Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 4, 20 Ianuali 1876 — Page 3
Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Ian., 1876.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]
4 Hapaha mua ..... 4 53.0 AM
1 0 Mahina piha ..... 7 57.9 PM
17 Hapaha hope ..... 10 18.4 PM
2 6 Mahina hou ..... 3 10.5 AM
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
1 Puka la... 6 41.7 AM. ..... Napoo la...5 25.7 PM
8 Puka la... 6 43. AM ..... Napoo la...5 31. PM
15 Puka la... 6 43.7 AM ..... Napoo la...5 35.7 PM
22 Puka la...6 42.8 AM ..... Napoo la...5 40.8 PM
29 Puka la...6 4 2.4 AM ..... Napoo la...5 44.4 PM
31 Puka la...6 41.7 AM ..... Napoo la...5 45.7 PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
Latitu 21° 18' 23" Akau. Lonitu 157° 48' 45" Kom.
A keia Poaha ae, e haalele mai ai ke Kilauea no Nawiliwili, Kauai.
Iloko o keia mau la iho nei, ua pa ikaika mai ka makani mai ke komohana mai.
Ua hai ia mai makou no ka ike ia ana o kekahi amaama loko ma Hilo, he 15 paona ke kaumaha. Nui keia.
He 1250 pahu ko i lawe ia mai mai Lahaina e ke kuna Ne ti Mere , a aole no i piha iho. Nui no kona keena.
Ke ike nei makou i ka amaama i puhi ia i ka uwahi, ke kalewa ia nei e kekahi haole. He ono, a kuhikuhi ka io.
I ka hora 7 o ke ahiahi Poakahi iho nei ka holo ana aku o ke Kilauea no Hilo, a e ku mai ana paha i ka Poaono.
Ua loaa mai he leta na D. Puna, e mahalo ana i ka hoolewa o Mrs. Kapau Kauai, a no ka piha loa, ua hookaulua ia.
Iloko o keia mahina, ua manao ia e ku mai ana ka moku kaua Italia Vittor Pisano .
O ka la 26 ae nei ka la (konahi) Hapenuia o na keiki o ka Aina Pua. He hauoli nui ka lakou e like me ka mea mau.
Ua lohe mai makou, ua pau i ke ahi ma ka la 9 iho nei, ka hale waiho ukana o Chulan ma. Ma ka lakou Wili-raiki ma Kauai, me kekahi mau waiwai e ae.
I keia pule, ua hookaulua ia ka moolelo "Kau Weli o ka Powa," a keia hebedoma ae. E ike iho ana na hoa i kona pani.
Ua hauoli makou i ka lohe ana mai ua loaa mal i ko makou makamaka John L. Reese, ha makana makamae, ma ka auina la Poalua iho nei, Ianuari 18, ma ke ano, he keikikane nani.
Mai puni i na pelo, na hoino, na hooio, a na hooakamai, a me na huahelu hoomaka'uka'u, no ka mea, o ka Lunamakaainana ka lakou mau iini nui, a kapae ae i ka pono o ka lehulehu.
Ma ka la Sa bati iho nei la 16, ua hala hou aku la kekahi o na 'lii o ka aina, oia o Kahekili, i ke 31 o kona mau makahiki. He alii oia no Maui, a he mamo na Kaluhehiwalani laua o Kalola.
E hoomanao e na makamaka he $1.75 wale no ka auhau o keia pepa. A ina e hala ka malama o Feberuari, alaila he $2.00. O ka poe lawe hapa makahiki, he $1.00 no kela a me keia eono mahina.
Mai kekahi leta mai a Rev. Z. Hapuku mai o ka Paeaina o Nuuhiwa i lohe ia ua make o Kapika, kaikamahine a Rev. J. W. Kaiwi i make mua aku nei, a he hanai na Hapuku. Ma keia pule ae e hoolaha aku makou i ka palapala a Hapuku.
"Heaha ka mea i hoopuka ai o mea ma i na olelo kuamuamu pilikino ma na palapala liilii ia mea ma?" wahi a ka ninau. "No ka mea, e kamailio ana no lakou no ko lakou pomaikai iho, oia hoi, Lunamakaainana," wahi a ka pane.
Ma ka halawai ana a ka Aha Kukamalu i ka Poaono iho nei, ua oluolu i ka Moi ka hooloihi ana aku i ke ola o Kahalelepo, ma ke kapae ana i ka hoopai make ma ka li ana no ka hewa pepehi kanaka, a e hoopaahao ia no ka wa e ola ana.
Aole e hiki ia kakou ko Honolulu nei ke nauki no ka maloo, oiai, ua haule makawalu mai na waimaka paka ua o ka lewa luna iloko o keia mau la iho nei, a auau iho la na papalina o ka makuahine honua, e hookoii ana i na lau me na pua hoonani o na kihapai.
Ma ka mokuahi o keia pule i loaa mai ai na lono no ko kakou moku Hoku Ao . Ua ku aku ia i Jeluit i ka la 30 o Augate, a haalele i ka la 6 o Sepatemaba, 1875 ; a ma ka la 13 o Sepatemaba ua haalele ia Ebona no ke Komohana.
Ma keia moku leta mai nei mai Kapalakiko, ua loaa mai ka lono, aia ka Hon. Chas. R. Bishop me kana 'Lii wahine Pauahi ma Vienna, ke kapitala o Auseturia, i ka malama o Novemaba, a e holo aku ana i Venice, maloko o Italia. He maikai no ko laua ola kino.
Ua minamina a kaumaha no hoi makou i ka ike ana iho ma na nupepa o Kapalakiko, no ka make ana ma Okalana, Kaleponi, ma ka la 28 o Dek., i ke 78 o kona mau makahiki o Mrs. Eliza Sessions, ka makuahine aloha o Mrs. S. E. Bihopa o Lahainaluna. "Pomaikai ka poe a pau i make iloko o ka Haku."
Ma ka hora 3 me na minu te i hala o ke kakahiaka o ka Poalua iho nei, make iho la ke kaikamahine muli loa a ko makou makamaka o ka Oihana Paipalapala Mr. John A. Duncan, iloko o ka 14 o kona mau mahina. Ke hui pu aku nei makou me na makua i hoonele ia i ke keiki opiopio, me ka hoomanao no nae, "Na ka Haku i haawi mai, a nana no i lawe aku."
HOIKE KULA SABATI.—Ua malama ia iho nei ka Hoike Hapaha a ke Kula Sabati o ka Ekalesia Hui o Kalapana, Puna, Hawaii. Ma ia wa i lulu iho ai lakou no ke Aupuni o ka Haku, a ua loaa he $202.20.
Ma ka halawai a ka Ahakukamalu ma ka Poaono iho nei, ua oluolu i ka Moi ka ae ana aku i na noi a Naipupaka a me Kaalawa o Lahaina, no ka hoihoi ana aku i ko laua mau pono Kivila.
Ua make emoole o Kahauanu k. i ke ahiahi o ka Poalima iho nei, ma uka o Kapalama. Mai Honolulu aku no kona hoi ana a hiki i kona wahi, o ka make loa no ia me ka mai ole.
Ua lohe mai makou mai ka le ta a kekahi makamaka, ua kau aku la kekahi ulia poino maluna o kekahi Pake, ma ka wili ko o Lihue, ma Kauai. Ua hihia oia me ka enegini mahu, a haihai iho la kekahi o kona mau wawae.
KAUKA KULIKA.—Ua lohe mai makou ua waiho aku o Kulika i ka hana a ka Papa Misionari Amerika no ko na aina e, a ua lawe hana malalo o ka Ahahui Hoolaha Baibala o Amerika, a ua holo aku nei i Iapana me Kina ma ke ano he agena no ia ahahui, aia kana wahine me na keiki eha ma Kaleponi.
I na makamaka, ka poe kakau manao no ka LAHUI HAWAII, e hoopokole i ko oukou mau manao ; e lawe ma ka io a koe ka opala, oia na huaolelo makani wale no. Aole hiki ia makou ke pai aku i na palapala loihi ano ole. O ka mea i makemake ia, oia na manao , aole na olelo. Ina he olelo i piha i ka io, e lawe no makou a hoolaha, ina he olelo wale no, e kapae makou ia.
Ma na lono i loaa mai ia makou ma ka eke leta, ua minamina makou i ka ike ana iho i ka make ana o Mr. Ramsey Von Pfistor i kamaaina i na kanaka Hawaii ma ka inoa o Opakahelu, ma Okalana, Kaleponia, i ka la 28 o Dek., i ka 26 o kona mau makahiki. Ua hanau ia oia ma Hawaii nei.
No na mea e pili ana i ke Kuikahi Panailike, aole lono ano nui i loaa mai, aka oia mau lono nae, he mau lono hoolanamanao, ma na leta ua lohe ia mai. O ka poe o na Hui Hoomaemae Ko i kue ikaika iho nei, ua huli hou lakou a kokua. O ka Luna Luttrell mai Kaleponi aku oia kekahi kue ikaika a i keia mau la mai nei, ua kokua ikaika ia. Ua neo ka poe kue, a he poe kokua wale no, wahi a ka lono.
Ma ka Poaono iho nei i hoao iho ai o W. A. Kiha e haiolelo no ke koho balota, ma ka makete kuai ia. Aole nae i ae ia e ka lehulehu ; ka pakike ia, me ka pane ia mai, "He pono e hele e inu awa, oia kana hana i ike," pela ko makou lohe i ka poe i ike maka. E kuhi ana makou ua hilinai nui ia oia ma kona ano he kumu no kekahi kula haole o keia kulanakauhale.
MA RE HAPE NUIA.—Ma Koloa, Kauai, Jan. 1, 1876., mareia o John Puni me Miss Eunice Koia na Rev. J. H. Mahoe laua i hoohui. Nui loa na makamaka i hele mai e ike i ko laua mareia ana, a he ahaaina mare mahope iho, a me na lealea o ka la a pela aku. O Miss Eunice Koia, oia kekahi o na kaikamahine o ke kula hanai kaikamahine a Binamu ma, i kekahi mau makahiki i hala ae nei.
Ma na lono mai Kohala, Hawaii mai, i lohe ai makou, no ka holomua o ke kula hanai kaikamahine o ia wahi. Ua komo hou mai nei he umi haumana; a o ka huina o na haumana i keia wa he kanakolukumamakahi. He hana maikai keia a na makua o ka mokupuni o Hawaii no ka makahiki hou. A kei nei makou, e ike ana no ia poe makua i ka pomaikai o ka hookomo ana i na keiki i ke kula.
E oluolu ana ko makou poe makamaka ke lohe. Ke pii malie nei no ka heluna o ka poe lawe i ko kakou pepa. O ke ano no ia o ke kanaka makua, aole hele ino i kinohou. Aohe o makou kanalua i ka hooia ana aku imua o na makamaka, o ke Kilohana Pookela lua ole no keia o ka Lahui Hawaii. Mai ka wa i hookumu mua ia ai nei mea he nupepa iwaena o kakou a hiki i keia au, aole i loaa ka lua o keia pepa, o kou oiwi ponoi, e ka Hawaii imi loa; oia ka LAHUI HAWAII.
He wahi nupepa puka la ma Waianae, elua puka ana ma ka hebedoma ; ka nupepa Kaiaulu kona inoa, e hoike ana i na Nuhou Kuloko, a me na manao Pililaula, o ka mokupuni o Kakuhihewa. O F. W. Kaawaloa ka Luna Hoopuka ; P. W. Kaawa a me J. M. Kalehua na Luna ; E. Kanoe ka Luna Hooponopono. Ua mahalo ia no hoi ia poe loea oia aina no ka lakou mau hana hoohauoli. ***
[Ua ike iho nei makou i ke kino o keia wahi pepa, a ua mahalo no. L. H.]
Hilahila makou no ka hana a kekahi mau wahine Hawaii maluna o ka mokumahu Granada i ku iho nei. Ua pii aku maluna o ua moku nei, a maluna o laila kahi i noho ai a hiki i ke ahiahi ana, a i ka hoi ana mai ua ona loa, a hoopuka mai la i na huaolelo ino loa imua o ka lehulehu e ku aku ana. Eia ka ninau, "Pono no anei na haole o luna o ka moku ka haawi ana mai i ka waiona i keia mau wahine Hawaii?" Aole! Aka o keia mau wahine ka i oi ka hewa, no ko laua ike no he hewa, hana no. He poe malihini ko luna o kela moku, a anoai paha aole lakou i ike i ke kanawai. Hilahila ole keia mau wahine.
HUNAHUNA MEA HOU O KALIHIUKA.—Ma ka Poaono o ka la 18 o Dek., ua malama ia he anaina mare nui ma Kalihi-uka e Rev. S. Paaluhi. A mahope o ka pau ana o ka mare, ua uhola ia ka papaaina inu awa, ua inu a kena, a kunewanewa ka poe i hele aku ma ia ahaaina, malaila wau. W. NAPE.
Kalihiuka De c. 20, 1876.
[Inu awa! Heaha keia? He oiaio anei ua weheia he papaaina inu awa mahope iho o ka mare ana? Ina pela, alaila ua oki! a ke minamina nei makou!]
Ma kekahi le ta mai Kauai mai, a makou i hai aku ai i kela pule aku nei, ua loaa mai ka lono, ua poho loa ke kuna Ha ttie malalo o ke kai, me ka mau no o kona paa, aohe wahi i nahaha, a ua manao ia e holopono ana ka hoolana hou ana iaia. I ka wa o keia pilikia, e pa mai ana ka makani kikiao ikaika, he kona mai ke kukulu Hikina Hema mai, e puhi pololei ana iloko o ke awa o Nawiliwili.
—Ua lohe hou mai no hoi makou, he puu lehu wale no ke koena o na hale wili ko o ka wili o Hanalei, ua pau na hale a koe he wahi hale pili, aole i maopopo ke kumu o keia pau ana i ke ahi. O ka enegini a me na ipuhao a me na pono puhi ko aole lakou i poino nui.
Ua hai aku makou i ka holo ana aku o ke kuna Neti Mere hou no Lahaina iloko o kela pule iho nei, a ua piha hoi ka uwapo i na makaikai. I ka hora 4 me kekahi mau minute i hala kona haalele ana mai ia Kou nei, i ka hora 11 oia po kaalo oia malalo o Molokai a loaa iho la i ka pohu. I ka hora 10 me 30 minute o ke kakahiaka, kuu ka heleuma iloko o Lele. Mahope iho o ka hoouka ana 1250 barela ko, haalele aku la ia Lahaina i ke ano ahiahi o ka Poakahi, a i ka wehe kai-ao ana ae, e mo-ku hou ana i ke awa o Kou. Ua holo io no. "Kohu noho paipai ka oni malie ae," wahi a kekahi ohua, "Oia no oe ka papahele o ka rumi hookipa ka ua mea o ka maloo o ka oneki."
"O oe kahi e holo balota ana?" wahi a ka ninau ; "Ae! A ke hooikaika nei au i mau puaa me ona mau pahu poi!" "Ina pela, owau kekahi e hooikaika nou ! Aohe ou makemake kaa?" "Makemake no, ka i no hoi na ke kaa e lawe aku na kanaka a hiki i kahi e koho ai!" "Ae! o oe no ka'u kanaka i manao ai e koho. O oe no ka oi, no ka mea ua piha oe i ka naauao." Hu ae la ka Pinaau aka, i ka hoomaopopo ana iho, he wahi Kahukaa ka keia; malia no la i mikomiko ai ka waha. Pehea aku la hoi o Mr. Holobalota; aole ona miko ma ke kamailio, aka, ma na hana nae, awaawa. Nana pono ia. Mai puni. No ka mea, ua olelo ia, "Nui ka walaau, uuku ka hana; a uuku ka walaau, nui ka hana."
Iloko o keia mau la i hala iho nei, ua pai ia ae na palapala liilii, a hoolaulaha ia aku ma na alanui, ma ke ano pili i ke aupuni. E hai ana kekahi i na lilo a me ka aie o ke aupuni, a e hoike ana hoi i ka nui o ka pilikia, me ka huna i na loaa a me ka pomaikai. E hoole ana hoi kekahi i ka oiaio o ka mea mua, a e hoao mai ana e waiho pololei mai i ka oiaio imua o ka lahui. Ua ano pioo iki no ka manao o kekahi poe mamuli o keia hana ; aka i keia mau la koke iho nei no, ua puka mai la he pepa o keia ano i kakau inoa ia e ke Kuhina Waiwai J. S. Walker, e hoike laulaha ana i ka oiaio a me ka oiaio ole o na mea i olelo ia, a e pahola mai ana i ka oiaio a me ka pololei o na hua-helu no na mea e pili ana i ke aupuni. Nolaila, ke manao nei makou, e lawa ana keia hoike, a e pau na manao pihoihoi mamuli o na hoonuinui ia. He Lunamakaainana ke aho!
No ke Kuikahi Panailike.
Kakauia no ka "Lahui Hawaii."
E noonoo iki kakou, a e ikea no anei he nui na pomaikai e loaa ana mamuli o ke ko, ka mea nui hookahi iloko o keia kuikahi. Aole o na paahana wale ma na mahina-ko a me ka wili-ko, aka, he lehulehu na paahana a me na oihana ma keia paeaina i hilinai maluna o keia kumu imi waiwai hookahi i ko lakou ola. O na moku holo pili aina, a me na paahana, o ka poe kamana e hoolawa ana i na hemahema o na kuna. Ua lawe nui mai na kuna i ke ko, a ua hoolawa mai i na paahana ma na uwapo i ka hana e ola ai, i na kaa lawe ukana, a pela aku. O ke ko ka mea nui e hoopiha ana i na hale papaa o keia kulanakauhale, a o na waiwai a na moku e lawe nui mai nei mai na aina e, ua hiki mai no ka pono o ka poe e loaa ana kahi pomaikai ma keia kumu hookahi, oiai, oia a me kekahi mau itamu e ae i helu ia iloko o ke kuikahi, ka mea e hoolilo ia ana ma kahi o ke dala, a loaa mai ke dala e hookaa ia aku ai no keia mau waiwai, nolaila, o na paahana a me ka poe e kalepa ana ma na waiwai e komo nei i ko kakou awa, ua hilinai no mamuli o ke ko e mau ia ; ke nele kakou i na pomaikai o keia oihana hoowaiwai, alaila, e nele ana na mea a pau i kaukai aku ma ia mea. E pau ana ka holo ana o ka nui o na moku kuna ma na kai o keia mau paemoku, e neoneo ana na uwapo i na lima hana, na kamana moku, na kalepa waiwai, a o ke aupuni i na loaa laikini a me na auhau awa ; e popo wale iho ana na uwapo, a hoi hou e like me ke ano mamua loa.
Pehea la e mau ai, a e lawa ai na paahana ma na hale hana lima ike,—ka hale hana barela, ka hale hana hao, na hale kamana, na hale amara, na oihana ike e ae oia ano, a me na lima hana oia mau oihana. I ku no ka hale laau o ke kanaka i ka lawa i ka papa e hiki ai i na lima hana ke hana iho, i hiki no ka hana hao, a me na lima hana ke hana iho, i ka loaa o na mea e hana ai; i hiki no na oihana ike ka hoomau ia ke loaa na mea e hoomau ai ka hana ;—a i loaa no hoi keia mau pomaikai i na oihana a me na lima hana, i ke dala a ke ko a me ka raiki e apuepue nei no na kumukuai uuku, a me na dute koikoi ma kahi o ke dala. Na ke dala, i loaa mai ma na mea a kakou e hooili nei ma na aina e, e uku nei i ka papa, i ka hao, i na lole, na silika, na kamaa, na lako o kela a me keia ano, a me na anoi o ke kanaka. O ka uku o na paahana a me na keiki hana lima ike, e hoolilo hou ia aku ana no ka ai a ke kanaka mahiai, no ka ia a ka lawaia, no ke kaa, no ka lio, no na lole, a me na puni e ae ona, o kona makua, wahine, a keiki paha. E loaa wale mai ana anei ka ai, ka ia, kela ono keia ono, ka lio, ke kaa, kela me keia mea kuai, i keia au imi dala, ina he opihi ke dala e panee ia aku ai. "No, no, kiwi ka moane," wahi a ka poe hoopukapuka,—a pehea e loaa ai ka mone ina e pio ana na oihana i manaoia e kokua ma keia kuikahi. Ua hala ke au o ke kihikihi, ua hala ke au o na okohola, a ua oni iho kakou a ke kahua paa e lawa ai na hemahema, a e ko ai na makemake,—ke hoomaneoneo iho i ka opu o ka honua, a hookahe i ka hou o ka lae.
E lawe mai ana makou i keia hoohalike e pili ana i ka wa mamua a i ka wa mahope iho o ka ulu ana ae o ka oihana mahiko, a na oukou e hoomau aku i ke ano o ia hoohalike ma na apana e ae i kukulu ia'i na wiliko. Penei ka hoike a na mahiko o Waihee, Waikapu a me Wailuku no na pomaikai e loaa ana ma keia oihana : E hoolawa ana i na paahana he 700 ka nui, e hanai ana i na hale kuai a pau o ia mau apana, e hoolilo ana lakou he $200,000 i kela me keia makahiki. Ua hoomaopopo ia ka huina o ka waiwai e auhau ia'na mamua o ka hoomaka ana o ka mahiko ma ia mau apana, he $100,000 wale no, mahope o ka hoomaka ia'na o ka mahiko, eia ka huina o na auhau waiwai ma kahi o ka $700,000, owai o na EPA e hele nei ma na kuaaina ke hoole mai i keia hoike ana, a olelo iho o ka loaa ana o kahi hoona o na hana mahi, he mea e hoopoino ana i ka pono o ke kanaka Hawaii a me na makamaka e ae i noho a kani-moopuna ma Hawaii nei, a olelo mai o ke kuikahi he mea e pokole ai ke ea o ka aina.
He elua makahiki i hala ae nei, ua manao ia e hoopau ia keia mau mahinako, a heaha la ka hopena ina e ko ia manao,—penei : O na 700 paahana e nele ana i ka hana, a o ka $100,000 e uku ia ia lakou, e ike ole ia ana,—nawai ole ike no hoi o na Moi, mai ia Kauikeaouli, Liholiho, Lota Kamehameha, Lunalilo, a me ko lakou Kuhina, o ke Kuikahi Panailike me Amerika ka puukala, ka mea e hoomama ae ai i na auhau dute e auhau ia ana maluna o ke ko a me na waiwai e ae, i mau ai na oihana e hooulu ana i ka waiwai ma keia mau mokupuni, a i hiki ai i na mahiko ke hoomau, a i hiki ai hoi ke kukulu hou ia aku kekahi mau mahiko hou i mea e hoolaupai ai i ka aina i na pono a me na pomaikai e lawa ai ka noho ana. Ke hoopau ia e ulu ana ka aie o ke aupuni, a e ulu pu mai ana na pilikia o ke aupuni, a aneane e hoomalu mai ana i ko kakou kuokoa, i ko kakou hae makamae, ko kakou noho ana Moi, a i ka aina o ke kupa Hawaii. A ina aole e ulu hou mai ka waiwai, e hookoii ana i ke ola o keia lahui, alaila, e pio ana; nolaila, o ka mea mua o ka imi ana i na mea e pono ai; a e loaa ai i ka aina holookoa, ke ola, a he hookahi wale no alanui i hamama ia kakou me ka hoopilikia ole mai i ko kakou noho'na, oia ka loaa ana o ka makeke kahi e lilo ai ka kakou mau mea kalepa me ka uku makepono.
Ua ikea no, he dute koikoi ka Amerika e auhau nei maluna o na ko, raiki, ili-kao a me na mea e ae a kakou e kalepa nei, a ua loaa ia Amerika ma ia mau dute he $300,000 a oi aku i kela me keia makahiki, mailoko ae o na dala o ko kakou mau waiwai e hoolilo nei malaila—a ma o ko kakou auhau dute hoi he $60,000 wale no kahi loaa makahiki no na waiwai mai Amerika mai. No keia ano e loa, pa-umi a oi ae ko kakou pilikia i ka auhau dute ia mai, ua imi nui ia e makala ae i keia pilikia ma ke kuikahi panailike ana, a oiai, ua maopopo no ia kakou aole he enemi o Amerika no kakou, aka, he hoa'loha oluolu, ua hoouna ia aku na Komisina e kuka pu me na luna aupuni o ia aina, i mea e loaa ai ke kuikahi i komo wale ko kakou mau waiwai kalepa malaila me ka panai ana aku i kahi mea hiki ia kakou, oia hoi ke kapae ana i na auhau maluna o na waiwai mai Amerika mai ; a oiai no hoi ua hoao aku na Moi mai ia Kauikeaouli me ke ko ole, ua hooholo pu iho ka Moi Kalakaua, o ka hana mua a hana nui o kona noho Moi ana, oia kona holo kino ana ma Amerika, a ua ko hoi kona mau iini ma ka hooholo ana a na Senate o ka Hale Ahaolelo o Amerika, a ke kakali aku nei i ka na Lunamakaainana mau hana—i ka manao aku o lakou no kekahi e ike oluolu mai ana i keia hana aloha iwaena o kakou a me ko lakou aupuni.
E ninau ana oukou, owai ke pomaikai ana ma ke kuikahi, ke olelo aku nei makou, o na mea a pau i makaukau no ka hana. E ulu mai ana na mahiko a me na hana e ae, a e nui ana ka makemake ia o na paahana, a e pii pu ana ka uku o na paahana. E ulu mai ana na moku holo pili aina a me na kanaka e pono ai, a pela e ulu ai na oihana e ae a pau ma keia aina. Ma na la mua loa o ka hoomaka ia ana o keia mea he mahiko ma ka mokupuni o Kauai a me Maui, he hapawalu ka uku la o ke kanaka, $3.25 o ka malama, i keia wa he $10, he 12, a he 15 o ka malama hookahi, e like me ka makaukau a eleu o ke kanaka, a ina e pii ae ka loaa o na mahiko mamuli o ke kuikahi, e pii pu ana no ka uku o na paahana.
A ina e pii ka auhau o ke kanaka, aole anei e hiki iaia ke uku aku i na wahi auhau hou a ke aupuni paha i kau iho ai, oiai e pii pu ana kona loaa. Pehea, ina e loaa hou ae i ke kanaka he $30 o ka makahiki, aole anei he mea uuku loa kona lawe ana ae i ka $1 a haawi aku no ka pono o ke aupuni, e imi ana i ka pono nona. Ae, he hiki loa, a ina he aloha aina kona, he hiki iaia ke palua iho me ke kaniuhu ole.
Aka, aole makou e manao ana e hooauhau ia aku ana ka lehulehu, no ka mea, aole e emi ana ka auhau dute i haule malalo o na dute e ulu hou ae ana ma na waiwai e ae e komo mai ana io kakou nei, i wehe ole ia ka auhau dute, a he hiki no i na luna aupuni a me na loea o ke kau e hiki mai ana ke kau aku i ka auhau maluna o ka poe e loaa mai ana ka pomaikai malalo o keia kuikahi.
Ua hana ia keia kuikahi me Amerika Huipuia, no ka mea, oia ka aina kokoke a makeke oi ae o ko kakou pomaikai ke loaa ia mea. Ina o Enelani a o Farani, ma kahi o Amerika, a ua like na pomaikai i manao ia ma ke kuikahi ana me kekahi o laua, aole kakou e imi aku e kuikahi me kekahi aupuni mamao aku. O ka mea nui ia kakou, o ka loaa o ka pomaikai e pono ai, a e mau ai o Hawaii nei. O kona waiwai ana, oia ka mea e mau ai kona kuokoa ana. Me ka pii ana o na mahiko, na mahi e ae e loaa ai ke dala, ka nele ana i ka hana o na paahana, ka waiho wale ana mai o na moku no ka nele hana, aole auhau dute e loaa ana, aole anei e auhau hou aku ana ke aupuni ia oukou, a ina hoi ua pio na oihana nana e imi nei ke dala ma na aina e, a loaa ia kakou maanei, heaha la ka kakou e uku aku ai i keia mau auhau? Alaila, e ulu mai ana na pilikia, na pilikia a oukou e makau nei, na pilikia a kekahi poe e hakuepa nei e ili mai ana mamuli o keia kuikahi maluna o keia lahui. O ko kakou pilikia, ka nele i ka lako e mau ai ke aupuni, oia ke kumu e hiki ai ke komo ia mai e na aupuni e, a lawe ae i ka aina, he poino no ka nele, oiai, oia ke kumu nui hookahi e lilo ai kou hae e Hawaii,—a me kau inoa mailoko o ka heluna o na aupuni o ka honua nei.
Ua ike o Liholiho i keia hopena, me he kaula la, a me na Moi e ae, a ua ike, o ke kuikahi e like me keia e imi ia nei, a ua hoao lakou a pau e loaa, a oiai, ke aneane aku nei e ko keia hana nui i ka Moi Kalakaua, owai, i aloha ia Hawaii, i aloha i ka inoa o Kauikeaouli, i hoomanao ia Liholiho, ia Kapuaiwa, ia Lunalilo, owai kai aloha i kekahi o keia mau Moi, a me kona aina hanau, ke ku a kue aku i ka lakou mea i imi nui ae e hooko no Hawaii. Ua ike lakou i ka mea e pomaikai ai keia lahui. E like me ka poe e kau ana maluna o kekahi puu kiekie, ua oi loa aku ko lakou ike mamua o ka poe e noho ana ma ke awawa, pela ka ike ana o ko kakou mau Moi, ma ko lakou kulana, mamua ae o ko ka lehulehu e noho ana ma kahi haahaa, a mai kona mau mua mai i ike ai ka Moi Kalakaua i keia mea.
I ka make ana o Kamekameha V., ua puana ae kona Loio Kuhina e pio pu ana keia lahui, aka, aole pela ko ka Moi Kalakaua manao. Make aku ka Moi Lunalilo, ua olelo kekahi poe ua hala pu me ia ko kakou manaolana, aka, ua lalau koke aku ka Moi Kalakaua i ka Hae o Hawaii a kowelo ae i ka makani i ikea, a ua hele kino aku i Amerika a ua ikea e na 'lii o ia aina, a ua haawi mai na luna aupuni i ko lakou lokomaikai, ma ka ae ana mai e Kuikahi i loaa ai ia kakou keia haawina hope loa e kalakalai aku ai i ko kakou pono kuokoa, a ma kahi o ka make i wawana ia, a me ka lilo ana o ko kakou hae, ke lana nei ko makou manao, e ola ana ko kakou lahui, a e mau loa ana ka welo ana o ka Hae Hawaii.
E ulu ana no ke ko ma na alo-pali a me na kula o Hawaii, Maui, Oahu, Kauai, a me Molokai, a hiki i ka wa e lilo ai kona ano me he waiu e kahe ana mai ka poli o ka honua e hoola ana i na keiki o ke one hanau. E hauoli ana na awawa i ka ne-he o na lau e ka raiki, i hele wale a lolou i ka momona o ka honua, e hoohauoli ana i ka naau o ke kanaka lima ikaika i ka hana. A aole hoi e kau pohina ana ka la o Hawaii nei, a iho pouli aku i ka auwina ahiahi, aka, e kau ana ia i kona wa i mea e hoopala ai i na mea ulu i loaa ia oe e Hawaii na pomaikai.
E mele ana na kahawai, oiai, o ka waimaka no ia o ka lani i kulu iho i ka houna nei, i hoola no na mahina o keia aina, e kahe ana mao a maanei me he la he elele hoolana i ka naau luuluu.
Ua lana ko makou manao, he la e hiki mai ana me na pomaikai he lehulehu i na home o ka lehulehu e noho ana ma na palena o keia aina, a e hookipa oluolu aku ana no kakou i na hoa a me na malihini e like me ke ano lokomaikai o ke kama o keia aina i kona mau la lako.
Ua olelo ia, "ma ka hou o kou lae e loaa ai kou ola," aka, ina kakou e hana wale iho no me ka loaa ole o na pono e lawa ai na lako kino, heaha ka kakou e hana ai? Ke olelo nei makou i kela mea keia mea i komo iloko ona ke aloha, nona iho, no kona ohana, kona hoa, kona lahui, kona Moi, i ka pono, pomaikai, a me ka holomua o kona one hanau, e kukuli aku a hoomaikai i ka Makua hookahi e hoolawa mai i ko kakou mau hemahema i ko ai. He pono laulaha keia, aole no ke kanaka a ohana hookahi, aole no ka lahui hookahi, ua pili keia pomaikai i na mea a pau e noho ana maanei, i ko Enelani, Amerika, Farani, Geremania, i na malihini a pau i kipa mai ma keia aina, a i ke kanaka Hawaii hoi, a ke ko keia pomaikai, mai hoopoina kakou i ka Moi nana i hooikaika i loaa ai ia kakou.
Maanei ua pau na manao, wehewehe, a paipai ma keia kumumanao, a ua lana ko makou manao, e pomaikai nui ana no oukou i ka heluhelu ana mai i keia moolelo. I ko makou hoomanao ana no na lono i hiki mai, ua kamahao makou i ka hupo a me ka lokoino o ka poe e kue nei i ke ano o ke Kuikahi Panailike , ka puukala o ko kakou inea.
CECIL BROWN,
Loio a he Kokua ma ke Kanawai
A HE AGENA NO KA HOOIAIO ANA I NA palapala no ka mokupuni o Oahu.
Helu 8 Alanui Kaahumanu, Honolulu, H. P. A.
2-1 y
J. PORTER GREEN,
"KEIKI O KAUAUKIUKIU."
HE LOIO! A HE KOKUA OIAIO!
E HELE MAI NA MAKAMAKA A PAU I o'u nei, a na'u no e kokua ia oukou imua o ka Aha Hoomalu a me ka Aha Kiekie me ka uku haahaa makepono loa. Me na oki mare, a me ka hooponopono ana i ka waiwai o ka poe make, he eleu loa ka hana. Aia ko'u keena hana ma Alanui Kalepa kokoke i ke keena o ka Lunakanawai Aeko. E hamama mau ana ka puka, e hele nui mai i pau ka pilikia. 1-1y
S. B. DOLE.
LOIO a he alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania. 1 1y.
J. M. Degle,
E KAHI IA NA UMIUMI A E OKI IA NA lauoho me ka eleu a me ka maemae e lawa ai ka anoi. He kanaka Hawaii ka hoa e kohu ai, e kipa ae a e hooko ia ka makemake; aohe uku o ka balati ana i ke kamaa. Ma Alanui Papu, ma nae iho o ka Hale Mu. 1 1y
G. W. WEST!
HALE HANA KAA HOLO LEALEA ME na kaa hali ukana. E hana ia no ho na kaa nahaha no ka uku oluolu. E kapiliia no kapuai lio, no ka uku kupono. Ma ka hale hana mua o Mr. Benfield, ma ke Alanui Alii 1-1y
William Wenner,
AIA KA HALE HANA KULA PEPEIAO A me na Komo o kela a me keia ano—na komo i kuniia "Aloha nui, &c." Ma Alanui Papu, ma nae iho o ka Hale Mu. 1 6m
E. STREHZ,
[AILUENE]
MALAILA E LOAA AI NA ANO LAAU A pau; a me na wai hoomaemae o kela a me keia ano. E hamama mau ana ka ipuka ma na po Poaono a pau. Ma ke kihi o Alanui Papu a me Hotele, ma Monikahaae. 1 1y
J. W. CROWELL,
(KEONI KOLOWELA).
AIA MA ALANUI MOI, MA NAE IHO O KA Hale kahi umiumi. Malaila e loaa ai ko oukou hoa'loha me na kiaha waimomona o na ano a pau, i awiliia me ke anu huihui o ka hau iniki o ka uka iu o Nuuanu. E naue ae a ike maka iaia, he makamaka oiaio. 1-3m
Ama ra! Holokahana!!
UA MAKAUKAU KA MEA NOna ka noa malalo iho e hoolawa i ka makemake ma ka hana nowelo ana i na KAA o kela a me keia ano, me ka nani a me ka paa. Malaila e kiliopu ai ka holo a ka lio, me na kamaa hao i kaupaona likeia, a i hana ia hoi noloko mai o ka hao paa loa me ke kumukuai haahaa loa. Me ka eleu a me ka mikiala, ua hopo ole i ka puana ae "aohe lua e like ai. Ma Ainahou ka lua o ka Hale Amara mai ka Hale Dute mai. C. B. WILSON,
1 1y Kale Wilesona.
HE PAPA KUHIKUHI MANAWA HOLO
O KA
Mokuahi Hawaii
KILAUEA!
KAPENA MARCHANT!
Ianua ri 17.....Hilo
Ianua ri 27.....Nawiliwili
Ianua ri 31.....Kaapuni ia Hawaii
Feberuari 7.....Kona
Feberuari 14.....Hilo
Feberuari 21.....Kaapuni ia Hawaii
Ma raki 2.....Kaapuni ia Kauai
Ma raki 6.....Hilo
Ma raki 13.....Kona
Ma raki 20.....Kaapuni ia Hawaii
Ma raki 30.....Nawiliwili
I ka huakahi hoolele pipi ole a Kilauea i ka Maalaea, alaila, e hoaoia ana e hiki i Honolulu i ke ahiahi Poaono.
Ma na huakai a pau a Kilauea e hoi mai ai mai Hawaii mai, aole e haalele ana ia Kaalualu a hiki i ka hora 9 a. m. a mahope iho paha; Makena a hiki i ka hora 6 a. m. a mahope iho paha ; aole hoi ia Maalaea a hiki i ka hora 8 a. m. a mahope iho paha.
Uku Eemoku mai Honolulu aku
A hiki i Kaunakakai, a pela maluna mai.....$ 5 00
" Lahaina, " " ..... 6 00
" Maalaea, " " ..... 7 00
" Makena, " " ..... 8 00
" Mahukona, " " ..... 10 00
" Kawaihae, " " ..... 10 00
" Kailua, " " ..... 10 00
" Kaawaloa, " " ..... 10 00
" Hilo, " " ..... 12 50
" Kau, " " ..... 15 50
Uku kaapuni ia Hawaii,..... 22 00
A hiki i na awa o Kauai,..... 8 00
Uku kaapuni ia Kauai,..... 12 00
Uku ohua Hawaii oneki,..... 2 00
Aole aie no na uku ohua.
Ma ka Hale Oihana e loaa'i na palapala.
Aole keena o hope e lilo, aia wale no a kaa mua mai ka uku moku. Aole e ili ka hewa no na paiki, ukana a puolo paha, ke ole e kakauia ka loaa ana mai.
E hookaaia ka uku ukana i ka wa e noiia aku ai.
E hoaoia ana ka Mokuahi e hiki i Honolulu, ma ke ahiahi no o ka la e haalele ai ia Maui.
SAMUEL G. WILDER, (Waila),
A gena.
Keena ma ka Hale Kuai Papa o Waila ma, kihi o Alanui Papu a me Moiwahine. 1 3m 12
WIL DER & Co.,
(WAILA MA.)
AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU me MOIWAHINE!
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na lako Kukulu hale
O NA ANO A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKAANIANI,
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI-LIILII,
AMI-LOLOA
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Na Balak Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna ae e kuai makepono loa ia aku no ke DALA KUIKE 1-1y