Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 28, 6 July 1876 — KA HAIOLELO A KA HON. E. HELEKUNIHI. [ARTICLE]

KA HAIOLELO A KA HON. E. HELEKUNIHI.

imu& o ka Ahaok'lo, m* k* 1« 22 o luoe, M. 11. ih> k« Hil« Knn«w«ī * k« llon. Jv K. ililioe, «• hvx«|»«a «im i k« Mok«n« 41 o k« K«> iiMw«i i hoohoioi* i»« k« M. 11. !STO. No k« Kul* lloopoU4*i o K<HM>c«l<t. K tu : k«'a not • h««wi i Ui« Bil« Kiim< w«ī i k<*k«hi Koatil« ww, i a><«« o n«M |h>oo i«'i n« k««« booH«l«k«U i h«i i« m«i no k«i« K«li. Ak«>pi*tK*f* il*o o k«'u Hc«k«k« «n« i ko'a m«« mmmo no m i»m » f>ili mm i ' ke K«i« o i«i« (mlmwkk «k« k« ik«ik« o k«'« w«« «4*Ks «Mki m*n«o ihok« P*p« ItokM4«««aH\ h« *NM««i »« nc9M ; »k«. b* ihv Kk« IVn»iJf«».-0 k« Uhwk i ke K«MW«i i hook«w« ««\ k* K«kt. t»«ik«i i«, ao k« a««. « k«ohi t«*i «n« il i k« hk» ««»* 0 «« o|wo ilokm o w« k«A ( l«t«, « M MM ko« i K« W«iM «»«)k«ft ,

kaoenm e lilo u kkai i as« Hj>wini Be komn boi i» ao ka HooefiT Lahai a m9 k« hoolaopai au i k* slm ; a be hoopōuopono aoa i Hlo i meaBtoaa ai ka naauao, i ua poe i auw&na a liolo iloko ona hana ioo ame ka naaupo, E uana i ka ī|at»kQ 4 o ke Kanawai e piii ana i keia Knla; Ua kulike ia rao ka olelo a ke 'iii naanao o oa au kahiko i hala, oia ke 'lii Solomoua : - " E ao aku i ke kamalii i kona aoao a .eleuaalaile loa ia.e UqH«o mai lailaae." 0 keia nae ka maoao o ka Bila Kanawai a ka Luna Hanohaao o Hilo, i lawe mai oei. E koi mai ana ia e hoopaa i ka hoolilo ana i na poe opio mai ko !a* koo koao ia e lilo i pōe keiki hoopooo, ko hiki aku i ko lakoa manawa kanaka makna ; oia ka'a e minamioa nei. Q na knma hoohalahala i haiia mai e ka poe e apono ana i ka Bila Kanawai e hoopaa ai i ke Kola o Keoneula. He maa wahi komn liilii loa ia, a he mau kama hoi e hoopaa ole ia'i ke kala, he hooponopouo wate ia ae no a paa. Eia ua mau kuma hoo'nalahala ia i hoikeia mai : 1. oka nui oke eiala. 2. Oke i aioha makamaka. 3. Oka ike ole ona haamana, aole i lilo i Koma kuia, Lana* makaaiuana a pela aku. 4. oke kepa l ia o na keiki i ku-makahiki. I O keia na kumu hoohalahula a'u i olelo iho nei, he mau kumu liilii loa. Nolaila i hoi au i noi iho nei e Mr. Percsidena, e i haawiiu i kekahi K.omite wae ka'6ila I Kanaw;ti, i mea o hiki ai ke nnn* pono i ia ua kiuna i hoohalahala i«,aole hoi kv i wikiwiki wale e hoopanee loa ; aole hoi e kakau poepoe. Maanei hoi e pane ai i au no ia mau kumu. No ke kumu I. No ka nui oke dala i hookaawaleia no k?ia Kula. Ma ka hoike a ka Papa Hoonaauao, o ka nui o ke drtlu ho $10,500. E ikeia iho no nae ma ia hoike, aa koe lie $2,623.40. (5 keia kumu e hoohalahala id nei.he kumu pono ke hooponopono ia a pau. Ina o nui ka haawina, e hoemi iho ; no iioemi pu iio hoi ine ka uku o ke kumu. No ke kumu 11. 0 ke aloha o ka Papa Iloonuanuo i kona mau makamaka ponoi, nana uo ka Fapa Hoonaauao a ike i kona inau mukamaka, hoonoho aku i kumu. Malia paha e hiki maī ana ka manawa o lioonohoia'i na Uawaii ponoi i kumu no ke Kula ; e like n»e ke Kula o llilo i kei» wa. Ko noke aku nei nae k.ikon i ka Papa lloooaauao i ko aloha makiiniHka, me he mea ia ka manao e i oku aiw, o makou ke kamu kupouo, no ke aha la i koho ole ia mai ai makou ? No ke kumu 111. Aolo pono e lawe koke maiina hoohalike no keia Kula, mo ke Kulanui o Lahainaluoa ; no ka mea, aole i like ke kulana o na Kula a elua. Ua hookumuia ke Kulanui o I«a--hainaluna, ika M. 11. IS3L. He 45 na i makahiki i hala ne nei ; a o ke Kula o ! Keoneula, he umi a kēu na makahiki i ; liala ae nei. Ua like anei na kulana o laua a elua, ina he mau kino kanaka e ku-ana iinna o kMkou, o kekahi he 45 makahiki, aokekahi ho 10. Ke i aku uoi aii, aole loa ia i lik% ; aole like na kino, aole no e like na ukana hiki ia laua. Oka ukaua hiki i ko kaunka makua, aole ia o hiki ike keiki. A pehea ke kohu o ka hiwe ana mai i ka lich»ha- | like o ke Kulanui o Lahainaluua uie ko Keoneula? Eia hoi : ona haumana oke Kulao L-«hainaluna, he mau haumana iwae ia mai o a o o k* aīiim, aole e komo ana i Lahainaluiia na haumana kolohe ; a ina e ike ia ma ka noho aua i ke Kula, kekahi tuau hana (M>uo ole a na hauman*. ka hookuli, a pakike i wa kuinu, a aihae paha, luH>kahi no hopo, ho lioihoi ia mawaho o ke Kulanui. p#la ke KuU o Keonoala, he kula ia e ao i*'i na keiki auwaua, a i : kapaia, v> Ka L«wehala Opio. v j Mamaa oka hookamuia ana oko Kula Uoopololei o K«<hh»uU. Ua minami- ; ua ke Aupuui i kona mau Opi«.v i k* ike 1 ana, ke mahuahaa man mai nei ba m«a | hoowalewale i na kamalii, a ua hoowaI«a ia na kamalii ma na hale ino ti, ma ina «wa|HS ame na wilik<s * <t* haalok 1 maoli i ka h«l« mm mai i ke k«U, A | aa komo h«M iUo o na hana iw, liluw, 1 a pela ak«. Nolaila, «m k«k«l« k* A«> pnni i kula no Ukon, i ole e naikaa na oipo me na kanaka 11« Ikm* ke ana ia o ko k« Anponi Mipei i kwM man opio ibo> Ni» he makna ah>ha la a minawina i kana k«ifci, |»«Umaoli noka h*na a ko Aupnni, i m«a • KmmiN ia W kon ka naanao a mo na haaa lima ik«, kehk> Ukoa i maa kanaka mak«a« 0 kt>ia na» k» ka &U wmk* mak* nrī ♦ kinai. I 0k« koi koop«w i KnU o &•* «w«U. Oka Iwi alm no in • U«r> ,«-aii n*i. W kok«m nni a«m m k«ta na kanaka ; m ka m*a» «a «M«« - I b» «awa mai, M» I» a-a na kanaka." Ma «a anM n knknlwa «a k«k o k*«* a«Kv k»ki « aoia'i na iMiki a««ana, no na k<Nkt a «M na ka«» kam«hin«.

fl« k«i» m ks pos 0 ke» ktmb akeel« ak« ««i, a ka Bite &aaB«rai « »aBBO b« e IkoopM. HMiMiii^kikoianmin 1 b« k«h ko kakoa no I» poe Kili, ko i B9«M0 ooi»% e b<wfco koke mai a&a; paha lakoa nei anliope, eeuleo haa|w»laaar u Pobo! Poho ke Dala!!" A; | pela bo paha ka maaao o kekahi mao boa o keia Haie, no ka mea, i kek ia i aka nei, aa olelo ae ka Laoa Ha&ohaoo | o Puna, poho ke d«la i keia poe keiki' | aihne, a pela aka. O keia poe i hoopai i ia no ko lakoa hewa, oia ka ke Aapani | i biil»ot ai, maikai ka hale, a pela bo me | ka Lana Hanoha&o elna o Honoielo nei, | he poo ike ole, ina na'o e hoike, aoie e [ loaa ka'o ninaa. Makehewa na haanai | o keia ano, a oia iho ia ka ke knma noi ! e hoopaa ia'i ke knla o Keonenla. j E hnli hoa ae kakou no ia maa knla | Kuli a'u i olelo mna iho nei, aia ma Irelani, Mokaaina o Beritania Nai, kekahi knla kaulana o na Kali. Ua hele kekabi Elahnnapnle e nana i ka hoike ana o ka poe Knli. Lawe oia i ke poho a kakan ma ka Papa Eieele, penei: M No ke aha la oe i hanaa ia mai he keiki knli!" li»we ke keiki kaii i ke poho a kakaa, penei: " O koa makemake ke hookoia «ole ko'n." Ninau.—" Ua hewa anei ke i kon hanan ia ana mai he keiki knli ?" i Pane.— v No ka mea, o ka pono no ia ia oe e ka Makua.*» >— Aia ka waiwai nni o ke kula knli la ; pela no hoi me keia, o ka waiwai o ke kola o Keoneu!», a ke Aupani i knknln au He kala ia e hoololi ia'i na lawehala opio m*i ka holo ana iioko o ka naan* po a rae na hana ino, ke lilo lakon i mau kanaka makpa aihne, a pepehi kanaka paha, a me na haoa ino e ae. Ke ake «ku nei nae kakon, o ka lilo koke ae no i m*u Lunamakaainana, Lnnakanawai, Kiaainn, a i mau Kuhina. Kupnnaha ea! Eia anei ka mana i keia Hale e hoonoho koke ae ai i mau Lunam>tkaainana, a i maa Kuhina ? Aole pela ka mea maa. Ma ka moolelo o ka mea lianohano o Ilonolula, he nui na anun, e komo mua ma na kula apana, a pela aku ana i ke kn-makahiki.—A i ka liana uwapo mawaena o na poola, a i ka Lnnainakaainana. Aole mai ka Hale Kula'a ka Ilalo Ahaolelo. neaha ka moa e lawo koke mai ai i na hoohalike 0 keia ano, *kutnu o koi mai ai e hoo> pau i ke kala o Keoneula. 1 kuu m«tDao, o ka poe naaaao io, aloha aina, a aloha lahui, a makemake hoa e kukulu i ka lahoi, aole lakoa e koi mai e hoopan i keia kula, ka lakoa e olelo mai ai, e hooman aku no. No ke kama IV. He wahi komu hoohaliihala no palia ia, he pooo nae e uinauia ka Peresidena o ka Papa Hoo* naauao, e pane no keia. O kekahi, no ka ukii ole ia o ke Kokua Kumo. 0 Keaweamahi me kana wahine na mu ; no laoa na dala be $655.00. Ma kuu ninau ana ia Keaweamalii, hoole mai oia, aoieoia i ukaia, o kaoa wahine wmlo no, he umi dala no ka malama, a he Luna e ae, he nmi dala. 0 keia ka inea aho nui, no ka mea, ma ka Uoike a ka Plpa Uoouaaaao, ua loaa i na kamu Kokua na dala he |4»55.Ck). a Keaweaiunliī o hoole mai nei. aole ona aka ia. lna lie oiaio keia, he mea kupanaha loa koiu hana a ka I*Hpa Uoonaaaao. A ina hoi e haawiia ana i ke Komite wee, e like me ka'u i noi iho nei, o uana potto ia keia mau kuma. Nolaila ka'a i olelo »i, o ke kahaa a me ke Kanawai i hookamaia aī ke kula, ua maikai ia. O ka hoopooopono ka hana pono me ke akahele. 1 mea e uinauia'i ka Papa Haonaaaao uo aa kame 1 hoohalahaUia ; a i lilo hoi o Keaweamahī i hoike kuo i ka Hoike a ka Pnpa lloonaaoao e olelo nei, o Keaweamajti me kana wahine, na Kamo Kokaa, *oo laua na lilo i hoikeia uo na eln «Mkar hiki i hala ae uei, he $655,00. 1 am o hwusi»a ai na lih» eo keia paha i k«taw Uawtui pwMi. 1 ka ninaoMiaua«mmimmWoo» | le; aole a« i koho wa ka «e, aok hoi m ka no ka noa> aoU i aimli kaNi noi. Ua «aoakaka m* manm llalaWli a J« limmA Iwaa a la kaawaaa» o ka o Waiioaw» MWk» paai e Ka—>i> aaaMiiilEMakMi waite aa^awKaltolH' >iai » <OTft » * kawei wa bala 1* e I*B*. kekeTw2a«s e K**«i a Im «mml hak« hai «*"* wa ka wk»La> wunakMiaaMkaeeakwa.aeke ba Akaa «aawwaa« aa waiiaNi a hnfMii kan ak« iae«ke«» «Maaae keV l«*««a ake «» «efem i a* t»«a «|Ai: «a* i loa k«ak «kwala. | I Ce kekeka aaaiaai kala t»eAf«w • la e weka ia ai ka Mafe 'eMeek* aapiaai Baw*Hsaeka paekw/ lpev«li»»ilM«kniift baa*«ktfca>i 11» hma i, e hkm lea paa i s«aa>«« ya>ai aaM «aN«a Ka«a ek*.elfe» I »e ka paake eke kaeawai }aie*e Pawiiwī »«a waki kek« ahnk e

... ha, eiifeeme ka skA»«M prmtrn lu 1 o ke kaaawai £ivfe j alo* «a; «» paiapala Mbtte eiWHoka ai ia'a, āo&o o km haie ohō kakou aapsin,i hiki ia, bkoa bs |%tb mai ia'a no ka loaa de o ka pakpaia ba&e kapono, e like rae ke kaaowal« pOi na i oa waiu kobo elaa. IH I kmuu hoi e k»uc&s hoa ia aai ai oa luna Nm o kew a|nßa,« koho i Eemamakaainana hoa, alaila, honihūln nai lak<m la, e kaopaa iko Mpm ikaika a paa loa, a &»aie ko lakoa ImmMh, a ae ko oako& maaaolana, aoi loa aka mamoa oka Wwb liana, ma ka la ekahi o Mar. i ak« na; no ka īnea, aa halaha ka lakou Inoa mawako oke kaoawai, so ko lakoa hookome ana ika balota o ka poe mai, a me ka poe papo, i ndbo ma ko lakoa man hale, ana hai i lawe aai i ka hale koho haloia* a ua hookomo pa no hoi lakoa i ka haloia oke kanaka papole i £ke ia eka leholehn a pan o Waimea aei. A no keia maa hai U, i poioai ab ai an ia oakoa e akoakoa pa mai i keāa la, a e koka pa no kda henaahema, aaoai oko io paha ka lakoa la maa haaa laawOi, ahk. ila, maale paha ko oakon maoao, no'a, a paapaaaho paha, a haalele i ka aiaaao maa a imi hon aka i kaawa hoo, e like me K©. awaiaiaami i haalele ai ia Pkkaa, a ia. Hookdle i Pana ma, laoa o Hookri«i Hilo, noiaiia, eia ka manawa e lohe ai aa i ko onkoa kapaa mamali o'a, iaa e hoa ana e like me ka lakoa he ht &ei a e moe ole oa o ka po. aole keia he manaewa no kakoa e kakakaka ai no ko kakoa mau pono ik». kooka hale Ahaolelo; aka, he manawa keia no kaktm e koho ai i man komite he 10 {iaha, a ina oukoa e lohe ana, aa paa ko oakon lanamakaainana, a na kaleana oaa iloko o ka hale Ahaolelo hanohano oko anpani HawaiL, alaila, mao na komite *la a kakou i koho ai i kda la, e hooona ae lakoa iloko o ka hale Ahaolelo ma ko'a inoa i na mea a lakon i hoapooo ai, a inoaia hoi e onkoa a paa; a aū aaanao oa> koa e noho wale ana an ma fca hoh Ahaolelo, me ke kali mai i ka hiki ae o na manao mai na komite ae nei. Aka, ke hai aka nei aa ia onkoa, oa makaakaa aa e kokaa i na hoopii, mai na apana e mai, e pali ana iko kakoa pomaikai; a pela no hoi aa e kokaapn ai i ka pooo k»alike mawaena o ke aapaniamena mak»ainana, mai-Hawaii a hiki i Niihaa; ke hooki nei aa maanei, me ke kanoha pa akn ia > oukoa e o*a maa haka, i paa ko oakoa manaoio ma ka mana o ke Akaa, aole ma ke i akamai o kanaka. Ua nai me ka ■«h'ī