Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 34, 17 ʻAukake 1876 — Page 2

ʻaoʻao PDF (1.19 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, AUGATE 17, 1876.

KULA KAHUNAPULE.

          E wehe hou ia ana keia kula ma ka Poakolu mua o Okatoba e hiki mai ana.
          E pono i na haumana ke akoakoa mai ma ia la, a me ka poe hou e manao ana e komo i ke kula ma ka hale kula i ka hora 10 o ke awakea. Malaila e hui pu ai me na kumu a e kuka pu no ka lawelawe ana i ka hana iloko o ka makahiki hou.

HOOLAHA KULA SABATI

          O na Kula Sabati a pau e makemake ana e loaa na Haawina Kula Sabati, i paiia ma na pepa, e hiki no ke hoouna mai i ka lakou mau kauoha ia maua, ma Honolulu nei, me ka auhau pu e uku mua ia. E pono e kauoha mua ia na haawina no na mahina eono a i ole i hookahi makahiki. O na kauoha a pau e haawi pu mai me ka inoa o ke Kula Sabati a me ko ke Kahu Kula Sabati. O ka auhau no na haawina, he 50 keneta no ka haneri.
C. J. LYONS, S. B. DOLE na Komite.

KUIKAHI PANAILIKE.

          Aohe mea i hanaia no ke Kuikahi Panailike. Ma Amerika, ma ka lono i loaa mai ma ka D. C. Murray inehinei, oi mau no i kahi i waiho ai mai ka lono hope loa mai nei. Aia ma ka mokuahi leta o keia pule ae kakou e lohe ai i ka hopena no ka holo a no ka make.

Lono mai Tapiteuea mai.

          Ma ka leta a ka makamaka iloko o ka Haku, W. B. Kapu, a makou e pai aku ana i keia pule ae. Ua loaa mai ka lono, ua make kana keiki hou iho nei ma ka la 11 o Ianuari, 1876. Ua pau i ke ahi ko lakou mau hale i ka la 30 o Maraki, 1876. Ua make kana wahine o Marie Kapu ma ka la 9 o Aperila, 1876. Ua holopono ka hana a ka Haku ma kona kihapai. Me ia ko makou aloha paumako pu ana iloko o na hana a ka Haku.

UA HALA E AKU LA!

          Ma ka wanaao o ka Poakahi iho nei i haalele mai ai o Mrs. S. L. Hall, wahine a ka Hon. E. O. Hall, i keia noho'na kino a hoi aku la i ka maha ma kela aoao. Oia nei i hele aku la kekahi o na kumu i hele mai no ka hoonaauao ana i keia lahuikanaka. Iloko o ka makahiki 1835 ko laua pae ana i Honolulu nei me kana kane, a mai ia wa mai ka lawelawe ana e like me ka mea hiki no ka pomaikai o keia Paeaina. He nui na makahiki o kona waiho ana iloko o ka nawaliwali me ka hoomanawanui no nae. Elua a laua keiki i hele e mamua. Aloha wale na kini o hope nei. Ke hele mai nei na kumu o kakou a kakaikahi loa. Owai auanei ko lakou mau panihakahaka ? Ke i nei makou, aole hiki ke hoopiha ia na hakahaka o ia poe. O ko kakou waiwai, oia ka malama ana i ka lakou mau olelo ao. "Pomaikai ka poe make i make iloko o ka Haku ; e hoomaha lakou i ko lakou luhi, a e hahai ka lakou mau hana mahope o lakou."

Ano! He Au ko ka Manawa!

          UA HOOHOLO iho nei ka Ahaolelo he $72,000 no ka haawina hoohoihoi mahiai a me ka hoopae limahana. He mai nui anei ko Hawaii no keia mau mea elua ? Ae ! he mai no ma ka hoopalaleha o kona mau oiwi ponoi ; a aole no e pilikia ina lakou e lalau ana i ka oo a e pelu na kuli me ka ulaa ana i na papaakea. Ina aole kakou e ala, a e hoohoihoi i na ano mahiai a pau, me ka hoolilo ana ia kakou iho i poe lima hana, alaila, e lilo ana ia haawina ia hai, a nowai la ka hewa ? Ke ulu mai nei na haunaele mawaena o ka poe i hoopae ia mai i mau limahana mai na aina e mai, a me na kamaaina, a no keaha keia? Ua maopopo no ; aka, pehea la e hiki ai ke hoomauia ka hoohoihoi ana i ka mahiai ina aole e hoao ia ko waho poe, oiai aole hana o ko ka aina nei ? E pio anei ia hana ? ka oihana hookahi nana e hoomau nei i ka makeke, kahi e komo mai ai ka waiwai iloko o kakou nei ? Aole ; a ina pela, e ala kakou a e lawe i ka oo a me ke kipikua, a mai waiho wale, o lilo auanei ia hai. O ka manawa keia, a mai hoolohi.

E HOOMANAWANUI!

          Ma na hiona a pau o ke ola ana o ke kanaka ma keia ao, hookahi mea i hoomaopopo nui ia, mawaena o na lahui a pau o ka honua nei, oia keia; "ua hoopololei ia ka poino i ko kakou pono iho, ma na meheu a ko kakou mau kapuai." I kekahi manawa e lele mai ana ka pua a ke kauwa o ka poino a ku kakou ; a i kahi manawa hoi e pakele ana kakou, a e loohia hoi ko kakou mau hoa'loha. E pono ia kakou e malama i ke kulana o ka hoomanawanui me ka lana malie o na aa koni pihoihoi ; a e ae aku e uku no na popilikia ulia wale a pau e halawai mai ana ma keia noho'na. E lawe mai ana ke kau hooilo i na makani iniki huihui, a e puanuanu ana kakou ; a o ka makalii hoi, e poha wela ana ke kukuna o ka la, a e ikiiki ana kakou. E ano e ana a e hui ana na ea ino o ka lewa me ko kakou mau kino, a e loohia ia ana kakou i ka mai ; a e kalae ana hoi na puu a waiho wale na kualono i kahi manawa, me ka hohola ana o ke ea mama a momona, a e maikai ana ko kakou ola kino.
          I kahi manawa e halawai ana kakou me na holoholona hihiu a ane kupilikii ko kakou kulana ; a i kahi manawa hoi e halawai ana me na hoakanaka i oi pakela aku ka hihiu o ka inaina mamua o ko ka holoholona o ka waonahele; a ina hoi kakou e pakele ana mai na poino o ke ea a me ka honua, aia hou aku no ua mau pilikia i ke ahi, a me ka poholo ana iloko o ka hohonu. O keia mau poino a a pau a kakou e hiki ole ai ka hoomaopopo i ka wa e kau mai ai, ua nele kakou i ka ikaika kanaka no ke pale ana aku; aka, ua haawi ia mai ia kakou ka mana ma ka naau, e hookiekie ae i ke kulana noonoo a me ka ike, i loaa ai ke kahua o ka naauao a me ka pono, i hiki ai ke halawai me na poino o keia ola ana me ka palekaua i hoomakaukauia e ke Akua, ka mana hoi maluna iho o kona lahui—oia ko ke ao. E noonoo kakou i keia ano o ka noho'na, a e manao iho, o na ulia pilikia a pau e kau mai ana, he mea hiki ole ke pale ia. Mai hoao kakou e hana i ka mea naaupo, a kue aku i na rula o ka noho'na o ko keia ao. E kaumaha kakou no na mea pilikia i hiki mai a ua hiki ole ke pale ae; a e hahai ma ke alanui o ka m anaolana, no ke alakai ana ia kakou ma na alahele o ka noho'na o keia ao.
          He kanaka koa ole ke kanaka e kaua ana me ka enemi a hoi hope. E lawe mai kakou i na kauoha a ke au o ka manawa me ka hauoli a me ka heleuma, aole hoi o ka hoao e alo ae mai na haawina e kau ia mai ana, oiai, na keia noho'na i hanau mai ia mau haawina, na ke au o ka manawa e kau mai ana maluna o kakou, a aole loa e hiki ke pale ae. He haawina pomaikai ko kekahi, a he haawina popilikia hoi ko kekahi. E huli aku kakou i ke Akua i ka mea mana maluna o na mea a pau, a e like me na huaolelo a Clinesa o na au i hala, e puana ae:
          "E ka Makua o keia noho'na! Ka Haku hoi o ke ao! Ma kahi a kou lokomaikai e alakai ai, malaila, me ka hauoli ko'u mau kapuai ; na ke au o ka manawa e alakai i ka mea helemua, a nana no hoi e alako i ka mea hoi hope. Heaha la ka'u e kaumaha'i; oiai o ke kaumaha e hoomanawanui au ; a i ole ia e lawe i ka hewa, a me na haawina kaumaha a pau e loaa mai ana mai ka hewa !"
          E puana ko kakou mau puuwai i neia mau huaolelo momona , a e haawi aku i ko kakou mau manaolana a pau ma o ka makemake o ke Akua, o ka hoike oiaio o ke kanaka haahaa, oia no ka hoao ana e kue aku me ka makemake o ka mana nana e panee nei ke au o ka manawa, a e kau nei hoi i na loina haawina maluna o kela a me kaia ; a ma kahi o ka hooponopono ana iho a me ka hoomaikai ana i kona kulana ponoi iho, ua hoao aku la e hoopololei i na kanawai o ke Akua, a e hana hoi i ka hewa e hala ole ai ka poino.

Na Anoai o ka Ahaolelo.

          Me ka malie ano mau i hoomaopopoia a i kamailio ia e makou iloko o keia mau pule iho nei, pela no ka niau ana o na hana a ka Hale Ahaolelo hanohano o ko kakou aupuni iloko o ka pule i kunewa hope aku la. Ua hai aku makou ma ka pepa o kela pule i ka lono o ke ala ana o ka hana a na hoa ma ka aoao e emi ai na lilo o ke aupuni, a e hoomama ae ai hoi i ka aumaka a ka lahui e kokua nei. Ua kamailio aku makou me ka manaolana no ka hoomau ia ana o ia meheu ; aka, ke hoea aku nei makou me ka nele i na huaolelo ano like o ka hauoli me ko ia pule.
          Iloko iho nei o keia pule, ua ala mai la ka noonoo ia ana o ka haawina e pili ana i na lilo o ka mokumahu Pele, a ua aneane e ala mai ka wela hahana o na paio, mawaena o ke Kuhina o ko na aina e a me ke alii Looke; oiai, ua manao oia he mea pono ka hoolimalima ana o ke aupuni ia Pele i kekahi hui kuokoa; a ua pane ano pahenehene mai la ke Kuhina, e hai aku ke alii i na ano e hiki ai ke hana; a ua pane hou aku no hoi ke alii, o ko na Kuhina ano mau iho nei hoi ia o ke noi mai i ka ike a me ka naauao o na hoa e hai aku a e kuhikuhi aku ia lakou i ke ano o ka hana ana i kekahi mau kumuhana. Oiai laua e nononoke ana, ua poha mai la ka ninau a ka mea hanohano Preston o Lahaina, heaha la ka uku o ke kapena o Pele? Ua haiia 'ku he $1,800 no ka makahiki. Ua ninau aku no hoi ua hoa hanohano nei ina aole i uku hou ia 'ku ke kapena mawaho ae o keia he luna hana ma na uwapo, a he uku komisina hoi ma ka uku kolo o na moku. Ua kuu mai la kela i kekahi mau mea ano hou, a akahi no a ike ia kekahi mau noa a kekahi poe. Malalo o kana noi, ua waihoia i kekahi komite wae no ka noonoo ana.
          Ua hooholoia kekahi hoololi Kumukanawai e hoole loa ana i na Lunakanawai apana, aole o holo i Lunamakaainana, a e noho paha ma ia noho, he elua wale no ma ka aoao e hoole ana. A o kekahi, aole e kupono kekahi e holo Lunamakaainana ke hiki ole aku ka huina o kona heluna waiwai i ka $500, ke manao nei makou, he mau hoololi kupono loa keia, a ke waiho nei i ko makou manao apono no kekahi manawa okoa aku.
          He kanahiku-kumamalua tau sani dala! i hooholoia no ka haawina o hoohoihoi mahiai a me ka hoopae limahana! Nui na makana a ko kakou Ahaolelo no neia mau haawina, a o ke kali aku ka ka lahui o ka paa mai o na kualono i na mea ulu ola kupu, a me ka hookuu i na limahana e hoopae ia mai ana. Hele a pau keia puu dala nui, e paa ana na kula panoa mai Hawaii a Niihau i ka mea kanu o na ano a pau, a e ulu hou ana hoi na kulanakauhale nui o na malihini limahana maluna o ka aina. E kahe ana ka waiu a me ka meli, ke ole e opili e ke aupuni ma ka mimino ae o ke eke. Oia iho la no hoi paha, ua hiki, noke ia!

Na Lilo o ka hooholo ana i ka Mokumahu "Kilauea."

MALUNA AKU O KONA MAU LOAA, MAI OKATOBA 1, 1870 A HIKI I APERILA 1, 1876—5½ MAKAHIKI.
Kumukuai a ke Aupuni i ukuia ai i ka 1869 no ka mokumahu "Kilauea," $6,000
Na lilo o ka hana hou ana $4,807.81
Huina pau o ka lilo o ke Aupuni i ka wa i makaukau ai e holo,  $60,807.81
Uku kuala no kela puu dala a hiki i Aperila 1, 1876 ma ka 9 hapa haneri ma ka uku kuala papalua i kela a me keia 6 malama,  $7,874.74
Haawina i laweia mai ka haawina mai a ka Ahaolelo o 1872,  $5,350
Uku kuala no ia puu dala no 3 makahiki,  $1,617
Huina,   $6,967
Haawina i laweia mai ka haawina mai a ka Ahaolelo o 1874,  $7,094.37
Uku kuala no ia puu dala no hookahi makahiki,  $652.81
Huina,   $7,747.18
Huina nui,   $1113,396.73
Waiwai io o ke "Kilauea" ma ka nanaia ana Nov. 1, 1875,  $5,000
Huina pau o na lilo iloko o 5½ makahiki,  $108,396.73
A veriga o ka lilo i ka makahiki a maluna aku o kona mau loaa,  $19,708.50
Huina pau o na lilo o ke Aupuni mai ka wa mai i lilo ai o "Kilauea" i ke Aupuni mai 1860 a hiki i Maraki 31, 1876,  $245,055.32

HOIKE A KE KUHINA KALAIAIna i ka Ahaolelo, no na aina AupuNI I ANA OLE IA.
HONOLULU, MEI 25, 1876.
HON. G. RHODES,
Pe residena o ka Hale Ahaolelo 1876.

          ALOHA OE:—I kulike ai me ka olelo hooholo a keia Hale Hanohano, ma ka la 12 iho nei, e kauoha mai ana ia'u e waiho aku i papa hoike o na "Aina Aupuni, nona na palena a me na Ana ana i hooponopono ole ia i keia wa," &c., ke waiho haahaa aku nei au imua ou i ka hoike, e hoouna pu ia aku nei, a Professor Alexander, ka Luna Nui o ka Oihana Ana Aina Aupuni, e pili ana i na aina e waiho nei i ke Aupuni, au e hilinai nei e wehewehe moakaka aku ana i ke kumu i hiki ole ai ke hooko aku e like me ke kauoha a ka Olelo Hooholo, ano, a e hoike maopopo aku no hoi i ka hahai ana i ke ano o ke ana aina aupuni e hana ia nei, ka mea e loaa ai i ke Aupuni, aole no hoi e loihi loa aku ka manawa, na mea a pau e pili ana, aole wale i na Aina Aupuni, aka, i na aina a pau o keia Pae Aina holookoa, a me na palena aina.  Owau no me ka mahalo,  Kau Kauwa Haahaa,
WILLIAM L. MOEHONUA, K. K.
KEENA O KA OIHANA ANA AINA AUPUNI,
HONOLULU, MEI 20, 1876.
I KA MEA KIEKIE, W. L. MOEHONUA,
Kuhina Kalaiaina.
          Ua ili mai ia'u ka hanohano e waiho aku imua ou i keia haina pokole e pili ana i ke ana o na aina o ke Aupuni. E hai hou ia ana no paha kekahi mau maa maanei, i kamaaina kahiko no ia oe, e ka Mea Mahaloia i ke hapa wale ia no nae e ka lehulehu holookoa.
          1. Eia wale iho nei no ke ana ana o ke Aupuni i kona mau aina, ma ke ano nona iho, aole mamua ; pela no hoi ka hooponopono ia ana o kona mau palena. I ka wa mamua, na ka poe e kuai ana i na Apana pakahi o na aina Aupuni, na lakou no e hoolimalima i ke ana aina. Me he la o ka manao o ke Aupuni ia wa, aia a hooponopono ia na palena o na aina ponoi o kela mea keia mea, alaila o na koena o ko ke Aupuni ia ; a o na lilo a pau o ke ana ana a me ka hooponopono palena ana maluna no oia poe, aole kekahi hapa maluna o ke Aupuni.
          Ua ike maopopoia i kela manawa he kuhihewa keia hana ana, a he hewa hoi kela manao he mea ia e emi ai na lilo, a he ike ole no hoi i na hana kupono e hoopomaikai ai ke Aupuni i kona mau makaainana.
          He mea maopopo lea nae keia, oia hoi, ina e pili pu ana kekahi mau aina ololi o ke Aupuni, me ka waiho like, he makehewa wale no ke ana kaawale ana i ko lakou mau palena kahiko.
          2. Mai ka hoomaka ana a hiki i keia wa, he 3,154 Apana Aina o ke Aupuni i kuai ia aku; a ua komo mai iloko o ia kuai ana na aina a pau o ke Aupuni, oi o ka maikai a makemake ia e ka poe kuai. O keia kuaiana ma ke ana maoli no lakou a pau, koe wale no kekahi mau aina i kuaiia aku e ka Papa Hoonaauao. Aole i ike pinepineia ke kuaiia ana o kekahi Ahupuaa holookoa i ka mea hookahi. O na Apana i kuaiia mai ka mea uuku a ka mea nui, a he ano okoa loa no hoi na kii o kela a me keia. Ua moku-pu no hoi i kekahi manawa, na Ahupuaa, eha a eono paha a keu, i ka Apana hookahi, me ka pupuahulu, a me ke kapulu no hoi o ke ana ia ana, me ka nanaole no hoi i na kii o na aina kuai e pili mai ana,—a nolaila aole no e hookui pono oia mau ana ana, he komo kekahi aina iloko o kekahi aina a ma kekahi hoi he kowa waiho wale mawaena.
          3. Nolaila, o na Aina Aupuni i keia manawa, he mau wahi koena liilii wale no ka hapanui ; a o na wahi waiwai ole hoi kekahi o na Ahupuaa i hoolilo ia aku ka hapanui kahi maikai. A he mea i ike pinepine ia, he hiki ole ke hoike ia aku ua pau loa paha kekahi Ahupuaa i ke kuaiia aole paha. E like me Kamananui ma Waialua, Oahu, he 249 ka nui o na Apana i kuai ia aku, a he mau koena kekahi o ke Aupuni mawaena oia mau Apana Aina, aka, owai la kai ike pono a hiki ke kuhikuhi mai.
          4. Nolaila, e ikeia, ina ua hooponopono ia na palena iwaena o ke Aupuni a me kela me keia mea o na Komisina Palena Aina, a ina ua ana ia aku ua mau palena nei, e ili mai ana no ka hana o ka hoomakaukau ana i papa inoa o na Apana kuai a pau ma kela a me keia Ahupuaa a ili-aina paha, a e hookuikui a hoonohonoho i na kii oia mau aina mamua o ka hiki ke hoomaopopoia na hana. Nolaila, ua hana iho nei au i Papa Kuhikuhi o na Aina kuai a pau o ke Aupuni ma ka Mokupuni o Oahu, i hoonohonohoia ma na Apana a me na Ahupuaa pakahi. Ua hanaia no hoi he Papa oia ano no na Mokupuni e ae, i hoonohonohoia ma na Apana a Moku paha. He Papa Kuhikuhi no hoi kekahi o na Ahupuaa a me na Ili a pau ma Oahu nei, i hai ia ka inoa ma ka Buke Mahele. Ua haiia malaila, ke kuleana (title) e noho ai kela me keia Konohiki, na Aina Aupuni a me na Aina Lei Alii. Ke hanaia nei ko Maui a me na Mokupuni e pili kokoke aku ana.
          5. O keia huli ana i na kuleana (title) noho-aina, he mea ia i makemake nui ia, no ka mea, ua pakui hou ia mai kekahi mau aina i ko ke Aupuni ma ke Kanawai o Iune 7, 1848, aka ua lilo mai kekahi no ko ke Aupuni hapakolu (commutation) a ua lilo mai kekahi no ke kii ole aku o na Konohiki i na Palapala Hooko mai na Luna Hoona Kuleana Aina, no ko lakou mau aina, malalo o ke Kanawai o Aug. 24, 1860.—ma ia mau ano ua loaa i ke Aupuni kekahi mau aina.
          He mau aina kakaikahi no hoi kekahi i haule aole i komo iloko o ka mahele mua ana, a no ia mau aina aole he kuleana noho i kakauia (written title),—e like me Paomai, ma Lanai.
          6. O ke Ana Holookoa i keia Pae Aina, oia wale no ka mea e maopopo ai, a e hoike ia ai keia mau mea a pau, a me ka waiho pakahi ana o na aina Aupuni ma kela a ma keia Apana Mokupuni, a e hiki ai no hoi i ke Kuhina Kalaiaina, a i ka poe noi aina kekahi, ke hoomaopopo i ka waiwai oia mau aina. No ka mea, aole o ke kii kaawale a me na eka o kela a me keia apana kai makemakeia wale no, aka o kahi kekahi e waiho ana iwaena o na aina e ae. Ua hoao ia keia ano Ana Aina "Kapulu" (pela na olelo o Col. Frome, Luna Nui o ke Ana Aina Aupuni o Auseteralia Hema) oia ke ana pakahi, kaawale o kela a me keia apana, a ua ikeia kona mau hemahema, a ua ulu mai na huikau a me ka hoopaapaa mai laila mai, ma keia Pae Aina, a pela no ma kela a me keia Aupuni kahi i hanaia ai pela.
          Ua hoaoia ma na Ana Aina Auhau Aupuni, o Bomabe ma Inia o Beritania, a ua ikeia aole i hiki ke hana ia kekahi mau Palapala Aina Nui, a nolaila ua haalele loa ia, a ua hookumu ia ke aua ma ka huina kolu e loaa ma Madaras. Ua waihoia kekahi Palapala Nonoi (Memorial) e Prof. Gardiner imua o ka Aha Kau Kanawai o Nu Ioka, e noi ana i Ana Huinakolu ma ia Mokuaina, me ka hoike aku i na hihia aina malaila no keia kumu hookahi me ko kakou nei.
          7. No keia mau kumu, a no kekahi mau kumu koikoi e ae, a no ka pomaikai no hoi o kela a me keia mea aina ma keia Pae Aina, nolaila ua hookumu ia ke Ana Aina Aupuni; a no ka mea ua manaoia e lilo ana i kui lana paa, a i iwikuamoo no hoi no na aina a pau o keia manawa aku, nolaila aole paha e minamina ia kekahi mau hana koikoi e loaa ai ka pololei loa a me ka hiolo ole o ka hana, i ole e hiki mai ka hihia e hoi hou ai a hana hou.
          I mea e hoikeia ai ka waiwai o na Palapala Aina holookoa i manao ia e hiki paha ia'u ke waiho aku imua ou i ka Palapala Aina o Oahu nei, i hanaia iho nei iloko o keia Keena, no ka mea ua hoikeia malaila na Ahupuaa a pau, a me kekahi mau Ili Aina he lehulehu me ko lakou mau kulana noho (titles), nolaila he Papa Kuhikuhi no keia no ka Buke Mahele. He hoike no hoi ia no na Palena Aina i koe aole i hooponopono ia.
          O ke ana hapa ana wale no o keia Apana o Kona nei, he mea ia i weheia mai ai kekahi mau apana o ke Aupuni i ike ole ia mamua me ka loaa ole mai o kekahi waiwai i ke Aupuni mailoko ae oia mau aina, a pela no ma kekahi mau apana e ae.
          8. Mailoko ae o keia mau mea i oleloia maluna, he maopopo lea, aole he wa iloko o keia mau makahiki he 25 i hiki ai i ke Aupuni ke hai pololei aku i kona mau aina. Ua oi aku paha ka hana o keia mau makahiki eha i hala ae nei ma ia ano, mamua o ka manawa, a pau mamua aku. Ua maopopo lea no hoi, aole e pau ke ana ana i na Aina Aupuni aia wale no a paa ke Ana Holookoa o keia Pae Aina. He hana kuhihewa a he hana poino no hoi, ke haalele ia ke ana holookoa, a hoi hou ma ke ano ana pakahi o na kuleana o ka wa kahiko.
          9. Nolaila ke oki nei au me ka manao, aole i loaa mai ia'u i keia manawa na mea e hoomakaukau ai i papa inoa kupono o na Aina Aupuni i ana ole ia, e like me ka mea i noi ia mai (ma kuu lohe) e ka Ahaolelo. O na Komisina Palena Aina o na mokupuni e ae, aole lakou i hooili mai i na kope o ka lakou mau olelo hooholo, aole no hoi o na inoa o na aina a lakou i hooponoponoai.
          Eia hoi o ka huli ana i na kuai o ke Aupuni aole i pau keia hana, a o na palapala hoike o na Luna Aina Aupuni o na mokupuni e ae aole i waiwai loa ia mau palapala. He mea pono paha ka hoonoho ana i Luna Nui no na Aina Aupuni, e imi mua aku i keia hana mamua o ka hiki ana ae o ke Ana Holookoa, e nana a makaikai kino aku i na aina ; a e lilo hoi i Agena no ke Kuhina Kalaiaina ma ka hoolimalima ana a me ke kuai ana i na aina ma keia hope aku.  Me ka mahalo.
Kau Kauwa Hoolohe.
W. L. ALE XANDER.
Luna Ana Aina Aupuni.

Mau Paina Lulu Dala ma Huelo, Maui.

E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:—
          Iloko o na malama elua i hala ae, i Iune a me Iulai; ua hoolana maikai ia ae la na puuwai aloha o na wahine lalawai o ka Ua Peepee Puhala o Hamakualoa. Maui Hikina. o Ana Kahananui a me Makahai. Ua hoala ae la laua i mau wahi paina luau lulu kenikeni no kahi apulu a ano kahiko o ko makou luakini ma Huelo.
          Ma ka malama o Iune la 17, kukulu ae o Ana Kahananui i kana wahi paina, mamua ae o ka wehe ana, ua naue aku la oia ma na kauhale, e paipai a e kono aku i na poe keiki a ke aloha, e hele mai ma ua wahi paina la ke weheia ae. Ma ka la i haiia ae nei maluna, ua akoakoa mai la na mea a pau i makemake e kokua pu ma ka lulu dala ana. I ka hiki ana i ka hora i manaoia, ua hoomaka ia na hana me ka pule ana a R. K. Puowaina, mahooe o ia ua hoomaka ka lulu ana, ma ke kahea ana ma na apana; na ua puuwai olu no i kahea, e hoomaka ana ma Papaaea:
Papaaea . . . . . $ 4 75
Hanawana . . . . . 9 50
Huelo . . . . . 10 58
Halawa me Honopou . . . . . 6 17
Halehaku . . . . . 9 25
Mai na haole mai . . . . . 8 00
U. Nui . . . . . 1 00
Huina . . . . . 49 25
          Oia iho la na wahi kenikeni i loaa mai ma ka hapai ana i keia hana. O ka na ili puakea wahi kenikeni, ua hooili ia mai ma ko'u lima, a na'u i lawe a haawi ma ua la lulu dala la.
          Ma ka malama hoi o Iulai, ua hoala ae la hoi o Makahai i kana wahi paina lulu kenikeni e like me ka lawelawe ana a kona hoa hoomanawanui. A ma ka la 29 o Iulai, ua weheia kana paina. I ka hiki ana i ka hora i manaoia, ua hui ae la na mea a pau ma ka luakini, oia no ke kahua mua i ahaaina ai, a pela no hoi keia ahaaina hope. I ka lulu ana iho o na wahi kenikeni, ua loaa keia mau dala he $48.50, a penei ka hoonohonoho ana:
No na apana ponoi iho . . . . . $ 29 90
No na pali Koolau mai . . . . . 18 60
Huina . . . . . 48 50
          Mahope o ka lulu ana, ua haule iho la makou e nome i na mea ono o ka papa aina, holu a wai ua mea he nui o ka ono, ua ai a koe no ka nui a lawa o na mea i hoolakoia.
          O ka'u mea mahalo i keia mea lawelawe o Makahai, mamua, ua hooholoia, i na hoahanau ka ai me ke dala, elima umeke poi, a me elima hapalua dala no ka ia. I ka lohe ana o Makahai, e lawe mai ana kela o ka ai no o ka ia, lawa ka auhau, o i noke iho makou a koe. Ua mahalo makou no keia puuwai olu hoomanawanui. A ke haawi aku nei hoi makou i ko makou aloha i ko na pali Koolau poe, no ko oukou haawi ana mai i ka oukou mau kokua aloha ia makou.
          Ma ka la 26 o keia malama, e hoala hou ana ua mau puuwai aloha nei i wahi paina lulu kenikeni hou, a ma ia la hoi e weheia ai he Aha Himeni nui maloko o ka Luakini o Huelo, na na kaikamahine puukani o ke kula o ke ehu kai o Puaena, Haleiwa Kula o Waialua. A o na loaa o keia, e hoahu ia no ka hana hou ana i ko makou halepule, kahi e hoomana ai ke Kahi-kolu Hemolele loa ma na Lani. Ma ke ao no keia aha mele e wehe ia ai. Ke noi ia'ku nei na manu hulu like e lele auna mai me na lau oliva a ke aloha. Me ka mahalo.
P. KEALAKAI.
Halehaku, Aug. 9, 1876.

          Ma Waialua, ua make o Hale Helela i ka la 10 o keia malama. Aole no i liuliu kona kaa ana i ka mai, me he la elua paha malama, a o ke kii koke ia mai no ia. Aloha no ia.

Na hunahuna mea hou o na Waieha.

E KA LUNA HOOPONOPONO; Aloha oe:
          Eia mai na hunahuna mea hou, hoike ia ae i kou mau kini heluhelu a pau.
          1 Ma ka po Poano, Iulai 20, ua haawi ia he Aha Mele Himeni, na na keiki o Wailuku, maloko o ka hale hoole waiona. I ka hiki ana i ka hora 8, ua hoomakaia na hana, me ka himeni ana ia "Kalakaua Song." Ua muimuiia no oloko, a o na loaa o ia po, he $23.12½
          2. Ma ka la Sabati, Iulai 30, ua kaa mai kekahi pohaku nui mai luna mai o ka pali, ma ka lalani pali o Waikapu, a i ke kahawai o Iao. Eia ka mea kapanaha, i ua pohaku nei i kaa mai ai a hiki i ka honua olalo he mau anana aku koe, hiki i ka puka o ka pa o Hoopilimeaai, kaa no ua pohaku nei, a naha ae la i na apana elua, o kekahi apana, haule iloko o ka loi kalo, a o kekahi apana hoi kaa no a komo malalo o ka puka komo o ka hale noho o Hoopilimeaai. Nani ke kupanaha.
          3. Ua malamaia ka la 31 o Iulai, ma Waihee, ua pao ae o Mr. Kalapu, he mau pohaku iluna o ka puu o Puukuua, a ua hoopihaia me ka pauda, a oia na pu i kiia no ka hoomanao ana i ka la 31 o Iulai. Eueu no hoi ia kaeaea.
          Make kula o ———— ma kahi i heihei lio ai i ka la 4 o Iulai, a i heihei lio hou ai i ka la 31 nei. Mahope o ka aina awakea, i ka hora 3 p. m., hoomaka ka heihei , eia na inoa o ka poe nona na lio : S. Maule, C. Bele, &c., puka ka lio o S. Maule, hoi hou, puka ka lio o C. Arnold. Heiehi ka lio o S. Maule me C. Bele, puka ka lio o C. Bele.
          I ka pau ana oia, he hakoko, a pau ia. I ka lehulehu e huli hoi ana, loaa iho la kekahi wahine i ka mai uhola, a e ole na kokua he nui, pau ai ia pilikia. Ma ia po iho no, make iho la o Kahananui me ka mai ole. I ka wa e heihei lio ana, ua ike aku no wau iaia, he ola maikai no, aka, i ka hiki ana mai o ka make, ua hala aku la. Ma ka Poalua, ua kaha ia e ke kauka, a ma ka noho ana o ka Aha Kolonelo; i ka imi ia ana a me ka ninaninau ia o na hoike, ua hooholo ke kolonelo, ua ai i ka laau make. O ka mea nana ia laau make, aole i ike ia, ke imi ia nei nae.
He nui na lohe no keia make. Me ke aloha,  S. P. K. NAWAA.
Wailuku, Maui, 3, Aug. 1876.

NA MEA HOU O KONA WAENA.

E KA LAHUI HAWAII ; Aloha oe:—
          He wahi mea hou ka'u e hooili aku ia oe a nau ia e lawe hele aku ma na ipuka hale, i ike mai ai o'u mau hoa lawe pepa.
          Aia ma ka la 24 o Iune, ua ikeia kekahi kanaka o Keawekauwai ka inoa, ua loaa i ka mai he pololi, ua moe no ma ka hale no na la ekolu, me ke komo ole o ka ai, no ka ai ole. I ka ikeia ana 'ku e kekahi kanaka ua nawaliwali no ka pololi. Nolaila, ke kahea aku nei au i na keiki a keia elemakule e noho la ma Honolulu e kii mai i ko lakou papa.
          Aia ma ka la 29 o Iulai, ua kai huakai aku la ka puali hoomana a Kaona ma ka lae kahakai, e imi ana i mea e pono ai keia noho ana, pau o kane me na wahine a me na keiki, a ma ka la Sabati, ua koi aku ko lakou mau makua e lulu dala no ka aina, ua loaa mai na wahi dala elima, he ma'u ia ola na noho hale.
          Ka Ahamele o Lanakila.—Ma ka ho ra 7½ o ke ahiahi Poaono aku nei i hala, ua wehe ae ka Papa Himeni o Lanakila me kekahi mau mea puni mele e ae, malalo o ke alakai ana a S. Taua a me ka Peresidena o ka Papa Himeni. Ua nui na mele i mele ia mai, aole no hoi e hiki ia'u ke huna iho i na leo honehone ma ia po, i mele ia mai e Miss Lahaba.
Ke hao mai nei ehuehu,
Lahilahi kai o Mamala,
Malama ia iho ke aloha,
A lai pono iho na pea.
          Ua hakuia keia mele maluna o ka piko o ke kuahiwi o Haleakala, Maui Hikina, e kekahi haku mele kaulana a hanohano.
          Nolaila, ua kuhi aku au eia makou iloko o na ulu laau i ka hone mai me he kahuli la i ka hoehoene i ke kumu o ka pepeiao a me kekahi mau keiki puukani o ka ua kenikeni. Ua nui ko'u mahalo no keia po lea o Halalii, hookahi no mea hoowahawaha o ka hele ole o ka poe nana ka hana.
J. K. KAHONELAI.
Kona Akau, Hawaii, Iulai 31, 1876.

Pane ia Malihini.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          E oluolu oe e hookomo iho i ka'u pane ia Malihini, oia hoi keia : Aia ma kou Helu 23, Buke 2, aoao 4, kolamu 5, e pili ana i ko Molokai Mau Mea Hou, a ma ka mahele elua, malaila wau i manao ai e pane aku. A penei no ia, ua kapa iho o Malihini, i na hoahanau o ka Ekalesia o Kaluaaha, he hupo a naaupo, aia malaila ko'u manao, e Malihini e. O ka hoopuka ana i ka hupo a naaupo, aole kupono oia, e pono ia oe e Malihini e hele e ninau pono, alaila, kupono ka hoopuka ana.
          Ke pane aku nei au me ka oiaio loa, o ka Ekalesia o Kaluaaha, he naauao no, he akamai no, he noiau no; oiai, ua kapa mai oe, he hupo ke aloha i ka paia o ka Halepule, ka pohaku a me na mea a pau; ea, e ke hoa, he aloha naauao no, he aloha akamai no, he aloha naauao no; ke aloha ana o ka Ekolesia o Kaluaaha i ko lakou Luakini kahiko, a o oe e Malihini, nou o hupo, o naaupo. Penei e maopopo ai, no kou huna i kou inoa ponoi a kapa iho ia oe o Malihini, e hai ponoi ia iho no hoi paha i kou inoa ponoi, alaila, e hoike aku no au me ka oiaio loa. Ua pau keia.
          Me ke aloha i na keiki ulele hua kepau ka welina pau ole, a me ka Luna Hooponopono pu.  W. A. KUKAMANA.
Pukoo, Molokai, Aug. 3, 1876.