Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 35, 24 ʻAukake 1876 — Page 3

ʻaoʻao PDF (1.28 MB)

Ahaolelo Kau Kanawai
o ke Aupuni Hawaii
Ka Moolelo o na hana o ke Kau o
ka M. H. 1876.
Mai ka aoao akahi mai.

LA HANA.—79 Poaono Augate 5.
Halawai ka Ahaolelo e like me ka mau.
Waiho mai ka Loio Kuhina he olelo hooholo, e hoomana ia aku ka Moi iloko o kona Ahakukamalu i mau komisina e hooponopono ai i na kanawai, a e hoomana ia lakou o kikoo aku i ke Kuhina Waiwai i na lilo no ia hana, me ka hoike hou mai i keia halawai hou ana aku o ka Ahaolelo. Hooholoia.
Hoolaha mai o Mr Mahoe he bila e hoonoho ana i na luna makai i mau luna leta a e hooponopono i ka lawe ana o na eke leta.
Waiho mai o Mr Nahaku he olelo hooholo e noonoo ia ka Bila Haawina i na la a pau. Hooholoia.
Heluhelu mua mai o Mr Pilipo he bila e hoololi ai i ka pauku 527 o ke kanawai kivila. Waiho ia no ka heluhelu alua.
Ma ke kapae ia ana o na rula, ua hoike mai ke komite wae i waiho ia aku ai e noonoonoo no na haawina o ka Lunawai, Hana Hou a me ka Luna Alanui no Oahu, e apono ana i ka manao e hoohui ia mau oihana.
NA HANA O KA LA.
Heluhelu alua ia ka bila e hoololi ai i ka pauku 16, mokuna 41 o ke kanawai hoopai karaima. Waiho ia i ke komite wae.
Heluhelu alua ka bila e hoololi ai i ka pauku 4 o ke kanawai awa o Iulai 8, 1870. Waiho ia i ke komite o na Ahahookolokolo.
Heluhelu alua ia ka bila e uku ai ke aupuni i na uku moku o na paahao i hookuu ia e hoi i ko lakou mau home a hoopanee loa ia.
Heluhelu alua ia ka bila e huikala ai i ke Kuhina Waiwai no kekahi mau dala i hoolilo ia e ia a waiho ia i ke komite wae.
Heluhelu alua ia ka bila e pili ana i na ulu laau.
Oiai e hoopaapaa ana, ua
Hoopanee ka Hale.
LA HANA 80.—Poakahi, Augate 7.
Halawai kaAhaolelo e like me ka mau.
Heluhelu mua mai o Mr Preston he bila e hoakaka ana i ke ano o na palapala noi no ka waiwai o kekahi mea i make. Waiho ia no ka heluhelu elua.
Heluhelu mai o Mr Nahaku, he olelo hooholo e papa loa ia ke komo ana mai o na koa me ka papale iloko o keia Hale, oiai e noho ana ka Hale.  Hooholoia.
NA HANA O KA LA.
Heluhelu alua ia ka bila e hoomalu ana i na ululaau. Waiho ia i ke komite wae, Kakela opio, Green, Kauai, Birch a me Kaai.
Heluhelu alua ia ka bila e hookuu ana i kekahi mau auhau o na makua hanau nui i na keiki. Hoopanee loa ia.
Heluhelu alua ia ka bila e hooponopono ai i ka mahele ana i ka wai a me na ahupuaa o Waiehu, Waihee, Wailuku a me Waikapu. Waiho ia i ke komite o na Ahahookolokolo.
Heluhelu alua ia ka bila e hoololi 'i i ka pauku 174 o ke kanawai kivila e pili ana i na Luna Alanui. Waiho ia i ke komite wae, Green, Birch, Halstead, Barenaba, a me Moanauli.
Heluhelu alua ia ka bila e hoololi ai i ka pauku 913 o ke kanawai kivila, e pili ana i ka hookohu ana i na lunakanawai apana. Waiho ia no ke kakau poepoe.
Heluhelu alua ia ka bila e hoololi ai i ka pauku 57 o ke kanawai kivila, e pili ana i na laikini kudala. Waiho ia ma ka papa.
Heluhelu alua ia ka bila e hoopau ai i  ka pauku 2 o ke kanawai e hoomana ana i na lunakanawai apana, a me na lunakanawai hoomalu, e hookolokolo i na hihia launa hewa, a me hoowalewale moekolohe, i apono ia ma ka la 31 o Dekemaba 1864. Waiho ia i ke komite wae, Green, Halstead, Mahelona, Waterhouse, a me Kamauoha.
BILA HAAWINA.
Noonooia ka Bila Haawina imua o ke komite o ka Hale, noho o Mr Kalaukoa ma ka noho lunahoomalu no ke komite.
Lunawai, a me Kakauolelo Makeke, Luna Alanui o ka mokupuni o Oahu a me ka Luna o na Hana hou,
Hooholoia  6,000
Kakauolelo a ka Lunawai,
Hooholoia  1,920
No na Luna Alanui o na mokupuni a pau koe ka mokupuni o Oahu,
Hooholoia  6,000
Na Hana Hou i na mea e hoohana ana ana i na Paahao,  10,000
Noi o Mr Nakaleka,  kapae
Hooholoia  10,000
He 24 ma ka ae, 10 hoole.
Kela a me keia lilo o ke keena,  2,000
Noi o Mr Pilipo  1,500
Hooholoia  2,000
No ka malama ana i na lepela  55,000
Noi o Mr Nakaleka, e hoopanee a hoike mai ke komite o Kalawao.
Hooholoia  55,000
Na Kauka me na malama mai kaahele,  12,000
Noi o Hon Kaai  hoopanee mahope.
" Kanealii  kapae loa.
Hooholoia hoopanee mahope.
Halemai Pupule  10,000
Noi o Mr Kanealii  6,000
" Kaina  8,000
Hooholoia  10,000
Na lilo malalo o ke kanawai e hoemi ana i na mai &c,  4,000
Mr Pilipo  waiho i ke komite.
Mr Birch  kapae loa
Mr Preston  3,500
Hooholoia e kapae loa.
He 23 ma ka ae, a he 13 ma ka hoole.
Eia ka poe makemake e hoopau i ka haawina no ka hookamakama, Kuihelani, Aholo, Kaiue, Kanealii, Kamauoha, Pilipo, Lilikalani, Kauai, Birch, Naili, Halstead, Helekunihi, Aiwohi, Nawahi, Halemanu, Mahoe, Waterhouse, Nahaku, Mahelona, Kaina, hui ia he 23.
Eia ka poe makemake e mau no keia haawina, i pau ole ke kanawai hookamakama, Dominis, Kanoa, Green, Moehonua, Walker, Kakela-opio, Waila, Kahanu, Moanauli, Kamika, Kaai, Gay, a me Preston, hui ia he 13 wale no poe, makemake, e hoomau aku i ke kanawai hookamakama no keia aupuni.
Hoopau ia ke komite me ke noi aku i ka Hale, ua noonoo ia kekahi haawina, a ua hooholo ia imua o ke komite. Aponoia.
Hoopanee ka Hale.
LA HANA 31.—Poalua Augate 8
Halawai ka Ahaolelo e like me ka mau.
Hoike mai ke komite hookolokolo, no ka noonoo ana no ka bila e hoololi ai i ka hoololi o ka pauku 1334 o ke kanawai kivila, e pili ana i ke oki mare, e noi mai ana, ua hooponopono hou ia ka bila a waiho mai i ka bila me ka hooponopono no ke kakau poepoe ana. Waiho ia ka hoike ma ka papa a hiki i ka wa e heluhelu alua ia ai ka bila hou.
Hoike mai no ia komite no ka noonoo ana i ka bila e hoololi ai i ka pauku 237 o ke kanawai kivila, a e hoopau loa ana i ke kanawai e hoololi ana ia pauku i apono ia ma ka 1862 e pili ana i na luna pa aupuni, e noi mai ana, ua hooponopono ia ka bila, a waiho mai i ka bila no ka heluhelu alua. Apono ia ka hoike, a waiho ia bila no ke kakau poepoe a e heluhelu akolu ia ma ka Poaono.
Hoike mai ke komite wae no ka noonoo i na bila e hoololi ana i keia mau pauku. 1 E hoololi ana i ka pauku 16 o ka mokuna 41 o ke kanawai karaima. 2 E hoololi i ka pauku 10 oia kanawai no. 3 E hoololi ai i ka pauku 19. 4 E hoololil ai i ka pauku 20. 5 E hoololi ai i ka pauku 21 oia kanawai hookahi no, e noi mai ana. O ka bila 1, e hoopanee loa ia, 2, e hooholo ia me na hoololi, 3, e waiho aku ia bila me na hoololi no ke kakau poepoe, 4, e hooholo loa aku no ke kakau poepoe, 5, e hoihoi aku i ka mea nana ka bila. Waiho ia ka hoike ma ka papa.
NA HANA O KA LA.
Heluhelu alua ia na bila elua, e hooholo ana i ka mokumahu holo pili aina. Waiho ia i ke komite wae. Preston, Kamika, Waila, Kaai, a me Waterhouse.
Heluhelu akolu ia ka bila e hoololi ai i ka pauku 485 o ke kanawai kivila, e hookuu ana i kekahi mau waiwai aole e auhau ia. Hooholo ia ka bila me kekahi mau hoololi.
Heluhelu akolu ia ka bila e hoololi ai i ka pauku 49 o ka mokuna 55 o ke kanawai hoopai karaima, e pili ana i ka haawi ana i na laikini no na kahuna lapaau. Hooholo ia ka bila me ka hoololi.
Hoomaha ka Hale.
Halawai hou ka Hale ma ka hora 1.
BILA HAAWINA.
Noonoo ia ka Bila Haawina imua o ke komite o ka Hale. Noho o Mr Helekunihi ma ka noho lunahoomalu no ke komite.
Kokua i ka Halemai Moiwahine,
Hooholoia   21,000
Ana Aina Aupuni,   13 000
Noi ke Kuhina Green   16,000
" Mr Birch, aole e hele ke ana aina aupuni i ka aina o kekahi mea e aku.
Noi o Mr Kaai e waiho ia ma ka lima o ke komite wae.
Hooholoia   13,000
Malama a me ka hoomalu ana i na kaikamahine Hawaii,  10,000
Noi o Mr Birch  kapae loa.
Hooholoia kapae loa.
Pai Palapala Aupuni   2,500
Noi o Mr Kalaukoa  kapae.
" Kanealii  1,000
" Pilipo  1,500
" Kaina  2,000
Hooholoia   2,000
Ke ola o na paahao  9,000
Noi o Mr Nawahi  6,000
Hooholoia   9,000
Noi mai o Mr Nahaku e hapai hou i ka noonoo ana no ka haawina, "Na lilo malalo o ke kanawai e hoemi ana i na mai &c." Hooholoia. He 21 ma ka ae, a he 18 ma ka hoole.
Noi o Hon Waila, na lilo malalo o ke kanawai e hoemi ana i na mai &c,  3,500
Noi o Mr Aholo, kapae a haiolelo loihi mai me ka maikai loa.
I ka ninau ia ana ua hoopau loa ia ka haawina. Eia ka poe kuokoa e hoole ana i keia kanawai: Martin, Aholo, Kahuila, Kaiue, Kanealii, Kamauoha, Pilipo, Lilikalani, Kauai, Birch, Kalaukoa, Aiwohi, Nawahi, Halemanu, Mahoe, Waterhouse, Wana, Nakaleka, Mahelona, Kaina, hui ia he 25 poe makemake ole i keia kanawai.
Eia ka poe kue, Halstead, Gay, Barenaba, Naukana, Preston, hui me 12 alii, like me 17 wale no, nolaila, ua hoole ia ka haawina.
Hoopau ia ke komite me ka hai aku i ka Hale, ua noonoo ia kekahi mau haawina. Aponoia.
Hoopanee ka Hale.

NA ANOAI.

          I keia la paha e ku mai ai ka mokumahu mai Kapalakiko, me na lono no ke Kuikahi.

          Ua make ma Nawaakekupua, Waikahalulu, Oahu, o Keki w., iloko o ka 17 makahiki o kona ola ana.

          Eia ae ma ka mokumahu e ku mai ana kekahi haole e hiki ke hookani he mau mea kani lehulehu i ka manawa hookahi.

          Ke hoomaka mai nei ke puanuanu o keia mau kakahiaka, a ua hele ka ihu o ko makou wahi Huaa a ula, i kau a mea o ke kawele mau me kona hainaka.

          Ke hoomaka hou mai nei ka aihue. He mau dala ka kekahi i nalo, a he mau wahi aahu hoi ka kekahi, iloko iho nei o keia mau la.

          Ua hauoli makou i ka lohe ana mai ua haule paka ua aku la ma Maui Hikina ma, he mea hoohauoli ia i na puuwai o ko laila mau makamaka.

          Ma ka po o ka la15 iho nei, ua puni aku la a hei he mau tausani ia, ma Kahuapalaai, Honouliuli, Ewa. Ua lawe ia mai ia nei he mau heluna e komo ai kekahi moku nui, a koe aku no he nui loa a paki wale ka ia.

          Ua noiia mai makou e hai aku i na lala o ka Hui Kaawai Helu 2, e hoomanao iho o keia Poaono ae, i ka hora 4 ahiahi ka manawa paikau ki wai, a ia manawa e haawiia mai ai na hoailona medala i kela me keia hoa.

          Ua hopu ia iho nei kekahi luahine pake i poohina, no ke kuai opiuma. Ua loihi ka hoomakakiu ana a na kahu kanawai i keia luahine no ka manao wale ia o kana hana keia, a ua nui kona maalea, aka, i keia hana ana, ua loaa aku la ka noa.

          Ua minamina a kaumaha makou i ka hai ana 'ku i ka lono i na makamaka no ka haalele ana mai i keia noho'na o Abela Hu, ma ka Poaono i hala iho nei. He kanaka oia i kamaaina ia e ka lehulehu o keia kulanakauhale. Ua liuliu kona mai ana, a make aku la iloko o na la aoo.

          Ma ka Poakahi iho nei, ua haule mai la kekahi o na luina o ka manuwa Amerika Lakcawanna mailuna mai o ke kia, a i ka Poalua nei, make loa iho la. Ua ukali aku kona mau hoa aukai i kona kino lepo a waiho ma Nuuanu. Aloha ino kona mau ohana.

          Eia ka olelo a kekahi leta mai kekahi makamaka mai:—"Ma ka Poalima iho nei la 18, ma ka wiliko a H. W. Cornwell, Waikapu, ua pepe liilii iho la na lima o Akana Pake i na rola nau. Ua oki ia kona mau lima e kauka Enders a kaawale kahi i poino, a me he la e palekana ana kona pilikia."

          Ma ka lono i loaa mai kekahi makamaka mai, ke kaheawai ala ka ka inu uala awaawa ma Waiola, Hanalei. Ua kapa iho lakou i keia wai he Kalalaowala, a he Neo, ma ke ano hoonalonalo, i mea paha e ike ole ia ai. Eia ka Pinaau e pane ae nei, e kalalaowala aku ia lakou malalo o ke kanawai, a e hoo-neo aku hoi i ko lakou mau punana, i lawa pono ai na lima hana o ke kanawai, ma ke ano he mau lawehala na uala hoawaawa.

          Ke hoi hou mai nei ke aliiwahine o ka po, ke imo hooipo mai nei ma keia mau ahiahi, a ke hoolono nei ko makou mau pepeiao o ka lohe aku i na leo hoohauoli o na opio o ke kaona nei, me na gita. "O, e ka mahina, o kou nani he ipo na’u, a e ka leo mele hoene, nou ko’u ilihia," wahi a kahi Pinaau. "O ke kanaka i nele kona mau pahu kani i ka anoi ana i ka leo hoolea, ua like ia me ke kakalaioa ma ke kula."

          Ma ka hora 7 o ka po Sabati, Augate 13, ua holapu ae la ke ahi i kekahi mau hale noho o kanaka hana o ka Mahiko o Kaupakuea, a mamuli o ka ikaika o ka Luna Nui Mr. Akana, a me ka eleu o na kanaka hana o ka pake, ua pio ke ahi me ka uuku o ka pilikia. He hapaha mile paha ke kaawale o ke ahi mai ka Halepuhiko aku; mamua iki iho o ka a ana o ke ahi, ua hoihoi aku la kekahi wahine i kana kaikamahine e hoomoe, alaila puka aku la iwaho o ka hale, a he manawa pokole loa mahope iho, aole paha i elima minute, ike ia aku la ke kaikamahine e holo mai ana me ka uwe kapalili, i ka huli ana aku o ka makuahine, aia hoi e a ia mai ana ka hale e ke ahi. Ua lohe wale makou he mea mau no i ke kaikamahine ka paani me ke ahikoe, nolaila, e na makua mea keiki e malama i ke ahi o loaa i kamalii he pilikia ka hope.  W. H. SEA.
Kaupakuea Aug. 14, 1876.

          MAKE HIKIWAWE MA WAIKAPU, MAUI, O NAWELU LUAHINE.—Penei kona moolelo pokole. Hele oia i Wailuku i kahi o ke kauka i laau nona, (ua manao wale ia i ke kauka kuai laau o Wailuku) a hoi mai oia a Waikapu i kahi o kona hunona ponoi, a hoi hou mai a kahi o Joe loaa koke oia i ka mai he huki, o ka hoihoi koke ia mai la no i kona hale ponoi, kona make loa iho la no oia. Ua loaa ma kona a-i e paa ana he hipuu dala, elua dala, me ka puolo laau keokeo a ke kauka, oia ke koena ana i ai ai. I kekahi la ae kiiia ke kauka aupuni, ka luna makai, ka lunakanawai, ua olelo mai ke kauka e hoi makou a hele hou mai e oki, kali nae ka poe o ka hale aohe hele hou mai, o ke kanu ia no ia, pau ka ike ana i na lima o ke kauka. Pela anei ka pono, aole e nana pono na mana aupuni i keia make hikiwawe ana? Aole anei e koronelo, a i ole, aole anei e oki a nana ke kauka i keia mai? Hemahema nui loa keia.  MALIHINIHELE.

          Ua hai mai kekahi leta, ke ala nui la ka paani kinipopo ma Makawao, Maui, malalo o ke alakai ana a na keiki lalawai o ia uka iu. Eia no ka Hui "Athlete" ke kali aku nei o ke noi ia mai e paio, oiai ua hele ko lakou mau lima a maneo ma ia hana hooikaika kino. E o oukou, eia na owau hala ole.

          MALOO NUI MAI ULUPALAKUA A KULA.—Mai keia mau mahina o ka makalii nei nui loa ka maloo ma keia mau wahi i hoike ia ae la maluna. Maloo na lua wai, pilikia na holoholona, pii na kanaka i uka o ke kuahiwi o Haleakala e kii ai i wai. Na luawai o na paahana o Ulupalakua, ua pau ka wai, ke hele nei na wahine e holoi i ka lole i kai o Makena. Ma ka la 10 o Aug., haule mai la na paka ua koikoi ma Ulupalakua, oia ka makamua loa o na kuluwai o keia wa maloo, aole no he loihi loa, lalilali nae na alanui. Malaila wale no keia ua, aole ma Kula.
          HAIKU, MAUI.—Ma ke kakahiaka o ka la 11 o Aug., he mau paka ua koikoi kai haule iho ma keia wahi, aole nae i loihi loa.
          KA MEA HOU.—Ke hooikaika nei o S. T. Alexander i ka eli ana i auwai mai na kuahiwi mai o Hamakua, ua hala ka hapalua oia auwai kokoke e puka mai iluna o kona mahiko; alaila, ua manao wale ia, e puka ana ia wili ko ma ka makahiki, $50,000. Imua e Hawaii ponoi!  MALIHINIHELE.

          PAKELE KE OLA MAI LILO.—Aia ma ka auina la o ka Poaono, Aug. 12, hoomakaukau iho la au he wahi paina mare no ka'u kaikamahine ma ko'u home noho ma Keahua, apana o Makawao, i ka hora 3 o ia la kau ae la au maluna o ke kaa lio, a o ke keiki a ko'u hanau mua, oia ko makou hookele e lawe ana ia makou a me na paa mare ma ka home o ka makua Rev. J. S. Green, no ka hoopaa ana i ka berita mare no ua mau keiki nei, ia makou e holo ana ma ke alanui a hiki ma kekahi ihona pali, o Iolopulu ka inoa, ma ke alo pono ae o ka home o Kamanawaulu, loaa iho la ka pilikia weliweli ia makou, penei ke kumu; i ka hala ana o ka hapalua o ua ihona n ei, haule iho la ke kolo o ke kaa ilalo, holo 'ku la ke kaa imua pa mahope o na lio, o ka puiwa iho la no ia, kuupau aku la i ka holo nui; ia wa lalau aku la au i ke kaula kaohi paa mai la me ka manao e paa ana, oia ka aole; moku mai la na kaula kaohi mai na lio mai, ia wa i lele ai ke kahu kaa ilalo me ka manao e loaa ka lanakila iaia, ua loaa aku la no i ke kaa, kuapoi iho la ke kaa maluna o makou, a paa iho la makou malalo o ke kaa, eia wale no ka mea i pakele ai ko makou mau ola, o ka hemo ana o na lio mai ke kaa aku, aka, o na palapu nae a ka eha oia kai loaa ia makou, o ke kaa keia ua pokopoko liilii, ina paha he moe ino ko ka po, ina la ua pau he a-a ko ka hale; hoomanao ae la au i ka lokomaikai o ka Haku i malama ana i ko makou mau ola iloko o keia pilikia.  K. KAUHI.
Makawao, Aug. 14, 1876.

NU HOU O NA AINA E.

          —Ua ku aku ka Emepera o Barezila me kana lede i Beritania, mai Nu Ioka aku.
          —O Don Carlos, ka alihikaua o ka aoao i kue mai nei i ke aupuni a me ka nohoalii o Sepania, me ka nui o ka inaina a me na hoouka kaua luku nui i na kanaka, ua hoea ae i Nu Ioka iloko iho nei o Iulai, me kona mau ukali. E hele makaikai ana i ka Wailele o Niagala, a holo loa 'ku no Europa.
          —Ma na mokuaina o Ilinoe a me Iowa, ua nui ka ino a me ka ua. Ua naha kekahi mau makaha wai, a pulumi aku la ka wai maluna o na kauhale a puni ia mokuaina. Ua lehulehu wale ka poe i nalowale a ua nui no na kino make i loaa aku. Pau kauhale i ka lawe pu ia e ka wai. Nui a weliweli ka poino.
          —Maloko o ka mokuaina o Dakota, ua ikeia ka puka nui ana o ke gula ma kekahi wahi i kapaia o na Puu Hauliuli. O kekahi mau mea elua, ua loaa ia laua iloko o kekahi mau la wale no ma ka eli ana, he $180,000; a o kekahi mau kanaka eha, ua loaa i ka la hookahi he $1,700. Mai ka $3 a i ka $7 ka loaa o ke kanaka no ka la hookahi. Ina paha o Hawaii nei kela, o ka ona miliona koke no ia.
          —Ma ke kulanakauhale o Fort Madisona, mokupuni o Iowa, iloko o ka mahina o Iulai, ma ka la 4, ua pa mai la he kikiao makani nui a ikaika i ike ole ia mamua, no 15 minute, a helelei iho la ke kiekiena o kekahi halepule Katolika nona na kapuai he 226. Ua pau loa i ka nahaha ua hale pule nei, a pela no me kekahi mau halepule e ae. O kekahi mau hale noho ua maihi okoa ia ae la kaupoku a koe iho la o lalo. Pomaikai kakou o Hawaii nei.
          —O ke kaua mawaena o na ilikeokeo a me na Ilikini Sioux ma Amerika a makou i hai mua aku ai, ua hooiaio ia mai, a ua pau na ilikeokeo i ka luku ia a koe hookahi, he kiu. Ua oleloia, o ke kumu o keia pilikia ma ka aoao o na koa Amerika, oia no ka oi pakela loa o ka heluna o na Ilikini, a o ko lakou kamaaina i ke ano o ka aina, na waonahele a me na kuahiwi. Ke hoomakaukau nui nei ke aupuni Amerika i kona mau koa i lawa kupono, a ke maki aku nei imua me ka hikiwawe, no kahi i hanaia 'i keia poino. Ua oleloia, ua makaukau a ua lawa na iliulaula me na heluna lehulehu he nui, a me na pono kaua.
          —Ma ka mokuaina o Iowa, oiai kekahi elemakue nona na makahiki he 60 e hele ana ma ke alanui, ua hahai aku la kana keiki mahope, a ki aku la iaia me ka pu ma ke kua aku, elua poka, haule aku la ilalo a kahea mai la ma ka inoa o kana keiki e aloha mai iaia, aka, aole i hoolohe ia 'ku, ua ki hou aku la no ua keiki nei elua poka hou ma ka umauma o kona makua, a lele loa ae la ka hanu. Ua oleloia he pupule ka ke keiki, a ua ike ole i kana mea i hana ai. Pela io paha, oiai, owai la ke keiki e pepehi hoomainoino ana i kona makua pela. Aole paha ma Hawaii nei.
          —Oiai kekahi mau kanaka elua e hookani ana i ka bele o ka halepule o Sana Iosepa, ma kekahi wahi o Amerika, aia hoi, ua hihia ia ae la ka pua-i o kekahi o laua, a lawe ia aku la he 30 a oi kapuai ke kiekie mai ka honua aku. I kona iho hou ana iho, ua haule iho la maluna pono o ke poo o kona kokoolua, a hina pu iho la laua, a hemo ae la ke kaula. Aole wahi i eha o ke kanaka i hihia i ke kaula, aka, o ka lua kai ano eha, me ka nalulu wale no nae o ke poo. Kupanaha ko laua pakele ana.
          —Ma Detroit, ua hele aku kekahi mau keiki i ke ki manu, o ke kaikuaana me ke kaikana, a komo iloko o ka ululaau, hele kaawale aku la. Mahope iho, ua ike aku la ke kaikuaana he manu iluna o ka laau, a ki aku la a make, a paa no ane iluna, no ka hihia i ka lau laau me na lala. Pii aku la oia e kii aku. Ia manawa mahope mai ke kaikaina a hiki ia wahi hookahi, me ka manao ole o kahi ia a kona kuaana i ki ai i kana manu. Lohe aku la ia i kekahi mea nakeke iluna o ka laau, a no ka paa loa i na lau, aole ike ia aku, manao iho la oia he manu, kau ae la i kana pu i kona poohiwi a ki aku la ma kahi ana i ike aku ai i ka oni mai o na lau; a me ka puiwa a me ka weliweli o kona naau, ike aku la ia he kanaka ke haule iho ana, a i holo aku ka hana e nana, aia hoi, me kona leo e uwe haahopu ana, o kona kuaana ponoi no ka, ua ku aku la me ka poka mai kana pu aku ma kona umauma. Aloha wale ia, a weliweli ino ka manao o keia keiki no kana hana pilikia i moeuhane ole ai.
          —Ma Nu Ioka, ua komo aku kekahi mau kanaka ekolu iloko o ka hale o ke kanaka nana e kiai ka pa kupapau, a hopu aku la iaia, hauhoa ia aku i ke kaula a noke aku la lakou e huli ma na wahi a pau o ka hale no ka aihue ana i ka waiwai e loaa aku ana ia lakou. Ua loaa aku he wati me $10. Mahope iho ua koi aku la lakou i ke kiai e hai mai i kahi i waiho ai o ke dala, a no kona hai ole mai, ua hoomaka iho la lakou e ho-a i ahi a noke ia ua kiai nei i ka ohinu. Ua kahea oia me ka leo nui no ke kokua, aka, no ke ku hookahi i kahi mamao loa mai kauhale aku, aole lohe ia. Ua koi mai na aihue e hai aku i kahi i waiho ai o ke dala, aole nae ona hai iki, a ua pulehu ia oia a moa kona ili a i kona maule ana, akahi no a haalele ia a holo aku ua poe kolohe nei. I kona loaa ana aku e hanu ana no, ua loaa ke kaula, a ua manao ia e kipa mau ana kona kino a hiki i ka make ana. Ua imi ia ka poe kolohe, a ua loaa ka meheu, a ua manao ia, aole lakou e pakele, ua ola ka inaina o ke lehulehu.

Pela io anei ke Kanawai?

          Aia ma ka la 24 o Iulai 1876; ua noho iho la ka Lunakanawai J. D. Havekost e nana i ka hihia a D. P. E., kue ia J. Kamanu, no ka haalele hana. Ua hoole mai ka mea i hoopiiia aole i hewa, ua lawe mai ka aoao hoopii he hoike e hooiaio ana i ka haalele io o ka mea i hoopiiia i ka hana, oia o Lonzo Davis, a pau kana, ua noi mai ka Aha i ka Palapala Kepa, a i kona nana ana; Olelo ae la me ka hawanawana ana, Aole i mana keia Palapala Kepa. No ke aha? No ka  mea, aole i kakauia ma ka olelo haole kekahi. Olelo aku la ka mea hoopii; he mau kanaka Hawaii no maua a i elua, he mea aha hoi ia e kakau aku ai ma ka olelo i hiki ole i kahi o maua ke hoomaopopo. Ia manawa huli kela i ke kanawai me ka ninau mai; o i noke mai i ka huli a aohe no a loaa iki. A eia ka pane lea loa a ua wahi Lunakanawai nei: U ele! aole au e hele ana ma ke kanawai, aka, ma ka olelo hooholo a ka Aha Kiekie au e hele ai. A hookuu aku la i ka mea hoopiiia.
          E na kini o Manokalanipo, a hiki loa ae i na pulapula a Keawe ma ka hikina. Ke pahola aku nei au i keia mau ninau imua o oukou a imua o ke ao holookoa a pau mai o a o. Pela anei ka oukou olelo hooholo no keia hihia ma oukou ma ia wahi? Ke lohe aku la au i ka pane ana mai a ka Lunakanawai Kiekie aole. Ke i mai nei hoi ka Loio Kuhina e hele hou oia i Kahoolawe e kula i ke Kanawai i makaukau like oia me lakou la olaila.
          Ua olelo maopopo mai ka pauku 1417 o ke Kanawai Kivila, ua hiki i na mea e makemake ana e hoopaa ia laua iho malalo o kekahi olelo hoopaa ke hana ma ka mea e hiki ai ia laua ke hoomaopopo like. I mai hoi kela, aia he olelo haole kekahi; I mea aha ia? Oiai, aole e hiki ia maua ia olelo haole, no ka mea, he mau kanaka no maua a elua. Pehea la, ina he mau haole a i elua, aole e hiki ke hoomaopopo ka heluhelu kanaka ana. E kakau paha auanei ma ka olelo kanaka kekahi; Ina pela, he mea nu hou keia, a he kanawai kupanaha no hoi ia? Ua like no keia me ke kau ana o ka lei o ka bipi kau-o, maluna o ka a-i o na lio a hookomo aku i ke kaa; pehea la, hiki anei i kela mau lio ke huki i kela kaa? Aole paha, no ka mea, o ko laua lei e kau la he mea kupono ole ia laua ma ka hana ana, aole hoi e hiki ke kaa. Pela no keia o ka olelo haole i kakauia ma ka palapala aelike mawaena o na kanaka Hawaii elua me ka maopopo ole o ke ano oia olelo. He mea akaka aole e hiki pono ana ia laua ke hooko i na mea a na Palapala Kepa nei i Kauoha ai.
          Eia hou keia mea kupanaha, a ua wahi Lunakanawai nei, eha la mahope mai oia manawa, ua laweia aku ua kanaka nei a Kepa hou ia aku la me kekahi haku hana hou aku, a hooiaio aku la no ua lunakanawai nei i kela palapala kepa hou me ka ike no nae, ua hoopii hou ka haku mua i ka Aha Kaapuni, hooiaio iho la no keia i ka palapala kepa hope. He moe uhane mua no paha no ua wahi ano lunakanawai nei? Ua manao no keia, o ka ia nei olelo hooholo o ka ka aha no ia maluna ae. A me ko ia nei manao paha o ka ia nei kepa ana, ua oi pakela loa aku ia mamua o ka na Luna Hooiaio e ae a ke Aupuni i hoonoho ai. O ka ia nei helu moa no ka oioi o Maui Hikina.
          Nolaila, ke minamina nei au o makou a lehulehu wale a i ole ia pau loa no paha, i ka noho o ka hupo nui e like me keia lunakanawai maluna o ka Apana Hanohano o Makawao kahi nona ka ua ukiukiu, a me ka Ulalena e kahiko mai la i Piiholo.
          He nui loa na kanaka i kupono no ia noho ma keia apana, he poe naauao io: Eia iho o W. H. Halstead i ke alo alii kahi i noho ai, eia o J. Kalama ma ia apana, eia no hoi o W. T. Cooper, Kapule maia wahi hookahi no. O keia poe la, he poe lae oo wale no lakou i ke kanawai, a me kekahi poe e ae no. Ina e haawi ia mai ana ia wahi i kekahi o lakou, alaila e kakani pono auanei ka wilina o ua apana haaheo la. Me ka mahalo.  KAIANA.
Kula, Maui, Aug. 19, A. D. 1876.

Olelo Hoolaha
HALE KUAI!

KE HAAWI ia aku nei ka leo ahailono imua o na makamaka a pau o'u. UA WEHE AE NEI AU, ka mea nona ka inoa malalo, he HALE KUAI HOU, ma KAIOPIHI, KOHALA, HAWAII.
o G. C. Akina, Pake.
Aia malaila e loaa ai na LOLE NANI HOU LOA, no na kane, na NANI IHIIHI LILO I KA WAI no ka Kaikamahine opio me na Wahine, a me na Kamalii, no ka uku make pono loa. He emi loa ka lole o na ano a pau, me ka oluolu o na kumukuai. O ka poe a pau e kipa mai ana a kuai, e loaa no na MANUAHI ia lakou me ka nele ole.
6 mo.  G. C. AKINA —Pake.

A. McWAYNE.

Mea Hoomakaukau a Kuai Laau Lapaau.
MA ke kihi o Alanui Papu me Kalepa. E makaukau mau ana me na Waiala o na ano maikai loa, na Kopa Ala, na Limu Huahuakai, a me na mea he nui. O ke ano Aila Hamo Lauoho oi loa o ka maikai maloko o ke Kulanakauhale nei, no ka hapaha dala wale no, (25k.) no ka omole. E kipa mai e hoao i ike pono.
E haawiia no na kukakuka pili i na lau lapaau i kela me keia manawa o ke ao a me ka po.
29-3m.

E. STREHZ,
[AILUENE]

MALAILA E LOAA AI NA ANO LAAU A pau; a me na wai hoomaemae o kela a me keia ano. E hamama mau ana ka ipuka ma na po Poaono a pau. Ma ke kihi o Alanui Papu a me Hotele, ma Monikahaae.  1 1y

J. W. CROWELL,
(KEONI KOLOWELA).

AIA ma Alanui Moi, ma nae iho o ka Hale Kahi Umiumi, Malaila e loaa ai ko oukou hoa'loha, me na kiaha Waimomona o na ano a pau, i awiliia me ke anu huihui o ka hau iniki o ka uka iu o Nuuanu. E naue ae a ike maka iaia, he makamaka oiaio.  19-1y

OLELO HOOLAHA.

E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU ma keia Hoolaha. Owau o ka mea nona ka inoa malalo iho: ke papa, a hookapu aku nei i kuu aina, oia ke Ahupuaa o Mapulehu, ma ka mokupuni o Molokai. Aole e hele na kanaka kane, wahine, keiki, ma kuu aina a lawe i kekahi mea maluna o ua aina la, aole no hoi e kii i na mea ma ke kai, aole e hele a lawaia, ua kapu loa, mai na palena a pau o keia ahupuaa; a eia keia:—Ua kapu na lio, bipi, hoki, miula, puaa, ilio, aole e hele wale, koe nae ka holoholona a ka poe i hoolimalima pu me a'u.  J. G. KANAE.
Pukoo, Molokai, Iulai 31, 1876.  2 t (1*)

OLELO HOOLAHA.

I KA POE a pau e makemake ana i na Pila a me na Okana no na Halepule a no na hale e ae. Hookahi wale  o ano Ogana maikai loa, oia na Pila i hanaia e BURDETT. He kaulana loa kana mau Pila no ka maikai o ka leo a no ka ikaika no hoi, a no ka loaa ana no hoi o na ano leo a pau.
Kumukuai.
Mai ke $50 a i ke $1,000, e like me ke ano o ka Pila i makemake ia. E ninau ia D. D. BALWIN ma Lahainaluna. Oia ka Agena no ka Paeaina Hawaii.  [23. 3m]

E LOAA NO I KA POE E
MAKEMAKE I NA
INIKA KAKAU,
PENI, PEPA,
WAHI-LE TA,
BUKE,
MA KAHI O
TARAMU.

Manae iho o Kini Hana Wa ti.
KAHI HOI E LOAA AI IA OUKOU
NA BUKE!
Oia hoi na nupepa i humuia, a e kuniia ka inoa mawaho o ka buke, a ka mea makemake ana, eia no ma kahi o
TARAMU.
KAHI E LOAA AI KO OUKOU MAU
Papa Kuni Inoa!
No ke kuni ana i na Lole,
Na INIKA a me na BALATI,
—NO KA—
$1.50 NO KE KUNI KELEAWE,
2.00 NO KE KUNI DALA.
EIA MALALO IHO NA OLELO KUHIKUHI.
NO KA LAWELAWE ANA I KA
Inika kohu mau a Thos. G. Thrum,
HE INIKA KEIA E HOAILONA AI NA LOLE KEOKEO.
E kawili mua ia ka inika, alaila e hookulu iho hookahi kulu maluna o kahi apana aniani, e hooma-u pono ia ka peni hulu; hoomoe iho ka papa inoa maluna o ka lole i hoomaemae maikai ia; pena iho me ka wikiwiki a ike ia ke kohu ma kahi aoao; alaila iho ma ia aoao me ka alana lole i wela kupono, a i ole ia e hoopili aku i ke aniani uwahi o ke kukui mahu; alaila kaulai aku i ka la i mau hora. Ina e hooko pono ia keia mau rula, o ke kohu mau no ia o ka inika. O ka holoi mua ana o ka lole mahope o ke kau ana o ka Inika me ka wai wela me ke kopa, aole me ka wai koekoe. E holoi maikai ia ka papa inoa me ka peni hulu, a waiho aku.
Malaila no e uku ia ai na uku kiekie e like me ka nui oh na makahiki o na poo leta Hawaii o na ano a pau, mai kahiko mai a i keia manawa, o na poo i pau ko lakou waiwai ma na leta.  ( 1y)  TARAMU.