Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 27, 29 Iune 1876 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE II.} HONOLULU, POAHA, IUNE 29, 1876. {HELU 27.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA, Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.
NO NA OLELO HOOLAHA.
E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
H. H. PALEKA,
Luna Hooponopono.
C. H. DICKEY, (Kale Kika,)
LOIO!
A he Luna Kepa i apono ia e ke Aupuni no ka Apana o Makawao, Maui Hikina.
E HELE NUI mai ka poe a pau i loohia ia me na pilikia pili Kanawai o ka "Ua-ukiu" nei, a no ko oukou makamaka oiaio no e kokua a e hooikaika e hoopau i na pilikia ma na ano a pau o ke Kanawai. 17-1y
OLELO HOOLAHA.
MAI KA HAKUAINA C. C. HARRIS, o Kailua Ahupuaa o Koolaupoko, Oahu, ua lilo mai ia makou ka hoomalu ana i na kai lawaia o Mokulua, Ahulili a me Kea. Nolaila, ua koho pono ia o JOHN A. CUMINIS i Luna nana e hoomalu a hooponopono i na mea a pau ma ia mau wahi no ka makahiki.
E hoolohe na mea a pau iaia.
W. L. MOEHONUA.
Mei 20, 1876. [22tf]
Ama ra! Holokahana!!
UA MAKAUKAU KA MEA NOna ka noa malalo iho e hoolawa i ka makemake ma ka hana nowelo ana i na KAA o kela a me keia ano, me ka nani a me ka paa. Malaila e kiliopu ai ka holo a ka lio, me na kamaa hao i kaupaona likeia, a i hana ia hoi noloko mai o ka hao paa loa me ke kumukuai haahaa loa. Me ka eleu a me ka mikiala, ua hopo ole i ka puana ae "aohe lua e like ai. Ma Ainahou ka lua o ka Hale Amara mai ka Hale Dute mai. C. B. WILSON,
1 1y Kale Wilesona.
G. W. WEST!
HALE HANA KAA HOLO LEALEA ME na kaa hali ukana. E hana ia no ho na kaa nahaha no ka uku oluolu. E kapiliia no kapuai lio, no ka uku kupono. Ma ka hale hana mua o Mr. Benfield, ma ke Alanui Alii 1-1y
S. B. DOLE.
LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania. 1 1y
J. PORTER GREEN,
"KEIKI O KAUAUKIUKIU."
HE LOIO! A HE KOKUA OIAIO!
E HELE MAI NA MAKAMAKA A PAU I o'u nei, a na'u no e kokua ia oukou imua o ka Aha Hoomalu a me ka Aha Kiekie me ka uku haahaa makepono loa. Me na oki mare, a me ka hooponopono ana i ka waiwai o ka poe make, he eleu loa ka hana. Aia ko'u keena hana ma Alanui Kalepa kokoke i ke keena o ka Lunakanawai Aeko. E hamama mau ana ka puka, e hele nui mai i pau ka pilikia. 1-1y
E. STREHZ,
[AILUENE]
MALAILA E LOAA AI NA ANO LAAU A pau; a me na wai hoomaemae o kela a me keia ano. E hamama mau ana ka ipuka ma na po Poaono a pau. Ma ke kihi o Alanui Papu a me Hotele, ma Monikahaae. 1 1y
Hoolaha Komohewa.
KE HAI IA AKU NEI KA LONO I NA kanaka a pau, aole e hele wale ma ka aina i kapaia o Waimanalo, maloko o ke Ahupuaa o Honouliuli, Apana o Ewa, Mokupuni o Oahu, aole e hookuu wale i na holoholona, aole hoi ma ke oki ana i na laau, ka lawe ana i na wahie, a pepehi, a uhai wale paha i na bipi hihiu. Pen e na palena o ua aina nei: "O na aina hoolimalima mua ia ia JOHN MEEK, o ke kula o Lihue, e me ke kula o Honouliuli ma ka aoao ma uka a ma na aoao ma kai o Nanakuli ma kahi aoao, a no Koilina ma kahi aoao." J. H. CONEY.
Honolulu, Feb 9, 1876. [14 tf] Luna Hooko.
CECIL BROWN,
Loio a he Kokua ma ke Kanawai
A HE AGENA NO KA HOOIAIO ANA I NA Palapala no ka mokupuni o Oahu.
Helu 8 Alanui Kaahumanu, HOnolulu, H. P. A.
WIL DER & Co.,
(WAILA MA.)
AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU me MOIWAHINE!
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na lako Kukulu hale
O NA ANO A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKAANIANI,
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI-LIILII,
AMI-LOLOA
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Na Balak Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna ae e kuai makepono loa ia aku no ke DALA KUIKE 1-1y
E na makamaka!
Mamuli o ko makou ake nui e loaa ia oukou na lono a me na ano oiaio o ka hana a ke komite umikumamakolu o ka Ahaolelo i holo aku nei ma ke kahua mai lepera ma Kalawao, Molokai ; ua holo aku malaila ko kakou mea kakau i ka moolelo i anoi nui ia o "Elina ke koa" ; a ma ia holo ana ilaila, ua piha loa kona manawa, a ua hiki ole ke kakau i ua Moolelo nei. Ua manao oia e hiki ana no iaia ke kakau mahope iho o ka hiki ana malaila, aka ua haule ia manaolana ona, no ka mea, ua nui loa na mea i ike ia a hoomaopopo ia ; ana i manao ai he makemake nui ko na makamaka e ike no ko lakou mau hoa oiwi ponoi o ka aina e noho mai la ma ia aina kula. No ia mea, ua hoolilo oia i ka manawa a pau ma ka makaikai ana a me ka ninaninau ana i ke kulana o ko laila poe. Nolaila, ke noi aku nei makou i na makamaka a pau, e kala mai, mai huhu a kunukunu, oiai, ke hoomaopopo iho oukou, aole makou e hoohala ana i ka haawi piha ana aku i kekahi mea i ike ia, he kuleana piha ko ka lehulehu e ike, a pela makou e manao nei e hooko i keia mea. He manawa a e lawa no ka makemake o na makamaka. Me ke aloha ia oukou a pau.
HAIOLELO A KA HON. G. W. PILIPO
imua o ka Hale Ahaolelo, ma ka Poalua, la 5 o Iune, 1876, e kokua ana i ka olelo hooholo a ke'lii Kapena Loke, e hilinai ole ana i na Kuhina no ka lakou hana ma ke Kuikahi Panailike, a me kahi mau mea e ae a lakou i hana'i.
[Koena mai kela pule mai.]
He karaima kiekie loa ko na Kuhina, a me na Lunakanawai Kiekie. No ko lakou hooia ana i kekahi kanawai e hoomana ana e hooko i kekahi Kuikahi Panailike. O na Lunakanawai Kiekie ka hooilina o na ninau kanawai a pau, a i ko lakou hooia ana mai ua apo koke aku la na Kuhina, a hapai 'ku i ko lakou kuleana pu i ka oihana hooko; a ua hookoia. Ua ike pono ia ma ke Kumukanawai he kumu ko lakou e hoopii luna nui ia ai; aka, ma ka olelo hooholo imua o keia hale, aole lakou e hilinai, no ke kue o ka lakou hooia ana aku i ka mana o ua kanawai la, a pela pu na Kuhina e hilinai pu ole ia ai, o ka lakou alakai ana o keia ano, no ka pono o ka aina a me ka lahui. He karaima kiekie loa ia.
II He karaima kiekie loa ko na Kuhina a me na Lunakanawai Kiekie. No ko lakou hooia ana, o kekahi Kuikahi Panailike i hanaia mawaena o keia aupuni a me ke aupuni o Amerika Huiia, ua mana loa ia, me he kanawai la, nui ke kue o keia hana i ke Kumukanawai, pauku 15; 20, 29, 45, 48, 49, 76 a me 78. O keia mau haihai Kumukanawai a na Kuhina a me na Lunakanawai Kiekie. He karaima kiekie loa keia ; aole e hiki i keia Ahaolelo ke hilinai aku ia lakou.
III He karaima kiekie loa ko na Kuhina a me na Lunakanawai Kiekie ; no ko lakou hana ana a hooia iho la, e kiola aku mai ka waihona aupuni aku, he puu dala nui aneane $60,000 i kela a me keia makahiki, ma ka hooholoia ana o keia Kuikahi. O ka pilikia nui o ka aina a me ka lahui pu, o ka noho aie nui ana he puu dala $459,187.59. He hookele aupuni ku anei i ka hilinai ia keia? Ke kue pu nei keia mau hana i ke Kumukanawai, pauku 2, 15, 29, 45, 48 a me 76 ; o keia mau hana haihai Kumukanawai a na Kuhina a me na Lunakanawai Kiekie. He karaima kiekie loa keia, aole e hiki i keia Ahaolelo ke hilinai aku ia lakou.
I V He karaima kiekie loa ko na Kuhina a me na Lunakanawai Kiekie ; no ko lakou hoole mai, aohe kuleana o keia Ahaolelo e noonoo no keia Kuikahi. Mai poina e ko keia hale i ka palapala a ke Kuhina o na aina e i palapala aku ai i ka manao o ka Aha Kiekie, a me ka pane mai a ka Aha Kiekie. Owai ka aha mana e ae nana e hoole mai ka mana ole o keia hale Ahaolelo. He mana oi ae anei ko ka aha hookolokolo kiekie e hoole i ka mana o keia hale Ahaolelo ? He mana oi ae anei ko ka aha Kuhina e hele mal a hoole i ka mana o keia hale Ahaolelo ? Ke hoole nei au me ka ikaika loa, aole aha mana e ae mawaho o keia hale e ku mai imua o keia aha. Aohe hoi aha mana e ae mawaho aku o keia aupuni ; aohe no hoi he aha mana hou aku malalo iho o ka lani, e hoole mai i ke kuleana ole o keia Ahaolelo e noonoo no keia Kuikahi. E nana i ka pauku 29, 45, 48, 76 a me 78 ; o keia mau hana haihai Kumukanawai, he karaima kiekie loa ia, aole e hiki i keia Ahaolelo ke hilinai aku ia lakou.
V He karaima kiekie loa ko na Kuhina a me na Lunakanawai Kiekie ; no ko lakou imi ana i pomaikai no kahi poe uuku ma keia Kuikahi. He 40 a 50 paha poe oiaio nona keia pomaikai, he $500,000 no ko lakou pakeke ponoi, i na lehulehu hoi, he neo wale no. O keia hana ua kue i ka pauku 13 o ke Kumukanawai ; he karaima kiekie loa ia, aole e hiki i keia Ahaolelo ke hilinai aku ia lakou.
VI He karaima kiekie loa ko na Kuhina a me na Lunakanawai Kiekie ; ma ko lakou hooia ana e onou aku i keia aupuni malalo o na hoolilo a ka aha Senate o Amerika Huiia, i pakui mai ai ma ka pauku IV o ua Kuikahi Panailike la, he kumu oi loa aku keia o ke koikoi i komo iloko o keia hana, ma na kumu e hiki ai ia'u ke olelo'e.
1 Ua noho mana iho o Amerika Huiia maluna iho o Hawaii.
2 He keehina mua keia o ka hoohui aupuni ia Hawaii me Amerika Huiia.
3 Ke ae aku kakou a o ko kakou hapanui, he haawi aupuni akaka ia.
Maanei, ua pono ia'u ke nonoi aku i ko oukou aloha aina,.a i ko oukou aloha lahui hoi, e paa i keia mana ikaika iloko o ko kakou lima ; o ka wa hiki keia, a o keia wale no e olelo aku ai, aohe hilinai o keia hale Ahaolelo i na Kuhina a me na Lunakanawai Kiekie no keia hana. E kuni paa aku he karaima kiekie loa keia no lakou.
VI I He karaima kiekie loa ko na Kuhina a me na Lunakanawai Kiekie ; ma ko lakou hooia ana i keia Kuikahi, i loaa he kumu e hoohihia ai i keia aupuni me na aupuni e ae i hana kuikahi mua me Hawaii nei. Ma kela pakui o ka aha Senate o Amerika Huiia, ua kue ia i na pono o kekahi mau aupuni e ae, a keia aupuni i ae aku ai ; a ua kue hoi i ko kakou hooponopono aupuni makamaka ana no na mea a pau. E kue me ka ikaika i na kumu e ala mai ai na kue ana, na pilikia maluna o kakou. E like auanei ko Hawaii hopena me ka io mawaena o na ilio ikaika, e aumeume ana a he weluwelu a lilo i mea ole ka hopena. E kupaa kakou no ko Hawaii noho kuokoa mau loa ana; e paio ikaika hoi me na hana e kumakaia mai ana ia Hawaii, a i ka lahui hoi. O keia hana, ua kue ikaika oia i ke Kumukanawai, a me na kanawai o Hawaii; a ua kue hoi i na kuikahi e paa nei mawaena o Hawaii a me na aupuni nui o ka honua nei. O keia hana, he karaima kiekie loa keia no lakou, aole e hiki i keia Ahaolelo ke hilinai aku ia lakou.
Ma keia ninau nui imua o keia hale Ahaolelo, ua loaa ka'u mau mea e kue pu nei i na Kuhina a me na Lunakanawai Kiekie, mana mea i pili i ka lakou hana no keia Kuikahi e olelo ia nei.
Ma na alakai aupuni hoomahuahua aie hoi, aia ke koikoi oia mau hilinai ole ia a pau iluna o na Kuhina wale no.
E ka Lunahoomalu.—Eia iluna ponoi o keia hale Ahaolelo, a eia hoi iloko o ko oukou poho lima na lima lawelawe o ke aupuni, ka poe iaia ka hookele ana i ko kakou wahi moku aupuni; a ke nonoi aku nei au i ko oukou oluolu a pau, ko oukou aloha aina oiaio, ko oukou aloha lahui paulele a me ko oukou aloha alii, eia ka wa kupono a'u e ike ai, me na ike maka e nana mai nei iloko o keia hale nei; a owai la o kakou e kumakaia iho i kona aina hanau, a e haalele aku hoi i ka leo o ko kakou lahui e nonoi mai ana i ola, a i kuokoa mau mai o kakou aku.
A no'u iho a no ka hanohano o ka apana o Kona Akau, a ka poe nona ka noho a'u e noho nei, ke kue ikaika nei au me na huaolelo moakaka, aole o'u hilinai i na Kuhina a me na Lunakanawai Kiekie; a ke nonoi pu aku nei au imua o keia Ahaolelo e hoike aku i ka Moi, i ka hilinai ole o keia Ahaolelo i na hana a na Kuhina a me na Lunakanawai Kiekie.
E ae mai ia'u ano ; eia mai ka poe aloha aina oiaio, a i aloha nui i ko lakou lahui ponoi a me ko lakou Moi, a i makemake hoi e hoomau i ka noho kuokoa ana. G. W. Pilipo no ka apana o Kona Akau, J. Nawahi no Puna, J. K. Kahuila no Kau, S. K. Mahoe no Hilo, S. Aiwohi no Kohala, L. W. P. Kanealii no Wailuku, W. H. Halstead no Makawao, E. Preston no Lahaina, J. Nakaleka no Molokai, H. Walakahauki, A. P. Kalaukoa, S. W. Mahelona, J. W. Gay. Haule iho la makou ia lakou la he 14 i haalele mai ia makou, a me oukou e Hawaii.
HAIOLELO A KA HON. MR. HELEKUNIHI imua o ka Hale no ka HOOULU LAHUI.
E KA PERESIDENA:—
Owau ka mea nana i lawe mai nei i keia Bila Kanawai imua o ka hale no ka manao nui no ia e kokua i ka leo o ka Moi, no ka mea, i kona hiki ana i ka Noho 'Lii, o ka hooulu i ka lahui kana i hapai ae ai, a oia no hoi ka makia o kona aupuni , a ua ili hoi iluna o kakou ka noonoo ana no keia mea, oia ke kumu o ko'u lawe ana mai i keia Bila Kanawai e hoopau ai i ka auhau o na makua i loaa na keiki elima, a i haneri dala no na makua i loaa na keiki he 10 a pela aku; aka, ua pane mai nei ke 'Lii Kakela ma ke ano e hoole i keia bila, a e hai mai ana "O ka malama i na Kanawai o ke Akua, a me ka noho pono ana, oia ka mea e ulu ai ka lahui, ke ole e mala ia keia kumu, aole he kumu e ae e ulu ai ka lahui."
Ua mahalo au i na ao ana, a o keia ano—ke 'Lii Kakela mai me ka hooiaio aku, aka, ke i aku nei au he 56 na makahiki i hala ae nei ka hoolaha ia'na o ka pono a ke Akua ma Hawaii nei. Eia ka ninau : Ua pau anei na kanaka i ka malama i ka pono o ke Akua, a me kona mau kanawai? ka noho ohana ana. A ua ulu anei ka lahui iloko o keia mau makahiki? Aole! Eia ka mea i ike ia, ua emi, a ke emi mau nei. O na poe opiopio hoi, haalele wale i ka berita mare a ke maauauwa nei hoi i na kino nani a ke Akua i haawi mai ai, malia paha ma ka haawi ia ana o nei mau makana no na makua, e malama na poe opio i ka berita mare me ka manao e loaa na keiki elima, hemo na auhau pilikino a loaa hoi na keiki he umi, loaa ka haneri dala, alaila, o ka ulu no ia o ka lahui.
Eia no hoi.—E pono e lawe kakou i na hana a kekahi haole kanu ko ma Waikapu, Maui, o Henry Cornwell. Ua lawe oia i keia hana nana a hoolaha ae oia ma ka nupepa, e haawi i na dala he haneri no ke keiki e hanauia ma Waikapu, a noho a hiki i ka nui ana. Pehea, lilo ke aloha i ka haole, peha hoi kakou, aole anei kakou e pono e hoohalike ka hana a keia haole, a e ae mai i keia bila, ka Hooulu Lahui.
Eia no hoi.—Ua imi mua ia keia mea e na Moi mai a Kamehameha III mai, o Kamehameha IV, ua kukulu ae oia i Halemai kahi e lapaau ia ai ka lahui, a ua haawi ia hoi na mea a pau e kaohi'i i ke ola o ka lahui Oia ka Papa Ola, na kauka kaahele; na hale mai kahi e lapaau ia na poe loohia i ka mai. Auhea ke ola, aole.
Ke hookaawale mau nei ke Aupuni i ona dala he nui no ke kii aku la i na pake; onei mau dala nae, na na poe ilihune o Hawaii nei, a kii aku la i na pake hana no na mahiko. Kupanaha ea; houluulu iho nei kakou i ke dala i mea kii i na pake. A heaha hoi ka hewa ke lilo ke dala ia kakou iho, malia hoi he kumu ia e ulu ai ka lahui. I kuu manao he mau dala makepono keia.
Eia hoi ma ka hoike a ke Kuhiha Kalaiaina, ua hoolilo ia na dala he 1,066.48 no ka pepehi ana i na manu ai laiki. O nei mea kupanaha keia. Na ke aupuni ka e hoolimalima ia lakou me ka dala, alaila, pepehi aku, kai no hoi na lakou no e malama ka lakou, a ina hoi lilo ke dala no ka pepehi ana i na manu. Heaha ka hewa ke lilo no ka hooulu ana i ka lahui.
HAIOLELO A KA HON. MR. J. KAUAI
IMUA O KE KOMITE O KA HALE MA KA la 5 o Iune, 1876 e pili ana i ka Olelo Hooholo a ke 'Lii Kapena, e pili ana i ke Kuikahi Panailike.
E KA LUNAHOOMALU:—
Mamua ae o ko'u haawi pio ana aku ia'u iho e apono aku i na hana a pau e pili ana i ke Kuikahi Panailike. Ua makaukau au e hoike aku imua ou i na kumu e hiki ai ia'u ke haawi pio aku e lilo i hoa kuilima pu ma ke Kuikahi Panailike e kamailio ia nei, a e haalele aku hoi i kuu hoa kuilima o ke Kau Ahaolelo o 1874, oia hoi, o ka Luna Hanohano o Puna e noho mai nei ma kuu aoao hema, no ka mea, owau a me ia, ua kue ikaika loa maua i ka aie miliona a me ke Kuikahi Panailike e kamailio ia nei i keia la, a ua kapaia maua, he mau Liona oia kau, aka, ano ke wehe aku nei au i ko maua pili ua paa, no na kumu i hoikeia malalo iho.
Akahi, aole no i wehewehe pono ia ka waiwai o ke Kuikahi Panailike, a me ka pomaikai o ka poe mahiai, kanu ko, kanu raiki, a pela aku iloko oia kau Ahaolelo, aka, iloko o na makahiki elua i hala, ua hoolohe au, ua kamailio, a ua kuka me kekahi poe e ae, a ua hooiaio i ka pomaikai, a me ka waiwai io o Hawaii nei i ke Kuikahi Panailike, nolaila, ua heo mai la wau ma ke kokua i ka apono aku i na hana e pili ana i ke Kuikahi Panailike.
Alua. E ka Lunahoomalu, o ka pomaikai o ka poe kanu raiki i keia wa 1½ keneta ma ka paona hookahi, ua kamaaina wau i keia, no ka mea, he apana kanu raiki ko'u o Waimea a me Hanapepe ma ka mokupuni o Kauai ; aka, i ko makou lohe ana, ina e holo ana ke Kuikahi Panailike, alaila, e loaa ana i ua poe kanu raiki nei ka pomaikai nui.
Akolu. O ka lilo o ka poe kanu raiki i ke dute o Amerika e 2½ keneta no ka paona hookahi, aka, ina e holo keia Kuikahi, alaila, hoi mai keia mau keneta 2½ i ka poe kanu raiki hui pu me 1½ keneta, like me 4 keneta ka pomaikai o ka poe kanu raiki, ke hoike mai nei ka palahu, ua pokeokeo oukou e ka poe kanu raiki, aole o ka poe kanu raiki wale no, o ka poe kanu ko a me na mea ulu e ae kupono i ka hoouna i Kaleponi, e like me ka maia, he $3.00 a $4.00 no ka ahui hookahi, he .50 ke dute no ka ahui hookahi, aka, ina holo ke Kuikahi, hoi mai ia hapalua i ka poe kanu maia.
Ma keia mau kumu, a me na pomaikai e ae he nui wale e kamailio ia nei, no ke Kuikahi Panailike, he mau kumu nui keia o ko'u kokua ana i ka olelo hooholo e pili ana i ka apono aku i na hana a pau e pili ana i ke Kuikahi Panailike, aka, ma ka hoolohe ana nae i ka haiolelo a kekahi mau hoa hanohano i loko o keia hale, ina ka e ae aku ana kakou i ke Kuikahi Panallike, he keehina mua ka ia o ka hoohui aupuni a e lilo ana ka ke aupuni ia Amerika, a e pilikia loa ana ka na kanaka Hawaii, a e nele ana i ka aina ole, a e lilo ana i poe kauwa.
E ka Lunahoomalu, ke hoike aku nei au imua o oukou, o ke Aupuni o Amerika, oia ke aupuni nana i hoopomaikai i keia aupuni a me keia lahuikanaka, ina kakou e huli aku a nana i ka makahiki 1820, oia ka makahiki i hiki mai ai na Misionari i Hawaii nei, na ke aupuni o Amerika i hoouna mai, mai ia wa a hiki i keia wa a kakou e kamailio nei o na makahiki 56 heaha ka kakou i ike iloko o keia mau makahiki i noho ai na kanaka Amerika i Hawaii nei. He pilikia anei? Aole loa.
Aka, eia ka mea i ike ia, ua hiolo na kii, a me na bele, ua hoopau ia na kapu o na 'lii, oia hoi, ina e ae ke kanaka i ke aka o ke 'lii, he make ka hope. Ua pau ka pouli a me ka naaupo o kanaka, a ma ka nana ana i ka lahui Hawaii i keia wa, nui ka ike a me ke akamai i na hana a na haole, akamai kekahi poe i ke kamana, amara, kapena moku, hana mahu, kumu ao, kahunapule, lunakanawai, lunamakaainana, elike me kakou i keia hora maloko o keia keena hanohano. Nohea keia hanohano nui i loaa ia kakou, aole anei na ke aupuni o Amerika ? Pela no ka oiaio, aole e hiki ia kakou ke hoole, he poe hoike kakou no keia mea.
Eia kekahi. I ka wa e noho Moi ana o Kaukeouli, o Kauka Judd ke Kuhina ia wa, olelo oia e hoolilo kekahi dala i ke aupuni e hana i piula wai, i mea e pomaikai ai ke kulanakauhale o Honolulu nei, olelo kekahi poe Lunamakaainana oia kau, he poho ke dala o ke Aupuni, aole e waiwai ke aupuni, aka, i keia wa, owai kekahi e ku mai a olelo, i keia wa, ua poho ke dala no ka lilo ana i ka piula, ke i aku nei au, aole loa kekahi i aa e ku mai imua o'u a olelo mai, ua poho.
Aka, eia ka kakou e ike nei i keia wa, o ke kulanakauhale 'lii o Honolulu nei, ua like me ka mahinaai a ke Akua i hoomaikai ai ka uliuli i na laau, mamua, he kula panoa i ka la, he wahi noho no na pueo, aka, i keia wa, ke inu nei na wahi a pau i ka wai o ka piula, aole anei na na haole Amerika keia hana, pela no, a pehea hoi kakou e kapa aku nei i keia hana maikai a Amerika he Kuikahi Panailike, i mea e makepono ai ka kakou mau mea ulu, ke manao nei au, he hana hawawa loa keia a kakou.
Eia kekahi. O ke aupuni o Hawaii nei, he keiki na Amerika ; a pehea la hoi e hanaino mai oia i kana keiki ponoi ana i aloha nui ai, olelo mai nei kekahi mau hoa Hanohano, o keia Kuikahi Panailike a Amerika me Hawaii nei, he hana maalea ka na Amerika i kumu e lilo ai o Hawaii nei ia Amerika.
Auhea oe e ka Lunahoomalu, ke hai aku nei au ia oe me ka oiaio, ina he makamaka o Amerika i keia aupuni, kala kahiko i lilo ai, aole me neia e hana ai, aka, me akahi wale no manuwa ; heaha la o Hawaii nei ina hookahi wale no manuwa Amerika nana e kaua mai, he mea liilii loa, he like me ka ole i kaulia ma Ladana, nolaila, e o'u mau hoa hanohano, mai hoolilo kakou i na hana maikai a ko kakou makua i hana ino, i kaili aupuni a pela aku.
Nolaila, o ka Lunahoomalu, maikai, ano la, ke hoike aku nei au imua ou, ke kokua nui nei au i na hana a pau e pili ana i ke Kuikahi Panailike elike me ia i hoike ia ma ka olelo hooholo a ke 'lii Kapena o ka malu ulu o Lele, a no ka mea hoi, ua kauoha ikaika mai no na makaainana o ko'u apana na lakou wau i koho mai i waha olelo no lakou i loko o keia Hale Ahaolelo e kokua nui au i ke Kuikahi Panailike, i makepono na wahi raiki a makou, a i pomaikai pu no hoi na poe a pau e hana ana, aole pili keia pomaikai i ka poe palauolelo, hiamoe wale iho no, hoolewalewa i ko lakou mau lima malalo iho o ka la elike me ka olelo a ke 'lii naau o ka wa kahiko, aka, pili ka pomaikai o keia Kuikahi Panailike i ka poe hana mau.
HOIKE A KE KOMITE NO KA HOIKE
o ke Kula Kaikamahine o Kawaiahao.
I ka Peresidena Mr. T. Coan a me na hoa o ka Papa Hawaii;—
Ua hoikeia keia Kula Kaikamahine ma ka luakini o Kawaiahao i ka hora 9 o ka Poakolu, Iune 14, 1876, malalo o ke alakai ana a Miss Lizzie Binamu, Peresidena, Miss Ellen Lowela kumu, a me Miss Serah King, Miss Emma Napoliona na kumu kokua. He 42 ka nui o na haumana.
I ka nana ana i na ouli o keia Kula ma ka hoike ana, me he puali koa makaukau la, a eleu ma na mea i hoikeia. Ua pahee ka leo i ka olelo ana, me he la o ka lakou olelo makuahine. O ka pane ana i na ninau, me he la ua makia paa ia iloko o ka naau, a me he la o ka pane ana o kona mau manao ponoi. O na mele i oliia mai he hoano, he aheahe, he kuio, me he mele ana la a na uhane anela, koe nae ke mele "o ka wai ua lana malie." Aole nae i manao ke Komite ua ike na kumu i keia.
He mea hauoli ka lohe ana i ka leo pualu o na pokii o keia Kula, ma kekahi o na pauku o ka Baibala, no ka mea, he mea ia e komo io ai ka mana o ka naauao iloko o ke keiki i kona wa kamalii, a kanakamakua ia, aole ia e huli ae mailaila ae. He mea nani ke ao ia ana o na mea ano nui o ka Baibala a me ka Baibala holookoa iloko o keia Kula, mai mua a hope, o ka pono no ia, e noho mua ka olelo a ke Akua iloko o na makuahine o na ohana ma keia hope aku, i ulu na ohana me ka maemae, naauao, hoopono, a makau i ke Akua ko lakou Makua mau loa, i hele pololei lakou ma ke ala o ka oiaio.
He mea e mahalo ae a e anai ai ka ike kumaka ana i ka hana noiau a ka lima o na kaikamahine me na mea humuhumu a me na mea i ulanaia e lakou. Ua puiwa maoli ka puuwai i ka loaa ana mai o na makana a na kaikamahine i hana'i. O keia kekahi mea nui i anoi ia e na makua e loaa ana na Kula Kaikamahine o kakou, a he mea pono e ao nui ia, a ike pono ma ka humuhumu lole wahine, lole kane, lole keiki, i lilo lakou i malamalama no ka ohana, a me na ohana ma kahi a lakou e noho aku ai.
Ke hai aku nei ke Komite, o ka io maoli a me ka mole o keia Kula a me na Kula Ohana Kaikamahine a pau o kakou, e lilo ana ia i mau kihapai hooulu lahui, a hoola uhane.
No keia mau mea, he mea pono i keia Komite ke haawi ae i ko lakou mahalo a me ko lakou hoomaikai ana i ke poo o na kumu o ke Kula, a me kona mau hoa lawehana, a i keia Papa hoi, no ke kokua ana i keia Kula, a i ke Akua ka Makua hoi o kakou, i Kona lokomaikai aole e pau no keia Lahui Hawaii a mau aku.
O ka makou pule, e ola o Hawaii i ke Akua.
Rev. W. P. Alekanedero
Rev. M. Kuaea Komite.
Rev. T. Coan
No Waipio, Hamakua.
Na inoa o ka poe nana na wahi kokua o ke Aupuni o ke Akua ma Waipio, Hamakua, iloko o ka malama o Mei:
M. Kaaea. . . . . $ 75
Kaumelelau ma. . . . . 50
Uaina. . . . . 25
Makaoi. . . . . 25
Iu me ka Ohe. . . . . 3 00
W. A. Mio. . . . . 1 50
Kealoha Mio. . . . . 1 00
Alohikea. . . . . 1 25
Paaoao. . . . . 1 00
Hanamalaea. . . . . 75
Puunoaole. . . . . 30
Kaluna ma. . . . . 50
Mahina. . . . . 50
Kamahiai. . . . . 50
Kailikea. . . . . 70
Luai ma. . . . . 50
Lepeloa. . . . . 60
Kualii ma. . . . . 25
Konohiki ma. . . . . 25
Kahoaka. . . . . 10
Kaaihuelio. . . . . 10
$14 75
Me ka mahalo i ka Luna Hooponopono a me na keiki papa pai o ka LAHUI HAWAII, W. A. MIO.
Waipio, Mei 30, 1876.