Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 1, 30 December 1875 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, DEKEMABA 30, 1875.
HAPE NUIA! E NA MAKAMAKA!!
MAMUA o ke kaalo hou ana'e o kekahi hebedoma, e oili mai ai ka malihini 1876; a oiai hoi o ko makou hoea hope ana'ku keia mamua iho o kona oili ana mai, he mea pono paha ka haawi ana'ku, e like me ke ano mau i ko ke ao nei, ka "Hape-nuia" imua o oukou e na makamaka o ka LAHUI HAWAII. Me ka lana o ko makou manao, mamuli o ka hooikaika a pauaho ole ana ma ka imi ana i na kumu heluhelu, ma ka pahola laulaha ana aku hoi imua o ka lahui i na manao maikai a kupono no ka hoohialaai iloko o keia makahiki hou ae e laweia mai nei e na eheu ahai lono o ka manawa, e loaa mai ana na pomaikai i ka lahui, a e holo mua'i hoi ke aupuni.
Oiai makou e kamailio ana no ka makahiki hou, ke hoopalaka ole nei makou i ka hoaloha 1875. Ua laweia mai nei kakou a hoea i na la hope o kona hooilo, ke pa nei na kehau o ka haule-lau hope loa o kona noho alii ana ma ka honua nei ; aka, ke haliu hope aku, ke awihi hou aku ka noonoo o ke kanaka i kona ano, aole no e nele ka oni ae o na hoomanao aloha ma kona iwihilo. He nui na loina e hoomanaoia ae ai nona, aka, ua hoea mai kona mau la hope, ua hala kona au, a ua makaukau ka malihini e lawe i kona wahi. Me ka hauoli makou e noonoo ae nei nona, a me na hoomaikai piha hoi i na makamaka i aloha mai. Ke nee aku nei makou me ka manaolana, a me ia manaolana makou e hooikaika ai no na makamaka i aloha mai no keia au hou.
"Ua pau, ua hala 1875,
Hape-Nuia 1 8 7 6,
E maluhia ma ka ili honua,
Lokahi na lahui a pau."
MA KEKAHI o ko kakou mau kolamu o keia la, e ike iho ai na makamaka i na huaolelo a "Hawaii Opio," a e like me kana mau hoakaka, pela no e loaa'i na kumu hoomaopopo. Ua kamailio mua makou ma na mea e pili ana i keia kumu, a ke kamailio mau nei no hoi, aka, ma ka puka ana mai o keia, o ka hoike laulaha ana mai no ia i ka oiaio o ka makou. He oiaio, a aohe no paha he mea nana e hoole, ua hanaia me ka he mahema kekahi mau Kanawai o ke Kau o ka M. H. 1874; a maluna o ia kulana e pono ai kakou ke noonoo kupono no na mea a kakou e hana'i, ma ke koho ana i na Lunamakaainana no keia kau e hele mai nei. eia ke nee mai nei keia kau hou, he kau i ike ole ia mamua ae maloko o na Keena Kau Ahaolelo o Hawaii nei ma na kumu hana, a he mea pono ia kakou ke koho ana i na kanaka kupono, i hoike ai o Hawaii iaia iho, a i holoi ia'i hoi na hana hemahema a hoohilahila o ke kau i hala ma na hana maikai a naauao o keia kau. Ke nee pu mai nei he mau ninau nui elua, he mau ninau i kaheaia ai ko kakou mau noonoo piha ana, a i kuleana ai hoi o Hawaii e haawi i kona mau kaupaona like ana. Ua hoike pihaia ke ano e like me ka ike a kekahi poe, a ua pinapinai hoi na leo e pili ana no ia mea, aka, aia ka manawa e hiki mai ana, oia ka noho ana o ka Ahaolelo, e lawa'i ka hoike ana no na aoao a elua o keia ninau. Pehea la e ike laulahaia'i, mamuli o na hoakaka piha ana, ke ano, ke kulana, a me ke kahua o keia mau ninau? Ke manao nei makou, e pono e kohoia kekahi mau haole i ikeia, ua lawa keia mau haawina ; oiai, ma ka hoiikeia ana o ke ano maoli o na aoao elua o kekahi ninau, e maopopo ai ka pono a me ka ole.
"KE makemake nei anei oe e ola?" Ka ninau keia a Iesu i ke kanaka mai ma ka puka o ke kulanakauhale o Ierusalema. He kanakolu kumamawalu makahiki o ka waiho ana o kela kanaka i ka mai. Ua imi oia i ke ola, aole nae i loaa. A i ka wa nae ana i halawai ai me Iesu a lohe i keia ninau, a hoike aku i kona poino i ka Haku, olelo mai la ka Haku iaia, "E ku ae oe, e kaikai i kou wahi moe, a e hele." O kona ola koke no ia iloko o ia minute. O ka mai i kau iluna o kela kanaka no na makahiki he kanakolu a oi, ua ola koke ma ka pane ana o ka leo o Iesu. Pomaikai kela i ka maalo ana ae o ke Kahuna Lapaau Pomaikai oia i ka hoolohe ana i kona leo.
He nui na mal iwaena o kakou. O ka mea hewa, ua mai ia ; he mai pilikia koha. He mea hoopoino ka hewa mamua o na mea poino e ae a pau ; ua oi aku ka hoeha ana o ka hewa mamua o na poino kino a pau. Aole hiki i ke kanaka ke hoopau i ka hewa—ke lapaau i keia mai. Hookahi wale no Kahuna e ola ai, oia o Iesu. "Makemake anei oe e ola?" Makemake anei ka lahui Hawaii e ola? Eia ke Kahuna e ola ai, ke hele mai nei. E ninau ana Oia, "Makemake anei oukou e ola?" Aia a ninau oia, heaha ka oukou e pane aku ai?
O ka pule mua o Ianuari ae nei, he wa haipule ia no ko kakou mau Ekalesia. Malia paha e hoolauna mai ana ka Uhane o Iesu ia wa, ina pela e ninau ana Oia, "Makemake anei oe e ola?" E imi ana anei ko kakou mau Ekalesia i ola? Ua olelo mai Oia, "O ka mea imi, e loaa no iaia. E noi ana anei kakou i ola? Ua olelo mai Oia, "O ka mea noi e haawi ia iaia."
Ma ka makou noonoo, he wa ano nui keia hebedoma haipule e hookokoke mai nei. Ke manao nei makou, o ka maalo hope loa ana keia a Iesu imua o kekahi poe ; o ka hea hope loa ana paha keia. A i hea mai Kela, heaha ka pane? Ina e kikeke mai kela, e wehe ia ana anei ka puka? Ua hana nui Kona Uhane ma na aina e, a ke hana nei. Ke hai aku nei makou i ko makou manao, ua makaukau ka Uhane e hele mai. O kakou koe. Ua makaukau anei kakou e halawai me Ia? E ae ana anei kakou i Kona makemake? Ano ka wa e hoomakaukau ai, a e hele mai no Oia me ke aloha. Makemake anei oe e ola, e Hawaii? Ua kokoke mai kou Kahuna Lapaau. O kou Hoola, eia ae ; a o kau hana koe ; o ka hookipa Iaia, a malama i kana kauoha.
Ka La Ka risimaka ma Kawaiahao.
E LIKE me ka makou mea i hoike mua aku ai i na makamaka, pela no i malamaia ai ma ka Luakini o Kawaiahao. Ua hoea mai la ka la me kona nani, a e ae ia mai paha makou e puana ae, ua lawa ka nani o ka la no ka maikai a me ka maluhia o na mea a me na hana ma keia kahua.
He manawa mamua iho o ka manawa i olelo mua ia, ua akoakoa ae na kamalii me na makua, a me ka lehulehu e ae, a hoike mai la ko lakou mau hiohiona i ka hoihoi. He mau minute pokole mahope iho o ka hora 10, ua kukulu mai la ka lalani a na kamalii, a hoomaka'ku la ke kai huakai ana ma ke Alanui Puowaina, hele aku la ma Alanui Beritania a iho ma ke ala Rikeke a hiki i Alanui Moi, a malaila ae hoea hou i ke kahua ; ma ka nana ana, ua ku i ka mahaloia na hana a pau.
Mahope iho o ka huli hoi ana mai o ka huakai, ua komo aku la lakou a me ka lehulehu pu maloko o ka luakini. I ke komo ana aku, ua halawai mai la ka ike a ko lakou mau maka me ka uluwehiwehi ano waokele. Ua hoaahuia o loko o ka luakini me na launahele maile lau uliuli o kuahiwi, a ma kekahi aoao o ka awai, e ku ana he kumulaau me kona mau nani a pau, i hele a luluu i na makana nani o kela me keia ano, i hoomakaukauia no na haumana kula Sabati. Ua hoomakaia na hana me ka hoomaikai ana aku i ka Mea nona ka la ; a mahope iho ua kuupau mai la na kamalii i na mea i ao ia ia lakou.
I ka noho ana aku o kekahi a hoolohe i na hana a na kamalii, ha mea e ka hauoli o ka naau. He hiki i ka makua mea keiki ke kaena iho iloko ona no kana keiki e noho mai ana maloko o kela anaina. O na haawina o na olelo, a me na leo mele, ua pili wale no i ka makou mahalo piha hauoli ana, a ua kupono no hoi ka haawi ana aku i na hoomaikai i ke Kahu a me na Kumukula Sabati. He oialo, ua hoike mai ia mau hana, ua mikiala lakou a hooikaika.
I ka pau ana o na hana maloko, ua hemo aku la lakou mawaho ; a aia malalo o na kumulaau, i hooluolu ia e ke ahe lau makani e pa mai ana mai ke kuahiwi mai, he papaaina i hoomakaukauia no na kamalii. Malaila lakou i noho ai, a ai i na mea ai me ka maluhia. Iloko o na hana a pau o ka la, ua hoike ia ka hauoli piha, a hoomanao ae la makou i na alakai maiau a ke Kahukula Sabati S. B. Dole, Esq., me ka hauoli piha. He Karisimaka keia na makou e poina koke ole ai.
No ka Hoopae Lima Hana.
Iloko o na makahiki i hala ae nei a hoea mai i keia, ke kamailio mau ia nei ka ninau "Hoopae Lima Paahana." Ua lohe mai makou ua hooholo iho nei ke aupuni e hoouna hou aku ma o kekahi hui Pake waiwi o ko kakou nei kaona, i mau pake lima paahana. He oialo, ua ikeia ka pilikia o ko kakou nei mau pae moku no keia mea, a he oiaio no hoi, ua lehulehu wale na paha e noho nei i hoopaeia mai ma keia ano. Ua pae mai lakou, ua hana, a i ka pau ana o ka manawa i oleloia ma ne aelike, o ko lakou haalele no ia i ka hana. Pehea la auanei keia poe e manaoia nei e kii hou? Aole anei keia poe e hana no pela? He mea maopopo, e like no me ke ala i laweia e ko lakou mau mua, pela no keia poe hou aku. A ina hoi pela io, o ka hana mau iho la no ia o ke kii mau ana i na pake, o ka hopena, oia no ka piha pu ana o keia mau paemoku. Ua ike ia no he poe hana, a he poe hooikaika ka lahui pake, aka, ke pau ka aelike no ka hana, alaila heaha la ka hopena? Ua maopopo ia kakou a pau na hana a ka hapanui o keia poe e noho mai nei maloko o ke kulanakauhale nei, aiwaiwa loa aku hoi ma na kuaaina. He nui wale aku na lahui e ae ana e hele mai maanei, a he mau lahui hoi i ike ia ka ake nui a me ka hooikaika i ka hana e like me ko Kina. Aole anei e pono ia kakou e hoao aku ma kekahi wahi e ae? Nui wale na kanaka La-ka e noho nei mawaena o kakou, ua ikeia ko lakou ano, he like loa me ko na kanaka Hawaii, he noho pu, he hui pu, a he lilo loa ke nana'ku me ke kanaka Hawaii ma na hana a pau. Aole makou hoomanao i kekahi hana a na kanaka o keia ano e noho nei maw aena o kakou, e kapae ia'i ko makou manao kokua no ke kii ana'ku i na Lima Paahana mai waena mai o ko lakou lahui.
He ninau ano nui keia, a he ninau kupono na ke kanaka Hawaii e kaupaona'i, oiai, he ninau pili kuloko loa i ke aupuni a me ka lahui. Aohe paha mea nana e hoahewa ka hoopae ana mai i na lima paahana, a aohe mea nana e kue ko lakou kipa ana mai, oiai, ua law a ole ko kakou mau oihana imi waiwai i na lima paahana, a he paemoku manawalea, a hookuu akea hoi ko kakou, e haawi aku ana i ka hookipa i na malihini. He ninau keia no ka manawa, a ke poloai'ku nei i na makamaka, e hoike akea mai i na manao e pili ana no keia mea.
Ka Bapetiso Roiala.
I ka hora 1 o ka auina la o ka la Karisimaka i kunewa hope aku la, ua akoakoa ae he anaina lehulehu, o na'lii, na makahanohano, a me na makaainana, ma ka luakini Bihopa Sana Anaru, no ka malama ana i ka bapetiso ia ana o ke Kama 'lii opio VICTORIA KAWEKIU KAIULANI LUNALILO KALANINUIAHILAPALAPA CLEGHORN. Ua hoonaniia o loko o ka luakini me na pua a me na lau nahele i kupono no ka manawa. Ua alakai ia na hana e ka Bihopa Willis, a o ka Moi Kalakaua, ka Moiwahine Kapiolani a me H. R. H. Ruka Keelikolani na makua malalo o na hoomaikai bapetiso ana i ke kama 'lii. Ua nani a ku no hoi i ka eehia na hana, a ke kalokalo ae nei makou e hooloihi ia mai kona ola, a e pomaikai ka lahui a me ke aupuni Hawaii ma ona la.
Mahope iho o ka pau ana, ua hui ae na hoa o ke alo alii, a me na maka hanohano i poloai ia ma ka Hale Alii, a noho iho la e paina me na mea ai i hoomakaukau ia no ka manawa. Malaila ae na puali koa o ke kulanakauhale nei, ma ke ano hoohanohano piha i ka manawa.
Ka Oihana Loio Kuhina.
Ma ka mokuahi i haalele iho ia kakou nei no Kapalakiko i ka la 12 o Novemaba, ua hoouna ia aku ka lono ia Mr. William R. Castle, (Wiliama Kakela) e noho mai la i Nu Ioka, (keiki a ka Hon. Samuela N. Kakela o keia kulanakauhale) e kono aku ana iaia ma ka inoa o ka Moi, e lawe i ka noho hakahaka o ka Loio Kuhina o ko kakou aupuni. Ma ka mokuahi o ka la 18 iho nei, ua loaa mai ka pane a Mr. Kakela, e hai mai ana i kona ae ana e lawe i ke kulana, me kona manao e haalele ia Nu Ioka no Hawaii nei, iloko o ka malama o Ianuari.
He kanaka Hawaii o Wiliama Kakela, o Hawaii nei kona one hanau, a ke hoomanao ae na makamaka, e hoomaopopo iho ana no lakou, aia ma kona mau ano, kana mau hana, a me kona ano, na hiohiona o ke aloha aina, me ke ake nui e holomua kona lahui. He kanaka oipiopio ia, aole no i lehulehu loa kona mau makahiki ma ke ao ana i ka oihana, aka, iloko o na makahiki pokole, ua hoike mai oia i kona ano makaukau ma ia mea. Ua lohe mai makou, i ka loaa ana aku o keia leo poloai iaia, ua imi koke aku la ia i na kuhikuhi ana a ka poe i ike ia ka naauao a me ka noeau, no ka hoomaamaa ana ma kana oihana hou. Ua lawa pono kona makaukau no ke ano o ka noho ana o keia lahui, a me na kanawai o keia aupuni, a aole no paha e kawa loa ka manawa, e holopono ai kana mau kana. Aka, ka mea pono paha ke kali, a na ke au o ka manawa e hai mai, me ka lana o ka manao, e holomua, a e pomaikai ka lahui ma keia oiwi ponoi.
Ahaaina ma Waikiki-kai.
E malamaia ana he ahaaina ma Waikiki kai i ka auina la o ka Poaono, la 1 o ka makahiki hou e hoea mai ana. Ke haawi iho ko makou mau makamaka i ka noonoo, e hoomanao ae ana lakou, ua loohia ia ka Luakini nani, ke kia hoohanohano hoi oia malu uluniu, e kekahi ulia poino i kekahi o na la i hala iho nei, ma ka pa ana i ka uila, a helelei iho la kekahi wahi, a kupono ole no ka malama ana i na hana no ka hoomana ana'ku i ka inoa o ka mea nona ka hale. Nolaila, ua manaoia e malama i anaina hui aloha, ma ke ano ahaaina lulu makana kokua, a e pahola ia'ku ka leo poloai imua o kela a me keia o na makamaka puuwai aloha, e hele ae, e kokua, e haawi i na iini no ka hale o ke Kalahala o ke ao nei, a e lokahi pu me na oiwi oia kahua o ke-ehu kai, ma ka hooikaika ana e lilo i mea holomua malalo o na eheu o ka maluhia. He mau mamo kakou a pau na ka makua pono Karistiano, a malalo o ia kumu, ke lana nei ko makou manao, e like me ke ano mau o na oiwi o ka aina makua ne kokua, e uwehe ae ana lakou i ka ipuka o ke aloha, a e hookuu mai ana i na kahawai pa ihiihi o ka manawalea. Na ke au o ka manawa e hoohanohano i na inoa, oiai, he kia hoomanao kela halepule no na makamaka e kokua ana. "E hele ae hookahi, e hele ae a pau loa."
He Leo Wehewehe.
OIAI, ke kokoke mai nei ka manawa e koho ai kakou i ko kakou mau Lunamakaainana, he mea kupono ke noonoo ia a kamakamailio ana no na mea a pau e pili ana i ko kakou mau waha olelo o ke kau e hiki mai ana ; a ma o keia kumu ke kukulu nei makou i keia mau manao malalo iho, he wehewehe ano no na ninau nui e waiho ia aku ana imua o ka Lahui e ka poe e manao ana e hoolilo ia lakou iho i mau Lunamakaainana.
E like me ke ano mau, e paholaia aku ana imua o ka Lahui Hawaii, e ka poe e imi mai ana i ko oukou hilinai a kokua no ka la nui e ikeia ai ke ko a me ke ko ole o ko lakou makemake, ke ano nui o na manao o ia poe e pili ana i ka ninau no ka pono a me ka pomaikai o ka lahui holookoa, oia hoi ke kahua e ku ai a hina, a e ku ai a ko, e like me ka makemake ia mai. No keia mea, ma ko makou ano kalai manao a kuhikuhi no ka lehulehu, ua kupono i ka nupepa ke kukulu i na manao a me na wehewehe, e like me kona ike ; e hoomoakaka aku i ke ano lua, a me na ano a pau o na ninau e pili ana i ka pono, holomua, a me ka pomaikai o keia Lahuikanaka. Ma keia ke hilinai nei makou e ike mai ana no ka lahui, a e hoomanao iho he pomaikai no lakou ka makou e wehewehe aku nei, oiai, o ka wehewehe ana o ka nupepa, ua kaawale a ano e mai ka wehewehe ana aku a ke kanaka hookahi e imi aku ana i kona pono. Ua maopopo no hoi, o ka poe a pau e kau nui nei e lilo i mau Lunamakaainana no kakou, e imi ana lakou i na kumumanao e ikeia mai ai ka pono o ka lakou mau hana, a he mea e manao ia aku ai, o ka pomaikai maoli o ka lahui ka lakou e hooikaika ana, aka, e hoomanao kakou i na kumu o keia hooikaika ana, a malaila kakou e hookolo mai ai, a ike pono iho kela me keia pakahi i ka oiaio o na mea i hoomoani ia mai ai imua o lakou, a i hiki ai kela kanaka keia kanaka ke koho me ke akaka lea i ke kupono o ia poe e lilo i waha olelo a i imi pono nona iloko o ke kau e hiki mai ana.
Aole no hoi o keia wale, aka, mamuli o ke ake nui e ko ka makemake, ua waiho aku ke kanaka akamai imua o kona lahui i na manao a ka lehulehu no e nune ana, oiai ua ike e oia, ma kona hoolonolono ana i na mea e kamakamailio mau ia ana e lakou, a o ke ki ia e maliu ia mai ai, nolaila, i ka wa kupono ana i ike ai, ua hoopuka mai la oia ia mau manao me he la nona iho mai mua mai, me ke kahiko ana a pahee, a ike iho la ka lehulehu o na hiohiona ano nui oia mau manao, ua like loa me ko lakou, mahalo aku la i ke kanaka nana ka manao i haku, a i kahikoia a nani, a waiho ia mai he maunu e hei al ka naau o ka lehulehu. He nui ka poe i hana e like me keia ma na Kau i hala, a ke hana nei no no keia kau e hiki mai ana. He loihi ka manawa e alakai liilii ia ai ka lahui e ke kanaka e hoomanao ana i keia mea, e hanai pakiko ana a hiki i ka wa ana i manao ai ua kupono, ua pau na hiohiona ano nui o kona manao, alaila, pahola mai i ka manawa hookahi i ka mea ana i kuu liilii mai ai mamua.
O kekahi ano alakai, a hoomakaukau ana paha i ka manao o ka lehulehu, ua hanaia no e ka poe e ake ana e lilo i alakai a i waha olelo no ka lehulehu, penei : Ua hoomakaulii lakou i na ninau nui a ka lahui e kue ana me ka maopopo pono ole o na hiohiona, a ua hoopili aku i ka wehewehe ana no ia mau ninau e like me ka moe ana o ko ka lehulehu manao, i mea no e mahalo ia mai ai e ka leo o ka lehulehu. He nui na hana o keia ano e hoopunia ai i ka noonoo o ka lahui, a oiai o ka lahui aole e haawi nui ana i ko lakou noonoo no na ninau ano nui, nolaila ua apo koke aku lakou i ka mana-ai mua i kau ia mai, a ina ua awili pu ia me kekahi mau hoakamai manao o ke kanaka, alaila, e komo anei ka mikomiko kuhihewa a ale aku la me ka manao o ka io maoli keia ana e moni nei. Nolaila, e makaala ka lahui i ka nana ana a ke kanaka kupono. E ku, e noonoo, e ninau, e kali ka hooholo ana, no ka mea, aia no iloko o ka ike o ke kanaka ka hiki o ka hooholo ana i ka mea kupono, he haawina ua loaa i kela kanaka i keia kanaka, i kona wa noonoo kanaka, e ike ai i ka hewa he poino a i ka pono he pomaikai. Me ka maopopo o keia mau haawina ia kakou, e lawe ae no kakou a noonoo iho, a e hoolohe me ke akahele i ke alakai, aole he awiwi e kue i kela a i keia, aole hoi e hapuku wale mai i kela a me keia me ka manao iho he momi.
Eia kekahi mea a kakou e hoomaopopo ai, a ma keia kumu hoi ke kau leo aku nei makou, oia keia : He mea maa i ka poe e holo Lunamakaainana ana ka waiho ana i ke ano nui o ko lakou mau kumumanao ma ke kue ana i na ninau nui a ke aupuni i hooholo ai, i na manao e ae a lakou e hoike mai ai paha, a kapa iho o ke ano kuokoa iho la ia. Ke olelo nei makou, aole ia he kuokoa, aka, he hoopilimeaai no kekahi ano oia hana. Mai manao ka lehulehu o ke kue ana i na mea a ke aupuni i noonoo ai, a hooholo iho me ke akahele, he manao hoopoino wale mai, aka, e hoomaopopo kakou mamua, aole o ke olowalu o na leo o ke kue ana. Aole pela ka noonoo naauao ana.
Eia imua o keia lahui he mau ninau a ke aupuni i hooholo ai, a ke hooikaika nei e hooko ; a eia no hoi ia mau ninau ke kaualakoia nei e ka poe i ao i ka ike, a uwehe ia mai imua o ka lehulehu he mea e poino ai ka pono, ka pomaikai a me ke ola o Hawaii nei. O kekahi o keia mau ninau, ke aneane aku nei e ko, oia ke Kuikahi Panai Like. Ua hana ia ma o ko kakou aoao, e like me ke Kumukanawai a me na Kanawai e ae e pili ana, a ua holo, ua mau, koe wale no ka hooholo piha ana a ke kookolua iloko o keia ae iike, a he aha iho la ka waiwai a me ka pomaikai o ka hoonaueue imi hala ana i ka mea i ae ai ua mau? Mai manao kuhihewa kakou he mea lealea, a he mea hiki wale no ke hahaki ia ka olelo i ae ia mawaena o kekahi aupuni a me kekahi aupuni, a hilinai aku e hoapono ia mai ana ia hana e na aupuni e ae. E ka lahui Hawaii! Eia kakou i ke au o ka naauao, a ua ikea, a mai hana kakou i na nana hupo o loaa anei ko kakou hoahewaia e na aupuni nana i apo mai a hoopokii iho ia kakou. Mai lawelawe kakou a hana i na mea e kumakaia ia'i ka nani o ko kakou inoa maikai. Mai puni i ke alakai a na Kaula alakai hewa, o haule anei i ka nenelu o ka popilikia. He nele loa i ka manao, oia ke ano o ka poe e kue mau ana i na hana a ke aupuni, a ua hapapa ae i ka mea e houpuupu ai i ka manao o ka lehulehu, i kuhiia'ku he kanaka kuokoa, he ike a he naauao. E Hawaii! Mai kuhihewa oukou he kuokoa ia, oiai, o kekahi no ia o na hoopilimeaai nui i ikeia. He maopopo, o ka noonoo nui iloko o ko lakou naau, o ka oluoluia mai e na haku, alaila, loaa ke kumu e komo mau ai iloko o ka Ahaolelo. A o na haku a lakou e hoohoihoi nei oia no oukou.
O ke kue ana i ke aupuni ma na kumu kupono i ikeia he pomaikai ole ; aole mea nana e hoahewa ; aka, he mea maopopo i ke kanaka i loaa ka noonoo maikai a me ka naauao kupono, aole e hoao ana ke aupuni e hapai i kekahi hana e kue ana i ka pomaikai o ka lahui a me ka holomua ana o kona kahua ; oiai, o kona hoopoino ana no ia iaia iho, a ua like hoi me ke kanaka e inu ana i ka laau make, a hoopoino iaia iho. Ma keia mau kumu moakaka he mea maopopo, he waiwai a he pomaikai na hana a ke aupuni i noonoo akahele ai, a hooholo i kahua no kona kulana.
O ka makou mau wehewehe pokole ana keia, a ke lana nei ko makou manao, aole no e ahewaia mai ana e na makamaka, ke haawi lakou i ka noonoo akahele ana; aka, he leo a he mana ko na makaainana, a ua hamama ko makou mau kolamu no ka lakou mau wehewehe ana, oiai, he kauwa makou no ka Lahui Hawaii.
HENERE WILE SONA.
KA HOPE PERESIDENA O AMERIKA HUIPUIA.
E hoomanao ae ana paha ko makou poe makamaka no na mea e pili ana i ka make ana mai nei o keia kanaka i aloha nui ia e ka lahui Amerika. Ua hoolaha mua ia 'ku nei na mea e pili ana i kona make ana ; a ano, ke lawe mai nei makou i kana mau huaolelo ponoi, i pai laulaha ia ma na nupepa haole o ke ao nei, i hooia ia hoi e ka poe i ike iaia, e hoike ana i ka pomaikai o ka hooikaika a me ka hoomanawanui. Penei ua mau olelo 'la :
"Ua hanau la wau i ka M. H. 1812, a i ka hiki ana i ka umi o ko'u mau makahiki, ua hoonohoia wau malalo o kekahi kanaka mahiai, e ao ia oihana. Mai ko'u la i hanau ai a hiki i ka 21 ana o ko'u mau makahiki, aole loa i loaa iki ia'u kekahi dala hookahi no ke kuai ana 'ku i kekahi mea a'u e makemake ai. Iloko o ko'u manawa e hana ana, hookahi wale no haawi ana mai o ko'u haku i keneta. Haawi mai la oia ia'u ia la e hoomaha, no ka hele ana aku ma kekahi wahi e makaikai ai i ka houluulu o na koa paikau, a haawi mai la 3 keneta. He 7 mile ka loa, a ua hele wawae 'ku au, a hoi wawae hou mai."
"Ia la, o ka piha ana ia o ko'u mau 21 makahiki—ke hoomaopopo nei no au, he Poaono, la 16 o Feberuari, i ke ahiahi, haawi mai la kuu haku he paa bipi hana, me 6 hipa. Kuai aku la au i na hipa no 9 dala, a no ka lilo ole o na bipi, ua noi aku au i kuu haku hana e malama a hiki i ka Poakahi ; ua ae mai ia me ke kaki mai he 50 keneta. I ka Poakahi kii aku la au i na bipi, a kuai aku la no 75 dala.
He 4 pule oloko o ka makahiki wale no e loaa ai ia'u no ka hele ana i ke kula. Nolaila, i ka hiki ana o ko'u mau makahiki i ke kanaka makua, ua loaa ia'u he 84 dala no 11 makahiki hana. Mahope iho, noho iho la au malalo o kekahi haku hana hou, no 6 dala o ka malama. Mamua loa 'e o ka oili ana mai o ka malamalama o ke kakahiaka nui, e ala mau ai au mai kahi moe, hanai i na holoholona, paina ai i na kakahiaka, a i ka wa e hoomaka ae ai kai ao e wehe, e hele ana au me ke kaa moemoe iloko o ka ululaau. E kau mau ana au i kuu kini mea ai ma kahi papa mau o ka la, i pumehana ai, a hoomau i ke kauo kua, oki pahiolo a po ka la, alaila au hoi, hanai i na holoholona, paina, a hoi aku e hiamoe. E hana mau ana kuu makuakane ma ka paniolo ia manawa, no hapalua dala o ka la.
" I ke kau hooilo oia makahiki hookahi ua kaei ae la au i kuu wahi puolo ma kuu kua, a hele wawae mai la no keia wahi a'u e noho nei, Natika Masekuseka, 125 mile ka loa, a he $1.25 ko'u lilo. Hoomaka iho la au e kumeka, ma ka 15 hora hana o ka la, a i ka pule hope loa o ka hana ana, he 5 dala ka uku o ka pule, noloko mai o keia he 2 dala no ka'u mea ai, he hapalua no ke kui laau, a koe iho la ia'u he $2.50. Ua kakia mau au i ka ili olalo o na kamaa kane he 54 me ka pili ole o ka maka, a oia hooikaika no kahi uku uuku he mau keneta oi iki maluna o ka hapalua dala. Iloko o keia manawa, ua loaa no ka'u wahi dala ma ka malama pono ana, a hoopaa iho la au i ko'u manao e hana i ko'u ala i ke kulanui. Hoaie aku la au i kuu dala i kekahi kanaka ma Bosetona, a hele aku la au i ke kula ma ka Academy, i Concord, N. H. Ekolu wale no o'u mahina malaila, a poho iho la ke kanaka a'u i hoaie aku ai i kuu mau wahi dala, a o ko'u ilihune hou iho la no hoi ia. No ko'u ilihune, ua hiki ole ke hoouna leta aku ma ke eke leta no ke dala ole e uku ai i ke poo. Ua aie au he mau dala no elua a ekolu paha pule o ko'u paina ana, aka, ua oluolu i kekahi makamaka ka haawi ana mai ia'u i ke ola ai, a uku aku ke loaa ia'u ke dala. Ua noho au, a mamuli o ka hooikaika ma ke ao kula, ua loaa ia'u ke kumu e uku aku ai iaia. Iloko nae o keia au hou, ke nauki a ke hoohalahala nei na kumeka no ka loaa ia lakou o ka 3 dala no ka la!"
Ua mahalo nuiia o Mr. Wilson no ka piha naauao, a molale maikai o kana mau haiolelo, ma na mea pili i ke kulana o ke kanaka. Ma kekahi ahaolelo, i ka 1858, i ka pane ana aku i ka ninau kikoola a ke kiaaina Hammond, o Karolina Hema, ua pane aku ia penei :
"Ae, he mamo au na ka lima hooikaika o ka paahana, oiai, me na kau o ke kanahiku haule lau maluna o kona helehelena, ke ola nei ma ka hana i kela a me keia la, owau pu kekahi i ola ma ka hana o ka lima i kela a me keia la, owau pu kekahi i ola a i lilo hoi ma ka lima hooikaika o ka paahana. Ua kipa ae ka hune me kona hiohiona poluluhi o ka nele maluna o ka home aloha o kuu mau la opio, a ua halawai mai me ka pololi—he malihini i poloai ole ia. I ka umi o ko'u mau makahiki, i kumu kokua iaia nona na kokua e hoomau i ke ola makamae o ka makuahine aloha nana wau i hanau mai—ua haalele aku au i ka home o kuu mau la kamalii, a hele aku la ma ke akea o ka papalina o ka honua no ka imi ana i ka'u ai, ma ka lima hooikaika o ka paahana i kela a me keia la."
Ano, he wahi moolelo pokole keia o na la mua o kekahi keiki i hooikaika ma ka hana iloko o na la o ka inea mamuli o ka ilihune, a me ka manaolana, ka hoomanawanui a me ka hoopono, ua kaheaia mai la oia e ka lahui Amerika, me ka leo lokahi, mamuli o kona hoike ana i kona ano, e noho ma ke kulana kiekie, ka noho alua hoi o ka mana maluna o Amerika holookoa, ka Hope Peresidena.
Ke ninau nei makou, "auhea oe e Hawaii?" Eia he hoike, eia he alanui, a ano he manawa! E haalele i ka palaualelo, mai hoomau ma ka uhauha. E komo iho ka hilahila ke hele lima lewalewa ma ke alanui, e paweo i ka hiamoe me ka pepa lapuwale a po ka la ma ka home, a e hoomanao i na wa a pau, i ke keiki ilihune hoomanawanui oia o Hanere Wilesona, a e nana i ke kulana a me ka inoa ka "Hope Peresidena o Amerika Huipuia Hanare Wilesona." Ua make oia, a ua uhi ia ke aupuni holookoa me ke kanikau no kona nalo ana, aka, ke hauoli nei nae na puuwai no kona mau hoomanao kilakila.
E hoomanao oukou e na makamaka, o ka uku makahiki o keia pepa, he hookahi dala a me ekolu hapaha, ($1.75) no ka makahiki, ke hookaa ia mamua o ka la hope o Feberuari, (he haawi ana keia i ka manawa kupono no ka hookaa ana mai,) a ina e hala mawaho o Feberuari, alaila, $2.00 no ka makahiki, nolaila, e like me ke ano mau o na hana koikoi a pau o keia ano, aohe paha e ahewaia mai ana makou, oiai, ma ke kaa mua ana o na dala he kumuia, e loaa ai ka mea e hoolawa'i i na lilo, a e holomua ai no hoi ka pepa, aka o ka lohi ana, he heluna hookuemi hope ia. Nolaila, ke paipai ia aku nei na Luna, e hooikaika, a e loaa no ka makana e lawa'i no ko lakou luhi.
Ma ka Poakahi la 20 o keia malama, ma Wailua, Koolau o Maui, he hale ua wa-hi ia e ka hekili, ka hoomaka ana wehe ia iho la o luna o kaupaku o ka hale, e pili ana me kekahi kala a ma ia puka i lalau iho ai na lima o ua keiki leo nui 'la o ka lewa i kekahi mau pou a me kekahi mau o-a o ua hale nei, wawahi liilii ia iho la e like ke ano me ka wahie kuke, a ma ia puka i haule iho ai kekahi huna ahi mai ka lewa mai, a lapalapa ana i na puu wahie nei i wawahiia a liilii, i like ka a ana me ke ahikoe, o ke koe ana iho ka pohina, aole nae i poino ka poe e noho ana iloko o ua hale 'la, ewalu ko lakou nui ; oia iho la na mea hou o na pali Koolau. K. KUALAKALA.
Keanae, Maui, Dek. 22, 1875.