Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 25, 15 Iune 1876 — Page 4
Na Ekalesia o Kawaiahao a me Kaumakapili.
Halawai kakahiaka, la Sabati .... hora 10½
Halawai po ..... hora 7½
Halawai Apana auina la ..... hora 3½
Kula Sabati ..... hora 9½
NA HAAWINA KULA SABATI.
[HOOPONOPONOIA E REV. L. LAIANA.]
Ka Hapaha Elua.
HELU 12—SABATI, IUNE 18, 1876.
KE KOHO ANA I NA MEA EHIKU.
Oihana 6; 1—15.
IA manawa, i ka wa i mahuahua'i na haumana ohumu iho la ka poe Helene i ka poe Hebera ; no ka mea, ua malama ole ia ko lakou poe wahinekankmake i ka manawalea ana i kela la i keia la.
2 Alaila, hoakoakoa iho la ka umikumamalua i na haumana a pau, i mai la. Aole e pono ia makou ke waiho wale i ka olelo a ke Akua, a e malama i na papa ai.
3 No ia mea, e imi oukou, e na hoahanau, i mau kanaka i ehiku iwaena o oukou, a i ike pono ia, a piha hoi i ka Uhane Hemolele, a me ke akamai, a e hoonoho kakou ia lakou maluna o keia oihana.
4 A e hooikaika mau makou i ka pule a me ka hoike olelo.
5 ¶ Ua pono keia olelo imua o na kanaka a pau; a wae mai la lakou ia Setepano, he kanaka piha loe i ka manaoio a me ka Uhane Hemolele, a me Pilipo, a me Perokoro, a me Nikanora, a me Timons, a me Paremena, a me Nikolao ka mea i huli mai no Anetioka.
6 Hoonohoia iho la lakou imua o ka poe lunaolelo; a pule ae la lakou, a kau iho la i na lima maluna o lakou.
7 Hoolahaia ae ka olelo a ke Akua, a mahuahua ae la ka poe haumana ma Ierusalema; a he nui no na mea o ka poe kahuna i manaoio.
8 A ua piha o Setepano i ka manaoio a me ka mana, hana no ia i na mea mana, a me na mea kupanaha loa, iwaena o na kanaka.
9 ¶ Aka, ku mai la kekahi poe no ka halehalawai i kapaia o na Liberetino, a me ko Kurene, a me ko Alekanederia, a me ko Kilikia, a me ko Asia, hoopaapaa mai la lakou ia Setepano.
10 Aole nae e hiki ia lakou ke ku imua o ke akamai a me ke koikoi o kana olelo ana.
11 Alaila, hoowalewale aku la lakou i mau kanaka, e olelo mai penei, Ua lohe makou ia ia nei e olelo ana i na olelo hoino ia Mose, a me ke Akua.
12 Hookonokono ae la lakou i na kanaka, a me na lunakahiko, a me ka poe kakauolelo, a lele mai la lakou, a hopu iho la ia ia, a alakai aku la imua o ka ahalunakanawai.
13 A hoonoho mai la lakou i mau mea hoike wahahee: i mai la lakou, Aole hoki keia kanaka i ka olelo ana i na olelo hoino i keia wahi hoano, a me ke kanawai.
14 No ka mea, ua lohe no makou ia ia e olelo ana, O Iesu no Nazareta, e hoohiolo no ia i keia wahi, a e hoololi hou no ia i na oihana a Mose i haawi mai ai na kakou.
15 A o ka poe a pau e noho ana ma kahi hookolokolo, haka pono aku la ia ia, a ike iho la i kona maka me he maka a nela la.
———: o :———
Na Ninau Wehewehe, Hoopili.
P. 1. I ka mahuahua ana o na haumana ala mai kekahi ohumu mawaena owai? Heaha na kumu ?
P. 2. Heaha ka na lunaolelo i hana'i? Owai ka 12 o na lunaolelo ? Heaha ka lakou i hoole ai aole pono ? Ka malama i na papa ai, heaha ia ?
P. 3 Heaha ka na lunaolelo i kauoha aku ai i na hoahanau? Ehia luna? Heaha ko lakou ano? Nana ma ITim. 3; 9.
E kohoia i poe ehiku no ke aha? I aha hoi na lunaolelo?
P. 5 Apono anei na hoahanau i keia manao? Owai na inoa o ka poe a lakou i koho ai? Ma ke aha ke koho ana? Ma ka balota anei? Ma ka leo anei? Ma ka o lima anei? Na wai i kokua? Owai na mea kaulana elua o ia poe ehiku?
P. 6 Heaha ka na lunaolelo e hana'i no keia poe? Nana ma ITim. 4; 14. 5; 22. 2Tim. 1; 6.
P. 7 Pehea ka olelo a ke Akua? Pehea hoi na haumana? Pehea hoi na kahuna he nui?
P. 8 Ua piha o Setepano i ke aha? Heaha hoi kana i hana'i?
P. 9 He poe kue nae ia Setepano, owai? No hea? Ma hea ia mau wahi? Hoopaapaa me wai? Ma ke aha ka hoopaapaa ana?
P. 10 Ka aoao hea ka i lanakila?
P. 11 No ka lanakila ole, heaha ka ka aoao kue i hana'i i hoohihiaia'i o Setepano?
P. 12 Heaha ka na lunakahiko me na kakauolelo i hana'i ia Setepano?
P. 13 Ma ke aha lakou i imi ai e hoohihia ia ia.
P. 14 Heaha kekahi mau olelo wahahee a lakou i hoopuka mai ai? Olelo o Iesu nawai e wawahi ka luakiai? Ma ke aha i hoohalikeia'i o Setepano me Iesu;
P. 15 Pehea o Setepano, he maka aha kona i ka manao o ka poe nana aku ana iaia? He maka aha ka maka o ka anela?
Na manao pili.—1 Ina he ohumu, imi i ka mea e pau ai.
2 E noho na kahunapule ma ka lakou oihana ponoi Mai hoohihia me na mea o
ke ao nei. Mai lilo i mau lunamakaainana.
3 E imi ia ka poe kupono e lilo i mau luna, i mau puuku, i mau diakona.
4 E hoohalike me Setepano ke hoinoia, a imi ia i hewa. &c. &c.
Mele, himeni 342. 7—6.—Leo.
Pule no na Ekalesia. Haawina no Iunei 25, ka hoi i hope.
Moolelo o ka halawai o ka Ahahui
Ekale sia o Kauai.
Halawai ka Ahahui Ekale sia o Kauai maloko o ka luakini o Koloa, ma na la 19 me 20 o Aperila 1876.
Kohoia o Rev. G. Puuloa i Lunahomalu, a o S. R. Hapuku i kokua Kakauolelo. Pule ka luuahoomalu. Na lala i hiki mai:
EKALE SIA, KAHU, ELELE.
Waioli, R. Puiki, haiolela, Makaliu.
Anahola, G. M. Keone, " Ku,
Lihue, Rev. G. Puuloa, Kaaiohelo
Koloa, " J. H. Mahoe, Nakapa'ahu,
Waimea, J. Kauai, lunakiai, Kaluhi,
Na Lala mau. Kev. J. W. Smith, a me S. Kahookui. Keiki a ka Aha, S. R. Hapuku. Kohoia o Rev. Smith, Rev. Mahoe a me G. M. Keone, i Komite Imihana. A liuliu iki hoike hapa mai penei: 1 Hapalua hora haipule. 2 Hoike Kihapai, 3 Heluhelu Kumumanao. 4 Na Palapala hoopii. 5 Kokua Mahina hou.
Ua apo ka Aha ia G. B. Meheula, H. W. Pukalo, Puniai, a me na Luna Ekalesia i hiki mai i hoakukakuka no keia halawai.
Kumumanao 1 Malamaia ka hapalua hora haipule.
Kumumanao. 2 Na hoike kihapai. Na R. Puiki, G. M. Keone, a me Rev. J. H. Mahoe i heluhelu ka lakou hoike no ko lakou kihapai.
Kohoia o Kev. Smith, he komite hoike kihapai, a me J. H. Mahoe ke komite hoike no keia Aha i ka Ahahui nui ma Honolulu i ka malama o Iune.
Hoomaka ka Aha a hiki i ka hora 2 p. m. Pule o Ku.
Halawai hou ka aha ma ka hora 2 auina la; malama ia ka hapalua hora haipule; alaila haiolelo o R. Puiki, ma Sol. 11; 14, kana poolelo, a penei: "Ma ka lehulehu o ka poe kukakuka he maluhia."
Kumumanao 3. Heluhelu Haawina. Heluhelu mai o Rev. Puiki i kona haawina "Heaha ke ano ke kanaka he pono ka lilo ana i kahunapule?"
Ua apo aku ka Aha ia Rev. J. F. Pogue i hoakuka. Heluhelu mai o Mr. Keone i kona haawina. "E wehewehe i ka like ole o ka Mihi me ka Hanau hou; a owai la ko laua hana mua?
Heluhelu mai o R. S. Hapuku i kona haawina. "Heaha ka luli ole o ke Akua?"
Heluhelu mai o J. H. Mahoe i kona haawina. "Pehea la e makaukau pono ai na kahunapule no ka lakou hana lani?"
Hai waha mai o S. Kahookui i kona haawina. "No ke aha la i launa nui ole mai ai ka Uhane Hemolele me na Ekalesia o Kauai nei?"
Ma ke noi, ua hoopaneeia ka Aha apopo hora 9. Pule o Nakapaohu.
Ape rila 20, hora 9 a. m., halawai ka aha. Malama ia ka hapa hora haipule. Heluheluia ka moolelo a aponoia.
Na J. Kauai i heluhelu mai i ka hoike kihapai o Waimea.
Na Rev. G. Puuloa i heluhelu mai i ka hoike no ke kihapai o Lihue.
Heluhelu mai o J. Kauai i kona haawina "Pehea la e ike ai kekahi ua kahea mai ka Haku iaia no ka oihana kahunapule?"
Heluhelu mai o Puuloa i kona haawina. "Heaha ka pilikia e hanai pono ole nei na Ekalesia i ko lakou mau kahu?"
Kumumanao 4. Na Palapala Hoopii.
Heluhelu ia mai ka palapala nonoi a na hoahanau o ka Ekalesia o Waimea, e noi mai ana i keia aha, e noi aku i ka Papa Hawaii e kokua mai ia J. Kauai ka Lunakiai o ka Ekalesia o Waimea, i kanalima dala no kona noho kiai ana no ia Ekalesia i na makahiki elua me ka hapa, oiai ua kokua lakou iaia he kanalima dala no ia mau makahiki.
Waihoia ka palapala noi i kekahi Komite, na Rev. J. W. Smith, J. H. Mahoe, a me Mr. Keone, komite kupono.
Kumumanao 5. Kokua mahina hou.
Kamailio ka hale, aole mea i hooholoia.
Kohoia o Rev. J. H. Mahooe, S. R. Hapuku a me Keone i Komite Imi Haawina no ka halawai i ka malama o Oketoba.
Kumumanao 6 Koho ana i na Elele.
Kohoia o Nakapaahu, Kaaiohelo, Makaliu i elele e holo aku i Honolulu i ka halawai nui i ka malama o Iune, a eia ko lakou mau hope: Pukalo, Kekaa, a me Puniwai.
Kumuhana 7 No ka malama ana i ka la Sabati. Kamailio loiho ka aha no keia kumu, alaila hooholo i keia mau olelo Hooholo.
No ka mea, ua hookaawaleia e ke Akua kekahi la hoano, a ua oleloia e ka Haku, "ua hanaia ka Sabati no ke kanaka, aole ke kanaka no ke Sabati." No ka mea hoi, ua hooliloia e ke Aupuni o Hawaii nei ka la o ka Haku i La kapu: No ka mea hoi, ua hana pinepine ia na hana ku like ole me ka ke Akua olelo, a kue hoi i na kanawai o keia aupuni. Nolaila, ke hooholo nei keia Ahahui o na Ekalesia o Kauai nei, penei:
Hooholoia: Ke noiia aku nei ka Rev. G. Puuloa e hoomakaukau i mau wahi manao no ka malama ana i ka la o ke Akua, a e pai ia aku no ua mau manao nei ma ko kakou nupepa. Ka Lahui Hawaii.
Hooholoia: Ke kauoha aku nei keia Aha i na Kahu Ekalesia a pau me na Haiolelo maloko iho ona, e ahi aku i haiolelo
no ka Sabati imua o na Anaina, ma ka la Sabati hope loa o ka malama o Aperila.
Hooholoia. Ke paipaiia aku nei na Luna kahiko, a me na Hoahanau a pau loa e makaala, a e imi ikaika i na mea e maluhia ai ka la Sabati ma ka ohana, mawaena o ka lahui, a ma ka aina. E lilo keia lahui i lahui malama i ka maluhia o ka la Sabati o ke Akua, a he lahui hoi e malama ana i na kanawai o ke aupuni i hookauia e na Luna kau kanakawai. Ua aponoia na olelo hooholo. Hoomaka ka aha a ka hora 2. Pule o Makaliu.
Halawai ka Aha ma ka hora i hoopanee ia ai; hapalua hora haipule.
Hoike mai ke Komite no ka palapala noi a ka Ekalesia o Waimea, e hoapono ana i ko lakou noi. A ua aponoia ka hoike a ke komite ; a ua kauoha ka aha i ke kakauolelo mau e palapala aku i ka Papa Hawaii no keia mea.
Hoike mai ke Komite no na Elele e hele ai i Honolulu i ka Ahahui nui; a eia na Elele: Nakapaahu, Kaaiohelo, Makaliu, a eia ko lakou mau hope, Pukalo, Kekaa, a me Puniwai. Ua apono ia ka hoike a ke Komite.
Kumumanao 8 No ke kokua ana i na Kahu, na Haiolelo a me na Elele no ka hele ana i Honolulu i ka Ahahui.
Ua hooholoia na ka Ekalesia e kokua i na Kahu, Haiolelo, a me Elele, no ko lakou hele ana ma Honolulu.
Kumumanao 9 Ina e hoonohoia kekahi kahunapule i Kahu Ekalesia a haalele wale i ka Ekalesia, pehea la ia? Ua pono paha? aole paha? Kamailio nui ka hale i keia kumuhana, aole nae he mea i hooholoia.
Hoike mai ke Komite Imi Haawina.
1 Heaha ke ano o ka Uhane Mau Loa ma Hebera 9: 14? Na R. Puiki.
2 Ua kiekie anei kekahi anela maluna o kekahi anela ma ka lani? Rev. J. H. Mahoe.
3 Mahea kahi e noho ai o ka uhane mamua iho o ka hiki ana mai o ka la hookolokolo? J. Kauai.
4 Heaha ke ano o ka inoa, Keiki a ke Akua, Inahea ka hoomaka ana o kana keiki ana? S. R. Hapuku.
5 He mea hiki wawe anei ka hanau hou? he mea loihi paha? S. Kahookui.
6 Owai kekahi inoa e ae i kapa ia mai, Ka mea Hoola? G. M. Keone.
E mau aku no ka haawina o Rev. J. W. Smith, A. W. Maioho, Z. Seta.
Ma ke noi, ua hooholoia e halawai hou keia Aha ma Lihue i ka malama o Oketoba, o G. M. Keone ka haiolelo o ia halawai, i kokua pu ia mai e Rev. J. H. Mahoe.
Heluheluia ka moolelo a aponoia. Hoopanee ka halawai. Pule ka Luna Hoomalu.
S. R. HAPUKU.
Hope Kakauolelo.
Ka Haiolelo a ka Hon. E. HelekuNIHI, IMUA O KA AHAOLELO, MA KA POAlua, June 5, 1876, ma ka aoao e kokua ana i ke Kuikahi Panailike.
E KA LUNAHOOMALU:—
Ua hiki iho nei kakou i ka manawa kupono e kamailio ai no ke Kuikahi Panailike, a he pono loa hoi i na hoa hanohano o keia hale e haawi i ka ikaika ma ke kamailio ana, no ka mea, he mea nui maoli no keia ; alaila, e naua ae kakou i ka olelo hooholo a ke 'lii Kapena.
"E apono aku keia hale i na hana a pau e pili ana i na mea i hanaia no ka holo 'na o ke Kuikahi Panailike e like me na lono i oleloia mai."
Ke manao nei au, ua akaka no ma keia olelo hooholo ka mea i makemakeia, oia hoi na hana a pau i hooikaikaia no ka hooholo ia ana o ke Kuikahi.
Owau kekahi kue i ke Kuikahi Panailike, mamua o ke kau koho o Feb. 2, 1876, a ua haiolelo au iwaena o ka apana, o ko'u kumu kanalua oia no ka hoololi o ka pauku 4, a ke Senate o Amerika a'u i manaoio ai, ma ia hoololi e loaa ai he mea e pau ai ke Kuokoa o ko kakou aupuni a no ka ikaika loa o ka'u mau olelo, ua kapaia mai au he kipi kiekie, ma ka hoole ana i ka hana a ka Moi. Mamua o kuu holo ana-mai i Honolulu nei, no na hana o ka Ahaolelo ua loaa ia'u he manawa e hai ai me o'u haku ; ma ka Poalua la 11 o Apr. 1876, a noonoo no na kumu hana imua o ka Ahaolelo, oia ia hui ana ua waihoia mai ia'u ke koikoi o ke koho ana i keia mau ninau elua, oia ka Aie Miliona a me ke Kuikahi Panailike, ka mea a kakou e kamailio nei me ka maalahi, ua hoomakaukau iho la kakou i pahu kupapau no ka Aie Miliona, a o ke kanu aku koe ma ka ilina mau loa, alaila, e huli ae kakou ano no ka olelo hooholo a ke 'lii Jno. M. Kapena. "E apono aku kakou i na mea i lonoia no ke Kuikahi Panailike."
I n a la i hala ae nei, oiai e komite ana ka hale no ka ninau a ke 'lii Kapena Loke, no ka hilinai ole ia o ka hana a na Kuhina. Ua hu aku la i ke pili ua wehewehe hohonu a na hoa hanohano o keia hale no ke Kuikahi Panailike, a ua pane ia mai hoi me ka moakaka e ke Kuhina o ko na aina e me ka olelo mai, aole no e loaa ana he pilikia i keia aupuni mai ke aupuni mai o Beritania he ole loa no. Ke aupuni a kakou e makau aku ai, a nolaila, ua hoohuliia mai au mai ko'u manao e paulele 'ku maluna o ke Kuhina a mau kuhina, ko lakou kulana a me ka oiaio.
A ua konoia mai au ma keia olelo hooholo, e apono aku i keia lono no ke Kuikahi Panailike; keia mau kumu.
1 O ke Kuikahi Panailike, he mea i hoomanao mua ia, a i imi ikaika ia mai ke au o Kauikeaouli Kamehameha III a i na Moi mai mahope a hiki ia Kalakaua I. Nolaila, aole he mea malihini i keia, ua imi ia mai a Kamehameha III a ia Kalakaua I, akahi no a loaa.
2 He nui na dala e hoololiia no ka imi ana i Kuhikahi Panailike a he nui na Elele i hoouna ia.
3 O ke Kuikahi Panailike he hana ia i imi maoli ia e ko kakou Lani Moi, a he hana ku i ka mahalo aku iaia ka ae ana aku i ke Kuikahi Panailike. O keia keka hana kaulana a ko kakou Moi, kona holo kino ana i mea e hoowaiwai ai i ka aina, no ka mea, o kana hana nui mua i kona ku ana i ka moku.
O ka imi i ke Kuikahi Panailike ka mea ana i manao nui ai i loaa ka waiwai i kona lahui; ua kaulana o Petero Kanui Ke Alii o Rusia i kona haalele ana i kona Aupuni, a hele aku ma Beritania, a hoolilo iho la iaia iho ma ke ano he kauwa haahaa, ma na hana naauao, a loaa iaia iho, hoi aku la a lilo i kumu e ao aku ai i kona Lahui, a ua lilo oia i mea e make ole ai kona inoa.
Ua kaulana hoi o Kamehameha III no kona haawi ana i na aina ma ke ano Alodio a me ke kuleana i na kanaka a ua lilo ia i mea e make ole ai kona inoa iloko o ko kakou mau puuwai, ka kakou mau keiki, a me na keiki a ka kakou mau keiki, a pela auanei e kaulana ai ka inoa o Kalakaua I, iloko o kakou ka kakou mau keiki ke oihi pa-umi a pa-haneri ia ka hua mahope aku, a o kakou paha auanei ka poe e ekeeke kapalili nei i keia wa, e lilo auanei ia i ilo make ole e uahu mai ai me he mai a ai la. Ke noi aku nei au e nana iho i ka haiolelo alii.—"Ua hooholo iho au i kekahi Kuikahi Panailike me Amerika Huiia, ka mea i manaoia nona mai na pomaikai nui e loaa mai ana i ke kalepa ana mawaena o na aupuni elua. Ka mea ana i imi maoli ai no ka manawa mua o kona ku ana i ka moku. Ua haalele koko oia i ke aupuni ka lahui, ka Noho 'Lii, a me ka ohana, a ua hele io no oia, a ke olelo nei no au ma ka hele kino ana o ka Moi i loaa mai ai ke Kuikahi Panailike.
4 Ua haawiia ka mana i ka Moi e hana i Kuikahi Panailike me Amerika e like me ke kuikahi e olelo ia nei. Aole au i manao e olelo hou ia mea i keia wa, oiai, ua kamailio ia me ka ikaika e na aoao elua o ka hale i ka hebedoma i hala ae nei.
5 He mea mau no ke kanalua o na kanaka no na hana hou, haohao, a kue ikaika loa.
I ka hiki ana mai i na Misionari i Kinohi ma ke one o Kailua, ua kanaluaia ko lakou pono, a ua hoao ia lakou no ka makahiki hookahi i ko lakou pule ana a moe na maka olelo ae la na kanaka ke anaana mai la, no ka mea, ke moe mai la na maka, i ke ao ia ana i na palapala olelo ia, he mea make, nolaila, makau a holo na kanaka. Pela no hoi, i ke kahea ana o Kamehameha V i ka aha elele ma ka 1864, nui ke kue ia, me ka olelo e pau ana na kuleana aina i ka hol hou i ke Aupuni; ua hai ia ia kue ma na wahi akea—a ua lele maoli mai no kekahi poe elele me ia manao, a no ko lakou makemake ole e hoopau ia ke Kumukanawai o Kamehameha III. Ua kakau maoli mai no kekahi poe i na palapala haalele i ko lakou noho Elele a haalele io iho la no. No ia mea, ua hoopau ka Moi ia Aha Elele, a haawi mai la oia i ke kumukanawai a kakou e noho nei, he umikumamalua na makahiki i hala ae nei, ua hoi hou auanei na aina i ke aupuni? Aole loa e hiki i kekahi ke hooiaio mai! Aole loa!
Pela no hoi na hana hou ano nui i hookomoia mai i kinohi, he nui ke kue mau. He haule wale nae, aole wahi mea a ko iki.
Ke i aku nei au, o na poe kanalua, akahele ka noonoo ana, olakau ka poe naauao a noonoo akahele, elike me a'u a me na poe kanalua e ae. Ua kanalua au no ka pono o ke kuikahi panailike mamua. Aole i keia wa, ke kokua nei au i ka apono aku i ke kuikahi, aole nae ma ke ano haawi pio, elike me ka hoa hanohano mai Waimea mai ma kuu aoao hema, aka, mamuli o ka noonoo pono ana me ke akahele.
Mamuli o ka mahalo aku i na hana a ko kakou Moi i kona imi ana i na pomaikai o kona lahui, aole paha ia i makemake e hookomo i kona aupuni, iloko o ka pilikia, pela no hoi na kuhina, ka poe he mau waiwai ko lakou ma ka aina nei. He makemake anei ko lakou, e hookomo i ke aupuni iloko o ka p likia, a pilikia pu me ko lakou waiwai, ke i aku nei au, aole!
Elike me ka'u i olelo mua iho nei, o ka poe i kanalua, o lakou ka poe naauao akahele, pela no kekahi haumana a ka Haku, i ka manawa i halawal ai o Iesu me kekahi poe haumana aole iho la o Koma. I ka hoi ana mai, olelo aku la ka poe i nalawai: Ua ike makou i ka Haku. Olelo mai la o Koma: Aole loa au e manaoio iki, ke ole au e haha i na puka ma kona mau lima a me na wawae, ke ole hoi e haha me kuu lima i kona aoao. A i kona ike io ana, a haha ina puka kui ma na lima a me ka aoao, ua pau iho la ke kanalua, pela no hoi ka poe e ku nei ma ka aoao kanalua, malia a ike io i na pomaikai e loaa mai ana ma ke kuikahi panailike, a ko ole mai hoi na pilikia a kakou e makau aku nei i ke aupuni o Beritania &c, alaila, e olelo iho paha ke kuhihewa o kona hoole ana.
6 O na makua Misionari, ua noho lakou ma Hawaii nei i na makahiki he 56, ua elemakule, ua imi ikaika lakou e loaa na pomaikai ia kakou. He mau kiai lakou no ke ola kino a uhane o ka lahui. Ina ike lakou he mea e pilikia ai kakou i ke kuikahi a ka Moi me kona mau kuhina i imi ai. No keaha la i puhi ole ai lakou i ka pu, e ao aku i ka lahui ma ko lakou ano he kahuhipa.
Eia no hoi kekahi, ua loaa mai kekahi palapala hoopii mai ko'u apana e noi ana e ae aku i ke Kuikahi Panailike, a e hoole aku i ka aie miliona. Nolaila, ke hai aku nei au, ua apono aku au i ka olelo hooholo a ke 'lii Kiaaina, a ke i aku nei au e ka ka Lunahoomalu, ina i hoopau ia ke komite o ka hale e hai aku oe ua hooholo ioa ia ka olelo hooholo.
KA HAIOLELO A KA HON. J. KAUAI.
iloko o ka Hale Ahaolelo Kaukanawai o ke Aupuni, imua o ke Komite o ka hale ma ka aoao kue i ka Bila Kanawai e hoopau ai i ka pauku 1. Mokuna 41 K. H., Karaima ma ka la 18 o Mei 1876.
E KA PERESIDENA;—
O ke kolu keia o na la a na hoa hanohano o keia hale i kamailio ia no keia bila kanawai, a ma ka la mua nae i hoomaka ia ai o ke kamailio ana no keia bila, ua aneane au e kokua i keia bila kanawai.
Aka, ano la, ke minamina loa nei au ia'u iho, ina wau i kokua i keia bila ma ia la, no ka mea, ua okoa loa ko'u manao i keia wa a'u e ku nei imua ou e Mr. Peresidena, a ke hoike aku nei au imua ou i keia la, eia au ma ka aoao kue i ka bila.
No ka mea, ua kamailio mai nei na hoa e kokua ana i keia bila, wahi a lakou, ina ka e ae ia na kanaka Hawaii e inu rama e hanohano loa ana ka na kanaka Hawaii, e kiekie loa ana ka na kanaka Hawaii, a kau like me na lahui o na aina e, oiai o ke kanaka Hawaii ka i keia wa, ua hoohaahaa loa ia ma ka inu malu ana iloko o na hale lio, hale liilii pelapela kupono ole i ka hanohano o ke kanaka Hawaii.
E Mr. Peresidena :—Aole o'u manao pela, ua maopopo loa i ko'u noonoo, a me ka ike a ko'u mau maka elua, ina e ae ia na kanaka Hawaii e inu rama e like me ka makemake o ua bila kanawai nei, alaila, he kumu hoohaahaa ino loa ana keia i ke kanaka Hawaii, a hoohalike hoi i ke kanaka Hawaii me na pupule e walaau hele ana ma na alanui a ma na kauhale.
Aole oia wale, aka, e like ana na kanaka Hawaii me na puaa e eku ana iloko o na kio lepo, a e waiho ana ma ke alanui me he ia la i make i ka hola ; o kakou no e na hoa hanohano o keia hale na hoike no keia mea, oiai kakou e maalo ana ma na alanui o keia kulanakauhale, aia hoi na haole o na manuwa e waiho mokaki ana me he la ua make.
Eia ka ninau; he hanohano anei keia no ke kanaka Hawaii, he kiekie anei keia no ke kanaka Hawaii, he nani anei keia no ke kanaka Hawaii ? Aole loa. Aka, ke kono ia mai nei au e kuhikuhi aku ia kakou a pau iluna, a e nana aku i kela kalaunu e kau mai la, a me na huaolelo e apo ae la malalo iho o kona mau wawae, e olelo mai ana, E MAU KE EA O KA AINA I KA PONO.
O kela mau mea elua a'u e kuhikuhi 'ku nei ia oukou, oia na mea e hanohano ai o ke kanaka Hawaii, oia ka mea e kiekie ai a e nani ai o ke kanaka Hawaii ; aka, ina haule kela kalaunu ilalo a hapala ia hoi kela mau hua palapala, a kau hou ia ae hoi he kalaunu hou, o ko Beritania paha a o ko Farani paha, ko Amerika a i ole ia o ko kekahi aupuni e ae nana i kaua i keia aupuni a lilo pio hoi keia aupuni ia hai, alaila, pau ka nani, ka hanohano, ke kiekie o ke kanaka Hawaii, lilo kakou a pau i poe kauwa kuapaa a hooluhi wale ia no hoi e na malihini palaualelo.
Eia ka hope, ma ka helu 24 o ko kakou pepa KA LAHUI HAWAII, ua hookomoia ma ka haiolelo a ka mea hanohaho T. N. Birch, ua olelo ikaika ka hoa hanohano o Waimea, Kauai ; ua olelo ka wau, he kono ana aku ka keia i na kanaka Hawaii a pau loa e inu rama, ke hai aku nei au, aole au i hoopuka i kela olelo ma ko'u waha, no ka mea, ua ike no au, aole au e inu i ka rama ke kono ia mai au e ua mea hanohano la.
I ka Apana Koho o Honolulu.
I O'U MAU HAKU MAKAAINANA A ME
ka poe e ike iho ana ; Aloha. —
Ma ka la 31 iho nei o Mei, ua noi aku au i ka hale e heluhelu aku au i kau bila kanawai a'u i hoolaha ai, a ua ae mai la ka hale ia'u e heluhelu mua au i ka bila kanawai ; a i ka pau ana o ka'u heluhelu, ku mai la ka Luna o Wailuku o T. N. Birch, a noi aku la i ka hale e hoomoe loa i ka bila kanawai, kokua mai la ke kuhina o ko na aina e i ka noi a ka Luna o Wailuku, a pau ka laua kamailio ana no ka hoomoe loa i ka bila, nonoi koke aku la au i ka mea maluna o ka noho e ae mai ia'u e kamailio i ka pono o ka bila, a ua ae mai ka noho e kamailio.
Ku aku la au a i aku, o ka bila kanawai i lawe ia mai ai, he bila kanawai ia e hoomaunauna ole ia ai na wahihe Hawaii ponoi o ko'u lahui, a he mea hoi ia e haalele ino ole ia ai na wahine Hawaii a me na keiki o na kanaka o na aina e, a he mea hoi e hoomaunauna oleia ai ko lakou Berita Mare, ka makana nui a ke Akua i haawi mai ai i ko ka honua nei a pau.
Eia ke ano o ka bila kanawai:
1. Aole ae ia na wahine Hawaii e mare me na kanaka o na aina e ke ole e hoohiki ia oia i kupa Hawaii e noho maanei me ka hoi ole i kona one hanau.
2. O kela Luna Mare keia Luna Mare haawi Palapala ae Mare, aole oia e haawi i kekahi palapala mare i kekahi wahine Hawaii me kekahi kanaka o ko na aina e ke ole oia e ike i kekahi Palapala Hookupa a me ka olelo hoohiki aole e hoi i kona aina hanau mai ke kuhina kalaiaina mai, a ina e ike kekahi Luna Haawi Palapala ae Mare ua loaa mai ia Palapala mai ke kuhina kalaiaina mai, alaila haawiia aku.
3. Aole e ae ia ka Luna Hooko Mare e ae aku e mare ke ole oia e ike i kekahi palapala hookupa a me ka olelo hoohiki a na kanaka nei o ka aina e i hoohiki ai aole oia e hoi i kona aina hanau a ina ua ike oia i ka palapala mai ke kuhina kalaiaina mai, hiki no iaia ke ae aku e mare me ka wahine Hawaii. Oia iho la no na olelo o ka bila kanawai i heluhelu ia ai e a'u.
Mahope iho o ka pau ana o ka'u kamailio ana, ku hou mai la ka Luna o Wailuku a kamailio hou penei:—Kana olelo hope o ka bila kanawai a ka Luna o Honolulu i lawe mai nei he mea ia e kauoha ana i ke kanaka o ko a aina e e noho manuahi me na wahine Hawaii a me ka halakau ano io ia nei, pela kana mau olelo haanui imua o ka hale; kahaha! kupanaha keia olelo pela. He manao ko'u e kamailio hou mahope iho o ka pau ana o ka ka Luna o Wailuku, eia nae, hoopuka keke ia ninau ana, a ua pani ia iho la ka'u manao kamailio ana.
E nana mai e na makaainana nana makou i koho mai i waha olelo no oukou a me ka huli i pono no kakou, ma ka olelo a ka Luna o Wailuku he bila kanawai hookonokono ka ka ka Luna o Honolulu i lawe mai ai, na ka Luna anei o Honolulu i kauoha i ke Aupuni e hana i kanawai hookamakama? na ka Luna anei o Honolulu nei i kauoha aku e noho manuahi na Paemoku o Hawaii nei e moe ana ma ka aoao o ka moana Pakipika nei, eia nae, ma ka olelo a ka Luna o Wailuku na'u ka i hana pela; nolaila, e hoomanao e na makaainana o na apana koho i keia mau hana. Mahope iho, ua ninau ia ka hoomoe loa i ka bila kanawai; i ka wa i kau lima ai ua nui ka poe i kue i ka bila no ka hoomoe loa, ma ka'u helu ana, 5 wale no makou i kokua ma ka bila. O keia hana, he hana aloha ole i na wahine Hawaii a me na keiki i loaa i ke kanaka o na aina e a makemake ke kanaka o na aina e e hoi i ko lakou wahi, hoi no, oiai, aohe kanawai nana e au'a ia lakou e noho maanei. Nolaila, ke hoopau nei au i ko'u kamailio ana. Me ka haahaa,
A. P. KALAUKOA.
Aliiolani Hale, Iulai 1, 1876.
NA BUKE
I HOOLAHAIA E KA PAPA HAWAII
—ME KE—
KUMUKUAI O KELA ME KEIA.
BAIBALA HEMOLELE NUI ILI GULA NANI me na kuhikuhi ma na aoao.....$12 00
Baibala Hemolele Nui ili eleele kaekae waigula.... 5 00
Baibala Hemolele uuku iki iho kae wai gula..... 8 00
Baibala Hemolele pananaiki iho ili eleele..... 4 00
Baibala Hemolele ili eleele 2 00
Kauoha Hou ili gula nani me na kuhikuhi..... 3 00
Kauoha Hou ili eleele kaekae wai gula..... 1 00
Kauoha Hou ili eleele..... 75
Kauoha Hou Hapa Haole..... 75
Moolelo Ekalesia..... 50
Haiao ili lahilahi..... 10
Hele Malihini ana..... 25
No ko ke Akua ano..... 25
Hoike Palapala Hemolele..... 25
Moolelo o Heneri Opukahaia..... 15
Hoike Akua..... 25
Wehewehehala..... 25
Ninau Hoike ili manoanoa..... 50
Ninau Hoike ili lahilahi..... 20
Kumumua Kula Sabati..... 20
Buke Lawe Lima..... 10
He Buke no ka Pope..... 15
Ui Kula Sabati Helu 3..... 25
Ui Kula Sabati Helu 4..... 15
Ui Kula Sabati Helu 5..... 25
Buke Euanelio a Ioane Hapahaole..... 10
Buke Wehewehe Huaolelo Baibala, elua ano..... 2 00
Buke Wehewehe Ano Mataio..... 1 00
NA KAUOHA HOU PAKEKE.
Ili gula nani..... 1 50
Ili eleele kaekae nani..... 50
Ili eleele..... 35
KAUOHA HOU PAKEKE ME NA HALELU.
Ili gula nani..... 1 70
Ili eleele kaekae wai gula..... 65
Ili eleele..... 50
NA HALELU PAKEKE.
Ili Gula nani..... 50
Ili eleele kaekae wai gula..... 30
Ili eleele..... 20
Ka hae Hoonani (Buke Mele)..... 25
NA BUKE MELE.
Himeni Hawaii ili nani..... 1 75
Himeni Hawaii..... 1 00
Kumu Leo Mele ili manoanoa..... 50
Kumu Leo Mele..... 10
Li ra Kamalii..... 25
Li ra Hawaii 1848..... 25
Li ra Hawaii 1855..... 25
Hae Hoonani..... 20
Leo Hoomana..... 25
EIA NA BUKE HAAWI WALE.
PALAPALA LIILII—
Helu 4—Makemake anei oe i ke ola?
Helu 6—E hele i o Kristo la.
Helu 7—Ka hoi ana mai o ke Keiki Uhauha.
Helu 11—No ka hoohiki wahahee i ke Akua.
Helu 16—Ka Eehia ana o ka Ahaaina a ka Haku a me ka Bapetizo ana.
Helu 17—Mai hana ino i na holoholona.
Helu 18—No ka mahi ana, kuai ana a me ka inu ana i ka Awa.
Ka Davida Malo Kumumanao.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.
Aia ke keena kuai buke o ka Papa Hawaii ma ka huina o Alanui Betela me Alanui Kalepa, e kokoke ana i ka Hale Leta. J. F. POKUE.
Kakaule ta o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii Pae Aina.