Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 11, 9 March 1876 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, MARAKI 9, 1876.

Hooulu Lahui.

          Iloko o ka pule i hala iho nei, ua waiho ia aku imua o ko kakou Moi, he palapala hoakaka e pili nui ana i na kumu e pomaikai ai keia lahui a me ke aupuni, ma na ano o ka hooulu lahui ana me ko waho mai, i kau inoa ia e na makamaka haole o keia mokupuni i hiki aku ka heluna i ke kanahiku-kumamalua. Mai na poo o na oihana hoomana e noho nei ma keia mau paemoku a hiki i na haole koikoi o keia kulanakauhale, ua kau inoa lakou a pau. Ua oluolu i ka Moi ka hoolohe ana i ka heluhelu a ka aha komite i ua palapala nei imua ona, i ka Poalua iho nei o kela pule, a ua haawi mai oia i ka hooia ana, he mea nui ia ma ka noonoo ana a kona aupuni, a ke noonoo mau nei no hoi me ke akahele. Ua waihoia keia palapala imua o ka Ahakukamalu, a ua waiho aku ka Moi i ka hana o ka pane ana no ke aupuni, maluna o ke Kuhina o ko na Aina e a me ke Kuhina Waiwai.
          O keia mau mea, ua pau ia makou i ka maheleia mai ka olelo haole a i ka Hawaii, a eia ma ko makou lima kahi i paa'i, a no ka piha koke ana o ko kakou pepa i keia pule, ke noi nei makou i na makamaka e hoomanawanui iki a keia pule ae, a e waiho akea aku no makou, me ka hai ana i ko makou manao laulaha ma ia mea, oiai, o na ninau o keia ano, he mau ninau pilikino i ka lahui Hawaii. I keia mau la, ua lohe mai makou, ke lawehele ia nei he kope ma ka olelo Hawaii no ke kau inoa ana o na Hawaii. Maanei, ua hoomanao ae makou i kekahi mau olelo ma ua palapala nei e olelo ana. Ma kahi i ninau ia, heaha la ka mea i hanaia no ka hooulu lahui? penei:
          "Heaha io ka mea i hanaia! Eia: ua loaa mai ia kakou he mau pake kane paa lima hana hou, a ke kali nei kakou no kekahi mau heluna haneri hou, i mea e hui hou ia aku ai me na heluna like ole o 1831 pake kane no 103 pake wahine! Aole keia he hana ma kekahi ano e pomaikai ai, aka, he hana hoi hope, a he kumuhana hoohiki wawe no ka pomaikai o kekahi ano oihana wale no; a nolaila ke nana nei makou me ka hoomaopopo ole i kekahi mea no ka hoolaupai ana i ka aina."
          Ua heluhelu no hoi makou i na olelo pane a na Kuhina o ke aupuni ma ke ano Komite ma o ke kauoha a ka Moi maloko o kona Ahakukamalu, a ua ike no makou i kekahi wahi i ano like ole ai me keia ae la maluna, a penei no ia:
          "Ua minamina ka Aha Kuhina o ka Moi i ka hoomaopopo ana, o na hana a pau a lakou e hooikaika nei, malalo o na haawina, e nele ana mai na apono ana a ka poe a lakou i manao ai, no lakou ka hooikaika ana. Aka, o ko lakou kumu minamina loa ane, oia no ka hoomaopopo ana, ua manao oukou o ka hookomo ana mai i na Pake, ma o ko lakou kulana ano lapuwale, e lilo ana ia i mea hoopoino i ke kulana hooulu o na wahine Hawaii. Ina he oiaio keia, alaila, he mea pono e hoopaa koke ia ano ke komo ana mai o na Pake. He oiaio no paha, o ka like ole ana o na heluna o na kane me na wahine, he kumu hoopoino no ia ma na aupuni a pau, aka, he manawa nae ia no ka hoao ana, a he lehulehu wale na aupuni ma ke ano ulia e kaalo aku ai, a mailaila mai no hoi e lanakila hou ai."
          Ma keia e hoomaopopo iho ai kakou, ua ike no na Kuhina "O ka like ole ana o na heluna o na kane me na wahine, he kumu hoopoino no ia, aka, he manawa nae ia no ka hoao ana," a nolaila, hookahi hana i koe, oia ko kakou hoao ana, a maanei, ke manao nei makou, ua hoao no kakou, a ua ike i ka oiaio o ka olelo a ka palapala noi, a ua paa ko makou manao, aole loa he wahi pomaikai ina e hoao hou i ka mea i ike ia e na Kuhina o ke aupuni a me ka lehulehu he kumu hoopoino.

[Kakauia no "Ka Lahui Hawaii."]

          MA NA MANAO i ike ia iloko o na nupepa Hawaii, a me na palapala liilii i na la o ke kau koho balota iho nei, ua maopopo ia makou ua loaa ole i ka hapa nui o na mea heluhelu ka hoaiai kupono ia ma na mea pili i ke Kuikahi, ka mea hoi i kupono ke loaa ia lakou, ka mea hoi e loaa ai ka noonoo kupono ana ma ka aoao o na Lunamakaainana iloko o keia Kau Ahaolelo ae. Ua olelo ia, me ka ikaika i oi ae mamua o ka palena pono, aohe kuleana o ka Ahaolelo me ke Kuikahi, aka, ma ka aoao o keia aupuni, ua lilo ke Kuikahi i kanawai no ka aina.
          He mea pahaohao keia i ka poe heluhelu i ke Kumukanawai o ke Aupuni, ke heluheiu iho i ka pauku 29, a he mea e loaa ai ka noonoo ana ua hooikaika ia keia mea e hookaa mai maluna o ka aina me ka maopopo ole o kana pono. Penei ua pauku la o ke Kumukanawai: "Na ka Moi ka mana e hana i na Kuikahi. O na Kuikahi e hoololi ana i na dute maluna o ka waiwai o na aina e mai a e hoololi ana paha i kekahi kanawai, e hoike ia imua o ka Hale Ahaolelo no kona ae ana * * *." He akaka loa keia a he pololei. O ke Kuikahi e hoololi ana i ka dute e hoike mua ia i ka Ahaolelo e pono ai. Aka, e olelo ia ana paha, o ke Kanawai o 1874, "e kokua ai i ka hooholo ana i kekahi Kuikahi Panai Like, a mau kuikahi paha o ia ano, oia kai haawi i ka mana e hana i ke Kuikahi me ka hoike ole ia imua o ka Ahaolelo."
          Eia ka pane i keia, aohe mana i ka Ahaolelo o 1874, aohe hoi kuleana e kau pale no na hana o ka Ahaolelo o 1876. O ke Kanawai o 1874, ua kue loa ia i ke Kumukanawai, nolaila, aohe mana o ia kanawai. Ma ka pauku 78 o ke Kumukanawai, ua olelo ia, "E ole loa na kanawai kue i keia Kumukanawai, na kanawai e kau nei a me na mea e hooholo ia mahope ae nei." Pehea la e manao ia mai ai kekahi kanawai, ina io no paha i hooholo lokahi ia, penei, e hoopanee ana i ke koho lunamakaainana a hiki i ka makahiki 1880; oiai ke olelo nei ka pauku 40 o ke Kumukanawai: "E akoakoa ka Ahaolelo Kau Kanawai i kela alua keia alua makahiki ma ka malama o Aperila * * *." Ua like ka mana o ka Ahaolelo o 1874 e kau i kanawai o ia ano me ko lakou mana e kau i kanawai e haawi ana i ka Moi ka mana e hooholo loa i ke Kuikahi me ka hoike ole ia imua o ka Ahaolelo o 1876.
          Eia hou, ua olelo ia ma ka pauku 20 o ke Kumukanawai: "E mahele ia ka mana nui o ke aupuni, i ekolu apana okoa, oia hoi, Ka Mana Hooko, Ka Mana Kaukanawai, a me ka Mana Hookolokolo. E ku kaawale ia mau mana ekolu * *." Aka, ma keia Kanawai noonoo ole o ka Ahaolelo o 1874 ua ike kakou ua hoohui i ka Mana Kaukanawai me ka Mana Hooko. He la poino ia no Hawaii ka la e hehi hou ia 'i ke Kumukanawai, a hoolilo ia i mea ole. He pono i ka Ahaolelo ke pale aku i na hoao ana a pau e lawelawe ia kona mau pono mawaho mai, aole hoi e kokua pu ma ka hookahuli ana i kona mana a me kana hana ma na ae wale ana e like me keia. Ina he maikai ke Kuikahi no ka aina, aole hewa ke hoike ia imua o ka Ahaolelo, a ina he maikai ole aohe mea makemake e hooholo ma ke ano pono ole.
          O kekahi mea kakau ma keia pepa, ma ka la 24 o Feb, ua olelo oia he Kuikahi ino keia ; he makemake ko makou e ninau iaia ina ua ike oia i ke Kuikahi? Ke manao nei makou aole, no keia kumu ke i mai nei ua mea kakau la ma keia Kuikahi ua hoole ia o Beritania Nui aole ona awa ku moku manuwa maanei. Aole makou i ike i na olelo o ke Kuikahi, aka, ua ike pono no makou i na keonimana i hoouna ia i Wasinetona e ka Moi, a na ia ike i ko laua kulana i hooia ia mai ia makou aole hiki ke manaoia ua ae laua i kekahi olelo aelike me ia. Ma ka makou noonoo ana, he pono ke waihoia ke kamailio ana no ke Kuikahi a hiki i ka wa e ike ai kakou i ka mea a kakou e kamailio ai, aia wale no a hoolaha ia alaila ike ia. He ano kamalii ko kakou hoonauki wale ana a me ka hoino ana i ka mea a kakou i ike ole ai. Ina he ino ke Kuikahi, na ka Ahaolelo e hoole i ka hana ana i na Kanawai e hoololi ai i na dute, a e hoole no hoi i na kanawai no ka hoonui ana i na auhau me ke kau ana i na auhau hou, a pela e haule ai ke Kuikahi. Ina e kupaa wiwo ole na makaainana me na Lunamakaainana mamuli o ko lakou mau pono, aohe he mea e makau ia ke Kuikahi.  K. K.

HOOLAWA KULOKO.

          O NA mea a Hawaii e ake nui nei i keia manawa—oiai ina e nele ia mau mea aole loa ia e kau aku maluna o ka papahele o ka holomua—oia no ka lahui a me ka waiwai ma ka dala ; a ma ka haule ana o kekahi o laua, e haule pu mai ana no me ka lua. Ina kakou e lawa pono ana i keia mau mea elua, i hui pu ia me ke kulana honua momona o keia mau pae moku, e lilo auanei kakou i aupuni hoolawa kuloko, a aole hoi e like me na la i hala ae a hiki mai i keia, ka hoouna ana aku mawaho no ka pono noho 'na o ka lehulehu a me ke kulana aupuni, a lilo na waho e hoolawa mai i ko kakou mau hemahema. He aupuni hoolawa kuloko o Beritania. Aole ona hoouna i kona mau waiwai iwaho na na aupuni e e hoomaemae ; a aole no hoi ona hoolawa ponoi iho i kona mau oihana hoomaemae waiwai. E kuai ana oia i ola no kona mau lima hana mawaho, a ae aku e uku i ka auhau no ka lawe ana mai maluna o ke kai a hiki i kona mau awa kumoku ; aka, he keu o Beritania o ke aupuni waiwai.
          O na aupuni e kuai aku nei i ko lakou mau pulupulu, ka hulu hipa a me na waiwai e ae he nui wale ia Beritania, aole i aie o Beritania ia lakou, aka, o lakou kai aie ia Beritania. Ina e makemake na aupuni e hoala i kekahi mau hana nui e hoowaiwai ai, e aie aku ana lakou ia Beritania i dala no ka hoolawa ana ia mau lilo. Heaha la ke kumu i aie ai na aupuni nana i hooulu i keia mau waiwai i ke aupuni nana ka hoomaemae wale 'na no? Eia ke kumu, e hoakaka pokole 'ku makou—ke hoouna aku nei kakou he mau tausani paona hulu hipa iwaho, he waiwai nui no keia, a he pomaikai hoi no kakou, oiai he kumukuai kiekie ko ia mea aka, i ka loaa ana ma ka lima o ke aupuni i lawa i na oihana hoomaemae, e lilo ana keia mau hulu hipa i mau waiwai oi aku o ka maikai, a e pakela aku ai hoi kona kumukuai. Ina e uku mai ana o Beritania ia kakou he $100 no kekahi mau huina paona hulu hipa, pulupulu, a pulu paha a kakou e hoouna mau nei mai keia awa aku, alaila, ke pau kana hoomaemae ana, a hooliloia keia mau paona hulu hipa a me na pulupulu i mau lole aahu, alaila e hiki aku ana ke kumukuai ana e kuai hou mai ai ia kakou no ka hoolawa ana i ko kakou mau hemahema ma kahi o ka $1,000 a oi. Alaila ua hiki ke hoohalike ia me keia—ina e uku kekahi he $20 no kekahi kuka, alaila he $1.00 ke kumukuai i ka manawa he mau paona pulupulu, a he $19 no ka hoolilo ia ana he apana lole a hana ia he kuka. Nolaila, o na aupuni hoolawa kuloko,  ilaila no ka waiwai e kahe aku ai, a o ka makaukau ana o kekahi aupuni me ka lawa kupono me na oihana hoolawa kuloko, o kekahi ia o na kahua mua loa no ka hooulu waiwai a hooholomua i ke aupuni. Pehea oe e Hawaii? e moe ana no anei oe i ka moe o na kau i hala ae?

          KOHO LUNAMAKAAINANA ANA.—Ma Hookena Mar. 1, 1876. Ua koho ia na Lunamakaainana, penei.

K. KAMAUOHA,   133 kohoia.
S. W. KAAI,  131 haule.
H. N. KAHULU,  2 "
          Ma keia koho ana, ua koho ia o K. Kamauoha, hookahi la, ua hoopii ia ma ka pauku 11. mokuna 29 o na kanawai Karaima. Aole i ike ia aku nei ka olelo Hooholo o ka Aha, keia Poakolu ae.  S. K. M.

Ka Ona, a me na hewa e pill ana ia mea.

          Ma kela helu i hala, ua hoakaka aku au no ke ano o keia mea he ona, he mea ino laka ole ia, e like me ke alelo. I kinohou, i ka wa o ka hoomaka ana, he mau olelo nahenahe, a komo aku ke kanaka ona iloko o na kahiohio ana, alaila, o ke ala mai no ia o na olelo kiekie, i oi ae mamua o ka mana o kekahi Moi, e hoomalu aupuni ana.
          I keia wa, ua kiei aku ke kanaka ona ma na palena o ka honua, aohe mea kiekie imua o kona maka, aohe kanawai, aohe olelo ao kupono. O na mea wale no a ka poe ona e hooko ai, o ka hakaka, o ka olelo ino, hiki ole i na pepeiao ke hoomanawanui, o na wahahee no a pau, a me ka uhai kanawai, e hahai mau ana keia mau hopena i ka mea ona.
          Ua ike o Solomona ke alii naauao o ka Iseraela, he mea ino ka ona, a ua ao mai ia kakou ma kana mau olelo akamai, penei:
          "He mea henehene ka waina,
          A he walaau nui hoi ka mea e ona'i,
          A o ka mea punihei ia mea,
          Aohe ona naauao."
          Ua ike no ka poe o ka wa kahiko mamua e kakou he mea ino ka ona, he poino ma ke kino, a pela no ma ka uhane.—Ua olelo ka Haku, "O ka mea ona, aole oia e ike i ke aupuni o ke Akua." He olelo oiaio keia e pili ana i ke kulana uhane.
          Ua ao mai ka Baibala i ka mea ona, ma na wahi he lehulehu i ke ano ino o ka ona, a pela no hoi ka moolelo o na Lahuikanaka o ka honua, ua hoike pu mai no i ke ino oia mea. I ka wa a ka ona e noho alii ai iluna o ke kanaka ona, ua kailiia na manao aloha kino mai iaia aku. O na hoomanao Akua, a me ka imi ana i na mea e pono ai o ke ola ana o keia ao, aole ia ma ka olelo a ke kanaka ona.
          O na ake o ka mea ona, o ko dala nui, o na pahu piha i ka barani, i ke gini, waiseke, okolehao, a me na mea ona o na aina he lehulehu. O na kiaha e ale mau ana i na mea ona, o na kauwa e ku mau ana me ka makaukau. O na hoaaloha e poai ana a puni ka papa ahainu, o na wahine me na leo mele nahenahe e hoohauoli ai i ka naau, o na kike kiaha ana, me na aloha hope loa ana, me he la, e haalele ana i keia ola ana. O keia na mea i li-a mau ia e ka mea ona, i ka wa e pau ai na wahi kumu loaa.
          Me ka nele i kahi wa, ua hele e hoopunipuni i ka mea nona ka rama, a i loaa ole, o ka hoao no ia e aihue, a e powa, a e pepehi kanaka. A o keia iho la na ukali mahope o ke kanaka ona.
          Mahope o ka hooko pono ana o ka mea ona i kona mau noonoo karaima, a laweia oia imua o ka maka o ke kanawai, a ku ka hewa iaia, imua o na kiure o ka ana, a hooholo na lunakanawai o ka aha, e hoopai ia i ka make ma ka laau. (li) Alaila, ala mai na noonoo, na hoomanao ana o ka wa noho maluhia, a hiolo makawalu mai la na waimaka, no ka mea, aohe lanakila e hehi hou ai i ka honua, ua haiki ka aina nona.
          O ka mea e kakau nei, ua ike no oia iaia iho, a ua ike hoi ia hai, iloko o na hihia pepehi i ulu mai no ka ona iloko o kela mau makahiki i hala, ma ka malama o Dekemaba, A. D. 1875. Na ka ona i alakai mai i ka hewa, e oki pu ai i ke ola o kekahi mea me ke kuleana ole. Ua ike, a ua pa-e pinepine iloko o ko kakou mau pepeiao, na pepehi kanaka i ulu mai noloko o ka ona. Nolaila, aole paha he kanalua hou aku i koe e nai-nai hou ai no ka ino o keia mea he Ona.
          A i mea e ka-ua e kaua aku ai i ko kakou poe i hoopa ole i keia mea ino, e pono e noonoo e mamua o ka lalau ana, ina e pa aku oe iaia, aole e nele kou pakika, a o ke ala ana ae aole nele kou uwe! E kau i kanawai no kou mau maka, a mai noho a kuhihewa he mea ono ia! Aka, ma ka oiaio, he laau make ka mea inu ona, a o ka poe e komo poo nei iloko o ka ona, ua uhai mau ia lakou e ka ilihune, a me ka nele kule ana ole.
          Aole oia wale no, o ka hilinai ole ia ma na hana Aupuni, a me na hana e pili ana i ka waiwai, o ka maa o ka mea ona i kona kunewanewa mau, oia ka mea e maka'u ai ka mea nana ka hana, a me ka oihana hoi, a no ia mea he ona, ua holo na hana maikai mai iaia aku.
          Ua minamina nui au ke hoomao ae i keia wa, no ka paulele o ka Moi Kamehameha V ma ko'u kupono no ka malama ana i ka Oihana ana i manao ai e haawi ia'u. Aka, na ko'u hoomau ana i ka ona i kaohi aku i pomaikai, a ua Moi aloha 'la, mai a'u aku. Malaila kekahi o ko'u mau hoa'loha a lohe pono lakou, i ko ka Moi hoohiki; Aole e loaa ia'u kahi hana o ke aupuni a hiki i kona make ana. Ua ko ia manao ona; aka, owau, ua hoeha mau ia au e kana mau olelo ao mamua aku o kona haalele loa ana mai i kona hilinai ana mai ia'u.
          Aole wahi ma ke ao nei e hiki ai ia'u ke hele aku e kukuli hoomaikai iaia, me ke noi aku e kala mai i ko'u mau hewa o ke pale leo, a me ka hookuli i kana mau ao ana. Ua hala kela, a ua hoomaka mai kana mau hana a pau ma keia ao. A owau ke hele hookolo nei i ka honua, me ka luuluu, ka eha o ka manao, no ka olelo ao alii, a me ko'u kue kanawai.
          Ano, e na hoaaloha, e nana, a e kaana no oukou iho, a mai noho a lawe i ko'u mau hookuli e pili me oukou. No ka mea, ua ike no oukou, o ka mea hoopono, a mikiala ma ka hana maikai, e ku no ia imua o na 'lii, pela ka olelo kahiko, a mahope, e hoike hou aku au ia oukou.
KOOKOO.

Nuhou o na Aina e.

          Ma na nupepa hope mai nei i ike iho ai makou i ke ino nui o keia mau mahina iho nei ma Kaleponi a me na Apana aku o ka hikina. Ma Kaleponi aole o kana mai o ka nui o ka ua a me ka hau, a ma kekahi mau wahi o ia aina ua hoopoino ia ka waiwai. Ma na apana aina o kela aoao, oia hoi ma na kapakai o Amerika e pili ana i ka moana Atelanika, ua ikaika loa ka makani. Ma kekahi mau kulanakauhale, ua kulai ia na hale, ua hoohina ia na luakini a he nui ka poino o na waiwai e ae i ka makani. O kekahi mau hale i hoomakaukau ia no ka hoikeike nui ma Piladelapia, ua hoopoino ia.
          O ka mea nui hookahi o Ame rika i keia makahiki, oia ka hoikeike nui ma Piladelapia. O ke kumu o ke kukulu ia ana o keia hana, no ka piha ana o ka haneri makahiki o ko ia aupuni hoole ana i ko Beritania noho aupuni ana maluna o lakou, a o ke kumu hoi o ke kukukulu ia ana o keia hana hoikeike nui ma Piladelapia, no ka mea, ma ia kulanakauhale kahi i kakau inoa ia ai ka palapala hoole ia Beritania; i ka la 4 o Iulai, 1776, ke kakau inoa ana, ma Independence Hall kahi i kakau ia ai, oia ka inoa o ka hale, a ke ku 'la ia hale a hiki i keia wa. He nui loa na mea kaulana o ka honua nei e akoakoa ana malaila iloko o keia makahiki, a he makahiki kaulana loa keia no ia aupuni.
          —Ma kekahi mau nupepa i ike iho ai makou i kekahi mau ulia poino ma kekahi kulanakauhale o Switzerland.
          I ke ahiahi o ka la 24 o Dekemaba i hala ae nei, ua hoomakaukau ia maloko o kekahi hale nui (hale kula paha,) he mau makana me na mea lealea e ae no na kamalii o ia wahi. A i ka wa i makaukau ai, ua wehe ia na puka, a komo aku la ke anaina nui, he poe kamalii ka hapa nui o lakou. I ka piha ana o ka hale i na keiki me na makua, hiolo iho ana na aoao o ka hale no ka hai ana o na laau e paa ai na papa-hele o na aoao, a o ka laau, o ka pohaku, o ka puna, a me kanaka pau pu i ka haule ilalo iwaena-konu o ka hale. He mea menemene ke nana aku. Ua lawe ia mai he kanahiku a keu kino kupapau mailoko ae o ia puu opala, a ua kanikau ke kulanakauhale holookoa no ia poino.
          —Ua pilikia maoli o Turekei keia wa no kona aie kiekie, a no ka lapuwale o kona aupuni. Malalo o ka hooponopono lapuwale ana o ke aupuni ua pii aku ka aie a aneane hiki i ka 1,000,000,000 dala; e uku ana ke aupuni he 75,000,000 dala uku panee i kela a me keia makahiki. Ua ilihune loa ka aina, a ke hoopii ia nei na auhau a pili kaumaha loa maluna o na makaainana. Penei e ike ai kakou i ka pilikia o ia aina; O kekahi kanaka nona na dala i loaa i ka makahiki hookahi he 25, ua manao ia he kanaka kuonoono ia, ua auhau ia mai la kona mau wahi pono e ke aupuni, a koe wale no 8 dala kona puka no ka makahiki. Auwe o Tareke! Hihia i ka aie! A he mea maopopo e lilo ana ke ea o ka aina i ka aie.
          —Ma kekahi palapala i kakau ia ma Me siko i ike iho ai makou i ka nee nui ana o ka hana a ka poo kumu hoole Pope. Ma kekahi wahi he kanalima poe i ku a haalele i ka aoao Pope. "He nui ke kue ia o ka poe hoolohe i ka olelo a ke Akua, aole i hiki ka lakou hana," wahi a ka mea kakau, "a ke apo mai nei kanaka i ka olelo o ke ola me ka makau ole i na olelo hooweliweli." Ma ka nana aku, e holo pono ana ka malamalama ma ia aina ma keia mua aku, a e waiho aku ana na mea he nui loa i ka pouli a me na hooluhi ana o Roma.

Nalowale i ka Pali.

E KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII E; Aloha
          I ka la 26 o Feb., i hala ae nei, ua nalowale i ka pali kekahi keiki opiopio, o Kawelu Keaona kona inoa, nona na makahiki i oi aku i ka umi a oi aku a emi mai paha. He keiki ponoi oia na Keaona, he kanaka i kaulana i ka anaana a me na akua hoounauna, a he maka'u nui ia oia e ka lehulehu. A oia keia Keaona no ka mea i make ma ka Halemai Moiwahine.
          A o kana keiki hoi keia i nalowale iho la, a i manao oiaio ia ua lele i ka pali a ua make. I ka la i hoikeia a e la, ua pii pu oia me kona kokoolua, a hiki iluna o kaulu o ka puu, ike aku la he wahi kao keiki, a hahai aku la ma ke kualono o ka puu a laua i noho ai me kona kokoolua, a o kona hoa hoi, ua hiamoe iho la ia, a hoala ia aku la e ka pii hope aku, a ninau ia aku la o Kawelu, "ua alualu i ke kao keiki," wahi a kona hoa, "a ua hoi loa paha."
          O ua la nei he Poaono ia, aole nae i haohao ia, oiai he nui na wahi a keia keiki e moe ai, a e noho ai ma ke ano lelehu o na ohana, a me kona makuahine kolea no hoi. A i ka Poakahi ae, ua haohao ke kumukula Aupuni no Kawelu, aole i hiki aku i ke kula, a i ka ninau pono ia ana aku, akahi no a maopopo, ua nalowale i ka pii ana i ka pali i ka Poaono, huli aku la kona makuakane kolea iluna o ka puu ma ke kuhikuhi a kona hoa o ia la, i uka a i kai, i o a ia nei, ekolu la i huli ia ai, aole nae i loaa iki. Owau no me ka walohia ehaeha e hai aku nei ia oe e ka Lunahooponopono no keia nu hou kaumaha ma Waiana nei.
Me ka mahalo.   F. W. KALUAIKAAWALOA.
Waianae, Mar. 1, 1876.

ALOHA NA KOA E HEMO ANA.

E KA LAHUI HAWAII E;—Aloha
          O ke poo maluna, nona ke Kumumanao, "ALOHA NA KOA E HEMO ANA." I keia la 3 o Maraki, i hookuuia ai na koa i pau ko lakou mau makahiki elua, o ka noho ana e malama i ka maluhia o keia aupuni a me ka Moi. A eia wale no ka mea i aloha nui ia, ua ohiia kekahi o ko lakou mau aahu, i haawiia mai e ka oihana koa, i pono pilipaa no lakou, a ke lawe hou ia nei.
          E nana mai e na hoa'loha a pau i keia, ina ua kupono. Aka, o ka manao o ka mea kakau, eia no ia: Ua maikai ka oihana koa ma na mea e ae, a ma keia wahi i hoikeia aku la, ua kanalua ka manao o ka mea nana e hoike aka nei, no ka like ole o keia hana ana me ka Palapala i kepaia ai na koa, a me ka Olelo Hoolaha a ke Kuhina Kaua i hoolaha'i ma na pipa alanui o keia kulanakauhale.
          Aole no hoi, ma ua Olelo Hoolaha la, e haawi ia mau pono a e ohi hou aku. Ina pela, he hana aloha ole ia, e nana nui mai i keia e na makamakai, e na hoa'loha hoi i noho mua ole i keia oihana. A ina he manao ko oukou e komo mai, e komo mai no; a ina aole, me oukou aku no ia, oia aku la no ka'u.  G. K.
Honolulu, Mar. 3, 1876.

Ua puiwa ia "Ka Nupepa Kaiaulu"
a me ka Lunahooponopono Legeona
6,000.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe :—
          Oiai au e hialaai ana i na mea hou o ka nupepa Kuokoa i ike iho ai au i kau wahi manao nona ke poo "Lou i ka makau a Manaiakalani," e pale ana a e hoole ana i ka oiaio o ka mea i hoopukaia ma ka LAHUI HAWAII. Helu 8, nona ke poo "Koho Balota paani wale ia." Ke hoopokole iho nei au maanei no ko kuhihewa nui e ka mea i huna iaia iho "Ka Nupepa Kaiaulu;" ke koho oiaio nei au i kou inoa (J. W. K.) No ko noi ana mai nei e hai aku au i ka ike oiaio; nolaila, ke panee aku nei au i ka ikemaka, aole anei na ka Peresidena o ka Papa i papa ia oe e noho malie ilalo, a e hoopau i kou uilani ana i o ia nei, a ma ka ike ia oe ia la, aole ia o kou ano mau, oiai, ma na la e ae he ano hamau oe, a he noho malie no hoi, aka, ma na la nei nae, ua hoao e hoohaunaele me kou manao aole he kanawai.
          No ko ninau ana mai nei ia'u, owai na inoa karaima, ke hai aku nei au, aole i emi malalo o ka ekolu a me ka elima, aole me nana wau i alakai hewa, aka, he ikemaka ko'u, aole anei na ka Peresidena o ka Papa Nana i lalau ia oe ma ka a-i o ko kapa a hoonoho ia oe ilalo, aka, ua lapa ae oe.
          Eia hou keia:—O ko koho hewa ana mai nei i ka hoahele o ka Lunaauhau, mai maikai ina oe i ike pono, a lohe pono la hoi, alaila, maikai oe i ko hoaiai ana ma ka nupepa, oiai, ua hoka oe no ko ike ole i ka oiaio a hoopuka hewa ai oe.
          Mai manao oe, aole ko'u he ikemaka i keia mau mea i hoolahaia e a'u (Makaainana.)
          Eia hou keia ma ka oluolu o ke kakauolelo o ka Papa Nana o Ewa oia o James K. Kaiwi, ua hoikaika ia mai ia'u a me ka poe e ku ana me a'u i ke kakau lima a na luna Nana o ka papa o Waianae a ike pu ia iho ka lima kakau o ka mea e pee nei ma ka inoa ku-i "Ka Nupepa Kaiaulu" aole he kakau lima na ka mea i uluhia ole i na tausani Legeona, a aole no hoi ia o kana maka peni, no ka mea, ma keia kakau ana, aole e ike pono ia na huaolelo, a o ka inoa la owai ia e kau ana, nolaila, mai a-a hou e ka makamaka e hoole akea i kau mau hana hoikeike oia la, a ike mai oe i keia, alaila, e hooki e pono ai, e hoeu wale no oe e pakele aole e puka. Me ka mahalo.  MAKAAINANA.
Apua, Honolulu, Mar. 8, 1876.

He Moolelo no Paulo.
HELU 16.

          O ka halawai ana mawaena o Paulo a me na lunakahiko o Epeso, he mea e paha ka pumehana. O lakou no kana poe keiki ma ka uhane, a aole hoi oia e halawai hou ana me lakou ma keia ao. He olelo ku i ke aloha kana, a he pololei kana paipai. E hai aku ana ia i kana mau hana me lakou, a me kona mau hooikaika nui ana i hoomau i ko lakou mau pomaikai oi ae; e hoike aku ana hoi ia lakou, o ka manawa hope loa ia o kona kamailio ana aku ia lakou, a e paipai ana. E malama pono ia lakou iho a me ka ohana hipa a pau, a nolaila, i hoolilo mai ai ka Uhane Hemolele ia lakou he mau luna kiai, (bihopa.) Iloko o na la o na lunaolelo, ua like pu ke kulana o na lunakahiko a me na bihopa . Iloko o na la o na lunaolelo, ua like pu ke kulana o na lunakahiko a me na bihopa . O na poe lunaolelo wale no ka i oi ae maluna o lakou, ma ke kulana, a me ka mana kauoha. Ua hauoli o Paulo iloko o kona manao iho, no ka ike ana ua hoolawa oia i kana mau hana a pau. Ua maemae ia mai ke koko mai o na kanaka a pau. Ua hoike aku oia ia lakou a pau i ka makemake o ke Akua (Mok. 20: 26, 27.) (E nana Ezek. 8 :19.) I ka pau ana o kana olelo, ua hoike aku oia ia lakou imua o ke Akua maloko o kona pule ikaika; alaila, ua uwe aloha mai lakou iaia ma ka haule ana ma kona ai, e honi ana, a honi hou, a uwe iho la me ke kaumaha nui, no ka mea, aole lakou e ike hou ana i kona mau maka.
          Mahope koke iho o keia hookaawale luuluu ana, ua kau aku la o Paulo iluna o ka moku, a holo koke aku la lakou no Ko, he aneane kanaha mile ka mamao ma ka hema aku. I kekahi la ae, ua ku ka moku ma Rode, a mailaila aku i holo ai a hiki i Patara, he wahi kaona ia ma ke kapakahakai o Lukia. Me he la maanei ka palena o ka holo ana o ua moku la. A i ka loaa ana o kekahi moku e ae e holo loa a hiki i Poinike, ua ee aku la o Paulo a me kona mau hoa maluna ona. O ka loa a hiki i Turo, aneane ekolu haneri mile a me kanaha. E hiki no ke holo ia keia loa ma ka moku, iloko o na hora he kanaha kumamawalu, ke maikai ka makani.
          No ka hoolei ia ana o ka ukana o ka moku ma Turo, no ia mea, ua loaa ia Paulo kekahi mau la e hoolilo ai no ka hana nui o kona ola ana, a ua hele mua aku la ia e huli i kana poe haumana. Aole i ikea, he nui na poe Karistiano ma Turo, aka he poe Kaula nae kekahi me lakou, i ike mua i na pilikia e loohia ana ia Paulo, ma ka hele ana aku i Ierusalema, a ua hoao mai lakou e kaohi i kona hele ana ilaila. O na pilikia o Paulo ka lakou i ike mua ai; aka, aole i hoike ia mai ia lakou, na ka Uhane Hemolele no e alakai nei ia Paulo e hele aku i Ierusalema.
          I ka wa i makaukau ai ka moku no ka holo aku, ua ukali mai la na haumana, na wahine, a me na keiki ia Paulo, iwaho o ke kulanakauhale, a hiki i kahakai, malaila i pule aku ai lakou, a i kukai ia ae ke aloha. Alaila holo aku la ka moku i ka hema, a hiki i Petolemai, he kanakolu mile ka mamao. Malaila i noho ai na Misionari hookuhi la. Maanei i pau ai ko lakou holo ana ma ka moku. O ka loa mai Petolemai aku a hiki i Kaisareia, mawaena o ke kanakolu a me ke kanaha mile, no ia mea i lawa ai ka la hele hookahi ia lakou.
          Mai Kaisereia, ua noho ae la o Paulo ma ka hale o Pilipo, kekahi o na diakona ehiku (Mok. 6:5, 6.) Ua kipakuia keia mau diakona ehiku mai Ierusalema aku, i ka hoomaau ana i hoomaka ai ma ka hailuku ana ia Setepano i ka pohaku (Mok. 8 : 1.) Ua kapaia o Pilipo he euanelio , oia hoi ka mea hai i ka olelo o ke ola. O na Kahuna a pau o ka olelo o ke ola, he poe euanelio (evangelists) lakou, a ua paipai nui o Paulo ia Timoteo e hana aku i ka hana a ka euanelio (II Tim. 4:5.) I ko Pilipi haalele ana ia Ierusalema, hele aku la ia i Samaria, a ao aku no Kristo me ka pomaikai nui, (Mok. 8.) Alaila, ua hoouna ia aku la oia e bapetizo i ka Eunuha o Aitiopa. Alaila, mai Azoto i ao aku ai oia i na kulanakauhale a pau a hiki i Kaisareia, (Mok. 8:40.) Me he la, malaila kona wahi i noho paa ai, e hoomau ana i ka hana a ka Euanelio, me ia i kona wa i h iki mua aku ai ilailia, no na makahiki he iwakalua a keu mamua aku. Ma Kaisareia i noho liuliu ai lakou no na la he nui; a iloko o ia manawa, ua hiki mai la o Agebo mai Iudea mai, ka mea i wanana ae no ko Paulo hopu ia a hoopaa ia e na Iudaio, ma Ierusalema, a e haawi aku lakou iaia iloko o na lima o na kanaka e.
          No keia mea, ua nonoi ikaika aku la na hoahele o Paulo, a me ka poe Karistiano o Kaisareia iaia, aole make hele i Ierusalema. O kana olelo pane ia lakou he mea nani, "Heaha ka oukou e hana ai pela, me ka uwe mai, a nahae ko'u naau? No ka mea, ua makaukau no wau, aole e paa wale no, aka, e make no hoi kekahi ma Ierusalema, no ka inoa o ka Haku o Iesu.." No ka uwe ana o na makakama Karistiano i ehaeha nui loa ai oia, a hiki i ka ha'eha'e ana o kona naau, ua paa no nae kona manao, e hahai mamuli o ke alakai ana a ka Uhane Hemolele. Hookuu mai la kona mau la kona mau hoaaloha i ka i ana, "E hooko ia no ko ka Haku makemake." I ka nana aku, ma ia mea i oluolu ai lakou. I kona hele ana i Ierusalema, o ko ka Haku makemake ka Paulo i hooko ai, ua maopopo no ia lakou, e komo aku ana oia iloko o ka poino.
(Aole i pau.)