Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 37, 7 September 1876 — Page 3
Ahaolelo Kau Kanawai
o ke Aupuni Hawaii
Ka Moolelo o na hana o ke Kau o
ka M. H. 1876.
Koena mai ka Aoao eha mai.
Heluhelu mua mai o Mr Kanealii i kana hoololi no ka pauku 57 o ke Kumukanawai e hoololi ana i $6 ka uku la o na lunamakaainana; aole i $2.50. Waiho ia no ka heluhelu alua malalo o na rula.
NA HANA O KA LA.
Hapai ia ka noonoo ana no ka olelo hooholo e hookaawale ana i $4,000 no na lilo o keia Ahaolelo o 1876.
Hoololi mai o Mr Nakaleka i $6,500.
Ninau ia ka olelo hooholo me ka hoololi a hooholoia.
Heluhelu alua ia ka bila e haawi ana i kekahi pomaikai no na koa ku mau o ke aupuni.
Noi o Mr Waterhouse e hoopanee loa. Ninau ia ka hoopanee loa, no ke kanalua ana o kekahi poe, ua lilo ka Hale i ka hoopapa a hoomaha ma ka hora 12.
Halawai hou ma ka hora 1 P. M.
Noonoo hou ia ke koho ana o ka poe kanalua a mahope o ko lakou koho ana, ua like a like na ae a me na hoole, ua koho ka Peresidena ma ka ai, nolaila ua hoopanee loa ia ka bila.
BILA HAAWINA.
Noonoo ia ka Bila Haawina imua o ke komite o ka Hale. Noho o Mr Nawahi ma ka noho Lunahoomalu no ke komite.
No na makai o Maui 9 024
Noi o Mr Halstead 8,424
Hooholoia 9,024
No na makai o Kauai 3,408
Noi o Mr Kauai 4,000
" Martin 2,804
" Kalaukoa 3,500
Hooholoia 3,408
No na makai o Oahu 4,640
Noi ka Loio Kuhina 43,084
" Mr Pilipo 37,240
Hooholoia 43,084
Hopu ana i na lawehala 2,000
Kela me keia lilo o ka oihana 1,000
Noi o Mr Kalaukoa 500
Hooholoia 1,000
Na lilo no na Aha Koronero 600
Noi o Mr Kalaukoa 200
" Pilipo e kapae loa.
" Barenaba e hoopanee iki a noonoo pu me ka haawina o na lilo o ka Papa Ola.
Hooholoia 600
OIHANA HOONAAUAO.
Uku o Kahukula Nui 4,000
Noi o Mr Kauai e hoopanee loa. Hooholoia. He 19 ka ae, a he 18 ma ka hoole.
Lilo kaahele o ke kahukula nui 800
Noi o Mr Nakaleka e heluhelu ia ka haawina penei. Na lilo o ua kahukula nui 1,000, a penei ka hoonohonoho ana.
Na lilo no Hawaii 300
" Maui 300
" Oahu 300
" Kauai 200 Hooholoia
Kakauolelo o ka Papa 3,600
Na kula Hawaii Beritania 38,000
Noi o Mr Nakaleka e waiho ia keia haawina a me ka haawina no na kula aupuni, ma ka lima o ke komite wae.
Noi o Mr Birch 25,000
" Lilikalani 30,000
Hooholoia e waiho keia mau haawina elua ma ka lima o ke komite wae.
Kula hooplollei o Keoneula 10,000
Noi o Mr Kanealii 7,000
" Helekunihi 6,000
" Kalaukoa e kapae.
Hooholoia 10,000
Mau hale hou no ke kula hoopololei o Keoneula 4,500
Noi o Mr Nahaku e kapae.
Hooholoia 4,500
Kukulu ana a me ka hana hou ana i na hale kula 1,000
Noi o Mr Martin 1,200
Hooholoia 1,000
Kokua haumana ma ke kula nui o Kapunahou 360
Noi o Mr Mahelona e kapae.
" Pilipo, o na keiki Hawaii ponoi wale no keia haawina. Hooholoia.
Malama ana i na mea ano e, (Museum) 10,000
Noi o Mr Birch e kapae.
" Nahaku 529.24
Hooholoia 1,000
Lako Palapala, me kela me keia lilo,
Hooholoia 700
Hoopau ia ke komite me ka hai aku i ka Hale, ua noonoo ia ka Bila Haawina e like me ia i hoike ia maluna. Aponoia.
Hoike mai ka Peresidena i na lala o ke komite wae no ka noonoo ana i na haawina no na kula Hawaii a me Beritania a me ka haawina no na kula aupuni.
Mr Nakaleka, Kamika, Kuihelani, Kamauoha a me Wana.
Hoomaha ka Hale.
LA HANA 94.—Poakolu, Aug 23.
Halawai ka Hale e like me ka mea mau.
Hoike mai ke Komite Wae i kohoia no ka noonoo ana i na haawina malalo iho:
1 No ka Luna Dute Nui.
2 Hope Luna Dude nui.
3 Kiai Oihana a me ke Awa.
4 Luna Hale-papaa.
5 Kakauolelo Buke Helu.
6 Na kokua kiai ma Honolulu a me na awa e ae.
Ua noiia mai, he mea paakiki ka hoohui ana i keia mau haawina. Nolaila, e hooholo aku i na haawina e like me ia maloko o ka Bila Haawina. Aponoia.
Hoike mai ka hapanui o ke Komite wae no ka noonoo ana i ka bila e huikala ai i ke Kuhina Waiwai, no ka hoolilo wale ana i na $3,997.64, me ka ae ole hoi o ka Ahaolelo, e noi ana, e hooholo loa aku i ka bila no ke kakau poepoe, i kakau inoa ia e Mr Kalaukoa, Kakela-makua, Aholo, a me Waila.
Hoike mai ka hapa uuku o ia Komite no, e noi mai ana, e hoopanee loa i ka bila, oiai o na dala i hooliloia e ke Kuhina Waiwai, no ka hoolewa o ka Moi Kamehameha V., ua oi wale aku, a me he mea la, ua lilo no na aahu o ka poe pili ole i ke kupapau, a nui aku. Kakau inoaia e Mr Pilipo. Waihoia na hoike a elua ma ka papa, a noonoo pu me ka bila.
Hoike mai ke Komite wae no ka noonoo ana i ka bila e pili ana no ka mahele ana i ka wai maluna o kekahi aina, ma ka hoomoe ana i na auwai a hawai paha, e noi mai ana, ua hooponoponoia ka bila, a waiho mai he bila hou. Waihoia ka hoike ma ka papa, a e paiia ka bila.
Heluhelu mua mai ka Loio Kuhina, he bila e hooponopono ai i ke kuai ana a me ke kawili ana i na laau lapaau a me na mea o ia ano, ma na hana akamai.
Noi mai o Mr Birch, e hoopanee loa ia keia bila. Hooleia.
Waihoia ka bila no ka heluhelu elua malalo o na rula.
Hoolaha mai o Preston he bila e hoopau ai i ka mokuna 39 o na kanawai 1874.
Hoolaha mai o Mr Halstead. he bila e auhau ai maluna o na loaa makahiki.
NA HANA O KA LA.
Heluhelu alua ia ka bila e hoohui a e hoololi ai i ke kanawai no na mea ku hoike imua o na Aha Hookolokolo. Waihoia imua o ke Komite o ka Hale. Noho o Mr. Waterhouse ma ka noho.
Heluheluia mai ka pauku 1—6 a hooholoia, a o pauku mai ka 7—11, ua hooholoia me na hoololi, a hoopauia ke Komite, me ka hai aku i ka Hale, ua noonooia kekahi mau puaku, a ua waihoia aku ke koena o ka bila, oia ka hana o na la a pau. Aponoia ka hoike a ke Komite.
Hoomaha ka Hale ma ka hora 12, a halawi hou ma ka hora 1 auina la.
BILA HAAWINA.
Noonooia ka Bila Haawina imua o ke Komite o ka Hale. Mr Nawahi ma ka noho Luna Hoomalu.
No ke ola o na koa, he $58,840.
Noi o Hon. Kapena Roke, e hoopau ka Oihana Koa; i $6,000 no ka Batri hou, a he $10,000 no na kiai o ke'Lii, he 10 ko lakou nui; huiia he $16,000.
Hoopanee ka Hale.
NA ANOAI.
Ua wehe ae nei o Mr. James H. Iles, he hale inu kope, waimomona, o na ano a pau, a me kekahi mau mea e ae, ma alanui Nuuanu, ma kai iho o ka hale kuai o Kale, (C. Brenig.)
O ka paani kini popo, ke ala nui mai nei ma Maui. E paio ana ka Ahahui o ka ua Ukiu me ko ka malu Hekuawa, iloko aku o keia mau la. He mau hana hooikaika kino keia, no na aluna ahiahi, ke pau ka hana kino.
Ua holo aku ke Kilauea no Hilo i ka Poakahi iho nei. Ma ka la 11 o keia mahina, no Kona; la 18 no ke kaapuni ia Kauai, la 25 no Hilo.
O ka hale uinihapa hou e kukuluia nei ma Alanui Nuuanu, no S. Magnin no ia. He hale hoonani ana keia i ke alanui Nuuanu, oiai he hale nani kona kulana, a e nani ana no paha na aahu a me na pono kuai. Kuikahi Panailike.
Mai ka peni mai a ka makamaka mikiala mea hou, oia hoi o J. B. Hanamaikai o ka ua Ukiu, ua loaa mai la ia makou ka lono hauoli no ka helemua ana o kekahi mau keiki Hawaii lalawai o ia uka iu ano ma na hana imi waiwai. Ua hui ae o Mr. W. H. Cummings a me Mr. W. T. Cooper, na ka mahi ana i kekahi mau haneri eka, ma ke kanu ana i ke ko, a na ka wili o Kaluanui iloko o na makahiki ekolu mai keia mahina aku. O keia hoike oiaio no ka lawe ana o keia mau keiki lalawai, a apo aku me ka hookaulua ole, a me ka hooikaika no ka loaa ana mai o na pomaikai o ke Kuikahi i kauia mai maluna o ko laua one oiwi, a ke lana nei ko makou manao, e holopono, a e pomaikai laua. E ala e na Hawaii, a e hoohalike me keia mau makamaka maikai.
I la lawe ana 'ku o ke kuna Neti Mela i ka nu hou o ka holo ana o ke Kuikahi i Lahaina, penei na olelo a kekahi leta mai a T. W. Everett mai a i ka Luna Leta Nui, i paiia ma ka nupepa Kalepa o ka Poaono iho nei: "Ua ikeia 'ku ka Neti i ka hora 10 kakahiaka, a i ka hora 11 ua hiki ia makou ke hoomaopopo aku he lehulehu loa kona mau hae, a ua hoomaopopo koke iho la no makou ua holo ke Kuikahi. Ua hoouna koke aku la wau he elele maluna aku o ke kuahiwi i kahi o Cornwell, a hoea aku la ilaila he 15 minute i koe hiki aku i ka hora 2. No ka piha hauoli loa o na mahiko, ua pihoihoi lakou, a kuai ia iho la ka lio o ua elele nei no ka makana palua mamua ae o ke kumukai, a me ka uku palua ia o kona luhi o ka pii ana mai maluna o ke kuahiwi. Ua hoolei ia mai na ekeleta iuka nei i ka hora 2, a e like me kau kauoha, ua hoouna koke ia e a'u maluna o ka mauna. Ua hoea aku i Wailuku i ka hora 6½ o ke ahiahi, a i ka hora 7 ua hala hou aku no Haiku, Makawao, a me Ulupalakua. Ua ulu ae he hauoli nui ma Wailuku, i ka loaa ana aku o ka nuhou." Ua haalele iho ke kuna Kamaile no Kauai ma ia Poano mai, a o ke kauoha ano like me ia kai haawi ia aku mai ka Luna Leta Nui aku. He oiaio, owai la ka mea e kaniuhu no ka lohi loa o na mea hou malalo o keia mau hana eleu? Aole!
Ua manaolana ia e ku mai ana ka mokuahi mai na Panalaau mai o ka Hema, ma ka la 13 ae nei o Sepatemaba; ke oiaio ina ua haalele oia ia Aukalana ma ka la 28 iho nei o Augate.
KAHI MELE.—Ua nele makou i keia pule i kahi haawina o ka Haku Mele kaulana o ka uka huihui o Waimea, e nana pono ana ia Maunakea. Ua aha la ; ua nuha paha. A i ole ia ua maule paha i ka ua mea o ka lea i ka olino o ka hau o ua kuahiwi nei. E ka manu leo lea, wehea ke poi o ko ipu, a e kuu pau mai.
Ma neihnei i pahili mai ai ka welau makani aoaoa makai mai, a o ka ilikai o ka moana ua hele a palahinu i ka ua mea o ka omo ia e na kukuna mahanahana o ka la. O ka wela paha ia la, ke hele la a
"Moa unounoo Puna i ke akuawahine,
I kunia e wela moa nopu ka papa."
He kinikini wale na leta a na makamaka i loaa mai ia makou no ka pepa, e hoike mai ana i ko lakou manao nui, a ke minamina nei makou, me ke noi aku no ia lakou e kala mai, oiai, ua ane piha ka pepa me na mea o ka Ahaolelo, kekahi mea hoi a makou i manao ai he kuleana ko lakou e ike. Ke pau ka Ahaolelo, alaila e nui hou ana na kolamu kaawale, e pai liilii aku ana no nae makou.
Ma ka la 15 o Aug., ma Kamoku, Lanai, make iho la o Mrs. Manoa Lono, he wahine oia i aloha nui ia, a he hoopono, a he Karistiano oiaio no hoi. A o ke kumu o kona make ana, he puua i ke keiki no na la helu, a make pu aku la oia me ke keiki ma kona opu. Aloha wale laua; aka, ke moe la laua me ka maluhia.
O ka halekuai bipi ma ka aoao mauka a me Waikiki o na alanui e kipa aku ana i ka makeke kuai I-a, aia malalo o kekahi keiki Hawaii opio ka hookele ana; a mamuli o kona eleu, ke poloai ae nei makou i na oiwi ponoi, e naue ae malaila, no na io bipi momona, a makepono no hoi.
Ua mikiala ae nei ka makamaka kamaaina D. Kahanu me ka hoomakaukau ana nona iho, e hopu aku i na pomaikai a pau e loaa mai ana mai ke Kuikahi Panailike mai. Malalo o kona mau hana lima maoli ana, ua hooikaika ae nei, a ua ku he hale me na keena lehulehu no ka hookipa ana mai i na makamaka no na mea kuai he lehulehu wale, a ke lana nei ko makou manao e pomaikai ana kana hooikaika ana.
WAHINE HOOMANAMANA.—Aia ma Pawaa kekahi wahine o ka Lili kona inoa, he wahine hoomanamana keia, ina akua o ko kakou mau kupuna, ahe ao aku no hoi ia i kana mau keiki i ke ano o kana hana ino, hana hoopaukoalaala. Eia no hoi kekahi mea a'u i ike ai, i na e eha iki ae kekahi o kana mau keiki a mea aku hoi ke kane e hele i ke Kauka, eia ka olelo a ua wahine la, aole hiki i na e lawe i ke kauka, pilikia ke keiki a kaua, maia mau olelo a ka wahine haule pu ka manao o ke kane. Ea e na hoa puni mea hou, eia ka ninau ia oukou, o ka mea anei ia e ulu ai ka lahui o ko kakou Lani Moi o ke ao aku o na makua i na hana ino i na keiki? Aole paha ea, kai io no ke kupanaha o na makua hana ma keia, pau ole no hoi ka epa a Hawaii. Ma-u wahi mea hou ia e na hoa, ua lawa au maanei o eha loa mai hoi kela. Me ka lunahooponopono ko'u mahalo a me na keiki hoolele hua kepau hoi ko'u welina.
J. A. IAKUPA.
Honolulu Oahu, Aug 30 1876.
Huakai makaikai ia Kauai.
[Kakauia no ka LAHUI HAWAII e Mr. D. Keaweamahi.]
Helu 5.
Eia ka Paulo ia Timoteo: "E hoomanawanui oe me he koa maikai la no Iesu Kristo." Nolaila, o ka hooikaika ana i na hana a Kristo, alaila, he hoike akaka ia, he koa ia no Iesu Kristo. I ka wa i pau ai na manao paipai, ua hookuuia na hana me ka himeni. A hoi au la kela a me keia i na home, a ia makou e hoi ana, ua koiia aku la makou e Holi e kipa ma kona home, ua kipa aku no makou, kekahi no keia o na makamaka maikai, a ia makou e hele nei, o ka Lunakanawai apana kahi o Lihue oia hoi o R. H. Hapuka, kekahi no ia o na hoa maikai o keia wahi. Pau ka nanea ana ma kona home hoi aku la makou no ko makou wahi, a ma ke ahiahi, ua koho ia mai la au a me R. P. Puike e lawelawe i na hana a ka Haku, nolaila, ua hana maua ma ka mea hiki, nui na kanaka i akoakoa mai i ka hale halawai, a pau na hana a ka Haku, ua launa me na makamaka o laila oia keia: Hapuku, Kamahalo, Holi a me kekahi mau hoa e ae. No Nawiliwili, he awa ku moku keia no ka hui mahiko o Lihue, maikai keia awa ku moku, he kaikuono maikai kona, aia ma kona aoao akau keia mau lalani puu, oia keia: Kalanipuu a me Keaolewa a nona keia mau lalani mele a'u e puana ae nei: "I kuia Keaolewa, Kalanipuu e au nei i ke kai, Aloha kukui poahaaha o Huleia." Aia no hoi i keia wahi, he wahi noho no na alii i ka wa kahiko o Pakaalana, a ma kona kua iho he wahi puu o Makaukiu.
Poakahi, la 24, haalele ia Nawiliwili, huli hoi no Lawai, a ma ka Poalua ae, holo hou ma ka aoao komohana o Kauai, oia ka hele ana e hiki ai i Polihale, kahi nona na limu e lei ia ai e ka makaikai, oia hoi ka Pahapaha. I keia wa, i wehe mai ai kuu hoa hele mua i alo ai i ka loa o Kauai oia o William Kamaka kuu hoahanau, a kaa aku la au malalo o na alakai ana, a me na kuhikuhi ana, a ke kumu kula himeni o Waimea, oia o J. P. Kumalae, a oiai no hoi he pilikoko ia no ka mea e hele nei i ka loa, a me ka laula o Kauai. Haalele ia Koloa i ka Poalua la 25 no Waimea, oia holo ko makou a hala hope o Lawai, iho mao o Kalaheo, a aia ma kela aoao o Kapali, he wahi pohaku, o Pohaku huna Ahula ka inoa, a penei kahi moolelo no keia wahi pohaku: I ka wa kaua ka o na aoao elua, a ina hee kekahi aoao, alaila, holo me ka mama na koa o ka aoao i hee a huna ka Ahuula malalo o ua wahi pohaku nei, a alualu mai hoi ka aoao lanakila i ka poe i hee me ka manao e lawe i na waiwai makamae, oia hoi ka Ahu-ula a me na mea e ae, eia nae ua komo e aku la malalo o ua wahi pohaku nei, nolaila, neo iho la ka aoao i lanakila. Haalele i keia wahi, uleu aku la no makou a iho ana i Mahiawa. Eia i anei o Kauai-iki; penei kahi moolelo no keia wahi: He wahi loi keia, aole no hoi i ka loi a loi, aole e hiki i ka umi huli e kanu ma keia wahi loi, ke kanu ia e like me ke kanu ana nei o ka huli, a me he mea la, ua puni no paha i na kanaka elua e apo ae. Ina ka makaikai ka malihini a puni o Kauai, a koe keia wahi, alaila, aole no ka i puni o Kauai ia ia. Pela paha! Aia keia wahi ilalo pono o kahawai o Wahiawa, pau ka makaikai ana i keia wahi pii mao, holo hou aku oia wahi, a hiki i kahi i luku ia ai o Kawelo i ka pohaku; penei ke ano o keia wahi: Ma kahi i moe ai ke kino o Kawelo kaawale ia wahi i ka pohaku, a ma ke poo a me na aoao, a me na wawae, ua paa wale no i ka pohaku. Ke i aku nei au i ko'u kamaaina, i anei kahi o Kawelo i luku ia ai i ka pohaku la a make, hoihoi ia ai i Maulili i Koloa? Ae mai la kela. O Kaleinakauhane ka inoa o keia wahi, pau hoi keia wahi, komo e hou aku la ka ihu o na lio a i Kapukaa, he wahi ahua keia, aia no keia wahi i ke alanui, a mauka ae o ke alanui kahi i lukuia ai o Kawelo, a panei kahi moolelo o keia wahi o Kapukaa, ianei kahi i hoouka kaua hahana ai o Kaleimoku ke Alii o Hawaii, me ke kaeaea o Kauai oia o Humehume, a lilo ke ea i ka olali o Hawaii, oiai i keia kaua ana, ua ulele me ka pukuniahi, a kapaia ai keia wahi o Kapukaa. Haalele i keia wahi, hao aku la oia kula a kiei ana ia lalo o Hanapepe, he kahawai keia, ke nana aku la au, oia no oe ka papakonane ka waiho maikai mai o na loi laiki ilalo, nui ka laiki ma keia kahawai, a o ka helu 2 no paha keia o na kahawai laiki, he pake a he kanaka ka mea kanu laiki ma keia wahi, a nui no hoi na kauhale ma keia wahi. Haalele ia Hanapepe, holo aku oia kula a hiki i ka puu o Papai, a nona keia lalani mele a'u e puana ae nei: "Me he kanaka la ka la i ka puu o Papai." Iho ma o Mahinauli a hiki i ke Kupua, he awawa ia, pii ma o hiki ana i Akia, o ka ike no ia ia lalo o Waimea, ia nei e hoomaopopo iho ai ka malihini i ke ano o keia wahi, nani a maikai keia wahi, uliuli i na laau, a nui no hoi na mea kanu ma keia wahi, oia hoi ka laiki, manako, maia, niu a me ka ai no hoi, nui no hoi na hale laau ma keia wahi. Pau ke kilohi ana ia lalo, iho iho la a au i ka wai o Makaweli, a me Kawai Ulailiahi, he mau wai kaulana keia, a penei ke ano o keia mau wai, aia ma ka mana ma ka aoao komohana o Waimea ka Waiulailiahi, iho mai ia wai ulaula, a ma ka mana hoi ma ka aoao hikina o Waimea ka muliwai o Makaweli, he wai kea keia, a i ka hui ana o keia mau wai i kahi hookahi, keokeo maikai ka wai ma kahi aoao elike me ka wai nei; a ulaula hoi ka wai ma kekahi aoao, a pela laua i kahi awiliwili pu ai a hiki i ka nuku muliwai, a nona paha keia mau lalani mele a'u e puana ae nei "E wili ana ka wai ula me ka wai kea o Makaweli."
Nolaila, olelo ai na keiki kamaaina o keia aina, ua oluolu maikai lakou i ka hoopuni a na lau laau, a me ka lana malie mai hoi a ka wai. A no keia aina no keia mau lalani mele a'u e puana ae nei: "Aia la o kuu makani anui o ka Waipao, Me ke one o Luhi hooluhi kanaka." Aia no hoi i keia aina ka auwai a ka Menehune o Kikiaola ka inoa, a ma ka lokomaikai o kuu makamaka a. Kaukau, ua kuhikuhi mai la oia ia'u i ke ano o keia auwai me ka pohaku, ua kalai ia a palahalaha elike me ka papa maolinei, a ua hana ia no hoi a pili loa i ole e kahe ka wai, a ua uhau ia mai keia auwai ma ke kumu o ka pali no ka mile a emi mai paha ka loihi, aia no hoi keia auwai ma ka mana o Kawaiula iliahi, a o ka wai no hoi keia i pono ai o Waimea, ulu ai na mea kanu a olu ai no hoi ko laila kini. Aia no hoi ma ka aoao hikina o ka nuku muliwai he papu kaua, o Hipo ka inoa; na ka Luakini keia papu i hana i ka wa e ola ana o Kaumualii, a ianei no hoi i hoomaka ai ke kaua kipi i ka wa o Humehume.
A ma ka Poakolu, la 26, holo loa no Polihale me kuu hoohanau Kumulae; haalele ia Waimea, hora 9 P. M. Ia maua e lai 'la, o ke kula ia o Huluhulunui, hala mai ia wahi, hiki i ke kaha, he ulu niu keia wahi, nui no na mea kanu ma keia wahi, a no keia wahi paha ka'u mau wahi lalani mele i lohe ai i ke oli ia e Kawai o Lawai, i kona wa no e oli ana, lilo mai la ia'u keia mau lalani mele, a oia keia: "He puukapele ko Mana, He moeahua ko Kekaha." Eia ianei he hale kula, o Davida ke kumu, kipa aku la maua me ko'u hoa, a hoolale koke aku la no kela i kai i'la hana he himeni; oiai he kumu pakoli ia no keia apana. Ia lakou la e kani mai la, ke aloha la au i ka'u haumana o na kula o Honolulu, a me Keoneula.
Ma ka Poalima aku nei i haalele ai kekahi waapa ia Hilo me na ohua haole he eono, a he eono mau kanaka Hawaii. Holo mai lakou a Kohala, e imi ana i moku holo i Honolulu nei, aole nae he loaa. A i Kohala hapaiia ka manao e holo i Oahu. He eha haole i maka'u a noho no i Kohala; a holo mai la ka waapa me na haole elua a me na Hawaii eono, a i ke awakea Poakahi ku ana i Lahaina, hoomaha iki malaila, a holo hou mai, a i ka wanaao Poalua ku ana i ke awa o Kou nei.
Nu Hou ma ka Ekalesia o Kaluaaha, Molokai i keia mau la.
E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:—
E oluolu oe e ae mai ia'u e ka Luna Hooponopono, a me na keiki hoonoho hua o kou hale oihana, e waiho aku i ka'u wahi ukana, ma kahi kaawale o kou mao aoao, a nau ia e hoonee aku ma na kapa kahakai, na mauna, na kualono, a haule aku ma na awawa uliuli o keia mau pukoa, mai ka la hiki mai ma Haehae a ka welona a ka la i Lehua, oia hoi kela mau hua e kau ae la maluna.
Ma ka nana ana a me ka makaikai ana i na hiohiona o ka noho ana o ka ekalesia i keia manawa me ke Kahu Rev. E. Kekoa, me he la, ua komohia ko lakou mau noonoo e na manao ahiu, e hakoko ana iloko o ko lakou mau puuwai, a me he la, aohe mana i koe maloko o ka mole o ko lakou mau puuwai, no na olelo hoopomaikai, ua komohia keia mau manao ahiu iwaena o ke Kahu, na luna, na hoahanau, a me ka Papa Kahu malama waiwai o ka ekalesia; ma na la mamua ae, ua hoopuka mai o Rev. E. Kekoa i ka olelo hoolaha, penei ke ano nui, "Ua lilo ka pa me ka hale o ka ekalesia ia'u, no ka aie o ka ekalesia ia'u no ke ola Kahu." A ma ka ike ana o ka Papa Kahu malama waiwai o ka ekalesia, i kea olelo hoolaha a E. Kekoa, ua pii mai la ke kai o ua Papa Kahu nei, nolaila, ua hoopuka ae la lakou i ka lakou olelo hoolaha, mai ka la 9 o Augate aku e hoomakaukau ai o E. Kekoa i kana mau ukana a pau, a lawe aku ma kahi e e waiho ai, a hiki i ka la 16 o Augate, alaila, e hoihoi mai o E. Kekoa i ka waiwai o ka ekalesia ma ka lima o ka Papa Kahu waiwai ka malama; a ma ka ike ana o E. Kekoa i keia hoolaha a ka Papa Kahu, a puiwa ae la oia, a hoolaha hou ae la, penei ke ano, aole loa e ae ia kekahi kanaka a mau kanaka paha, e komo maloko o kuu pa, a ina e kue kekahi i keia, alaila, e hopu no au iaia, a e hoopii aku i ka Lunakanawai, a ina e hoopaakiki ka Papa Kahu e komo mai, alaila, e malama ia lakou, o lou ia na ihu o lakou e a'u i ka lou keleawe, ua ike ka Papa Kahu i keia hoolaha, aole nae lakou i pane aku, ua kali lakou, a hiki i ka pau ana o ka manawa a lakou i hoolaha ai.
Ma ka hiki ana i ka la 17 o Augate, ua hoomaka aku la lakou e hookuu i ko lakou mau manao ahiu, ua hele aku lakou me ka manao e hookaawale ia E. Kekoa mai ka pa me ka hale aku o ka ekalesia, a e hoihoi mai ia lakou ka malama; eia nae ua hoohoka ia mai ko lakou manao, ia lakou i hiki aku ai, ua paa ka puka o ka pa i ke ki ia, ua hoomaka lakou e kahea me ka leo nui, e puka mai o E. Kekoa iwaho, aole nae kela i hele koke mai, a ua hoomau ko lakou kahea ana, a mahope ua puka mai ke keiki kaulana o ka paia ala i ka hala, a me ka la puka i Haehae, a halawai pu lakou, ma ka papa leo ana me ka ikaika, ua hoole ia mai la ka manao o ua Papa Kahu nei, nolaila, ua hoonee ae la lakou i ka ihu o na waa kaulua a loaa na lio, ua motio aku la me ka mama, aia ka pahu hopu o kahi o ka Lunakanawai S. K. Kupihea. Ua hoopii ka Papa Kahu ia E. Kekoa, "no ia la no, ua honi aku no o E. Kekoa ma ia meheu hookahi; hoopii o E. Kekoa i ka Papa Kahu, "no ka aie o ka ekalesia iaia i na dala $80.45 a i ole he $97.45 no ke ola Kahu."
Ma ka la 18 o Augate, ua noho ka aha e nana i ka hoopii a ka Papa Kahu no E. Kekoa, ua kukuluia mai na hoike, aka, ua noi mai ka mea i hoopiiia e hoomoe no kekahi kumu i manao ia, ua ae aku ka aha a noi, a ma ka Poakolu.
Ma ka la 19 ae, ua noho ka aha e nana i ka hoopii a E. Kekoa i ka Papa Kahu, ua kukuluia na hoike o ka aoao hoopii, a me ka aoao hoopiiia, a ma ka lakou ike, ua like wale no, ua hooia mai no lakou he aie ko ka ekalesia i ke Kahu he $55.25, a o ua mau dala la, ua hookaa ia, nolaila, ua noi mai ka Loio o ka aoao hoopiiia oia o R. Newton e hookuu, aole ae ka aha, ua noi hou ka loio e hoomoe a ka Poakolu, ua ae ka aha.
Ma ka la 21 o Augate, ua hoopii hou o E. Kekoa i ka Papa Kahu, no ke karaima, "manao ino," ma keia hoopii a E. Kekoa, ua hoomanao ae la au i keia mau hua mele penei:
"Ohi hapuku ka makapehu o ka uka,
Ohi hapuku ka ia o Kapaau."
Oiai ma keia hoopii a E. Kekoa, ua hului pau ia mai la kekahi poe kanaka e, e hele ana i ka pule Katolika, a e hele ana ma ke alanui a ku aku e nana i ka la a E. Kekoa e papa leo ana me ka Papa Kahu, ua hoopii pu ia ia poe e E. Kekoa, he 14 ka huina, ke hui pu me na hoa o ka Papa Kahu.
Ma ka la 22 o Augate, ua noho ka aha e nana i keia hoopii a E. Kekoa, mai ka hora 10 kakahiaka a hiki i ka hora 5 ahiahi, ua hoopuka ka olelo hooholo a ka aha, e hookuu i keia poe a pau i hoopiiia mai.
Ma ka la 23 ae, ua noho hou ka aha e nana i na hoopii i hoomoeia. Ma ka hoopii a ka Papa Kahu ia E. Kekoa, ua kukuluia na hoike o ka aoao hoopii a me ka aoao hoopii ia, a ua hoike mai lakou, no ka ekalesia no ua waiwai la, nolaila, ua hoopuka ka olelo hooholo a ka aha, no ka ekalesia no ua waiwai la, a e hoihoi aku ia waiwai ma ka lima o ka Papa Kahu malama waiwai o ka ekalesia ka malama. Ua pane mai ka mea hoopiiia, E. Kekoa. "E hoopii ana au," a heluhelu mai la i ke kanawai.
Noho hou ka aha e nana i ka hoopiia E. Kekoa, no ka hoole aie, ua noi mai ka loio R. Newton, e hookuu ia ka poe i hoopiia, no keia kumu, aole hoike nana i hooia mai ua koi ia aku keia aie maluna o ka poe i hoopiiia, ua waiho mai ka mea hoopii i kona manao, na ka aha e nana, nolaila, ua hooholo ka aha, e hookuu i ka poe i hoopii ia mai, aole no he aie i koe o ka ekalesia.
Ma ka la 25 o Augate, ua hele kekahi mau lala o ka Papa Kahu imua o ka Lunakanawai, i palapala e hookaawale aku ai ia E. Kekoa mai ka pa me ka hale aku o ka ekalesia, ua loaa ka palapala, a ua haawi ia ma ka lima o ka luna makai R. Newton, me ka manao ua pau ka manawa no ka hoopii ana, ua hala ka ka manawa a ke kanawai i kauoha ai, nolaila, ua hoomaka aku la ka hele ana o ka luna makai me kekahi lala o ka Papa W. A. Kukamana, a i ka hiki ana ma kahi o E. Kekoa, ua heluhelu aku la o R. Newton i ka palapala imua o E. Kekoa, "aole au e hele a kahu kuu koko ma keia hale," ua pii mai la ke anu i ka luna makai, a hoi aku la ma kona hale, a kauoha aku la i kekahi makai, e kii aku i na makai a e hele pu me a'u ma kahi o E. Kekoa; i ka manawa i akokakoa mai ai na makai, ua hele aku lakou a koi aku ka luna makai i kekahi mau kanaka o ka poe kamana, oia hoi o Puaaeku a me Kepolo, a hele aku la lakou ma kahi o E. Kekoa, o ka lunamakai ka i komo iloko, a kamailio aku ia E. Kekoa, aole nae he pane ia mai, ua kali aku lakou mawaho, a kokoke e piha na hora elua, nolaila, ua kahea aku la ka lunamakai R. Newton, e komo mai na makai a e lawe aku i na ukana a pau loa mawaho, ua komo aku la na makai a lawe aku la i na ukana a pau loa mawaho, a ku ae la o E. Kekoa, Palau, Keawe, Kahananui a me Kuakahi, a hele aku la mawaho, a hoopaaia na lumi a pau. Nolaila, hoomanao ae la wau i kekahi mele a ka poe kahiko penei:
"Puehu i ka unuunu a ka Waahila,
Hokiki na wahine noho anu e."
Oia ka nuhou ano nui ma ka Ekalesia o Kaluaaha i keia mau la. E wiki oe i ka ahai aku ma na ipuka hale mai ka la puka a ka la komo. E aloha auanei ka Lunahooponopono a me na keiki ulelehua.
D. K. MIHAAI.
Hakawai, Molokai, Aug. 28, 1876.
Olelo Hoolaha
HALE KUAI!
KE HAAWI ia aku nei ka leo ahailono imua o na makamaka a pau o'u. UA WEHE AE NEI AU, ka mea nona ka inoa malalo, he HALE KUAI HOU, ma KAIOPIHI, KOHALA, HAWAII.
o G. C. Akina, Pake.
Aia malaila e loaa ai na LOLE NANI HOU LOA, no na kane, na NANI IHIIHI LILO I KA WAI no ka Kaikamahine opio me na Wahine, a me na Kamalii, no ka uku make pono loa. He emi loa ka lole o na ano a pau, me ka oluolu o na kumukuai. O ka poe a pau e kipa mai ana a kuai, e loaa no na MANUAHI ia lakou me ka nele ole.
6 mo. G. C. AKINA —Pake.
WIL DER & Co.,
(WAILA MA.)
AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU me MOIWAHINE!
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na lako Kukulu hale
O NA ANO A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKAANIANI,
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI-LIILII,
AMI-LOLOA
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Na Balak Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna ae e kuai makepono loa ia aku no ke DALA KUIKE 1-1y
E LOAA NO I KA POE E MAKEMAKE I NA
INIKA KAKAU,
PENI, PEPA,
WAHI-LE TA,
BUKE,
MA KAHI O
TARAMU.
Manae iho o Kini Hana Wa ti.
KAHI HOI E LOAA AI IA OUKOU
NA BUKE!
Oia hoi na nupepa i humuia, a e kuniia ka inoa mawaho o ka buke, a ka mea makemake ana, eia no ma kahi o
TARAMU.
KAHI E LOAA AI KO OUKOU MAU
Papa Kuni Inoa!
No ke kuni ana i na Lole,
Na INIKA a me na BALATI,
—NO KA—
$1.50 NO KE KUNI KELEAWE,
2.00 NO KE KUNI DALA.
EIA MALALO IHO NA OLELO KUHIKUHI.
NO KA LAWELAWE ANA I KA
Inika kohu mau a Thos. G. Thrum,
HE INIKA KEIA E HOAILONA AI NA LOLE KEOKEO.
[E kawili mua ia ka inika, alaila e hookulu iho hookahi kulu maluna o kahi apana aniani, e hooma-u pono ia ka peni hulu; hoomoe iho ka papa inoa maluna o ka lole i hoomaemae maikai ia; pena iho me ka wikiwiki a ike ia ke kohu ma kahi aoao; alaila iho ma ia aoao me ka alana lole i wela kupono, a i ole ia e hoopili aku i ke aniani uwahi o ke kukui mahu; alaila kaulai aku i ka la i mau hora. Ina e hooko pono ia keia mau rula, o ke kohu mau no ia o ka inika. O ka holoi mua ana o ka lole mahope o ke kau ana o ka Inika me ka wai wela me ke kopa, aole me ka wai koekoe. E holoi maikai ia ka papa inoa me ka peni hulu, a waiho aku.
Malaila no e uku ia ai na uku kiekie e like me ka nui oh na makahiki o na poo leta Hawaii o na ano a pau, mai kahiko mai a i keia manawa, o na poo i pau ko lakou waiwai ma na leta. ( 1y) TARAMU.