Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 16, 13 April 1876 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, APERILA 13, 1876.
Na Olelo a ka Haku.
AOLE e ola ke kanaka i ka ai wale no, aka, ma na mea a pau mai ka waha mai o ke Akua.
O ka poe e noho ana ma ka pouli, ike ae la lakou i ka malamalama nui, a maluna o ka poe e noho ana ma ka malu o ka make, ua puka mai ka malamalama.
E mihi oukou, no ka mea, ua kokoke mai nei ke aupuni o ka lani.
E hahai mai olua ia'u, a e hoolilo au ia olua i mau lawaia kanaka.
Ua minamina makou ma ka make ana o Mailohi i ka Poakolu o kela pule aku nei, no kona kanu koke ia iloko o na hora eha mahope iho o kona wa i make ai. I ke awakea, hora 12 kona make ana, a ua hoolewa koke ia no ma ia auina la. Aole pono ia, he naaupo ko kakou wikiwiki ino e kanu i ka poe make. Ina he mai lele e pilikia ai ka poe ola, he pono ke kanu koke ia ke kino lepo. Aka, aole pela keia, aole i ino ke kino, aole no e pilikia ina i waiho ia a kekahi la ae. Ua lohe mai makou, ua kauoha ka mea make, "ina e make i ke kakahiaka, e kanu no i ke ahiahi." A mamuli o ia olelo kauoha ka wikiwiki loa o na makamaka e kanu koke. Aka, aole oia i make i ke kakahiaka, a ina ua waihoia a kekahi la ae, ua oi loa ka pono o ia.
Mai hana naaupo kakou ma na mea pili i na poe make. Mai wikiwiki ino e kanu i ka mea make, aole no hoi o ka waiho loihi a ino ka mea make. E noonoo pono, a e hana naauao.
Ua lohe mai makou, ua kii ia kekahi kahunapule ma Hilo e hele i ka hoolewa o kekahi kupapau, ua makaukau na mea a pau, aka, i ka hiki ana aku o ke kahunapule a hoomakaukau no kana hana, o ke ola mai la no ia o ka mea i manao ia ua make, a kahaha na mea a pau. Mai kanu ola ia kela mea.
O NA Sabati ekolu i hala ae nei, he mau la hana ano nui ia no na ekalesia o Kawaiahao a me Kaumakapili ma Honolulu nei. I ke Sabati hope o Maraki i malamaia ai ka huina hapaha o na Kula Sabati o Kawaiahao. Ua akoakoa ae ke kula makua o Kawaiahao me na kula apana o Pauoa, Makiki, Kamoiliili, Waikiki-kai a me Kakaako. Ua pau akoakoa mai ka hapa nui o na kumu, a he huina nui o na haumana i akoakoa ae. Mahalo makou i ke kula o Kamoiliili malalo o ke alakai ana o Apolo i ko lakou hui pu ana me na haumana makua. Akahi no a lawe hou ia mai na kula o ka poe makua iloko o na huina hapaha, a he mea kupono loa ia i ko makou noonoo ana. Ua mahalo ia no ka hana a na haumana, a pela no na kula o Waikiki-kai a me ko Pauoa. Ua ike ia ke ahonui o ia poe kumu. He hana ahonui ko ke kumu kula Sabati, he hana kupono i ke aloha a he hana i hiki i ka poe ahonui wale no. O kahi kula o Makiki, ua hoomanawanui ia iloko o keia mau makahiki elua iloko o na pilikia. Iloko no nae o ia mau pilikia, aole i pio, ua emi iho no nae na haumana. No na Kahu Kula Sabati a me ko lakou poe kumu a pau, mai Hawaii a Niihau ko makou aloha a me ko makou hoolana a hooikaika. E hoomau aku, mai paupauaho. O ka hua o keia mau hana, aole e nele ma ka honua nei ; a he waiwai no hoi no ke aupuni o ka lani.
Ma ke Sa bati mua o keia mahina i malamaia ai ka ahaaina a ka Haku e ka ekalesia o Kawaiahao. He 18 poe i hoohuiia mai ma ia ekalesia ma ia la, a he 11 poe keiki uuku i bapetizoia. Iwaena o ka poe makua i ku mai me na keiki e bapetizoia, ua ikeia na hanauna ekolu—na makua me na keiki uuku, a me na keiki a na makua me na keiki hou. He mea hou ia ma ka nana ana a kekahi poe, o ka lokomaikai no ia o ka Haku, oiai, aole i pau ka hanau keiki ana a na makua, ke hanau mai nei no na moopuna, a hookahi ka hii pu ana i na keiki ponoi me na moopuna. Pomaikai. E hanai i na keiki no ka pono.
O ke Sabati elua o keia mahina, he la nui ia no ka ekalesia ma Kaumakapili ; ma ia la i malamaia ai ka ahaaina a ka Haku e ia ekalesia. He 30 a oi ka poe i hoohuiia mai me ka ekalesia ma ia la, pela ko makou lohe. A ua lulu ia he $110 ma ia la. Ua lohe mai makou, ke holo mua nei na hana o ia ekalesia i keia wa. He pono ia. A o ko makou iini nui no na ekalesia a pau o kakou, e ola lakou i ka Uhane o ke Akua ola, oia ko kakou Makua. A e ola na kahu o keia mau ekalesia ma ka lakou hana. E malama pono kakou i ko kakou poe kahu. A elike me ko lakou hahai ana ia Kristo, pela kakou e hele ai mahope o ko lakou alakai ana.
Mai a G. Kahele mai i lohe ai makou, ma ka Poaono iho nei, ua lilo kekahi manamana o Ua, i keehiia e ka lio.
Ka hana a na haole.
IWAENA o na kumu kamailio i hapai nui ia e kakou iloko o na makahiki i hala ae nei, o na haole ma Hawaii nei kekahi mea i olelo nui ia. A he lehulehu wale na mea i olelo ia e kakou kanaka Hawaii no lakou; ua hoino loa ia lakou e kekahi poe, me ka i ana, "na ua haole mai na pilikia o keia lahui ; o lakou ke kumu o ka make, a he poe hookae, aloha ole," a pela aku. Ina e noonoo pono kakou, he mea maopopo loa ka hewa o ko kakou olelo ana pela. O ke kanaka Hawaii i loaa iaia ka noonoo kanaka makua, ua akaka loa iaia, o na haole a me ka waiwai o na haole kekahi o na mea i pomaikai ai ko kakou aina mai ka wa kahiko mai a hiki i keia la. A i keia wa a kakou e noho nei, o ka hana a na haole kekahi o na kumu hooulu i ka pomaikai iwaena o kakou.
Ua piha ka moolelo o Hawaii nei i na hoike no na mea i hanaia e na haole no ka hoopomaikai ana a me ka hoola ana i ka lahui ponoi o ka aina, mai na la o Binamu me Kakina a hiki mai i ka wa o Uilama Lee, ka lunakanawai hoopono a aloha maoli i ke kanaka Hawaii. Ua aie loa kakou i ka lokomaikai a me ke ahonui o ka poe o ko na aina e, no ko lakou kokua ana ia kakou a me ko kakou aupuni. O John Ricord, ka mea nana i kokua ka hoonohonoho mua ana i na kanawai o ke aupuni ; o Uilama Rikeke ke Kuhina Ao Palapala mua loa, ka mea hoi i hele i kona aina e e imi ai i ke kuikahi o Hawaii me na aupuni nui; o G. P. Judd (Kauka) ka mea i kupaa, wiwo ole ma ka pono o ke aupuni iloko o na kau weliweli o Kauikeaouli ; o Limaikaika, ka makua o na kamalii Hawaii mai Hawaii a hiki i Niihau, ka mea i hele iloko o na hale o na keiki Hawaii e ao ai a e kuhikuhi ai i ka hana e ola ai ka lahui ; o Uilama Lee, ka mea nana i alakai ka noonoo o Kamehameha III e haawi i na kuleana aina i na kanaka Hawaii. O keia poe a pau ua make, aka o na hana a lakou i hanai ai no na kanaka Hawaii, ke mau nei no. Ke noho nei kakou iloko o na pono a lakou i imi ai, ke ai nei kakou i na pomaikai a lakou i hooikaika ai me ka luhi nui. A eia no ko lakou poe hope ke noho nei, a ke lawelawe nei no ka hoopomaikai ana i keia Paeaina Hawaii, a o ka pomaikai no ia o ke kanaka Hawaii.
E nana ae kakou i na hana a me ka luhi nui o na Kumu Misionari makua a kakou, o ko lakou hapa nui ua hala, ua hoi i ke Aupuni maluna. A o ka hapa nui i koe, he poe hoike iwaena o kakou no ka luhi nui a me ke kaumaha o na hana a lakou i halihali ai no ka pono o ko kakou lahuikanaka, he poe hoa'loha oiaio lakou no kakou. Na lakou i hoola na uhane he nui loa, a na lakou no i hookaulana ka noho ana kino o ka lahui e noho nei, a loaa ai ia kakou ka inoa maikai iwaena o na aina e. Na Kamemeha I i nai ke aupuni, aka he aupuni pouli no ko ia wa ; a na na kumu misionari no o na aina e i hiu ae i ke aupuni me ka lahui iluna a kau i ka malamalama. Ua like kakou a pau me he kanaka la i haule iloko o kekahi lua pouli hohonu, a e make ana, no ka mea, aohe wahi e puka ai i waho ; aka, na ka lima aloha o ka Makua ma ka hooponopono ana a na haole maikai mai na aina e mai i hapai ae ia kakou mailoko ae o ka lua a kau iluna o ka papa ku o ka lanakila.
E nana ae kakou i na haole e noho mai nei me kakou i keia wa ; ka poe kalepa a mahiai, ka poe lawelawe ma na oihana hana lima a ma na oihana naauao. Ke i nei makou, oia poe e noho nei me kakou, e malama pono ana i na kanawai o ka aina, a e imi ana i na kumu hooulu waiwai a naauao mawaena o kakou, he poe makamaka oiaio lakou no ko kakou lahui ; he koo a he kia lakou nuo ka pono o ko kakou aupuni ; he poe alakai kupono no ka lahui. He pono kakou e nana aku ia lakou ma ke ano makamaka, e hoolohe i na alakai ana a me na ao ana a lakou ; a aole no hoi o lakou wale, aka o na alakai ana a ka poe Hawaii Ponoi i lawe i ke kulana like kekahi poe a kakou e hoolohe i na alakai ana.
He nui no na Hawaii kalepa, mahiai, hooikaika ma na hana hoopomaikai a naauao, a no lakou ko makou mau iini mahalo piha ana ; aka he pakela oi loa aku ka heluna, a o ka hapa nui no hoi o ko kakou lahui—ke noho palaualelo wale mai nei no, aole loa he wahi manao iki no ko lakou aina hanau, aole hoi no ka lahui oiwi, a ole loa aku hoi no ko lakou kulana pilikino iho. Ke noho nei me ka uhauha, a ua palaka na pono o ke ola ana, a o ka loaa ana o kahi ai a me kahi ia a me ka hala ana o ka manawa ma na hana lealea ku i ka hoopoino i ka lahui a me ke aupuni ka hana nui.
O keia poe, he pono anei ke kapaia'ku he mau koo e hooikaika ana ae i ko lakou lahui ? Aole! He kupono anei ia lakou ke kapa mai i ka poe hana maoli i ike ia e ka lehulehu, he makilo , he makee , he enemi , a he hoopoino , i ka Lahui Hawaii ? Aole ! aka, ma ko makou ano mau, ke puana ae nei me ka hopo ole, aole lakou he make a he ilihune ; aka he mau hoola, a hoowaiwai, a he poe i aloha. O na enemi maoli nana e hoopoino mau nei i kela a me keia la ko kakou lahui a me ke aupuni, oia no ka poe nana e noke mai nei i ka hoino, ke kuamuamu a me ka lili kumu ole i ka poe e hana a e noho nei me ka hoomaopopo iho i ko lakou kulana.
O ka poe e noho wale mai nei me ka noonoo ole i ka hopena o ko lakou mau uhauha a noho palaualelo, e kuakai ana ma kahi pomaikai loaa wale mai—mai na haole a na Hawaii—o lakou ke kumu hoemi lahui a hoilihune aupuni—a o kakou Hawaii nei no ka hapanui ma ia heluna. Ina kakou e makemake e hoomaopopo pono ia lakou, ko lakou kulana a me na hana a lakou, he pono e wae ae i ka poe maikai, ka poe hooikaika no lakou iho, no ka lahui, a no ke aupuni mai keia hapa palaualelo a uhauha ae, a e ike no auanei kakou i ka oiaio o ka makou—"i make no o Hawaii ia Hawaii."
Manao pili laula no ka Hooulu Lahui.
HELU 1.
Maluna o keia ninau nui o ka manawa, he mau tausani na puuwai Hawaii i anoi, a i ake e ike i na kumu e hooulu hou ia ai ka lahui ; lehulehu wale ae nei na makahiki i hala o ka moe ana o keia iini, iloko o na mea a pau i kapaia he kanaka kupa Hawaii. O ke aupuni iloko o kona mau hooponopono ia ana i hala ae, ua hoopauha mau a e ka hiki ana aku i ka hopena maopopo i manaoia, oia hoi, ka ulu ana mai, a hookawowo ia ka lahui Hawaii me na pulapula lehulehu.
Iloko o na kuka ana a pau no keia ninau he pono e lawe mai kakou i keia mau kumu nui ekolu :
1. Ka hoolaupai ana maloko nei.
2. Ka hoolaukanaka ana mai waho mai.
3. Ke kii ana aku i na kanaka iwaho i mea e hoopiha ia ai na wahi neoneo o ka aina.
Ma o keia mau kumu la ekolu aole i komo iloko o laila na noonoo pu ana no ka hoopae lima hana.
Ke waiho ae nei ka mea kakau i ke kamailio ana no ia mea i keia wa ; oiai he hikimua akaka kona i ikeia, a he hopena hoi e maopopo lea, e like me ko kakou ike ana i na mea i hoaoia no na wa i hala ae. Ano e nana iho e ka poe noiau i na mea i hoakakaia malalo o keia mau kumu ekolu i hoikeia ae la, ina he mau manao kekahi malaila i aponoia e ko oukou lunaikehala, a ina hoi pela ka manao o ka hapa nui.
1. Ka hoolaupai ana maloko nei.—Heaha ia? Oia ka hoao ana iwaena o ka lahui oiwi ponoi o ka aina e hoopuka ae i na mano e hoolaha, a e hookawowo ia ka aina. O keia ke anuu mua loa i kupono e hilinai ia no ka mea, he lahui keia i ike wale ia nona ke emi hikiwawe no na mai he lehulehu, aole nae i hiki ke hooia he lahui i hoopaaia no ka make. No ka mea, eia i keia wa, aohe i pa ka hapanui o na wahine Hawaii. He poe makuahine lakou e hoohanau mai ana i na pulapula i kahi wa, he poe hanau nui no hoi kekahi, aka, o kekahi o na poe i hanau mai, aole ola ka lakou mau keiki.
Ua make kekahi poe hanau hou, no ka malama pono ole ia;—no ka hemahema paha kekahi—a no ka nele paha i na mea e hiki ai ke malama. He mea no hoi i hoomaopopoia, o ka hapa nui o na poe liilii i make, mai ka akkahi malama, elua, akolu a hiki i ka piha ana o na malama he 20; a ina ua ola maikai kekahi keiki mawaho aku o na malama he 20; ua ane e palekana kona ola; he kakaikahi na keiki i make mawaho'ku o ia manawa. He mea no hoi i manaoia e kekahi kanaka makaukau ma ka oihana lapaau, aohe i nele na wahine Hawaii i ka hanau, aka, ua nele paha i ka malama maikai ana i na kamaiki mamuli o na rula naauao.
Aka, he mau kumu e ae no kekahi he nui nana i hoomino i ke ola o ka poe hanau hou. Ua manaoia, ua make kekahi no na mai kumu, i kuluma mai na makua mai—o kekahi no ka ahuai wale me ka malama pono ole i ke ola kino, a me ka lilo nui ana i na lealea kino.
Ea! ina ua ikeia ka popopo o ka papa o kekahi moku, a me na wahi i poino, e kapili hou ia e pono ai; a i ole lakou e pinai ia me na apana hou, e mahuahua aku auanei ka liu o ua moku la.
Ina hoi o ka malama pono ole ana i ke ola, a me na rula o ka malama kino kekahi puka liu nui e emi nei ka lahui, no ke aha la i pinai ole ia ai na apana hou ma ia mau wahi, ina ua nele i keia wa?
Eia hoi kekahi ninau kuhao. He nele io anei ko kakou i ka ike malama i na rula o ke ola kino? Ke hiki e hoomaopopo ia ka ike ole o ka hapanui o na Hawaii i ka malama ana ia lakou iho, alaila he mea pono i ko kakou aha kaukanawai e kukulu i kekahi kahua e hoeueu ia ai na Luna o ka Papa Ola, no ka malama ana i ke ola laulaha o ka lahui. Iloko o ko lakou lima kekahi hana nui no ka noonoo ana i keia mea a e hoopuka mai i ko lakou manao no ka mea e hiki ai ke hanaia, ma ka hoopakele ana i ka lahui mai na mawae liilii mai a pau o keia ano. O ka mana aha kau kanawai ke apo nui owaho nana e hoopale aku i na kuuna mau e emi ai ka lahui; aka aole oia wale, he nui na paku, a me na apo e ae maloko mai oia ano, a i moekahi na puliki ana o keia mau apo, he kakaikahi loa ka poe e pakelo aku mawaho. He apo ke kahunapule no kana mau ohana hipa nana e kuhikuhi, e alakai, a e hanai mau i na hua o ka maemae, i mea e pakele ai lakou mai ka hoomaunauna ana i ko lakou mau ola iho. He apo ke kumu kula no kana mau haumana, e alakai ana ia lakou i na mea e hoomoakaka ia ai ko lakou manao, ko lakou noonoo, a me ko lakou ike, a e hoolilo ae ia lakou he poe maikai a naauao no ka aina. He apo hoi ka makuakane no kona ohana iho, he hikimua e hookahua ia ai ka maemae. Me ka lehulehu ana o na makua hoopono a me ka hoopololei, pela no e lehulehu ai na apo nana e puili i ke ola o ka lahui. O ka hoomaa ana i na keiki ma ka home, me na hana pono, maemae, a me ka maikai, he mau kalai ana ia ia lakou no ka wa kanaka makua ; e hiki mai ana. Oia ka hoopololei ana i ko lakou mau aoao kekee ; a i ko lakou wa e nui ai, aole no lakou e loli ae mai ka aoao aku i aoia ai. I kahi wa, ua lalau no na keiki a kapae i ka olelo ao a ko lakou mau makua, aka, ina ua pololei kau ao ana, e hiki mai no he wa no lakou e mihi ai. Nolaila, o ka hoomaa ana i ke ao ma na mea maikai, a me ka pono, he mau apo kupono ia no ka hooulu lahui. (Aole i pau.)
Minamina!
M R. LUNAHOOPONOPONO;
Aloha oe:—Ua puoho hou mai nei ka lunamakaainana Lilikalani o Honolulu nei, a ua pihoihoi no kana moeuhane. Ua makemake oia e pane ia'u me Kuaaina, aka, mamua o ka pau pono ana o kona manao pane, ua pahua aku la kana makakila a hooia mai la i ka'u mau olelo "he lili oia," me ka hooko ana i na olelo "nele i ke kahua!" No na mea e pili ana i ka palua o kana mau olelo a'u i waiho akea aku ai, aole ana pane, aka, ua hooikaika mai la e hoike ae he kanaka akamai a piha naauao oia no ka mea he lunamakaainana. Ma keia wahi, ke waiho aku nei au i ke kahua nona, no ka mea, aole loa au e ae ana i ka'u peni e kue aku i kona mau manao kaena iaia iho, oiai, he hapala ana ia i ka maemae o ka'u peni ; a o ka lehulehu ke kaupaona nana e ana ka hohonu a me ka papau o kona kulana.
O ko'u makemake wale no o ka hooia aku i ka'u mau olelo, ma ka lawe ana mai i ka ua mea Hanohano nei mau olelo i puka ae ai ma kou pepa o keia pule iho nei, a penei no ia :
"He hana hoohilahila loa keia i ulu ae iloko o keia mau la ; pela ko'u manao. A ke minamina nei au i ke komo ana o kuu mau makamaka oiaio o Makaainana a me Kuaaina iloko o ka hoolilo ana iho ia laua i poo papale no ka poe e ake ana i kau wahi hunahuna mana ai e haule iho ana mai ka papaaina a ka Moi e lilo i wahi Luna Leta, a i wahi Makai, ola ka noho ana o na la kulolio o ke kaona."
O ke ano anei keia o na olelo a ke kanaka i piha kona puniu i ka ike a me ka naauao ana e kaena mai nei ? O ke kahua kupono anei keia a kekahi kanaka e hoohanohano ai i ka inoa a na makaainana i kau aku ai maluna ona? O ka hoike ana mai anei ia i kona piha i na manao maikai ? Aole! Aole loa!! He poe no paha kahi e ake ana i kau wahi hunahuna mana ai e haule iho ana mai ka papaaina a ka Moi, aka, aole au i hele aku ma kahi kokoke i ko ka Moi pakaukau e kiai aku ai i ka poe o ia ano, oia no ka mea kiai, a nolaila ua ike no ia i ka poe ake Oihana. Aka, he minamina ko'u i ko E. K. hoohaahaa ana iaia, o kana hana iho la ka ia o ka wahakole me ka lawe pu ana mai i ka inoa o ka Moi a hoopili ae ma kana mau olelo lili a lapuwale no hoi. O ke kanaka i hoomaopopo i kona kulana a me kana mea e kamailio ana, e hoopuka ana oia i na olelo ku i ka naauao, a me ia naauao oia e paio ai, aole me ka hakukole a hoopuka i na huaolelo pelapela. Ua pane ae oia penei:
"Eia wale no ko'u kuleana nui, o ko'u ao aku i na Makaainana o ko'u apana, e ike lea lakou i keia Palapala Memoriala, a me kona ano i ulu kamahao ae nei."
Mahalo au i kona manao e ao mai ia makou aka, aole loa au e moni ana i kana mau ao ana o ke ano ae la maluna, a ina o ka pahu hopena ia o kona ike ma keia mea he kalaimanao, alaila, ma ko'u ano he makaainana a he makee hoi i ka ihiihi o ke kulana kapu o ka Moi, me ka lili i ka inoa hanohano a na makaainana i haawi aku ai iaia, ke ao aku nei, e holoi ae i kana makakila, e pani i kana ipu inika, a e kali no ka hoea mai o ke kau ahaolelo; no ka mea, ma kona hoomau ana i keia ano lapuwale a pelapela o na kamailio, malaila no oia e hookokoke mai nei i ka manawa e nele ai oia i ka manao maikai o ka poe nana ka inoa hanohano i haawi aku iaia. Aole loa e hanohano ke kanaka ma ka inoa wale no, aka, ma kona ano pu a me kana mau hana. He kanaka opio wale no oia, ua hele ma na kula, a ua loaa iaia ka ike, aka ke hoolapuwale nei oia ia ike ona ma ka hoikeike ana iaia iho imua o ka lehulehu ma keia ano.
Nolaila, e Mr. Lunahooponopono, ma ko'u manao, mamuli o ka noonoo ana i ko ka makamaka E. K. kulana ma o kana mau huaolelo, ke hopo ole nei au i ka puana ae, ua nele oia i ke kulana kupono no ka lilo ana i wahaolelo nana e hoohanohano ka inoa o na makaainana, ua hoike mai i kona manao lili a opu ino, a ua hoohaahaa iaia iho ma ka hoopuka ana i na olelo kupono ole i ke kanaka o kona kulana e hoopuka. ua ake nui e hoikeike iaia ma ka hooakamai, aka, ua nele oia ia mea, a waiho wale iho la iaia me ke ku olohelohe.
No ka L. H. ko'u mahalo, a no E. K. ka welina me ka lana o ka manao, aole me ka lili a me ka inaina, aka, me ka maemae a me ka manao hookanaka e ike mai ai i kona hoa MAKAAINANA.
Kou, Aperila 12, 1876.
Hu ka aka a mamae ka Iwihilo.
HE PAIO MAWAENA O KO MAKOU MAU KOLOHE HOLOHOLOPINAAU A ME UKALIAITAMU.
"Auhea oe e Pina, he mea makehewa wale no ia oe ke kamailio ana mai ia'u no na kumu hooulu lahui, oiai, ua ike no oe aole au he lunamakaainana."
"E Ukali e, kuu hoa haihai olelo maikai hoi o kahi mehameha, heaha la kou mea i hiipoi mau ai i ka inoa lunamakaainana."
"Kahaha! He mea hiki waie no ia'u ke hoomaopopo aku i kou ano. Ua lili paha oe no kou komo ole ana ea. Aole anei oe i ike o ke koho ia ana o kekahi kanaka i lunamakaainana, o ke kau ia ana aku no ia o kekahi papale hinuhinu o ke ano hanohano maluna o kona hokua ? Me he la, e like me ka mahuahua mau ana o kou mau makahiki, pela no e mahuahua pu aku nei kou naaupo."
"Heaha iho la ka kana a ka inoa lunamakaainana me ke kumu hooulu lahui ? No Kawaapae paha oe, he keu ke ano e o kau olelo."
"Ea, e nana oe i ke ano e mawaena o Makaainana laua o Kuaaina me Edward Lilikalani e paio nei maloko o ka nupepa LAHUI HAWAII. Aole anei e hiki ia oe ke hoomaopopo ua oi aku ke ano hanohano o ka inoa hope loa mamua aku o laua la?"
"Pela no! pela no! Ua ike no au i ke ano e, aka, aole ia he kumu nana e kaohi mai ia oe mai ke kamailio ana ma keia ninau nui."
"Aole au he kanaka ohana, aole a'u hana i ike o ka lewalewa wale iho no o na lima malalo o ka la, aole au i haawi mua i ko'u mau noonoo ana ma keia ninau nui, a aole no hoi au i hana i kekahi mea ku i ka hooulu lahui ana i hiki ai ke kaukai ia mai ka'u mau kamailio ana he oiaio, nolaila, ke manao nei au, aole o'u kuleana e kamailio, o ka noho wale no a moni mai i ka io e hoike ia mai ana e ka poe i komo poo ma keia mea he hooulu lahui."
"Ina no Kawaapae au, alaila no Kawaihae hoi oe. Heaha ke kulana o Makaainana, Kuaaina a me Edward Lilikalani? Aole o'u hopo ia lakou? O Makaainana, aole ia he hookahi, aka he lehulehu kona mau manao, aia iloko o kela a me keia kanaka, oiai o Makaainana kona inoa, e ae ana kahi makaainana a e hoole ana hoi kahi, nolaila, aohe e hiki iaia ke hoopapa mai mahope o ka'u maka peni. Ha! Ha! h—a! Kuaaina. I kona inoa no mamae ko'u iwi aoao. Ma ke ano o kuaaina, he maikai, he hooikaika, aka, o ka lae a-a a me na pokipoki o kuahiwi kana mea i maa, a me kana o-o me ke kipikua oia i haku ai i na manao o ke kuaaina ma ka paeli ana i ka honua. Ina oe e ninau aku i ke ano o ka hooulu lahui, e pane mai ana oia no na mea e pili ana i kana mau kao a me na puaa. Ho! ua ka-wa loa oia mahope o ka'u makakila, no ka mea, ua nele kona puniu i ka ai o ka naauao, a o kona noonoo ua piha me kana mau holoholona a me kana mau mahinaai. No Edward Lilikalani hoi-—he Lunamakaainana oia a pau ae la—no—a—."
"Alia! Alia!! Mai olelo oe pau ae la no! Aole pela, he Hon. a he wahaolelo."
"Ua oki oe, ke pii mai nei ko'u inaina mamuli o kou hookuu ole ana mai ia'u e kamailio. Mai kuhihewa oe na ka inoa Lunamakaainana e hoopiha i ka puniu o ke kanaka me ka naauao—no—no—o ka inoa wale iho no, a ina i nele oia i ke kulana a me ke kahua o ka hoomakaukau ana iaia iho ma keia ninau, alaila ke hai aku nei au ia oe, he inoa Lunamakaainana wale iho no kona a pau ae la no. Nolaila, ua haule hope loa o Edward Lilikalani mahope loa o ka'u makakila, a o oe hoi e Pina i panina mai oe no lakou."
"Aole o'u makemake hooio e like me oe e liki a e kaena mai nei i kou piha naauao, a me ka lawa i na kulana kupono e kamailio ai ma keia mea, aka, e i mai ana anei oe aole o lakou nei kuleana no ke kamailio ana ma keia mea ?"
"Aole pela, aka, pela no! no ka mea, o Makaainana me Kuaaina ua lawa ole laua me ka naauao kupono ma na ninau o keia ano, a o Edward Lilikalani hoi, ua manao oia ua hoopihaia kona puniu e ka naauao ma kona lilo ana i Lunamakaainana, a kamailio mai la ma na mea ana i ike ole ai. A o oe hoi, e ku oe a e hele pela, he la-ki oe, he mea wa-hi ae mawaho o ka io kamano a'u e kuai nei me ke dala maikai i hana ia e keia mau lima molowa ole."
Mai Kalawao, Molokai, i lohe mai ai makou no ka nee mua ana o na hana a ka Haku. Ua koho houia o A. W. Pupulenui i Kahukula Sabati no ia wahi. Elua mau mea hou i hookomo ia iloko o ia ekalesia ma ka la elua o Aperila. Aohe make nui o ka poe mai iloko o keia mau pule. E hoike ana ko Kalawao mau kula Sabati i ka pule hope o Mei.
Ihea la na keiki poo la a hoi mai nei? O ka wela paha ia i ikeia, ke pili wale la o Huaa i ka hale.
Nuhou o na Aina e.
HOOPANEE HOU IA KE KUIKAHI.
Ma ka ku ana mai o ka mokumahu "Kulanakauhale o Kapalakiko,'' ua loaa mai na lono i hiki aku i ka la 3 o Aperila nei.
Ua lohe ia mai ke kumu o ka hookaulua ia ana o ka moku leta no elima la, oia no ka hooponopono ia ana o ka haawina kokua laina mokuahi mawaena o na ona a me ke aupuni o Auseteralia.
E like me na lono mua i loaa mai no ke Kuikahi, pela no keia. Ua hapai ia no ka noonoo ana imua o ka Hale, a no ka nui o na hana i oi aku ka pomaikai i ke aupuni Amerika mamua oia mea, ua hoopanee hou ia, a hooholo ia e lilo i kumu hana no ka Poaha, Aperila 6. Ua loaa mai nae na lono hoolanamanao e olelo ana, ua hooi ia' ku na manao e holopono ana ia mea, ma ke ano kokua ana o na hapa nui o na hoa o ia hale, a me he la, ma ka hoomaopopo iho, e ano kahuli iki mai ana paha na pepeiao o ua Repubalika nui nei a pahola mai i na kokua manawalea e like me kona ano mau mai kahiko mai i ko Hawaii leo kahea e noi aku ana i kana mau kokua. Na ke kialua "Julia M. Avery," e lawe mai paha i na lono, oiai, e haalele ana ia ia Kapalakiko mahope koke iho o ka lohe ia ana mai o ka hopena. A o "D. C. Murray" hoi ma ma ka la 10 iho.
Ua hookolokoloia mai nei ke Kapena Gheradi, o ka manuwa Adimarala "Pensacola" i ku iho nei ia nei, no ka hoeha ma ka hili ana i kekahi o kona mau luina.
He makani puahiohio me ka ino ikaika kai uhola ae ma Amerika Hikina, a ua nui ka poino ma ka la 26 o Maraki.
Ma Roma, Italia ua haalele ka aha kuhina o ke aupuni i ka lakou mau noho, mamuli o kekahi mau kumu kuee kuloko, a ua hoomakaukau koke ka Moi i na hana no ke koho ana i mau Kuhina hou.
Ua haalele iho ka Emepera o Berazila i kona aupuni no ka holo anai Amerika Huipuia ma ka la 26 o Maraki, e holo ana e makaikai i ka hoikeike nui o Piladelepia, ke au keneturia kaulana hoi o ia aupuni.
Ua hooholo ia e haawi mai i ka poe pilikia ma na waikahe o Farani o ko lakou ahaolelo elele i $350,000 no ko lakou mau kokua.
Ua lohe ia ua ili aku kekahi mokumahu ma ke kai Arabiana, he 500 kanaka oluna, a ekolu wale no i ola.
He maluhia no ka noho ana o na aupuni nui o ke ao nei, koe aku na kaua kuloko kipi ma Sepania ma. He nui no na hooponopono ano nui a kekahi mau aupuni, a keia pule ae e haawi aku no makou n o ka pomaikai o na makamaka.
He Keu a ke Aloha.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
Anoai hoi ma kou oluolu, ke noi aku nei au i kou ahohui a me ka lokomaikai o kou Lunahooponopono, e ae mai ia'u e hai'ku ia oe, a me ke akea o Hawaii nei. Oia hoi, aila ma Kaopuaua, ma ka po o ka Poaono nei, oia ka po o ka la 8 o keia malama. Ua hopuia kekahi kanaka aihue no kona lawe kolohe ana i kekahi mau dala he umi a oi ae, na kekahi haole iloko o kona lole wawae maloko o kona hale hoolimalima, a me kekahi omole mea inu. A i ka lohe ana o ka haole i ka nakeke ana o ka omole, ia wa nihi malie aku la ka haole, a ike mai la ka aihue, lele ino aku la ka aihue ma ka puka aniani, a lele aku la hoi ka haole mahope.
Ia manawa holo aku la ke kolohe a komo iloko o kona hale, ki mai la i ka puka maloko, a ku ana ka haole me na kanaka he nui mawaho. Olelo aku la ka haole ma ka olelo Beritania a penei ke unuhiia:
"E Keoni, (Ioane,) pono oe e wehe mai i ka puka, no ka mea, ua aihue mai nei oe i kuu mau dala me hookahi omole mea inu." Aole nae he maliu iki ia mai, e holina ae ana ka haole, noho ana na liona o ke aupuni me na mana piha. O i noke aku aohe weheia mai o ka puka, hookahi no hehi a na makail, lepe e ana ka pani. Aole nae i hana ino ua aihue nei i ka makai ia wa.
Ma ia hope iho, ua hoomaka ua kolohe nei e uilani, kau ka weli i keia kanaka me ka pahi ; a hoomaka aku la o Lonoakeawe makai i kona ikaika e hopu i paa, e kae ae ana kela i ka pahi, moku pu kekahi lima o Lonoakeawe, a he mea manaonao no ia i ka nana aku no ka hana a keia mea ino he aihue. A ua laweia o Lonoakeawe i kahi o ke kauka, a ua hopu ia ka lawehala, a laweia i kahi paa.
Nolaila, ke nonoi aku nei keia leo i na Hoa Hanohano o ka Ahaolelo o ka M. H. 1876 ; e nana mai i ko na makai pilikia no keia mea, ke hiki mai kekahi hooiaio imua o ia Hale me ke keakea ole ia, e like me ka makemake o ka lehulehu. Aloha no. Owau me ka mahalo. B. M. KAHIKO.
Honolulu, Aper. 10, 1876.
[I ke kakahiaka Poakahi nei, ua hookolokoloia ke kolohe imua o ka Lunakanawai Hoomalu, a ua hoomoeia a ka Poalua ae, a ia la ua hoopai ia. Ke oluolu loa ae nei hoi ka lima o ka makai i hoeha ia'i.]
O ka makou i hai aku ai i kela pule aku nei, e pili ana no ka hopu ia ana o Mr. C. Long no ke kuai waiona, aole i pololei kela, ua hewa ia hoolaha ana a makou. Aole loa i hopu ia o Mr. Long, a aole no ana waiona i kuai ai ma ke ano kue i ke kanawai, a nolaila, ke hoihoi hope mai nei makou i kela mau huaolelo i hoopuka muaia. He lohe hewa kai laweia mai ia makou.