Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 26, 22 Iune 1876 — HAIOLELO A KA HON. G. W. PILIPO [ARTICLE]

HAIOLELO A KA HON. G. W. PILIPO

imua o ka Ilale Ahaolelo, makaPoalua, la 5 o lune, 1 e kokua ana ikaolelo hooholo a ke'lii Kapeua Loke, e hilinai ole an i i na Kuhina no ka lakou hana ma ke Kuikahi Panailiko, a īne kaiii mau mea e ae alakou i haua'i. , iKoonu niAi kolu pule miū/ <) keia lioololi, he mea nui*a kakou e nooiuHi ai.no kakou iho. la noi ke aloha aina la, lu>iko iho. Akeua ao nei ka liuia a> Wuiluku (Kiivh) i koua aloha aina, ''kahi au:v i aloha'i. kahi ona i hanau ai. Aohe ..'u makemake e lilo kekahi piiupuu Upo<« ko'u aina hanau i kahi aupuni e" H<inakoinake au> a ma ka iuoa o tia makaainana o Kona Akau, ke liui pii nku nei au ia'u iho e kuilima pu nie ia. Kia iho ka iuo ke wailio ae la imua o ko m:ik:i, a ma e'koho pu mai oia me ka hilinai ole al>u 1 na Kuhiua 110 ko lakou hooko aua i ki i.i liana. alaila, he oiaio ke aloha aiua o ua luna la,-aka, ina s like mo ka'u o īko ik L eia oia ina ka hoopili, a e apono ana 110 i ka lnkou la mau hana, ke hoole nei au ino ka olelo ae, he oiaio ole kona nlolia :un;i, ahe lapuwale iioi koiia aloha lahni. I\e lioopokole ao nei au i ka'u haiua, eia il< ko o keia pakui, he mea }><>}•< \'j>v loa no keia aupuni, he inea olia me he fai la o ka nahesa e hoo{«ihkia ana i ko Haw :ūi uei kuokoa. Ake lioike ae n«.i au iko u m:iu mauaoio no keia j«akui. 1 110 keehiua inua keia o ka hoohni auj)inn. •2 lle haawi aiua keia, 1> keia pakui, aole ia na kakon ae ; aka, ua onou ia mai la keia e ka Ahaolelo >onate o Ameiika Huiia. Aole au e ]ioina i ka hoike :;e i namanao nupopa o ka wa i hala. Ikawa a ke Komke ia la ka uoo v.oo ana o ua Kuikahi la • ua ku aku ia imua o lakoii kekalii luna aupnni nui o la aupnui e noho ana ma Ilawaii nei, a lu>.>i£aikh aku la ma na hoakaka ik;iika aua no ka pono o na Kuikahi la mo keia mau ; hunoleio : "He mea'poiio ke loaa i Kui kalii o koia ano, mawaena o kakou a nie • ko aupmii o Ilawaii, a inahope aku, lilo i wale m;u o Ilawaii ia kakou ine ke kunm- ; kuui o'i-." lie kaiii aupuni ke ano o keīa ; olelo ma kela aoao mai, a he iiaawi aiua

hōi nia koia aoao aku. Ika majia\ra no a I kn Mana llooko i hooia akn ai, mo lio n.oa la ua ha!a aku la ; a o liiki ai:oi ia kakou kt» hilinai aku ia lakou no na liana o koia : ano ? E hiki aiu-i i koia lln'o ko l.aawi : aku i m:;u mahah» ana «> k< '.a ai:o iki iu l j oo hookeh liawawa Kka l.ui::»noon::ioi. o ao inai m'ii n>> ; koia muu «>it>n>. Kna \n uiau;a, i <iki i.:t i!» o liko mo Ki' ii, a (>oia lu t oi.k.'U « ««'u ):oa l.anainakaaiuana, n;a i,o a.oha «:>ia:«> kako:i i k«> kak>>u ai;;a. a uia ho niakoinako ko «>;:K««u inau k>> kik. u M;.>N« a ana a i'.;a l:o amli i ana i k«> kaKou ir«uu niakua al:i i oha ka ili ina makaini». a i:;a ho m;liainina i k« !a in.a.i kua .'i; > la a n:o k«>!> » īnan awawa v>iu«>!u, a i u.i ku.a inau i omaouiao. o hui inai Kako»i i h«>«->ka?t. nii na«>, a o lokahi. M.-u ln.iuai aKu ini 1 « , kc!e au|>tiiii a:»a a kv ia |«ov ; o ki.o I . , a 0 hoolo loa i ka lakou tu »»i i.ana » }>i.> kak«>n ;a hana, n«> k.i mea» na kak.ui la l:;u;a. K ku mo ka manao hookatri, a e h«»«-.lo aku i r.a hana ho«»hihia a j»an o hoonaiki aua ;a kakv>;i, a v hook> loa ia inai ai k.ik »a, no k.-i wa, a«>io 1 ioihi h>a.

0 ka hiH>};ui auj>uni. ho hana »:» i kouo i.i aku o k.l Moi Kamohnim iia 111 ; ho inau i:k :i i k.ikiuia, l:o mau kuiianiiamo » l;>>.» ui.tkd»ikxu I,h>jii; ak.n. o Kamehameha 111 *l>»l»a •«!!»». » ou> k.»n* aha aui a»«>l;a aiu.i, u* lawo ,io !,i lakv>u i ko kiu-n .ha o ia x iva malun-i o L.kou ilio. » I>.»<>!o ilv> l.i, «» k* n>-.o ".«>.» :u> ».». Ao!" !tm i ho wahi alo h* :k> i.« ko «> na )»«•* o kei.l Ha.e ī ,o*a kela u!.>h» l.»w:»lnwa * A«>!o *ih » e !.:k: an* īa kak"»» kv' !a\\o i ko;.i »!ok>> o ko kakoi» lnna v 1!« n>« a ! .m <>!< auo; K« han* u |h'U > 1„», «> <» ; h«»a. < ī* kakou ' k*!u o hiki. » k.» lla.e im «r * 1 .v>K ».<!:« on.i lui. Ak*. ma »l«>ko «> k *!,» j*>« o k » kv>u U kui.ma <» ka «>ak.»!..i, K. o 'h » ~|« hoaha l.t h« ». k.»h«>;.i n.< ,>:•■• a « 1 ■ līu*» »* l.ikoa i.i. Ak.i. i ,i .. .» s no ki hanohn».» o ks apm.i o K«\k-».; * n>« o'u h<\i. * nio ki h,itK>'-.iti.>«•. k.> «k. »; n>;»»; a]«n». ko k«o īkaik.i nih» l.i.iii*] >ki no ka 1.. ~i h.,, |.« |»hmo**i 1 * nioe »ho *n<» m*!.a« . k«- . n* Kiut«'h.itno'h* li »(>0 »! !.s s . k< H> . I,un*ln«> 1, h«K»* ms» is »:, k<> <• k« aK.i'!>»; H«l. " I Kuikahi P*»i*i,iKr, * n>e k:t ;>.t MU |»« «kii i« I*■*! 1«" l * on«>>»>< »» i« «ka 1« r kona mai Kuhu»» * m<- k» i.um kawwiK»^kwp«—K «o' —K »« '' K*, !'! Aka, M Uf« m> i» # l-n«ahk> ī »* tm> *

| pau malana iho o kpua hokaa, a hoole ikaika aku r la, a o fea nele iho la no ». lle ! ha»a knpono no kei-.v i ka raakxia lahiu ke lawe ae j%alnna iho ona, aka,i kona t hapai ole a!»a, ua poiio hoi ia kakou ma ko kakou mana nni' i liaawiia niai o ka 3loi Kamehaineha'V, a he hana hiki ole anei ia ? Hiki no, hiki pono,' hiki loa. E ka Lunahoomalu; me keia mau wahi olelo, malia palia, ke ikea la keia maw mea imua o'uhoa okeia Hale, ae apono pu mai ana 110 hoi paha keia poe makaainaun makaikai e noho mai nei iloko okeia Ilale (a o ka hauwawa mai la no ia o na leo) a he oi loa aku hoi ka hiki ia kakou ke ko-kua-pu i.keia manao, oiai he poe wae ia knkou noioko mai o na mauao maikai o ka lohulohu. Ka liaawi aina.—l ka ouou ia ana mai o ■kvia pakui ma ko kakou aoao, a i ka \va a ka.Mana Ilooko i kuka ai, a hooholo nku la i ka hoapono ana, ua lilo ae la ua Mana llooko la i haawi aina» Ma keia mpa, ke nonoi aku nei au ia oukou me ka ikaik.i loa, ma ka maua o ka Ilale Kaukanawai o ko aupuni, he' kuleana ko kakou, a he mana imi hoi e lioole ana i na .hana i ku 010 i ka pono o ka aina a me ka laluii a kakou i iko ae nei. Aia ko kakou mana iknikania ka I'auku 4ō a me ke 7tv o ko Kumukanawai. A owai i>vaena o kvi;\ Halo e hoolo mai ika liiki ole ko hoolo nku ? A owai hoi inawaho aku o koia Ilale e hoole inai aole he inana o koia Hale e olelo no lakou ;lio ? Hoaha ko kumu e makau ai kakou ko hapai, a ko iawe tnai a milimili no kak<m iho no koia Knikalii. AoU' na kol i aoa«> iuai koia hana ko ho ole-aku kakou : aka. i iawo kakou na kak"ii ia, alaila, »</ kakuii no iokau i '/a

E maiin mni i keia ; ina owau, a kanolia i akti.au i kahi kaiuika o noho'ana ma kona : walii ponoi. o ia nti, o hana oe i kola Inoa, ! a |>< m i oe o liana ai, a liana aku la kol.i e ! iike ino ka'u kauol*a. Houha kola kanaka f na'u ?' A no uai' ka mea nna i.'hana'i ?, I ; kona hooloho ana m:ū i ka'u, ua kanwa i oia na'u ; ua maua maoli ko'u leo maīnna ! ona. lVla hoi. o kana nu a i hana'i, na'u ! i;i, a ua'u :nau. Pehea la i kuloana ai au ! uialuna ona a nie kana ? Kia wale uo. u» ae niai oia i ka'u. 1 ka \vamaho)>o aku. e ala ana na hana o keīa ano. O ka ina- : hiat naauao, ''inuia no ka ua welie e kv pulu o lalo." A pela kako'u e noho »aau- : ao ai no k<> kakou wahi >vaa aupu'ii. Ina o hoapono wale aku kakou i na haua o kt ia ano a ko kakou mau liookele aupuni. alaila, e like auanei ko kakou wah; aupuni ine kalii kii mawaho iho o kekahi hale pai nui<epa. '" 110 wahi nn>ku j hoh» mai. a ua i!i ia iluna o kekahi pukoa, a o kahi ihu, ua kouio iloko o ke kai, a o kahi ho pe, e walawala ;ma iluiia, o kahi moku. aoho kia, aoho pea." O kahi moku aapu- ] ui no ia o kakoi). ua ili, a ua noha, a e nahalia loa aku ana kona kuokoa ana. Ke līoiko mai-Ia ia. aole e poiio ia kakou ke In'inai aku ia lakou ma keia hana Kuikahi. E kue nui aku, a e kae ikaika loa aku ia | lakou. . ; i

E ka Lunalioomalu, ke hoomaka īu i au e kaniailio aku m\ "iu> ko kanawai o luioniana ana i ka liana ana i kekalii Kuikalii Paimilike." AoK' i paiu' inai ka Lok» K«- : l i'ia i ka'u ninau no keia kauawai; a lie ; i'ouo no j>alia ia'u k»> lioiko āe i ka'u i iua- , uao ai 110 ua k uiawai la: ; % 110 kanawai ua inako. 2 110 kanawai kuo i ko Kuuuikananai. Kia ko auo nui okv kanawai. " lua i liauuia kvkalii Kiuk:;l>i a mau Kuik:ihi l'a ' naiiiko j<ai.a tnalioj>i' o ka j»au aiia o keia j Kau Ahaoieio, a mainua'ao iioio kol:» Kau ; 0 i.iki '.ii:ii ana, a ua liōotnaojop-> ia mai ! i:i lv..;ku!:i iīo ko ko;tio ana ;iku iioko o m .ka!.l oua aina o, Ina moa nlu o keia j Piunuia. Xo ka moa, ua ao ia na inoa nl.i • <• 11 ;i:a o kAno niai iloko o koia I'aoan-.a n:o ko *luu- o!o. a ino k i imoomi j>a!ia i ni ' • i'i;o, a:a;!a, ki l.»<ajmiiot;i iui ua Kiukal:t i.'i. a i I 0.-.i-.'ia i Kaiia*»>;»« no ka ..!«:» ko 1 1 ki ■ i..i ika manawa v loh Ih.'o I«>a »a i ka Moi, a i htH>U)iaidi lioi e ia ; a o kau u na «i:::o maluna o «a inoa i'liaiia inal.>k > o ia Kuikaiu a inuu Kuikahi pal.a o Lko nu la i lioo«'iaojH>jH» ia niaiaUa, a oia waie no " ; i'a k;iU|'a!ona ia ka o koia kanawai, a inaliopo n o o k< !a Kaū Ahaololo i lī:»la, ! a iii:unu.n a< ®o keia Kau » kakou e noho noi. a:a w a.o r.o ma'oko o koia «r* ko ola aua okv ;:i k iu;i wai. I.k* h.iki ana mai i.' k* ,* ; iml.o m koia K*u, uā lil«» il.o i* u* ' kauawni la i k;ii>»j\ni, a ko wailio noi, ho i k;r» |«oiO|-.»lona iioko o k. »a l»uko.

Ki * > r,vi liv «> kv u;\ m.-\kc j>n im i',;» ni. a Ia l» ki !vmkal.i o oI\ v !oi.A m i, ! i \ i «<sa a k«> »».ti!>v> n« i tn*> k* Ihkv ;*■ ,i <> «• ii »> k<>!i* li«t.tp«vu<> : .t au*. 110. I\t,f»;»k«- «<,J». lU> ka MH'A, M« W»U K >• ;t !!. ,k\i:u..< « . t\J.«>t <MikvMJ » k«'M ? 110 »»' .,i » kr a ns k«>kAr t <>: , i u. i.i. :» o k.t )h«» lt no 14 O k* r»skH*iiiM« ; n }>« iu » U ko k« »k< «» 1« ojmi ? K >> s :i».« i. u « n».»k»> ai«.\ }>ahs T 11« n»( t ;,k.tks «>.. » ,t o n»sk« kt n» ki».tliit>o i.* >n,tk« ik;> .i k« ki sk» »\>kv> ,< it «>j>u l\t.t x!i.ui« i k« l\ink*\', K Kmk.*)H nmk<" . ."v, n>> k.t >:>« t, ».t I>i.>kv k« kttii>\ai > )is»a ■ t u\ K .i'k.*! i . \ »' K* < V.l.t > k««.t **, »«3\ i)v\k|H\n<> ,«« ;* k« Kuik.i. i i k.thi miniii» ,tk.* •< \ *.V0 « 4 1 «• fVi :( O l.U> «t » Bk<* 4Utt«« nu i« 1«. ko lnH>fvt*ia r.ot u*. Ktj;k*hi īs mr hc j>.«> >jv. ,t «* hal* ?«»* V«> n* w* jv>no « ku *: k* uh*;H> lto tttr« •k«k* io« kvt* v tn* r nNtkw> ana k* k«n.« (

ia&<>, alaila ha maloo fc<jaa m&a laia, a roe i na iau; a pj>la no hoi keīa Kaīkahi. Ika I tnsk)o aoa (| ke kanawai i hapaia'i »a Kuikahi l.i, ua maloo pu iho la ua Kuikahi Panaiiike la; - Hvj kue Kiunukanawai keia kanawai, lie pono ke naua i keia. 10 Kamehameha V ka Moi eana keia Kumnkanawai; a pehea kana hana ? Ua | lawelawe o K. V i Kuikahi Panailike o i keia ano, ua hoomana oia he mau Komūū- j na e hana Kuikahi, a mahope, hoihoi mai i la i kona Ahaoleio kuikawa m. h. 18@7 e-■] lioohoJoia, a mahope aku kona hoapono, a.un. E nana ena hoa i .ka manao ame k» makemake o ka mea nona ke Kumuka-: nawai, ina p keia ka hana, a oia walo no ; ke ulanui kupono ia kakou e hana aku ai. ! Ina kiikou e hana aku e like me kakou e ike nei, a e lohe nei hoi, a e papa- ia mai nei e kela aoao, "aohe tnanst o keia Ahaololo e kamailio no ke Kuikahi," alaila, na hana hewa loa kakou, a e hoahewa loa inai auanei ka uhane o ka mea nona ke kii e kau mai la. Oka poe i aloha iaia o loko o ki-ia Ilale, e uhai mahope o kaua mau hana maikai. 2 E nana i ka Panku 29 o ke Kumnkawai, a e ike auanei kakou, ua Inuoha oia ia ia iho, "na ka Moi uo e hana i na Kuikahi a aku. Oka liuaolelo "liana" he moa akaka loa ia, ia ia ka hana, a i koka I\omisiua paha~ ua ololoia ia, he hana ana ia aka Moi; ia iai ka hoomakaukau aua a waiho inai imua o kona Ahaolelo, na iiii'a mana nui ina ke kau kanawai ana; i a i ka Moi ka mana hobko, oia ka m.ina ' hope, a o ii luaua hope ke hoaponn i ka ima a ka Ahaoh lo i hooholo ai, ua lilo ilio la ia i kanawai paa. ' Ia kakou e nana nei i ko kakou hoonel» j ia aua i ko kakou kuleana mana nui, mana ' ]ūha, e hilei anei ia kakou ke hilinai aku i ■ na Kuhina, ke hana lakou i ka lakou hai- l hai Kumukanawai. Oke kanawai kue i i ke Kumukanawai, e lilo ia i mea ole ; a ua j papalua ka nele iluna o ia kanawai, no ko- j ua lilo ana i kanawai make. Oke Kuika- I hi i kukuluia iluna o ke kanawai make; ! a oia kanawni make iluna o ke kne ' Kumukanawai, ua lilo j iho la ia man mea | i niea ole. Ua hiki ia kakou ke iho, oke j Kuikahi e 01010 īa uei, i,ole*oua kahua e ku ! ai. Ika hoomau ana mai ona Kuhina e | ! hooia ru:ii, he hoike ana mai ia i ko lakou j uemahema hiki ole ke hiliuaiia. ! Ke hoakaka aku nei au i ke kulana o na j kuhina imua o ka he mau alakai lakou e kokua laia no Kona hooko ana i na mea I a -pi'u. '• Ao'.e h>i e paa kahi hana aka i Moi ke hooia ole kekniii Kuhina," a īna e ; liihia ua haua la, ua ili ia hihia miiluna o ua i Kuhina la. Oka Aha Kuhiiia ko ka Moi ' niau Hi»a kuka ma na mea uui o ke Aupuui, a ina i hihia ua hauja la, alaila maluna o ua mau kuhiua la ka hihia. • ■ Imua hoi o ka Lahuij he man k&uwa lawelawe lakou. He Pijiuku no ka waiwai oke Aupuni. He lima hooko ina mea a ! pau i haawiia ia lakou. Oka Ahaoleio ka mea i ae nialuna o lakeu ma na n»ea a pau; a na ka Ahaolelo e ka ioha ia lakou no ka , likou man hana. Aole e hiki i kekahi Kuhina a mau Kuhina e ku inai nie hoo-• kiōkie imua o keia H*lk ae hoole i ka nuw f kupōno na keia Hale 4 hnna. Oka hana 1 0 koia aniv, he hoino kpia i ka Uanohano o leoia lnle. Ina e inakej? iho kakou iko kakou maua, alaila, aol(f e hiki la lakou ke hoomau ia ano hana. Aka, ina e hauwi j pīo walo kakon ia kakou iho. a e hoapono ; wale aku ih lakou, alai a. o Ulo auanoi keia, 1 mea o kajli ia a; ka )ii'H>li:in.> o ke a h ile a ne :ia Aliaolelo ma l eia ho:v akn, • <' ko }ik >u h.'omahm!;»;» hou akn i kn Aie Lahni. M\ kn la L-I o Mar. 1871. ho ; a mai ia >va. a hiki i ka la ;U o Marak; IS7»>, na hoomaKuahua houia aku k:> aie lahui. a hiki i ka A ke koi hou mai uei no i koia Hale Ahao'olo e aio lion aku. '> na hookele aupuni aua »;ie ke ia au.\ ua alakal io» ia aku la kaksMi e komo iloko <• ka n;o kaa o!o. ka ai pakiko hwa uaau.so Kv* a na alnk.ii aupani Ikvjvmh\ ? r aloha avna. » aloha hoi »ka lahni. Aole oke alakai me kt»ia ano. lle hana im> keia ika lahui. ai ke anpmn. Aole e hiki ia'u ke hihnai la lakoa, a aole hoi e paulele aku. Mai ke Kuhina mai oko na aina, Ua lawe eaaioia i hoti imua o ke a h*le, a vūa ka'u e hapai ae m, ua kakou e noonOKV Uaoir.au abf oia i ka maaao o ka Aha Kiekie uo na moa a pau i p»]> i k*a Kuikahi. l'a heluhein aai ia i kaaa palapaU a wie ka j\%n* mai a na Luuakawnu Kiekw kokna «4ua. Ua ik«a aka la laua ua h<K>k«.«»<» pa mai laua »a laua iho iloko o han« h H»kahi; ake law» n«t au la la«a, a m* na Kuhma iloko o ka'a oWo * olaio hou nk u nei. Kka t«unah<x>mala. Aol» an i poĀna i . ka h*Mk» mua ana n*ai a ke Kahina o na aina e i ka la m«a i }M»ka «nai ai olek» h»x>b*4\v l'a niaaw a»ua aka ka i nao o ka Luuakanawai Knln» mo k«*a |L«k nawa:. i kona kae i k* Ua pai>* «nai la k«taj ka«k" l'a h v>w la mai ta kina. « koM — a«Mi « ki«t\ a * taw*U«r? m i«* k*** Immm k«tkahs. a a»a «*.» i Am«nka i kv»a «». Ma k«a eka l.«wnik%vHriU«. K« U(*n» mat n<n au ao* ih ** ikw kakx«« «|%« l.una Aupaai a paa. <»'a kiNaai 'ki «o lakow a pa<4 U*a. Ik«b « k«ta k»ana n»ak,«v ; « ka|** Kmi «ktaW i au » ka l«*»o Kakiaa «A. «oU . (hi i k«āa a»aa kaana aja t ovih hn. i> k*i*a «Mia Hoa. « a»« **!!•** waka«i«wai kaa aaa« mm» 1 ikaika «wi *» k««a m« «uhki tfedf ! , I