ua holoi ia na manao haakei a anunu, na kumu hoi nana i kauo iaia e haawi aku i kela noi, a hele aku la ia me ka hoomaikai ia o kona puuwai, no ka pule ana me ka manaoio ma ia hope mai. Aole no i olelo ia e haawi mai ana ke Akua ia kakou i na mea maoli a kakou e noi aku ana, aka, ina e nele kakou ma ia mau mea, e loaa mai ana no kekahi mau mea e ae i oi aku ka pomaikai, a kakou hoi i hoopalaleha ai ma ke noi ana. E pule iloko o ka manaoio, a aole no e nele ana ka loaa o ka pane ia mai; aka, ina no ka hupo a me ka manao pouli, e noi aku i pohaku, e haawi ia mai ana i berena ma o kona lokomaikai 'la.

E MAHI! E KANU!

          He mea na makou i makee mau, ka pono a me ka pomaikai o ke kanaka Hawaii ; a me he la, ke hoomanao ae na makamaka, aole no makou i hoohala i ke kalai ana ma na kumu hoolana manao ma na loina e pili ana ia mea. Ua waiho mau aku makou, a ke waiho hou aku nei no, i ka leo pahola imua o na oiwi o ka aina, e poloai aku ana, "e pelu i na kuli, e mahi i ko lakou mau kuleana aina, a e kanu aku i ka hua." Ano ka manawa e loaa mai no ka pomaikai. I keia la, ke hoomaopopo nei kakou, ke noke mai nei na kanaka o na aina e i ka hooikaika; ke kanu nei lakou ma o a maanei o ka aina, e ake ana e loaa ka aina ma ke kuai ana'ku, a e apo aku lakou i na pomaikai nui nona ka ipuka i hoohamamaia imua o Hawaii. Ke noke nei kahi poe i ka mahi, a me ke kanu ana, no ka mea, ua maopopo ia lakou, aole loa e poho ana ko lakou mau hooikaika ana, aka, e kau ia mai ana na pomaikai lehulehu.
          A pehea la oe e Hawaii ? E ku aku anei oe ma kekahi aoao me ka nana wale aku no ? E hoolewalewa anei oe i kou mau lima, a e nanamaka ? E neenee aku anei oe ma kahi e, a haawi aku no ka malihini keia mau pomaikai? Ina pela, alaila, e kulu ana kou mau waimaka luuluu a me ka ehaeha ke hiki mai ka la mahope; e kulou ana kou poo ilalo no ka hilahila, a e lilo oe i hune a me ka nele; a aole e hiki ke aui ae na maka i kahi e, no ka hoihoi hou ana mai ia mau haawina kamahao au i hoowahawaha a hoopalaleha'i, no ka mea, nou no ka hewa, nau no i imi kou nele, a i nele no oe ia oe iho. Nolaila, o na kula panoa a me na awaawa uliuli, na kuleana liilii a me ke nui, e pulumi, a e waele aku i na nahele opala waiwai ole, a e kanu iho ma ko lakou wahi, i na anoano mea kanu kalepa, e hoomomona i ka aina, e hoowaiwai i ke aupuni, a e lawe aku i na pomaikai ma ka poho o ko oukou mau lima.

He Makua Misionari ua hala!

          O ke koloka kaumaha o ke kanikau, ua kau mai maluna ou e Hawaii ! Ua hoi aku la ma kahi i hoomakaukau ia nona ma ka mahinaai Paradaiso nani a hemolele, ma ke ahiahi o ka Poalima, la 15 iho nei, o Mrs. Lucy G. Thurston, (Mikakina wahine,) i ka 80 makahiki, 11 mahina, me 15 la o kona ola ana. Oia ka hope loa o ka heluna o na misionari makua i pae mua loa mai ma Hawaii nei, i ka mahina o Maraki, M. H. 1820. Ua noho mua oia me kana kane a me ka ohana ma Kailua, Hawaii, a mahope iho o ka hala ana o 20 makahiki o ka hooikaika ana mamuli o ka oihana kristiano, e hanai ana i na hipa oia kihapai me ka lamaku o ke ola, ua holo hou aku la i kona onehanau me kana mau keiki elima. Ia hoi ana, make iho la kana kaikamahine o Lucy. I ka 1842, ua hoi hou mai la oia i Hawaii nei, a mamuli o ke ano nawaliwali o kana kane, ua hoi mai la i Honolulu nei, a i ka 1868, ua haalele mai la kona koolua kane ia ia, a hoi aku la ma kela aoao o keia ola ana. Ua noho iho oia he wahine kane make, aka, ua like ke ola ana ia ia me he moeuhane hauoli'la, i punia me na hihio makamae o ka hoomaopopo ana'e i na pomaikai i loaa i kana mau keiki me na moopuna Hawaii mamuli o kana mau hooikaika ana. Ua nui no kona omaimai, a ua haawi mua oia ia ia iho a me kana a pau no o, a i ka hiki ana mai o ka manawa, ua pili iho la kona mau maka me ka makaukau o kona lunaikehala. Aole oia i make, aka, ua haule aku ia oia e hiamoe, a e puoho ana mai loko ae oia hihio ma kela aoao nani, ka home hoi i makaukau no ka poe o kona ano. He oiaio, ua aie nui o Hawaii i keia makua maikai, a he mau kulu waimaka i kaniuhi ole ia ke haule iho no na hoomanao ana i kona inoa. "Pomaikai ka poe i make iloko o Kristo."

No ke Kuikahi.

          Ma ka hoomaopopo ana iho i na huaolelo nuku a hoonuinui a ka poe hui kalepa o Kapalakiko, no ke kuai o ko kakou poe mahiko i ko lakou ko me kekahi poe hui hoomaemae ko kakaikahi oia kulanakauhale, ua hiki wale no ke hoomaopopo ia iho ko lakou manao e hoopuiwa mai i ko kakou poe mahi ko. He oiaio no ua kuai ia kekahi mau tona kopaa e kekahi poe mahi ko o kakou nei me kekahi o na ona wili hoomaemae ko o Kapalakiko ; aka, ua kuai ia nae, aole no ke kumu elike me na manao hoakaka o ka poe kalepa, aka, no ka loaa ana mai o ke kumukuai a ko kakou poe mahiko i manao ai he makepono, a he pomaikai hoi no lakou.
          Aole no hoi oia wale no kahi e hiki ai ia makou ke pahaohao i ko lakou mau manao ano anunu a hoonuinui, aka, eia kekahi, aole loa i pani ia ka ipuka no lakou, oiai, ua hamama like no, e like me ka hamama ana i ka poe hoomaemae ko. Ina ua lohi loa ko lakou eu ana, a ua hala ka manawa kupono, aole ia he kumu no lakou e huhu ai a kunukunu, no ka mea, ua mikiala ka poe hoomaemae ko, a ua hoomakakiu me ka makaukau.
          Ua olelo mai nei lakou, ina e hoomau ka poe mahiko o Hawoii nei i ke kuai ana i na ko a lakou e like me keia ano, alaila, e hooikaika loa ana lakou e like me ka hiki, a wahi hoi a ko lakou manaolana, ma ka manao iho, e ko ana no, oia hoi e hoopau wale i ke kanawai e hoomana ana i ke Kuikahi, ke hiki aku i keia halawai hou ana o ka Ahaolelo, iloko o Sepatemaba, a ma ka pau ana oia kanawai, o ka make ana no ia o ke Kuikahi ; aka, aohe mea a Hawaii e makau ai, oiai, i keia la, ua huliamahi ka poe koikoi o Amerika ma ka aoao o ke Kuikahi, a ma ia aina, o ka poe koikoi ka poe ia lakou ka mana.

Ka hapamua o ka leta a ka Rev. G. Leleo.
APAIANA,
APR. 24, 1876,

REV. J. F. POGUE; Aloha nui oe:
          Inehinei, ua ku mai la he wahi moku kilua manuwa mai Fiji mai, o ka nui o keia wahi moku, ua like paha me ka nui o Moi Keiki. He 26 ka nui o na kanaka o mua, a ina e hui ia me na 'lii he 30 ka nui. Ua holo mai nei keia wahi moku e hoopai i ka make i kela kanaka nana i pepehi ka haole Belekane i ka makahiki 1875. He la Sabati inehinei, nolaila, aole i holo mai ka waapa, akahi no a holo mai nei ka waapa, e kii ana ia Rev. H. J. Taylor a me ka haole kamaaina kahiko e noho nei maanei. Ua hoi mai nei nae o Taylor ma mai ka moku mai, aole no hoi i hai mai ia i na mea hou e pili ana no keia hihia. E kii mai ana ka waapa o ka moku i ke alii o keia aina e holo i ka moku i ka la apopo, hora 2 ahiahi, ia wa paha e lohe ai na mea hou. Ke pioloke nei ka manao o na kanaka i ka makau o make ke alii, no ka mea, aia ka mea pepehi kanaka i Marakei. O kau leta i kakau ia na makou na Misionari e noho nei ma Gilibati a me na ope nupepa, ua loaa mai i ka la 14 o keia malama. Eia no maua, Haina ma, Taylor a me na keiki a makou ke ola nei aole mea i make, o Loe no nae ko makou mea i mai iho nei, mai ka malama o Feberuari ka mai ana a i na la hope o Maraki, ua oluolu no.
          Ke hapai pu nei no makou i na hana a ka Haku. I na malama mua o ko maua noho ana mai, nui ka poe hele mai e ao, aka i keia wa, ua nui ka palaka, a emi pu ka makemake i ke ao. Ua haule hou kahi poe hoahanau, ua lalau hou a auwana kahi poe hooikaika. Ua emi malalo o ka haneri ka nui o na kanaka ma kekahi Sabati, pela no ma kekahi Poakolu. O ka lua o ka luna i kohoia no kekahi ekalesia, ua haule iho nei, ua haalele i ka pono. O ka huina nui o na inoa o na hoahanau mai ka hoomaka ana o keia ekalesia, he 96, ua haule nae kahi poe, a ua okiia kahi poe. Ke kokua nei au ia H. J. Taylor ma ke kula i manao ia ke Kula Kahunapule o Gilibati. O ka nui o na haumana, he 17, aole nae he poe kane lakou a pau, aka, he mau wahine kekahi 4, 9 hoi poe noho paa ma ka hale i hana ia no na haumana, a he 8 poe mawaho mai.
          Ua hiki maua i kou manao i na misionari o keia misiona, e hoi koke aku maua ina he mai pake i ko ka'u wahine, aole pono e hoolaha aku i keia mai iwaena o ka paeaina o Gilibati, ua pono no ia. Aole maopopo pono ia makou ke ano o keia mai, ua hoole mai kekahi kapena moku, aole he lepera, he mai e no. Mai ka hoomaka ana mai o keia mai a hiki i keia wa, ekolu makahiki a me eha malama, aole hemo o kekahi kuemaka, aole hoi ka lihilihi, aole ano e ka leo, mau ka maikai o ka leo ma ka himeni, he ikaika ke kino, aka, ma na wawae ka nawaliwali.
          Mai manao oe aole ka mai pake ma keia paeaina, he mai mau ia no keia lahuikanaka, mai na kupuna mai a i na keiki a hiki i na moopuna. He mai ino loa wahi a lakou, aka, olelo no lakou he mai ola no, a he mau laau hoi e ola ai. Laau akahi, ka niho o kekahi ano ula iloko o ke one i kapaia ka pahipule, (te waro) A o ka lua, ke ahi, a o ke kolu, ka aila wela, penei e hana'i. I ka hoomaka ana o keia mai e puka, e ikeia no he ili ano okoa ma ke kino, me he pikapika hee la, a ano hinuhinu, aia nae maloko iho he wahi anoano e kakaa wale ana me he oha kulai la, alaila, e okiia kela io ano okoa, a ina e hemo ma kela wahi, alaila, he nui loa na io maloko, a e lawe mai ka mea oki i kela mau io a pau e like me kona ike, alaila, e ninini ia ka aila wela loa maloko, a o ka paapaa no ia o kela wahi i okiia, a mahope ola no, a o ka pakele no ia, aole pii hou ka mai pake. Ua maa lakou e malama loa me ka nana pono i kela mai ma ke kino o na keiki, a ina e ikeia kekahi o ia ano mai ma kekahi lala o ke kino, alaila, o ke oki no ia.
          Eia kekahi, ina he ili wale no, alaila, e waiho ia kekahi laau paakiki iloko o ke ahi a ina e wela, alaila, e kuni aku, me ka paa loa ia o ka mea e kuni ana e na mea ikaika. O ka poe i kuni a i oki ole ia mahope iho o ka ike ia ana o kela ano ili, alaila, e laha no a puni ke kino, a e puka mai na hoailona weliweli o ka mai pake. Ma keia hana ana a lakou, ua emi ka puka ana o ka mai pake iwaena o lakou, aole nae pau, o ka puka liilii nae, aole like me ko Hawaii. Olelo lakou, ina e huna ka mai pake maloko o ka ili a puka e ma ka maka a me ka ihu, aole no e ola.
          Aia ma Tabiteuea, Nonouti a me Abemama na kanaka i okokiia a i kuni ia, ua ola lakou a pau. Aole hookaawale ia ka mea mai pake, ua noho pu no, pela kuu ike, no ka mea, ua ike mua au ma Tabiteuea elua mau mai pake, a pela ma Nonouti. Ua hele au e nana i ke okiia ana o kekahi kanaka nona paha na makahiki he 40, ua aneane paha e pau ka 1-5 o kona aoao akau i ke okiia, ekolu paha pule o ke oki ana. I kuu ninau ana ma Apaiana nei, a ua hai mai lakou eia no maanei, i ka ninau ana i ko Tarawa, aia no malaila, aole au i ninau no Maiana a no Marakei.
          Ina paha he mai pake io hoi ko ka'u wahine, alaila, na maua paha e koho no maua iho e pono ai, ina no Kalawao a ina no Gilibati, no ka mea, aia ma Hawaii he mai pake, a eia ma Gilibati he mai pake. Aole nae e manao ia mai he mai pake ka'u wahine, ke kumu e laha ai ka mai pake, no ka mea, he mai pake no ma Gilibati.
          Eia ka mea nui kaumaha loa o ko kakou manao, ua make ko kakou kaikuahine aloha, oia o Mrs. Maria Kapu ma ka la 8 o keia malama. A penei kahi moolelo pokole no kona make ana mai ka leta mai a H. B. Nalimu. Ua hanau o Maria Kapu i ke keikikane i ka malama o Ianuari, a elua la mahope iho o ka hanau ana, ua make ke keiki, a ua loaa o Maria i ka mai, he anu, he eha ma ka opu, a o ka luaiakoko a me ka puupuu. I keia wa e waiho nei o Maria iloko o ka pilikia, a hiki i ka la 3 o Maraki, ua pau na hale i ke ahi, aole hookahi hale i koe, ua pau pu no me ka waapa, na mea ai, me kahi mau lole a me na mea e ae. A mailaila mai a hiki i Aperila 8, make aku la o Maria, a noho iho la kana kane a me kana mau keiki. O Maria Kapu, he wahine aloha nui i kana kane a me kana mau keiki, he wahine miki a makaukau ma na hana e pono ai ka oihana, a me na malihini. He wahine akamai ma ka himeni, a ua ao nui oia i kana mau keiki ma ka himeni a me na hana pilikino. O ka nui o kona mau makahiki i lawelawe ai i ka hana a ka Haku ma keia paeaina, he 12 makahiki, a me 9 malama a make aku la.        "Pomaikai ka poe make ke make iloko o ka Haku."
          O makou pu iloko o ke kaumaha a me ke kanikau aloha no Maria Kapu, a ke haawi nei i ko makou aloha nui no Kapu a me na keiki. O ka Haku pu e kiai a e hoomalu ia lakou.

No Kona Akau.

          Ma ka mokuahi o ka la 11 o Sept., i haalele aku ai i ka huikaulua o ke kaona, a holo mai la no kekahi pilikia, aole nae i hoopau wale ia ka manawa no ia mea, aka, ua hoolilo pu ia ma ka nana ana i ke ano nui o keia aina, a oia na mea i hoikeia malalo iho nei:
          No ka aina.—Oia kekahi mahele komohana o Hawaii. Ua uhiia ka hapa nui o ka ili e ke a-a pele a me na laau. He hapa ka ua ma keia aina, nolaila, ua mau ole ka ma-u o ka lepo kahi e waiho ai ko na kanaka mea kanu, aka, ua momona loa nae ka lepo me ke kipulu ole ia, a oia ke kumu i ulu nui ai a ono hoi ka hua o na mea kanu. He kaulana loa koonei kope no ka maikai ke inu, a o ka alani, maia, ko a me ka hala kahiki, he momona no ke ai.
          He wela loa ka noho ana o keia aina, ke ole ka makani maikai mai ke kai mai, ua kapaia he "Eka." He makani i aloha nui ia e na kamaaina, penei i loaa ai keia makani. I ka wa e pa pono ai na kukuna wela o ka la ma ka ili o ka aina a me ke kai, ua pii ae la ke ea i ka lewa, eia nae, ua hikiwawe loa ka pii ana o ke ea ma ka aina i ko ke kai ea, no ia mea, ua omo ikaika mai la ka hakahaka malalo o ke ea e pii la i ka lewa, i kela ea o ke kai, a o keia ea i omoia mai, oia ka makani i kapaia he "Eka." He pa no keia makani i na po kau o ka mahina, o ke kumu, no ke koena wela ae o ka la i ka mahina, aole nae he nui loa e like me ko ke ao.
          He oluolu kupono ka noho ana o keia wahi, o kekahi kumu paha ia i pipili mau ia ai e na alii i ka wa kahiko a kau mai i ka lakou mau pua i keia wa.
          Ka noho ana o na kanaka.—He poe karistiano ma ka inoa e noho ana malalo iho o na hoomana 3, pope, hoole-pope a me ka Kaone hoomana. He nui na luakini maikai kahi a lakou e hoomana ai, a me na hale kula kahi e hoonaauaoia'i ko lakou mau keiki. Ewalu luakinino na hoole-pope e ku kilakila nei, hookahi paha luakini i koe, aia ma Kaloko. Eha no ka pope, aole no i pau loa, ke hooikaika nei no lakou e hana hou i mau luakini. Aole au i ike i ko Kaona. Eiwa mau hale kula kahi e ao ia ai na keiki, ma ka ninau ana i ko'u wahi makamaka, ua i mai kela, ke pii malie nei, aka, hookahi ana mea kanalua, o ke kukulu ole ia i wahi kulawae, kahi e hoomahuahua ae ai i ka ike, no ka hookomo ana 'ku i na kulanui.
          E 4 mahele hana o ka noho ana o na kanaka, ka mahiai, lawaia, kalepa a me ka hanai holoholona; e hana ana kela kanaka keia kanaka nona iho, malalo iho o kekahi mea a mau mea, o keia mau mea i hoikeia. Ua lako ka hapa nui o na kanaka, ma ka nana aku.
          He oluolu na kanaka a he makemake nui hoi i ka pono o ka aina. O ko na kanaka Hawaii mea ai mau, o ke kalo, uala, ulu, maia, ko, &c; o ko lakou i-a na io manu, io holoholona, a me na i-a o ke kai. He nui na mea e ae e oluolu ai ka noho ana, o ke pookela loa nae o na mea hoowaiwai nui i na kanaka, oia ke kope, alani, i-a a me ka holoholona.
          Mai Keauhou a hiki i Kailua, kahi mahuahua o no hale a me na laau niu e ulu ana. Aia ma Kailua nei kahi noho o na'lii ma ko lakou halealii nani, o "Hulihee." Ua kaulana loa o Kailua nei no ka noho ana o Kamehameha I, a me kona hoolilo ana ia wahi i Capitala no kona Aupuni, a hiki wale i kona make ana i ka la 8 Mei, 1819. Ua kaulana pu no hoi keia wahi no ka pae ana mai o Binamu ma i ka la 30 o Maraki, 1820.
          He nui na mea i koe no ka lai malino a Ehu nei; aka, ua lawa au me ka Welina Aloha i ka "LAHUI HAWAII."
Owau iho o JAMES HANUWELA.
Kailua, Hawaii, Oct. 4, 1876.

Haina o ka Nane a S K Kaleikini.

          No ka mea, ua papa ia ua keiki nei aole e hele aku me ka lole, aole hoi e hele olohelohe aku, aole i ka po aole hoi i ke ao, nolaila, penei ua keiki nei e hana ai:
          Hana ua keiki nei i pahu, me na mea huna kupono e makaukau pono ai. Komo oia iloko o ua pahu nei, a ua hiki iaia ke hele me ka oluolu maikai me he paa-lole la.
          Kakali oia a ka wa i pouli ai ka la, alaila hele aku la imua o kona makuakane. Nonoi aku la oia i ka makua e haawi mai i ka waiwai, oiai ua hooko pololei oia i ke kauoha a ka makua. Nana mai la ka makua a haha mai la na lima, aole nae oia nei lole, aole hoi i olohelohe, a pane mai la ua makua nei, "O ke kino, he kino i uhi ole ia e ka lole, aole hoi i olohelohe, a o ka leo, o ka leo no o kuu keiki." Pane ae la kekahi kiai, "e ka haku (makua) he wa po keia a ko keiki i hele mai nei," Pane mai la ua makua nei,"Ua mahele pono ia na wa o ke ao ma o na hora ala, a pela hoi me ka po, he 12 hora no ke po, a he po ia. Nolaila, ua ano e wale no keia poeleele ana, oiaai aole i pau na hora o ke ao, a ke ike nei wau o ka wa keia a ke kanaka e olelo ai aohe po, aohe ao. Elike hoi me ka lole ole a me ka olohelohe ole o kuu keiki, pela wau e ike nei, aole keia he ao, aole hoi he po. Nolaila, elike me ka'u kauoha, pela no i hooko pono mai ai kuu keiki, a e haawi aku i ko'u mau waiwai a pau loa nona."
          Auhea oe e Kaleikini, ke waiho aku nei wau i keia haina imua o kou noonoo, a nau e kaana pono iho. Na kou lunaikehala maikai e hooko elike me kau olelo, e haawi makana ae i pahu ko, helu 1. A ina he mea kaumaha io nou, e kala ia oe, hookahi no mea nui o ke akaaka o na mea huhna a ka noonoo,  ina ua loaa, oia iho la, ina aole oia iho la no. O oe nae ke keiki hookahi ma ka hoike akea ana he makana, aole pela ka poe haku ninau a me ka poe puni nane, a o oe hookahi ka oi. Nani ka molaelae maikai o kou noonao, a e kali aku wau o kau wahi pane mai.  KEAKAOKALANI.

HAIOLELO A KA HON. G. W. PILIPO
no ke Kanawai, e auhau ana i hookahi keneta no ke dala hookahi i ka waiwai paa a me ka waiwai lewa ma ka la 20 o Sepatemaba, 1876.
[Koena mai ka helu 41 mai.]

          3 E hoomahuahua hou ia auanei ka waiwai io iloko o na aina ma ka helu ia ana i ka wa i hooko ia ai keia kanawai. Ma ka hooholo loa ia ana o ke Kuikahi Panailike, oia ka mea nana e paipai i na Luna Helu, e hoomahuahua ae i ka waiwai o ka aina. Aole i like loa na aina e hiki ai ke koho kiekie ia ka waiwai oia aina. Ina he aina e ulu ana ke ko me ka maikai, ua pono ke hoonui ae i kona waiwai, a ina he aina mahiko, aole nae i mahi ia, e emi mai kona waiwai, a pela na aina mahi raiki. Ua kupono ke hoonui ia ae ka helu waiwai oia mau aina; oiai, o lakou ka poe i hoomaikai ia e ua Kuikahi la. Ke hopohopo nei nae au no na Luna Helu, e lilo ana ka inoa "Kuikahi" i mea na na Luna Helu e olelo ai, ua pii ka waiwai o ka aina i keia wa, no ka mea, ua holo ke Kuikahi, o ka aina he 300 dala ka waiwai, he 600 dala i keia wa, a o ka aina he 500 dala i keia wa, e olelo auanei oia, he 1,000 dala a pela aku e koho wale ia ai ke kumukuai o na aina, a e loaa auanei ma kela a me keia wahi e hana ia ana pela, he kaumaha i papaha i ko keia wa. Aole no i hoakaka pono ia ma keia Kanawai, ke kumukuai o kela a me keia ano aina, a no ia hoakaka pono ole ia ana, ua ili no iluna o ka Luna Helu ka mana e koho ai no ka waiwai oiaio o na aina elike me kana.
          Ma keia, e ike auanei kakou, ke alualu loloa nei ke kaumaha e ee iluna o ka lehulehu, mamuli o ke kena ia e na hana a ke Kuikahi. A pela auanei kakou i ike ai ma keia Kanawai. Hapai ke Kuikahi, hanau mai ka Auhau nui, a hoohua aku la i ke hookaumaha.
          4. He auhau keia e hoeueu ana i ka manao o ka lehulehu e kue mai ai i ke aupuni, ma ka hookoia ana o keia kanawai. Ua ike au i kekahi aupuni kahiko iloko o kekahi buke. Ua hele aku ka lahui oia aupuni, a noi aku i ko lakou Moi, "e hoomama mai oe i ka makou auamo, no ka mea, ua hookaumaha loa kou makuakane ia makou." Eia ka pane a ke 'lii, e hoi oukou a Poakolu hoi hou mai. I ke kolu o ka la, akoakoa mai la ka lahui imua o ke 'lii "Ua oi aku kuu manamanalima iki, i ka manamanalima nui o kuu makuakane, ua hahau kuu makuakane ia oukou i ka laau hahau, a e hahau aku au ia oukou i ka laau oioi, ua auhau kuu makuakane ia oukou, a e papalua aku ka'u auhau maluna o oukou." Heaha ka hopena oia lahui, a oia aupuni hoi? Ua noha a kaawale; oia ka olelo a ko kakou poe kahiko, "O ka noha o ka aina, aole e hiki ke humuhumu ia." He pono i keia hale ke hana me ka akehele i ka hooholo ana i keia kanawai.
          O ke noi a ka lahui, e wehe i ko lakou pilikia, o ke pale aku i na pilikia hou; a ina aole i hiki ia kakou ke wehe ae i na pilikia e noho nei, he ahona ia, mamua o ko kakou lawe ana mai i auhau hou e hoouka aku ai ia lakou. E hoolilo kakou ia kakou iho i mau Kalaiaina naauao; e nana aku ai i ka hopena o kahi mea, ina paha o keia ka hopena e hiki mai ana no ko kakou aupuni, a ke hopohopo nei au ia hopena, aka, ina ua ike akaka no hoi oukou, aole kakou e halawai ana me keia hopena, ua pono no ia oukou ke hooholo aku; aka, owau, ma ka aoao o na makaainana o Kona Akau, ke kue nei au i keia kanawai,
          5. He kanawai keia e kue mai ai na makaainana i ko lakou poe lunamakaainana i kokua i keia kanawai. Ina io e ike ana na makaainana o kekahi apana paha ua kokua ko lakou lunamakaainana i keia kanawai, heaha la ka lakou mea e hana mai ai? Ke hopohopo nei au, malia paha, o loaa ia lakou ka inaina ana, ka huhu ana, a e hoonou mai paha me na pohaku, e uhau mai paha me na laau maluna o ko lakou lunamakaainana, a mau lunamakaainana paha, o kela a me keia apana, (maanei ua kunahihi ae la ka luna mai Kaanapali mai, e makau ana o hailuku io ia mai na L. M. i ka pohaku, a e uhau ia mai paha i ka laau e na makaainana; a nonoi aku la i ka Peresidena, aole e olelo hou aku pela; a kokua io no ka Peresidena.) Aole ua i hele mawaho o ka mea imua o ka hale, a ek hoomau aku nei no au e like no me ka'u olelo  mua. Hookahi no mea pono i na hoa lunamakaainana, e hoolohe i ka leo o ka poe nana kakou i koho mai, a mai hoao kakou e hana lokoino aku ia lakou; ma ka hookau ana aku i keia kanawai kaumaha maluna o ka lahui.
          6. He kanawai keia i kue maoli i ka makamaka o ka lehulehu. Ma ko'u hoomanao ana, aole au i ike, aole hoi i lohe, ua walho ia mai kekahi noi mai na apana koho mai o keia aupuni, e kau ia i kanawai e auhau papalua iho maluna o ka waiwai. I ko kakou kokua ana i keia Bila Kanawai a ka aoao Kuhina i waiho mai nei, ua kue ia hana ia lakou. Ke manao nei au, ina e ninau mua ana kakou i ko ka lahui manao, ke olelo nei au me ke kanalua ole, e hoole mai auanei ka hapanui mai o a o i keia auhau hou. He mea makehewa ia kakou ke olelo ae, aole e hoahewa mai ana na makaainana ia kakou ke holo keia kanawai. Ke hoomanao nei au, o ka lunamakaainana o Kohala i ka makahiki 1870, oia ka mea nana i lawe mai he hoololi ana i ka auhau waiwai, mai ka ¼ keneta no ke dala hookahi a i ka ½ keneta hoi; ua lilo oia i mea hoowahawahaia ia wa e ia apana, a pela no e na wahi a pau. Ina ua huhu ia ka mea nana i hoomahuahua ae i hapaha keneta hou, aole anei e oi nui aku ko kakou hoinoia mai o ka lehulehu, ke kau papalua iho kakou i keia auhau maluna ae o kela kaumaha ana. Ua kauoha maoli ia mai au, ina e holo io ana ke Kuikahi, a ina he auhau hou, "E hoole ikaika loa oe." Eia au mau ua kue nei, e haule ana paha ia'u, aole paha.
          I kuu manao, ina e akoakoa mai ana kakou e hoole aku i keia wahi Bila, o ka haule no ia; a o ko kakou hoopakele ana no ia i ko kakou Lahui i keia auhau hou. Ke nonoi aku nei au e hoopanee loa ia keia Bila Kanawai.
          Ke hopohopo nei au, O ke kokua ana o o kekahi mau Lunamakaainana, ua kauoha maoli ia mai lakou e ke Kuhina Waiwai, e kokua i ka makemake o ke aupuni, ma na hoololi a lakou i makemake ai.
          Ma keia mea e ike iho ai keia Hale, ua kumakaia maoli aku kekahi mau Lunamakaainana i ko lakou poe nana i koho; oiai ua alualu aku la he 10 a oi o ko ka lehulehu mau waha no na oihana, he oiaio no ia, ua loaa io. He mea ku ole i ka hilinai ia keia hana a kakou ke kokua aku i ka makemake o kela aoao e hoouka mai ana i ke kaumaha maluna o ka lehulehu.
          He mea ku ole i ka pono keia hana a ka aoao Kuhina, i ko lakou kuai ana mai i ko ka lehulehu mau pono ma o  ko ka lahui mau waha olelo. He mea hilahila maoli keia mau hana a na Kuhina, ko lakou hoolilo ana i keia i kumu piepiele, i mea e hoooia ai ko lakou makemake, ma na hana a lakou i manao ai. A he mea hilahila nui no hoi keia ma ko kakou aoao ka haalele ana i ko kakou ano kuokoa, a hoolilo i ko kakou koho ana ma ko kakou mau pono iho e loaa mai ai i mau oihana i ka wa e hoi aku ai.
          Me he mea la, ina ma ke ano kuokoa ka kakou e hana ai alaila, ua hiki no ia kakou e kinai me ka ikaika nui i keia auhau hou e kau aku iluna o ka lehulehu.

Na Ekalesia o Kawaiahao a me Kaumakapili.

Halawai Kakahiaka, la Sabati ..... hora 10½
Halawai po ..... hora 7½
Halawai Apana auina la ..... 3½
Kula Sabati ..... hora 9½

HOOLAHA KULA SABATI.

O na Kula Sabati a pau e makemake ana e loaa na Haawina Kula Sabati, i paiia ma na pepa, e hiki no ke hoouna mai i ka lakou mau kauoha ia maua, ma Honolulu nei, me ka auhau pu e uku mua ia. E pono e kauoha mua ia na haawina no na mahina eono a i ole i hookahi makahiki. O na kauoha a pau e haawi pu mai me ka inoa o ke Kula Sabati a me ko ke Kahu Kula Sabati. O ka auhau no na haawina, he 50 keneta no ka haneri.
C. J. L YONS, S. B. DOLE na Komite.

NA AHAHUI EUANELIO.

AHA HUI EUANELIO O KA PAE AINA HAWAII.
Ua hoopanee ka Ahahui Euanelio o Hawaii a ka Poakahi mua o Iune, M. H. 1877, hora 10 ma ka luakini o Kawaiahao, Honolulu, Oahu.
AHA LUNA KAHIKO O MAUI.
E halawai hou keia Aha ma Wailuku, Maui, i ka Poakolu hope o Novemaba la, 29, M. H. 1876.
AHAHUI KULA SABATI PAE AINA HAWAII.
C. J. Lyons . . . . . Presidena.
Rev. S. Waiwaiole . . . . . Hope Presidena.
Rev. S. Paaluhi . . . . . Kakauolelo.
PAPA HOOKO.
J. F. Pogue.  H. H. Parker.
M. Kuaea.  S. B. Dole.
W. Hall.